,
BELAH DI MASVARAKAT GAVO
STUDI KASUS DI KEBAYAKAN
PUSA T LA
TI~~ :
- - -::- - , c ,~ .. " lAt JILMU - ILMU SO-, -L •
D4 - .,
k[~S.H H, . R\\ II~ ~ I!f'
Mukhlis
.::p"6"t ~"tllt" .. <P" .. "l1tl" ..
9t ... - 9tmu S061at, 04celt ':l)"r"66"t"m - 93" .. "" 04ceJ.
1977
• I
..
"i 1-: ,
i'"
1 i '
l
T L
•
"
:-, ( I f-' 1, "d. "
IIl
,/
VI
I
L. ..
~Oj-~ ... i
~ "',
n"rc~r'- ,. !l
:-.U;';-':;L. j'"
.:lZL.::
.. i;._
l:rhièu
Ol'-:\Il: -or: .'
..
.
. ~ ~... ....
_~...
~~...
~... .
. . . ..
~ ~. .. .. . .. .. .. ... ..
.... . ...
~.
•..
~.
.,. . . .
• A • • • • • ~ . . . .. . . .. . . . .• • 0 ..
. ...
• • • ~~." • • ~ . . . .. < . . . .
. ..
. Ri. :~.L( !r
. . ...
,.AA. ~ •• ~ ••• " •• " •••• ~"I~. _; t- br 1 "':.L
..
.. . ..
~... .... .... ...
~...
~~... ..
~..
.. .... .. ... .
• •••
. ~a
... .. ...
" P • • _~ . . . _.~ . . .. .. . . .. . .. ..... ...
~.
~.... ... ... ....
~... .... ..
. . . ..
~... ...
~... ... ... .. .
H.1.1al!l."I.n i
1 1 2
6
715
14 16
19
21
23
30
31
,3
34
35
I.
Pcrtw::.
•
ketaba.hiln sel'lr.!.:::' !ïl.:'.:._ F.t: ~li.L;_'.L.
Kerrudi:lJl sr,Y',l r.:-.:nl.,h.. .. ün-k..:;.Jl ~t...~ir .. k~::i..
Kepal:t D::.cra!: I.stim.::wa ... C'-!". B1J_'""''1.~-:i .~,::lrt D-c:· .... 'L .tC· 11 ~'cm --:..~, S~kretnris
Daerah Knbun . .'ltcn \cch TLn ':"":\Lt 1 ~I;' ":.1"1 K· 'C ~'::' -':'1.:1 1:0t·' : .. y.·n .. ·.n, f~ :r..Û~ Kecru-
.in ! . . .:1 ;"':', .,..
..
"-seluruh stci KC:)U-~::l.yCc,,","1 ~'r;tI~ ren :;11, hing@ ntas so!~1 .. ':.-..-tl·1r:y~ ..
.... ~.,..
...
- 0'.' •
i i
..i:t "
. ..
" , "-... ol,., ,.. .... ., ',"- ...
.lr --:ij..:-~i \::-..r. terin..-, ··.si~ kepado.
llh.i.l:,::,~ &.:üul. .,~~~ dan
~, C·
yanF, lebn:'...
P .l:. • .:..\ •• 2 I..~ L 'T .. •
"
,
-
" • ,\J ••
31 y •
.:..t
'e '
cr ,
, . ..
... 1.1 t.r-.. L
,
:. - ~·\ll~u ~U"'!'le-
"I::bo
A::p:ü: 3ara t lH.l'Liup ;~1'1" t'>1l! 1..'1 \}:ril c..:";".'f.-,:.,i 01 .... 0·.'1...', .~t, hng 1'IC r 'Iicrul" Ol,.!!'tiup PH- Ju bul1,.;..'1 lir)l'-"~h;:r Z ... :n!>::'·i ~~'_!l,.;,Jl bn::';..; ':-l"!, '-;l~' 1'1' '~.hU:l. :..i.Q:. telRpi
Lo.ut Tz.>,war, ~nb:üR.h Utarru::.f.:'. tcr.:lc.:pRt Tl(,:r:;;;m··:.IIP~. ·)~.:"l.:l.n··';kn', .:;ed.:mg di
sebelah &-lata.!l ;!a'" st::;hel,.-h ~nr:\tn.::·a ocliJl9:D.r persi'l. ... !""haL '~::-Jl sebuah eungai kt;cil menjadi b.J.t.1.s Jel.g&\ è.esa te. t3Jlf"[:Llly~1 Bcb'-;:SCl1.
UnLuk "e"7k."\~uki l{('bo...V~'.kall kitll dnpHt rr:enè5I~\.m.:lk~.lI duo. :;~u.ur jalan darat, pert.:lr.n d~i ~ "uh Barnt, ke:!'.lCl. da.ri Lr.::...'1- Sel~tllil memotong daerah
,
persaH.:U1an .:mta.ra Takengon - Keb:; . .,v:J.ka.n, sed:mJ; Y<lll:; l,:ün mas-..Ut dari ara..'1 l'i:uur 'lcmgan r.::..:lintasi DanJ.u .;.;:~ut T~wlr., DJ.. i<ebû.y:û<an ter1apat 12 bu:1.!: r:-'r5."'~,
iLu, ",H .;~')~l; .]o.:r.;--:~:1 S" .. b1A.:Ui ;: . .; ji ~ 7,' J: :-.-n' :iC<.l.!,;:J.:"\n s<..:ke>li s.::minc- gu untuK bó:;:rsri.&l'lt J\l.-.'at, k .... Y'<..:n:. ,Ir.!:~;', 1'.: J't.::'! ... ir. -:1..'1 ib:-l;;'r-n sh.:":..lo::t 10.- inny" or·:.!1' -orane _:i v.c::'-yak:':!l ... "n,-·""\!l1-<i<:-....:l me!"5-' h y~' .• al.:! :ti kampung:-
nya masinr-!ilasing.
S0j.:.l<: Z.~[t!l k.::ku":Sé.an kolo.::li,n.l :1 Gayo f'_ .. l i ;ik,..t"! suj,:ili J.iperhl\_
tiknn, sûk"'..lipun m:1..3ih S:lll!?+- t('rb,t,~E: p,')l:-. l,::ris::'.l-. I'nsy:u-akat terten- tUe- Oleh k.:1I'l.:na itu b::myw· putro.-putr:- r,_,,-y:. Yi'n ~ mcncr-.!)uh p...:p..dic!ikan di luur GilYO, te-rutal"'...a di Ind.onèsisch - :':.:"lcrl.-_'1,lscht- School (I.N.S.) Kayu T1.llPJn Sum"1.tera Sa.rat. Pa.i .. b.::ur. 197,':-, :h 'irik.:tn ""~,"1.!'_ hm..jidikan
samn di irik."Ul pula L .. -'!:Iba~ ?m,-i l:'.k:Ul 'I 'rbi:nL I:-:lnr::iyci: cl,·h Ten~
Silan( 'ii Keh.,,:y::lke.n. &..belum i tll SJ 1:1 ... '1 ~(> S .. :ko1nh r-~h~'":l~3.di:-·ah de- ngon lc5 ora!1g murii (1933 - 1;1:4)~ Pn..1."l t,""lhUIl yang <"" ... "U"'D. 121 orang mu- rid diant-:."U'any~
5
..'lnaY.. pC~Cr.J}.'u.::..l:" " _l:r:ikuti S,.'kc~"r. K:-J .. ::mt Jj Kebayak- an .. 1k:ni'~!'":l.
P..:nrii,lik'lr' Isl.:unT::":l.j-~:lt
1·'k!1I·:n::,:1h H.:lru"i~lirik'l.n
sesudah tahun 1950 di Takengon. Selw1ah D:ls~Jl' lar. Ha·;r·)slJ.L Islon Negeri tumbuh kc.·mu:!i.rm sob."lgoi unzur b.:tru -'':'' KC'":):1.y.:t.Lc.:;n, c.:r::Knt,,~·.J. i tll .,.."1O..k.-.:-ûlUk yong inein melanjutko.n pel~j:lI'.:mnyn kc' SC'kol·:"'lh Lru1,jUl -11 r(.rt.::u-..iU dan i~tasrn8 .... ih n.VllS kc T::tkcngon y.J.l1h jer.:::Jmy.:\ h:tllYCl. ~U~ Ion lari K..::buyukrulL
Samr.ai pada tahu.."'l 1971, Kabupat n Ac, ,h Tf:oneo.h mcrupo..k.:m Kabupaten yong tcrmo.ju '.!n.lo.r;, pClnditlika.'1 dibn!11ing cl ~n~,n kabUÇ.tt.l;U 1uinnya di Dat::rah Istimewa .. \ceh.2
Latar BË1akD.neij Scjaro.h
c.
Snouck :Iurgronjc, &"U'jana Dc:1.:mcla terk ..:-n.u
:l.:::~pat dianggap se- bacai satu- so.tunyn ahli y:mg palinc men iFilami m:mus:'a ·bn .-,asyarakatl.rengku Hbubakar BaJl.gkit, Tttkengon 4 OkLo:"er
1977.
Lihnt juga.TH . OS.
Conthcr, nl emene Memorie van Over vc van de Onderafde1in Taken,:rcm, 25 Desember 19 I.2 Sensus Pcnduduk 1971, Diro Vuso.t St.:ltistik, Juknrta IndooErSia,
Im,
p.60.
•
3
Gayo pacla zamannya, bahkan Mungkin sampai periode teräkhir ini. Dalam
bukuny~ H",t Ga;iolan-: en Zi.ine Bc, .... oncrs io. r.'lç.nye; . .ltk::l ... .'1. bahwa Gayo ti- dny. r.'.i.;r::ilik.i SU~b;-r-5U,,'!lb€-r scjr..reh t:crtulis ya.. .... - h~,::l.t r!e~b€-ri ketc-
7
\'ant:
,
-
seC,"!T'J. t-·.}or"T~iis r.lasuk tial-,I'] ~!:-_~!'~h .• CL:, , ti,':,]..: , .. r.:v-u.: li}:ero::"<2h kete- r·CL'1;-;ll: tc::t·~J.!1e Gayo di d--l3!:LT(\;D.. Vr,.l1f-ormr j:,yc s~n h r i scri!1g ber_
pendupat
,ahw~(.:J . .. ;, rcka tcruiri J,:'..ri crünr-o!'3J'1 .• .' l1ntnk :' _ . -..:Il:el uk 'lQ3...':la lsla-=:
:lan k.3.rena Hu melnrika'1 ,liri kt..: J:t..:r:-th l:lin (Gayo);
(b). Drang-oraTIe; Batak s8n:l.iri 'ber:l.sal J',r1 3a;-,.·0. Kart:ma 8E"rek3. ti··
dak mau mcneril!l<.>. Islm "l.lrhirnj·:'l r;e-l:u-iknn \iri ke arah Sela- tnn, k>2!"1U '!i -m dio<i.:ri ru::...""'" 33 tak ..
r.lB.suknya Islan. ke 1a~rah ini :ltau :~t
...
r:(;1 .• c\~h ;~l;3. u::~:-n~:-3.. Su .... :1b • .::r hi- kayat ter.ta.'1.g .• cah -:_~ngat·-.:m.n, k0tiktl Isl~' -.,,:::ak r:\,; :1'1cr.:ü" aceh, 3c!a sek.:lUr:1 orang d::u~ nec:~ri itu ti:b.k t".au .lC,o..tk :l,,""'1.!':la :sl'1.!:, ~a ia lari kC' hulusun~i
PêUsan9"'...ll, karelL'\ i tu'Jin:!::k~i G~.!'c
• .L.;menCHn,lOli nl~U lalu um~ru..lo:l ·lim kcb\.lhYu.o.li 'ioyo, r::U-:o. pcnulis-p(·nulis y.:tnc r.1uncul kt>r.1u·han pun Li l,uk ~anYDk pul.:::. m(:l:lt:..:.~:u'=-.:CU1 OC'..5ynlo.h ini..
Sumbcr-sumbcr bin y,:mc r.nmc'ön thpRt mHnolon.-~- kiLa untuk dapat meng- unf9<.:lpbl T'l~S;.l lWJ)&u o:tt.!r:;lh üd i:Uf'1 )t. gpn:~H-l.::,.):nJt:., ~ito6-:r.itoEi
atau tT~'Hsi lisnn l'1innya ..
Di T'mûÎl. G<'lyo terdapat empllt kl::Tu,j3<;;.n ut:~mr. .yang jug;."l mêrupakan daerah asal dari oranC-oro...'1g G."lyo ko;;!:'IurJi:Ill.5 Pa
~02.
Z3..":'!rul kejaJ"aan Aceh3 e•
Snouck Hurgronje,;i~t
G· .. jo1.:.,n·_ en Zijne 3çwoncrs (Batavia :~~d6r~ukkerij, 1903), p. 71.
4Teuku Ibrahim .Qiinn : KroniY.a Pas<li,
YO&Y~t:.. ,
Gadjah HadaUnivcrsity Pr~SÜI 1973, p. 53. Lihat jUQat Encyclopaedie van Neder- landsch-In1ic , (Leiden, 1917). Dibllwoh judul : Gajo'z.
5Daerah tersebut ialah :
1. Syiah utama yEJlf, '!:lcrpusat t!i NoSc"U' 2. Lingc yang bcrpusat di IS'l.q
3. Bcbesan YClIlg berpu&"lt di Bebesan 4. Buki t yanlJ berpusut di Kcbayokan
Syaifuddin Kadir, Tolccngon 20 September 1977~
antara
1550-1650 ,
keemp3t d~ernh kernj~~ kecil Gnyo ini ~endapat p~ngl'.kuan dnri kerajaan .• c",h seba:?;'i vrl&"ll .. Pernyataan-pernyataan tak- lu...l{ }..'<O.'1::. u::::lumny~ j i +èrllKt ol~h S'..:.l tan .~(' h -lr:'n,.~'>'!: buik. Bahkc.r. padaRaj<l-r,~tjr.i l{~cil Ilatnk pUl' ~i·1.hi...l.i i-: ,ku·,.::;:]'.::.nny:,: Ji ...ü.l(:ran !':',cr,·k"!. masing- m.<~sin:;:o <) r • .lClT! tl;:.:t."lpi .:!"!~at -li.)~ ~-...k;-.r: i:\l1;:;:>r?. hubunJ7.!r. Sult~n .• cE-h de-
n~.n r:;.ri'- vas:ü-vns::üny:'l Ji '::'l.;.:::l r-_·':l!: y.Óo.!1t; ber'1.f'::;.Ma Isl:1I'" sep.;:::rti Gayo ö.-;ufT.:Jl v"lsi11n.Y.:l. ~i T:,mah B:::.hlk .. T.~!'h~·,l" .• ~cr,,;k.:'l. y."illC berngar.;n Islam, kcr".lj-,?..n .. c",h s,l::\lu r;lC;r~- .mbil ,ük-!l ';k!'iG:..jr.::', s-.'·k'lli-s-.j,;.:lii "ceh me-
n:cr ... k: .. ~Lm_r::ur, :tj.:~t .lCt::::J. .. ,i,c,"h t"'k unny.'\lç mc~~intc. atau m·: nuntut syarat- syarnt Y:U1t.; bl;rat p~b .1::!.cr .h v_-:'.s:ünyn. yang bern Ia j:1uh 'Ü peèalaman st::perti Gayo, yanG hony'3. hilul~ i.:lri hc:sil pcrtani~ :.J::tr.. pc..ternilkan saj.'1 .. Sulth.:J.l1 .\ccl~ cukup :1erë\S3. pu:-.s, ji~J 'blarl pertemuan-pertemuan rE-n!::uaS-:l la~r:th pccL:!laman r.k:I:,t.'J.W'1. S0slntu h:"lsil :i."1 .... r-.J.hr.:y~ s8bagai tan- do. hOl-!!int -Jan !1>2terusnya merG:k9. !TIC:!1d.~p.:;t pt?n,w,u1J1 unto}: f"1CDgurus da- erahnyc
s~njirie 7
Pa·:.ÎZl. zrunan k,;::lru3S~!: lo;:oloni.:::.2. J.·:1nl~ "nsu~: s, .. c,u"-:, lnngsunt; kç d.:"1era.."t Gayo tChU.T1
1904 ,
k..:et1pat d.?..:.r-h ko.;!:·-..j;..I::-:...""!. ini :,. s",rt ... S0llU'uh -::'aerah kekuasaannya dipertahankan Lak ctonomi.."'"'.yé!. ole:: r'O)n.::-into.n kolonial Y.ulf.' P<inr:ni:l.:\s:ütr.ya ber'" i."'. j.i h'\\I;:'lh Wo:'wr:l<m,:; kC'!".1:rc:_,~r yRnl; b"-!rkp.dutluk- nn di ·T3.kcnc;on" 'T'·::r lo:. p""'s \i~!"l ,k i tnt. hl.. r'uk ·!O!'·.LI1UÜ kolonial J.adl:l.. urnUU1- nya, u.!'!ttlk. ~la"rah Gayo p~mc·rintah kolon_cU T~L·!.ur 1-:-- :uukl. jlÜéUl raya yfJ.IlG m n~lUbunLrk~.Il.ny"l Jt·n..;<:.J:: ls:::' -l'::l."h. }JBsi~.>ir • . "1.Ottrn l.::tin Jircoun. Jalan ray9. inilah yang î.}t;nb-nubu:'!.gY.Wl J::::.yo l(:nt:~'..D Juni-'). lu'"l.r.-1..ru: oC:C1ber i pengaruh y.'11!g 6.-U1,38.t beGar ternD.~-~_p prosl2z pcrtu::::buhan masyarakat se- lanjutnyc, .. ~e]-in itu pf)mbuka~!'! ri.:;:-k(:Duna..'1 ko~i, ~inu5, :!.:ut teh yrulg dikerj'::l.knn ol t.!h buruh-buruh y'Ulr ;iiJ;.!t~ngk-l.D rlari lu:u- G::yo patut un- tuk diperr..itungkan seba~'3i salah sc.tu faktor jJ.~ü ,y,.nS m_r:lbmtu ter ja- dinya bcrbagai perob~ dalarn kehidupan m~syarak~t sehari-hari.Paua Z::tr.IWl keku'lsaan Jepaub' tid..-.k diten'ukan pcrobahan yang menyo- 10k dalF.r.l struktur pnmerintahan dan otonomi daerah .. Scperti halnya dc- ngon dacr~h-daerah lain, ke5~ yang jitL~ggu1kar. ol~h peoerintah Jepang hrulyal.a.h pcnd~rit<laIl terut:una bagi orilng-or~g ya."ö 'likenakan wajib
7
Ibid. , p.91- 92.
5
rorli :!-~:lf!l pc-mbunt::m j:ll 'lIl di Ow')q, LUr.:lut d:m Is!' -ise ..
Sesu L .... h .i:un::m k·.r:~r'\::k:.l.:J~, nU!lcul bcrbo.g::li pt:ristiwn yang secora
r
r ,,-..r~ _~r0n' J{r~': Ü.3C~S. PKI .. P".:rü;,tiwa-pcris-I I
,
'ü",bui ti;i(:u rU"1.'1i:o -'- UfJ"ga k..:::lompok
s.:mtp.t ~rc.t hubun~mny.-, d<.:nf·-~n s--:-r:-:tifik-.lsi sosi ":.1, k8.r<..:llil ~ dc.pat
dij :k.rk~l den,-:m ist:il-.vl 11 .... l:.;:is~:.nIlG S~:C""_!",-, ,->:-i5 tles'lTnyn orang Kehny:-:.kn.r. !r.C!r.:b()dakë'!!1 kuru ·,t'1.::' .;.,~·,'!t tinrk ... "1 "akni :
1 ~ Kuru ?C:.i c 2. Kur-o.l I:.!lcr.'i
3 ..
~~uru Petu~;K~lW1 k·:ro.G:lt p::r9. per.:uka agamaa K:",.ur ki.:rab:::.t pa:r.~ eer/lik cendekia-
vi'1.J1 ..
uh kera!l?.t terdiri ates l!.lher;;;r-:. ~ .li lalv_'1j"3, s,;J:;mg st..·buah ke- lu:rrp:-. lu.:!s t .. ell~'-':\ te:-l:::l.l)é>.t f;~tu ~ 65lj·:!. .. 3agi ' .... orÇ'. bt:lah yang Da-
sih ~p.::.t tlcr.c;hubunpxan sec'll"p. l>-'!sti preiiltc,t hubu..l1e;aIl darab r:lereka satu ·1enc:an lo.i.n..'1ya, peneliti !:,:c;nJ·fb(ltny~ :en~"l istiló.h "kerabat- geneolo["i;i ..
1 Y:mg dimnksucl dengan 'kclu:1rgc. luns" inlrul 6e6~llJungan keluarga batih yang hidup ~ersa.T·'.-s::U;1.:\ nCndiCLl':1i 5·:.-bu.:ili rumM (timeu ruang) , den~-an prinsip, tinp keluars...l. mengurus ~:l?url:ya no.sinr;-oo.sing (Lihat larnpiran Ho.6). Sekarons tir.Jeu ru.:::.ng tidak Inri bc-rfungsi Bcbanai simbul ikntan scbuah k(;luarQl luns, kar'.mo. s.:j.'\k tahun 1950-an rumah adat ini sucbh banyak yang f!1USlw.h .. Sekarang lokasi rerumahan yang ber- dempetan nlenjadi simbul ikatDll ..
7
,-.., :. :l .
h -· - ~~
.... -
J. - i i .,.n--,:: i 1 f. ___ '_'~_'_ .. _~ t: ;.".... 11" kc plono:m ::;a.na S, 0::'" .r. •,.
i-' 'uO~;I-y 1 .:.iJl': --.t ]. - ..,tuk:-!.I1 ol~h tipt'1 :-.-, -L 5 _. -:: I ' -!1~ __ ;: ji Kebcyakan
•
l-:"r,i.::: .mho ::.::o.U JU,_h:!1. L;ti.i-.l, k..:r.l..: ':I~,--a ~i ""'..in.~~I{D...D ole:h pi'rL':Ll<
lcki-ll'lki, "lpaLilo. :o:.ki'iJ'1.t l<.!.ri ; _>r~;·-.~-nJ"'!.è.!" i)~~ ist",ri Jun 't.'1ak-anak.!lya
r.l~suk ka .l;uam be-l:ili sU:\.I-:-.iny:::._ '-,.r.:...rt:" ?~r: :l.ü:r~"àtt·.!k.1.mn "hl'1m ~üstim pCltrilinit:..l .. Unt".J.k j ~!lL~ p.>r1{;:' i:;I-:!l ier:! ~ )jl',k ', ... ~~it<'l I~,.>ny ... hutny~
ne-
ngan i::;.l;iJnh .iu~l.::m (jlt-1.1.), .,:<kzu'!r::":t slo:ran(- , .... :mit:; ::1ibcl i oleh pi-
hak lo..ki-lald I t~rr.k"1nuk i :~'ntib~:'> ".;·:;l:-.hr.;-... Pt: .... !o.-.. rmt·.n belah ioi ~ii-
sebut 4.\..'n~:m isti ....
w
munt-ne:::,. P·.:.r;;-...nti-u. identit':ls beloh ini c1ilakukanSt:or--111 6 y~..,_:; kawin :iuehm mel;m,;st:.:1,c;kt"..n hidup r:..:.r.:"..h t'::"''lgganya da- lam linjrung'U'! kerabë'lt sU"J!I'!inye (adn virilokrl), 'i~n~ membawa ser- ta hn.rt~ ',vrlris..'umya y~nG :lis~l.:ut l~r::~'ah kt; u:ll<U" lirlGJ.mng:'l1l itu .. Tem-
~ mcru::-nkan harta 1asar yl'tn.[ Ji~n""lkar.. untuk kepe=-utinQ3.n dan ke5e- jahteré.lru1 rumab tangga baru t.::rso;:buL 8-.:bc ~a?" ~::.'ar::t. p"~nting yang
3TahUl1 1950-an
putra~putra ~laer::..h
torpelajar banyak yang kembali mengabdi di daerar., setE;lah mener.1puh r~nJ::'di.ka.'" ,hberbagai perguruan di luar daerah Gayo. Mcrcka :bila.1. y.::nG banyaY.: .11Embawa pembaharuan ..Mahmud Ibrahim, Takengon, 1 Mei 1977.
4Tengku ITsman, Takengon, 7 Mei
1977 ~
?·l:l!1gf""n.ra":! atas hc...l tCTGi bu: :': :_r'~:'bntk:'l.'1 suo.t:: 3.-!:tksi n.tau tindcl< hukurn, kari:!lil apnbil'" t,-rj~" rerc. r~i;:!l tef""p., ... ~ "!'L-nj.'1.·ji bendn.
~
yang c.-:mgat bt:r:1rti,'" kardln
(a) Apabila su:-:uni l!lcninr:-:li .lc.:ng:l.!: ,:i,lrtk -'lcr:.ings:tlk:m krturunar.., r.laka pihak istE;ri h .. Th:;J.: unt;.ü-; !":ii 'lli\r.luil k!.;::1bali t.-r~pah ter- Sébutj
(b) Apabil~ is'tf":rl :",~:,in·-·~."l l"':":i?:" ti .:li: 1\..:':- L'1Zplkap. keturunan maka tempah haruG k'.:~b&li k",
o ....
l:th "!.s:..l iS:'.rinya j(ç) Apabila SEO'orang -:mal.: !itinggal or;"U1/1" tUD.!ly.s. lart?na meninggal dunia, r.1akn ter-pah
li~:1:~l~;'n
untuk ï.~mb:i')y,ü hidu~:mya
..6
win l!:plalui pros..:.:s enge : 2:.· ... ~i '::,"':pUl"!.f" Lot K.:Ü.::., :.17 J.i r.an-:-punc Gu- nung Buki t rlon 85 ji Kanpunc ,in'"lcok, hpo."t dilir...:1t "Xl,lu labt:!l berikut ini :
6A• R• Hakirn Arnan Pinan Tak""gon 21 Hei B77.
====-=====;::=======-::===::...~ ::..:;::-_=-
_=:-0:-=
.=-:::-;::Lot Kul"
. .
. .
--",b. - . ~.l.:! l-,J .-lai!1 : ,:; ,
l ~ .i
· . -'-, 1-, ,- .". l::" '::ikE':!'.
~:---
. . .
Fr
---.~.- -----.---Lk Jl .&: GJ !:d Ck .:1
9
.-:-
- - -_._._;- - _. -; . -
--- - - -- - -
Jl
..
7 1.( 1 ' .{Lk
.
" ,-
.
, ,
Gd lC
,
":.7
r~rl j
Ck Li
L
· ·
25
,;
,
? L- - ; - -- -- . - - - - ; -- - ; - - - - - - - -
Gr.
6
2 2Bi -
Bh 4
?B~
Gb
19
I.- - - -- ; -
J~
, ,
-"
1 4 lJb 0 (
"
Pr
r'irrlr.1pu"lnL k
l-<'1fl-V:ud Jl Belnh Ja] i1L~ Lo~ YoE.le.
Gd Ga"ing
l-ld Mltde
Ck eik
Li
Lot Ime:::1 ~
-,
'.
--.-- - 5 ---
- --~.,
G
,
r ·-
lU Bb C'J
- .
-
I r lJ1:J
J
6
~
..
10
!nki" I~üh
'3uki t =-a~ nan
j ... ~ lfJ.g =,,,,ki t.
,-c lt;o!r !:elueM
J0~~,>"tJ"I.: Bati.n n) :.-~?U,_; az"'}"l('s~
j)'i .:;"k: D~~n "', _ .• 1.~.Jl ..1.-;lar
~.:...~.,y-.k..""'.l~
Kerje Angkap .. ?~da pr:Lnzipny.:l ker.ie
png.'<:.-e.
ûc1-_'.'. h k~l,alikan dari kerje ~, karena akiba.t perl':.:uÜ.'1n."1 l.n:', r....lal. l m.::..cuk .~e(]alam helah isterinya. Dengnn deoikiw 1.clri.uupL'"1 Se,s1l''':~~ l!Ic:ikaJ"l dilnngGUIlgkan se- kitar kediazr.an kal..l.m kerah'"lt istcri. ~~;0 allg!:.:'.]? dap::lt dihedakan ata6 dUB jenis, yalmi : ~pkap !!!l~j) ,1nn .,::!;,f~UJ,.P E2:l!!.Cll-:o.rn....î. ...A.l1p:Y..8.P nasap .. Seor::mc lclti- lnki y.::lr..g dikawin r:lel a1ui proses pê!"_
kawinan an*ap naSDp, Ji .. y~taJ.~.Ul k-.!hil;:mgo.·} 1'':end tas belah asal k::.re-
Ikî ·ll:D€P1~ lJBrka~:in::..."1 ar:.w-~p ~ .. ~'!sap i~ ::\·1:..1": l:':<..::j'"'..d.i ''''<:rgh b~l~, ist",!'i- nya untu!-~ 5-...-1, ··-~··1'; . .'::-·7:'",:).., r,"'1. r fS"J l':i";!!.:l,,, ,u"n:;·l 'enG~l isi lah I'p~,bu
rJ.p murip II"~ll.nnorl '-1:.:.t ,11 ~ L!<:;'!cl :r~:.!"..
-
n',.;:;::;co'-',bk.~ .. .n t, :r-jadinya p .. ;ri-:[;.-\"inê'-..>'l ar.: -l-:e a!1ti1r~ 1.E.';,"
1 .. Ap.r.bil:t J.al~ _"'"! 1:
=
~,"l.!'f""" >=~ih ;,ih:!l-: wnr.it:"J. ti 1':ik t-<::rlapat ketu-2 .. ;\pt\bil.:l 1.:lki-!oj.-1. ~:' ::... .'=), '{ ___..:.. t5, .. :1k 1':;.::lY.:pU r".:':1enuhi persyara<:- en YêJ'b dir int· 01·h T)il,·:.k
;,,·~tit:.
s,'b:1:ni D·î:i:th perk .. 'lwinnn.8
Seluruh biiJ.y.ét p."rkmri!1i.!rlal,1 k.· .i,' ~i<;;q:, n~::.;.,~ -1':'t.:'.nggung oleh pi- hak wani 't.o. .. KóU·l:'1.rt ... tu s\..-:)J'-:YlG l:tr: _-l~,.i y .... :.'!. k."1' • ..-in 3'./C'-tl'a :l:!1gkap Tl0- sap tid"-1k bI2.Thu..l< r:·';-:-'.t.:ri::r, .. :~~.>-1~!I. i:..:, l',n: o.l. bcrf:mGGi soléU<u pemeli!1a-
lepask3J1. ...iri Jo.ri iknt~ul .~~;:..!.. zi~eri"J"" s..;,;:,,;lah !1€' .. _boyar sejumlar.
uang bn beberapn p--r~:v-u"~,tan f..:>S ... ,i k'r.gan !-'0rjtu1jin:l anQ<ap sebe1uM mcniknh .. lJi.mg purba7<-Jr<:.n dnn
~c-rcY_';"".'trul
uü r1iGcbut .'Ocncnoh.9
Jumlab-ny~1 3l:.b~::-:-llr ur,_vuh 10 :ja-":" ,=,~d,,!!'US" ,_ 'in,,; ,,i. '11 rl~:":'U ~"L"1g ci5.mintF.! olc.n
An;.;:..~~u 6C'men't:rr.:u1~ lmt.ul: jO:l .:. p ,rkt",:' 1,:;\.11 i.n~ . .spor~nC" laki-laki masuk .cc- J';::U.:lnl hl~ iot,:ri!ly:\ h.:'-n:;'" r"'~ .!."lD j:ma __ \..ro.k-:u yanp; t.f>rbatas, karcDH ! (a)u leL.i-L-.ld '. "',û1-lu' lId.d. I:_,~mpl r.;e~~ntlt.i ul??S".faratan yang dimintc. oleh pihak ~·rar.itE. c,·b:i.lZal. r:-.'.:!..!.·~ "':"C:7'kD. .. :in:-m; (::-) dalam per jan- jian s(:belur., r.Hmik.-"1l, d:"n·nt:!k:..: t~l'_\o/- , t;"';-,"tU5 EU'.~~ __ 5~mcr_taran hanya
berl aku eaJiE..l8i s;ll;~h s ... c1",-;n~ ·lr:.~::" f;t\,:f'::U--, i , :e::·l.r.yc. :Icr.ikah (baik 10.-
ki-lal<:i r.l.:lufun wan:' -til) .. ~\r>t2(~1.l--.. '0.'!l~ !!!~ :'lcrup...'1l-..:t.."1 G..,-u<l.Î. sn.tu kela-
711penur ip r:lurip
pC'~!a'1.o!J
I"'!:-t,.:-': be;-;:u-ti b<t.hwa SlL-'lmi cliharapkan meng- abdi pLldR. kclua-f..<l bati1 1 '='l.f;~inyt:.., u·~nb:!n r.:!ctl01iho.ra orWlg tua isteri dan mengubu't"'kan:lya S€,:'U'o. b.::.ik "1pabih· in n:eLinggal.8 Ibnu Abbas I:m,
rt'~I:Cnbc.:1
IJ Hp!. 197709penesoh :
Pcnt;esahe","1~ ke::;'l'n.rn~'Cl
SC3eorang scear,:. r esC'.i dari ke-anggotuElJl suut.u ~~, isti lo.h 6~b':".J.iknya ialah, pt:-nesah ..
. ~%I~ :
fuJ.diahP~rk.:.
win:m ..inan karen.::. so.tu perka'l/inan Y:->.!1S rr:ulc.i deuir'_'1 angka;:: kemudian ber2.1ih ncnjacti lE...,deno D~a:..: b"2bcr"p~~ un[i-:-:>.pn!1, oranE L._~yo :7:enyebutnya :
!Lilr:
IIj:iit:'tk1.: kU-;Jl ±'-· ""1.!-. .:-J.-ku Si 3"'!1"'r, i'nt-:"'. bE:-~ilo, r~ik":".
mer:! k-: btjrc.;,:!-(.l nLC "'":ler.:! ~J, E' t cWl _
:ue.
taun ~eunyuki k .... po CJo.:lfl~2 Art ir.:; ._'- :
Haksu-"!.ku :),Jl-ü: 1-'L:" ~pU:1I1 s .... y-:.., sny"' '::-'_'1-1_:10, jo.di seka- rang k-'l'1ll !:::lU '-:i'ln~û.p d-:hulu S', t:illun :l.t"'!u dU:1
tn:.::n ,
ker.lUdi~'1. bart< b«",u' h .... rrr~nyE'. pun 7,il!-'k :~en5'lp<-'1o
Perka.'.-lin'Ul nngkc.p :;i.:?L::!.i·,n,": .. ~bpo.'t lik .... !g:ClrÜ::L'î d::!.l:-!l:J tilsü ;:0:- ngerti:\..'l, y'1kni : (1) Ang!.-\<")p J.::ng::m M'"'..ksu'-l :'-"':1["""'.nbi1 Se2E:Ormg, b~'ID seked~ r.l.":!.n::trikny:t :'''tsuk h-
jadLi<mnyu scb.3.gai "m:lk", hr.l in:' !~:~"'.ksudk-,::. agr:..r lio. eb,pn.t men€:,us- kan gt:ner::.si p..:.:nerus b.:::lal!
~,~C-.2'"~
·:lurr..i,(iL.li,ifhu\-J~li.ik)
r 13 (2) h:.i';-perkawin.:m deng;>.,n pclu!l:ts.'\r. tT..-·uk liSf-but ,;;';!:>:lg.:ü r"t'"'.sc. IIpengn.bè.iDJ:1t I karcna su.."lf!li tlihru'usk~L"1 b~k""T'"j:' lUl Ll: 4. kcip'::. ~ ~ "e'ifi k ... - u.:u-f!' isto?rir:Y""e BcrLl.p:-. l~."l m..'S,1. "penf;.::bdi:1r." iai b(""l,~'1Gsur.G, ' ~rco.nt.une p..""\.de>. lru:.::.- nyo. pcrjuuji=:.n, "":\t.:l.U cq};'"l.tn?.-:'. u!r\-'u1-:
j i lun~ci (d:ü:~ll.;".',cli.ik)
.. 14(5) Ar...p;kap ceb.-:go.i E:.t1..l pL.n:.--:'l·~h:U1 dil'i k'U'e:nc. kcti r!:J< ~puan untuk.
rr.cl'J.kuk~ per'tc\Wiruln 1a1',jl h, ~It-uk y~.'1!; l,~in~
Perkn.",Iine..n -m;j{.3.P y~.nr: O'l11.Y'1k terjfldi sek.--:..r-mg l,;orut"'_-;tU di kota Takengon 5udah sf>.ngat beread, d.::mgtUl prin&ip ç.ng;.mp
::rmg"
1iprRktekkandi Kebey::l.krul. WalauFuD ~ü'~ya r.luf'ih tetop dit:>.nggung cleh pihok wanita,
l lG.AeJ, Hazçu : Gvyosch-Ned€:rl ::::ndsch \'Ioordenboek, (Batavia Landsdrukkerij, 1907), :tJ .. 3~-..
1 ~b i d.
13B .. Ter Haar Bzn rl.so.s-a5as dan SU61ll1C.I1 HukJ.rn Adat, (Jakarta
P.T. Pradnya Paramita , 1974) ,
p.196.
14 Ibi d•
.:tkon t cto.pi itu ha.'1.y~ p:ldo. pcl:lkSc."U1.ao.n upilcaro.. perkawinan saja, kere- n"! BéSU bh Pf:rk.:twiru:.."1 blrl~.l..!'1g<öung kelu:u-g-. b.:rru lili tidnk lagi tE:r- ikt!.t oleh ndnt berbel"lh ... 1I:trl<RP S~r.::J.C~ï ini bnnyak terjadi dikalangan pnr- ~L.bt .. :UlC y:'l!W b"rtüt;C!s ,l~ './. :«:,nl.-o:-., Si :''1r;ai Ih.:'?tW'1i n;,;geri, ~.i
litl..r, :""~UTlur, Hs~h'·H·:·.n~
Ker je Kuso kini
beri k=:r.I.::rdeko.rm untuk !;Jd:1ilL .. t '::-,!--,"lt r -.t.'t:~p y'1nf liin~inkun sesudah meniknh (ct};:t utrcloku) 0 Prir.s:'t- kuso kini sC!ber:orn;.··· ü-..lClh bilateral (oenghitu.ng hubuTt&-;Jl d.:1.r~ k, ,Ju, bel3.h j:ii.:.Jd. ;<kan tetapi anggot.:l ke- rabat yD..!:.r:; di p<::rhitun,*:m ,1i sini .3 ...
"1~t
t.;:rb'1t<:!s.15Scben1.rn~·"3.
kusokini tid.:lk dikcnal ;]::1 ~'!l ccrl;·mi~.:l-;'::'v.!: -, .!élt G['..yo sebtolurnny:!. Kuso kini baru diken:,,1 _'3esudr\.h k-:.:::: ... rJo;:k· :, i.. ... '1 b-;J'"l~'''_~: t·:Jrja'U sej:1....\.;: t ... l-Jun 1950- an Sc:U!iJni
d~ngan
ser.'J.r:l . .!1g .. 1Er;.;,::;o kini C'1lly:lli: terja.·::i ,.IJ. luar
Keb~
yaY..?J1 yr:.ng tió:ût l~i'i :::t:Lper!.;o~ükr.!l1 m .. "ls~.l-·n beln.h. P"ldn .. U,,·:lIunnya pé!'-
ko.winan 'Ultarn. l .. tki-b .. ki G1yO i,n.-::-...l1 w'~'1it"l lunr G~yo dizr:out deng3:l
~ kini, dçmiki~ j1Jr;::. l::tki-l'lki 3nyo L\.:'I:'·;:-el<:ljar Inenyebut perka .... ·in- an mer~k.:.'1.. dengan kuso Kini, O'1.ik Y'on:; .. ~il~Uruk.."t.~ dengr>.n .... ~ita luar Goyo m3Upun. 5~d.:l~rah. Seb:1lilm:r'" D(;rk,,·.-Jin.':'.,n nntara \1Iü1lit:l Gayo, te::-- uLwna yMng tM.sjh bcr':-.:1:>. di d.:lt.rah 1.11':!',Il"'~n l,.!ki-l~·d lu.:!.r G."yo p:\dc.
umumnyo. di.c·::but
o.nJCk~p.17
Ab 1 t.etHi>i b7'.c;i. c+'mcrasi mudu Go.yo seka- rnn.p;, utrum:my:_ pcrnudo.-pcoudi K, b~ynY..."1r. , se"n,,4Ii.!ly.:l merekil diberi k",- so.:mpo.t.:m untuk mfoJmll ih kei.l1.3'in"1Il1lY:t sendirikuso kini, ini bcr:u-ti c,;,tu }:'.::nyu:..,-utc .... 1 1'-;i
15Lihat lompiran
110.4.
16h:--ÎlmuJ Ibrah";'m ?. I·lei 1977 ..
lT"':UU: mcrel<ll ~.k1!n memih.h
terh~d3p ~~'1..t Gayo.
18
17Lihat tabC:ol parka.vdn!"'.n
rU:~~F
;nc.;,n h.:-l:J'JaIl 18 ..18Dibuktikan denl7'..n 3.."1gkE.:t y:::Jlg diedo.rk:m padn 218 siswa asaJ.
Kebayakan di l ir.:a Se.-<ol::ili .Lru1jutan .ltas di Takengon. l~ yang me- milih kuso kini sebagai sistim perkawir'~"'_'l yél11g diinginkan.
13
Pcrceraia~ ~ Perobntk\n Idantitas Belah
Cere b~ci
i.o..:'
di~ckit tl'::-'d ei.:! pl.:TS ·1i .irl' .. 1. -',t:1U s....:b.3.b-s<2b:!b lilin. C~r.o:' banci di se-
but jlJ; ... :L:1r;::..:. ~ :r:uri-;: ..
C,.;r~ l::ud!i üü"l.h J.I,-r':::t..or,ti-r: -nt.?,T:J. su:":r.i denS,'l.H ist~rinya yC .. l1!;"
,!i~-JÜb~7.k:1.l. ol~h kl:~.ï..ti·n~ ~ ~-:b ~~tu ·li:mt,"U"~y<-.. C~re kasih diS0but jUIÇ_ ~ ~~ 1° ,; P..::rbe,]:'1.:,n :,111;:.:'-, kf::L1UDny-. têrlet·:!k pJ.-:'e identi t?s l:eL.tl û:u: h.tr"!:'J. perk:-, lin:.n c.:..:b:l'.h t0=j.r~Ji peT':erni-:.Il, s,-pert i b(;ri- kut ini :
K.::rj3! .iuo::len
a .. C(;re banei .. ~jntuk pcrc""r.:tian b~lCi d:'!.l~r.:J stc.tus p..::rkawinun :iuel;;n, 1i11:(0:1',1
istil~L
"ulC'k k:..-r>:uloJcIl20::'..rtiny'1. .. H,; ... !1itC. berhak ur.tuk
k~tlb:ui menjudi I,.,r,Lr!7_ bt:l:th :1,1S."lr;y- dE:ngm n··!!:t;.:lwn kembali ter.1Pah pem- beri.:\O ol'ang tu.:mye. demikiCJ" pul .. h'J.!"t· Si:h3J"lwt S0SUlal1 jibagi. 21
b. v-ere kusih k.::tre:n:l kc.·::,"l.ti":;. :<5u::LC""li, ti "lak rlent;akibutk..."Ul peroh.:ili-
H.Il ~t.i.lu1j ?I:1':lh ict-ri:1Y .. '\, k:,r.:·~",- I!! 'nj.,~ti k.: ... :.jib.:.J:l kcrobut SUHlni un- tuk mengo:noJi.nkunnyc. kl.'ll.lbrtll 'k.:1;-:-!..l1 !i!llah :;:;;,;OTqjl,l!; WW'W- <l"lrl kûrR.b.:tt t er1ck..'"it 15U<'l.rr:w.yR., t~rkf:;ë.:.ltili i:1 ïlenolak kRrena si:>suatu ïJ 1.S'm yang po..sti. t:cr c ko.,sih lto.!"'.::n·:\ l-ccn:rti""\ll isteri juty;i ti'tak m0ng""'-kibotkan pe- robahan identit&s ~ 8u~,",,,i, tetól!li h?rt~
ke heloh a&'1lnyn a.bu ·..!ib:' .:.>iJ.r:.n kep..,·l,. nhli Ker.ie anr*np nnsnp
mUik
isteri dikembaliy,P.n_ 22
wrrr~5nyo.
&. Cerai b~ci : akibat ?erccr~iqn ini, terjnni perobahan atus
identi tns belah su::-uni , knrena in. h-..rus kemb.:Qi ke belah a.salnya dengen tidak àiperkenruikan memb'l\ .... a. h:U't<.~ kek.:>..ynan y~g dipero1eh selamo. perka- winélll.
19 TenStu Usrnan, TakenL"'On 12 ;·1ei 1977 ..
20Ceh iLbdul Gruli, K"b:wakan 28 April 1977. 21Ibnu l\bbas Tsa ,
T~en GOn ,
13 Mei 1977.":rbi d.
b. Ccr:li k?sih : :cU'cn.";. k~r.l"!.ti:m SU.:lffiin..Vû tidak mengnkibatkan terjû.·jinya perobn!:::L'"l i1entit"",.'-- bei.:!..'1 istc::"i. De uden pula ~ kasih kC.ren kt:~ t i"!n iGt«>ri ju,-.... ..i.d,"lk ,e!1~bc.tkrut te!'jadinya perobahan
;; ..l..
---
b:, t ... cr '- ~.t ~ t r,J ...
b. C;rtJ jÇ":'::-"l : l;;,r2n' k·~I"' ... tL""J. !3u"':':Ji tidnk ~c~cakib,tkan perc- b:-ili::m i :e!,cit,..,~ b' l'l.r. L3t·,·ri~ D" Ji~:i-.J.~ j'U.1r k 'm'1.tirul isteri tidak me-
Kuso kini
obah:m i lC11tit,fi .b;·l"': s~t"lr, .... t,orY.J.i. J.·c·rcerai::m, pcncliti tidak me- ralk'!. pcn'i:.inG .m-r,w- :i; '~k:!Y.:--u::. -t.i :ini. '\1.T'.=J1:! un'tuk jenis perceraian epc'1.pun jen..i.sny'! t'\nL:Ql:c.C j.<!"'!.':; -'1: ... ~:ibi',t !,r,rcer:ü~~ I'1cnjndi beban
kcdu~i b",ltlh uiha.i{.
Sistir.: istï' ·l ... ekert!?~i.:U':. ".1: ')rin-;il: kcturunan Yé'_'1f!
tlle,;n ... -ij<:at ... ~l(:,:n}C.)k- r...'l:l!'l':;.ok rO::<.1 '~,.ln:-; bL-hJto
&';ti=~p or"UlG Kcb"".j:Û:~ 1-'i'",,;t m.'n:-;:but ,-~.lcrl.; keparh setiap war-
ga belah.nyn. Se'hort::! d ;p"'"t -'i.tPrj"'r:t:-JlY":l1 d ... nf:U1 "k:;ro.bnt" yang ~enca-
kuT pcnb'"~-tia.rl lun~, t<u';,)"!:, .':ie;-;uP. .... ·~J'ea t- ... h>l1 ternaE;Uk. dilalomnya.
Keloopok y:::mg leuih !~er: J t:rtri s.1dcre i "llnh suku~. Sukut ocmiliki si- fat selektif. 01 eh k,rr..::na itu juclc!' nr.geotnn~ra sangQ.t terbatas pada
bebera~ orong yan3 ~sL, mer.pu~yai hubungnn d~rah secara dekat anta- ra sntu dcngc.n Jainnya .. K~lo!!lpok tcrkecil d=.l.am sistim kekerabatan
23;'.R. Hakim IUGan Pinan, Té'kc:J.gon, 17 Mei 1977 ..
l
"-
,
15
Gayo è.i K..:-b"y:..k::.nJi51O'but
~
bl,,:!';nc24Ck.:.lu;u-r- ho.tih). Prinsip ikat-rul sè'derc inl":\!l m~~-_ l.:ll::p~u '-'mr~ S'""X .... :"t, kimh nE:n<2k rmyang ynne; sama,
. .,. 1- bi!.
:: t ritcri :1 ~'''''':l, ::3."'.)':":-:'. L'ün haln:v~
l-.lü.i ;ros.;:s rx:rk .... ' . .;ir:.:m .. D~lm. kûnyntnan
-~'C--:l~~~:, t~~;J b(;ntUK-b<.;ntuk hubungan 50si-
sek~lipun Sl; ... u·.n:t~ !LS'o':ll'< ~ . 'ra. P ri,;Uul<ll1 "!-u: b.,mti.Llt-bt.'ntuk hubung-
D...'1 y.:mcr ·:::.el.:). s~c::r.-: it.1:il', ~'1·JJ:_."'··' :it':r:ïuk:m :tuTU:: k"ll:mlp.!1 suk-ut atau
dC1.l.un 1inr:.kunrm ~ ~eri.., S""l.J ....
D,:ü?r. sisti: k.:kc:r:1b.J. t
.,.1.
ri K :b.::ynk:m üken'll t iL-:1. "I,'lc.:un ben tuk ko.;:luarg, b.,::tih. (l)Kelu·ll'~~ ~,~tih
.... ngo (uS:J.I''l bl...'rine :tr..;;o")25,(2) K.:-lu<::XL.;n. batE:
-:!".Ftr.:~p
(:1&~l'
j-..;rir.cmhk~ln )26 ,
(3) Kl?luarga 1:;. .... -Kuso
~
("snrJ. b,,;-rin-c lruco ki!li!!)27 ..l~,!tib;~
b. ntuk keluarga batih tersebut dibedukar. S-ttu tcnc:--u:· Ldnnyu dnlil."" , si.stiJ:' istilah menyebut (term of referenc;:.:)2>:!:,s(;b~llü::r.J·'l
111.1:"1.rr1 sistir.": istil:lh f!ll;!nyapa(~
of a .. l,.::r ... ·~ss) "'mu~' - · ... .,r~'-~
_ ... '-'-'-.. , v.... <.;. . , . _ , , _ "'~"" i .:;.1; l~ ~, mcny::rpo. eJ:"O dt:n~":""1 istilah
~. 21j Ru -'-,' ' t-
; r ::~'.:1.!l:"!...'1. 1\ p~'1y'l uf! . .J..D..'!"' Sl.S liD menya-
p.:! d:..'l Cl.:.·nYL.but. unIt.;.: k""k",r.<lb...,.t~n ~''l.gy:u-oko.t G:.yo .1i Kt:lwynkan, prin- sip urr:ur ck\ri k(·r:.but p<-.:üg;llUbur,,; :::;'"'H1C"'Ü di~r~tik.~, Gcpcrti mianlnyn dua oron .. .; b(;rol1u(l!;j''"~ R~!l!Jllll, k~nll""i-r!l1my.~ l .:·bih ml!~b d<U'i~, lct.upi
k~du.:nyo. dL:wbut rJengnn r1u< istil:l.h ymg bc-rbcd:., obong d.iJ,r\ ,qdik .. Si.
ab.:mg o..:.hl.:lh .mak ·.lo.ri kak,·~ ·l.y."1hny:1 lan si .:d.ik o:.i:~:ili annk dari ndik oyahnya.
30
24Syaifuudin Kadir,
T~:cn60n , 21 Mei 1977.
25Lihnt
lampiran Hoo2 26Lihat lompir~~ No .3
27Lihat 1runpir.:w iio.4
2~andi ngkan
dengan Koentjaraningrat Beberapa Pokok .\ntropologiSosial ,
(Jqkart~: P.T. D iuo
R<~at1972),
29D
engan ~s'
t ~'1-- - ,
=1 ~ n t au ~. ' 3OKocntjDXaningro.t, op.cit., p. 141..
''',. ---.:_.
..,.ym~ lu:tr" '!Ji:;.~"'. ,.l .... t oert(;. ~oh k_10 h, r\:;:ü-;.Hl
....
'....
""~ ,.~
. . -
... .
,-",-
cl!'>'"':!. ""'""'t.:: ... "'~ •• ~_ ... ' .. -"" '-. .. '.. • .... .- s'" ..:. t. . • . ~ ~ _~ .... ,.." '.,." ,'-'... ... -.,. .... w . . ._.- -. . ··r-".o<.l "":.. .,. ,t'" ... ,.: ~., untw', ' • . ~ ' '1 <l n=', -o~ r:t- ker. perk:'"': .. :in::nj (c) r(;-!::t: '.~ ·,jl.l"U"'ii'::.'l.'"! 7.1 :i;;, :.0:: .... bc:l:'lh-ny~ """l..'1r~ ~r~l.
tujU.:m sQbeüurnny'J.; Cl) izin :ü':~-:h .,.::l·üui ',·,'.:Ui i .kin f.·,_'!:i!133il penol::Dt.:-
•··,'U."'·i1< .... t.'-'r ."r'_· _ . . . .
-.'"-,._c
t~·, ~ oL "'; -. . . 1 .:' .,~...,,,.•• _,.... . . (, ..L~
....
'.., ~... ,
.... "' ...~, . _~_ •. _,_ '"''''_.J- "',
!la l1":H:d'~h ynll>--: d-~'''''l jitC-• .1rtl1 ol.~ ~h··01":~li~ w-;.!~it=~1 t i-t:'.k """l:lltd l.uL.w:
etau ti lo,k f"lt:!n . .'(;bt.;l'_,:,.n~ ::;;U!~,~:,l! :;r:rt·~ t.i"1~k ::i] ~k;. . .k":'n t..:"",j:- n.:-.l::'l.~ htri.
r·:u:.cik [;1.::4<.:;;., ter .i:,'Ji :-.'t):::liJ -, !=)eor~:l:: fr-"di:.; lm'i d:-.ri satu b/::'lah
k~ è:ü:9.h l~il1. J.:u'.:U~ :\..!lt'"tr': K,'l:.!L :':..lc.h, t icbk s,rf-'~t:.ttn.y ,Jit:':':!":lpuh
!-hmcik mur..yanrk-3., terj ' i -.,abi l- tJ.Ilp...-; peorset.ujunl1 si g:ldis, sang peMl.ida melurik3.IlnYc. 'lung:-m pak50. .. Jlkan tet~pi pernoli tcr jadi si gadis da.t.:mg t:mp:l persetujUlill si oer.ru.da sebeluuJlyn. 2
Ap"biln terjali ooristi,,~ rnune;k, mdm kdu:u-C' si
!""""ct..,
Rtauseseorang terkcnruk..'\ dal;::m belc . .hnyu 1,,:r:lj ib memberi t"lhu kcpad:l kerabat si g::l.dis, bahwa sclah seor~:ng ûnO.k gadisnya bt:lrad;!. c!i 'j;:uRlII belahnya
lflSuruh berteJ<goh kM borkinll artinya, disuruh t,:rpi lilarang, dilm'Olle tapi èiizinkan.
~
KaJhi Kebaynkan, Kebay"lkan, 18 Hei 1977 ..sejur.üo.h U:.!.llG
,
!3ebab1-i t:'!1'!'! :·er"-.. -.::>.i~l ( T",.,-t--' .. ..tc . .,.:. ... ".,.."' .... -" O"'t J k-~n"""'~"'~ ,'-' ... " '-, +:;.llnk
~'''-'-' u. w' .-"L·/'"" ... L' >... _... ~ ~
dup.."lt ditu'Juh rr,;;l~ik'm on.":lk -:l.~:ic (.T.:Ul~. Untuk k..rj~ ::;unt.-ik ~.:m.gka, k~ terIB.I:lbo..ta."1 mt:nytT3.Î1k:1.r; 1 .n .... h ,::-,!,: tulcl:. s,'n.i.'!t':'~ b;-::.t :- .. n~ib~t-
Pa±-. -i;cthun-tahun tcrakhir i:-.i :t: ~'rbt "!"ltl..."1 "1.71:;'--.;,l'D. k ... 'r,i..: ::uneik y:-,.ng 53.tU ':!(;ng:-~ lni!lIl.,ye. cu .... h ti bl-: j 1",e l.:!.:-i, k:'U'L"!'l" r· net'>: ! ... _"1 tul1...k:
ten b per-l:1lJo.üll'1 Jib"',yar, l,;,'"\rul:1.:-,
mulni iengon cara : «(1) h'.kat r_·~::.1'-' Ut::H? berul"'c, y:iY_'1i !)cr =:1i,;:.'1 .:l.."'lt:l.-
ra kcèu"l bl.l :lh <bn :!ilon,-::ltk:1..'1 '"!IO:::~_'1 pcrk!l\·:in:1!i :.:.:tl:-:-,.,':'! h.~::tuk juelen atau o.nR;kaPi (b) ;' .. p.:1bilo. or'":n-; tu:::" si €-:.,:i.:: tiJ:!k bcrsedb. berd-"1mt:.i,
gal tluni,:l. • • \ndr..ik.at~ kt:tnldi::m h.c..ri td"jn:1i l\.;:rClr~ iO.:1 ia : i hk bl;:r:-..3k kembali kc rumru-. or~lnG tu.:my., 1:t.T1 k, raünn ~·ls.'tlny~.
th.htabak
Ker:ie r.J...'1.ht3.bok o.d.n.loh kl~'u<:llik:-.:: .:l:-J'i ker.ic F.U!it'i k, k;!..:"en~ yor.o:
d:l.tong kc belah W'"'...nito. inJ.:ll, Gi
r·
-"U 1:1 .. I.:;t J.:ltal1.5 tll:'mgh..~ hl OI'tt-'16 tu::.si gadis d.:m rninto. untul':. liknwink'ln :l~nr.-_'1 :m:J.k ge: lis t~r.E, but . Irt!.
ter jo.di ::.pebila p",mud::l berhncr.::t ur:.tuk kJl ... in tet.::.pi pcrGY"lrntnn untuk itu ti1.:lk d::tpnt 1.ipenuhi. ,-;ahLlb;:!.k :..rdnya r.;cr.:bnwo svjenis ~ngeiling
obat-obatan, cangkul , linggio df'.J1 k .... in putih.o r·hlsu lnyo .<lp9bi la per- minto.o'UlIlyn ditoltJk, i.'1 r.lohon untuk dibunuh Jrm dikuburlQ.n b,;,rz;::uno,. de- ngrm alo.t-ru.nt yanG dibc.w::ll1Yc:.. t/.,,"1hl.'1.b~ scbcncrny~ r.. bl::lll r~Dy~rntUll'l
diri lllhir bathin kepo.d:1 ornng tua si gndiG.
Dalem adat Gayo perminl.aan ri.:û .
.xn
mahtabRk tidak uupat rhtolnk. Drang tua si ga.di s berkewhjiban untuk mdnerima dr...n menyelesaikannya melalui prases angknp. J4.pabila permintaan scrnacOL"l ini ditolnk, adat4
Ibnu Abbas I5a, T:lkcngon, 20 Hei 1971.• •
G.:lyo ok...n memper sslahkannya! Kelu.trgo. yélIle menolak perr.:inta.:m mahtil-
c
bak ~..isisihkan J:llam per g<lulnn, ipo.r·'1k:Wl kata or.:mg Gnyo."" Di::l!lg(+l.P ti -!ak r::.m{fu..-orp-d sestur,'1 manusi :\ ..
&;kit:.:.l' bul"Ul J~nu·J'i 1977!i bL'r~h Een',.-(!~t t(;rj·~-:~i Jlcristh:~
m:'Û1té!b:uc. K.::tr,:n~ p<-·rnint:!.'JJl .ei p~r-:u-b .~i tolcl< 1 i'"'! b<1rwohcr: u!'!tuk .!.i- bunuh .. Or:mC tU:l si caJis mc:l-::pork~l h~l ir..i kt;. P.:;r t.::J..il..nn.:!.:i. Sipil
(H.:msip) set cmp.:l.t. S{:ocr,:--;. or'J.IlC :lX1sir J.it~r.:b::l.h ~\mc-u: r 'r.:u::''''l s.:.:tem- pat do.t:>JIB dan mc,r.rukul i si r..:.:mdu:1. Rup:..ny:l k'U"' .. ::1é "l."1si L s.::g::;:1 mati nkhirnyél. si p":r.1Uh
I!Iel~iknn
/:iri.6
1ni :n.::mbuktik'lllb~lt'
.... '"'! 1. ht inisudah &."'Ul;.p.t rncngenrior, k"ll .... u bis'"'! untuk t id'lk -!ilmtnkD.1.1 ""!1lti .
Ta b e l
Perkawim:: ... '1 .lD@<.::lp 1i Kebaynk.:ul
;====================~=======~===~=======~======~==================
LotKal<l
;::; Jl Ik Gd Md Ck Li J1
Ik Gd Md Ck Li
Sn B i B 1 Bb
Gb
-
JCl 2
Jb
2
llb 2 7 2
Dil 5
Lk
Catatan :
1 1
. .
Gunus 3uki t
<in Bi
B1
Bl>
3 3
2 7
4 4 6
:
'B~bl:S-.
Jongok: :
""
Si'! Jb Bb
2
5 1
2
9
DM lu:1-1ain luo.r Keb::tynkc.n Dll, Ik.
543 kepAla kcluarga
ui
Kebnyo..ko.n 71 kcp'lla kelu<tTg.J. dicwtaranya masih berstatus on~p, baik yang bersif!lt sementaran maupun yang bersifat nasap ...5Sycifuddin K..""!.dir, Takengon, 21 Hei 1977.
6
SunarjOtTak engon , 25 April 1977.
IV
BELA!i SEil.\GAI TERITORL.L DnRi KELCJ1POK PP'RSEKUTU.'i.N HIDUF
19
H.:u-us dib(.:j:"lk.-m :l..'1t~:l K;.;b.,-y.::llcu'l sebc..g:ü S:J.tu-m v~rn",rint:'lhan
(kcrnukim::..'1) don Keb:'lY'lk...---..n c;eb,,~,i lJerk...."'\r.1pungon tr.::. !iGionil G"lyo. K~
muki.rr.:m Keb<:lyokan ajnloh s"l~ ... ~ s..~.tu riari lirn.:! km:uki!:lnJl d..unn wilayah kec:!r.rtt.:'J1 kata Takengon, m;:H:;i..'1C-'~~,5i.'1g dik€::p.:ll::.i oleh scor~g k':JKllû mukin. Kcrnukil!lDJl Keb::y:;!..1{élJl tcr":iri otna tujuh ko.mpung, y:lk."i : Lot Kolo., GununL1' B.J.kit, Jongck, Bukit MenjélJ1g:m, P:-tya Tur'lri, Pinango..n dan
Jongok Batin.1
Untuk
menyelcnggnr~ p0merint~~
tingkat kampung di- angka.t 5..:orang "kep·üa krunpunS" I Y~3 dikcmal jUf7l dengr-..n istilah keuchik, sekulipun istilah "kepala kampunsl! lehih unum :!ipnk:li dika-1~'1g;:m ra.k;yot.
Seor",..ng yang di:l.!lgkat so.:bag::i kepala karnpunf; biosanyn b.::ro.s:tl da- ri kDl.TIlt;rul y':1ng sec:u-o. trarlisionil rnenegmg j:lb::.tm- j:lbaton pc:nting ynnp nda Ji S:1..n:l. B:-.hkon st:bn:-?"l1 fU~Gsi k~pol.:l k~~punG r.ll;:!l~ruskan
fungsi y::-.n ó pcrnQ.h :lik..:.rj,k':11 ol,
~
E..:or'mg R·',ioJ.2Di Kebny:>.ka.n wargn k.:U':lpune; c.dd,~lh se,:erG 1 r.l.,,:>!'ck~~ m":'r:lr u..'1y:1Î hubun['U', i.."U*:'.h .:::..nlfu'll sa.tu dc--
ngun laiImya. Mungkin hal. inilah J"me I"'"ny::b:l.bk.."'..n aLldngf:!11 solid..ll'i- las yang lebih bosm' ~lur'1 ~f!srun,"\ ",'''''rG~ k3f.lpunj) juuh l~bih bes.'lr di Kebeyaltan üib.:mling lengr!l1 'h._ r,h .• c..;-n lr.inro.y:1. .. Dü;nmrinc i tu di Ke- baYf'..kan fnldor gencologi yrul"~ nenontuk,:m t~P.lr"'lt s{~:"Ieor~ng sat!.:mg di
daero.h perkampungnn .• cûh f!::.ktor té!ritori'.u .. 3
r1cnjclnng dua tahun terak .. 1.ir ini b(lrul~h liar:1f~ko.t seor:mg pcjo.- bat baru cblrun lingkungm pam~rint:t."k"lIl tingk.at k.anpunl"', iclah scorong sekretaris
knmpung.
Pejûb~tini
sccar~khusus
rne~~g.aniadministrnsi
lSebe!l1U'nyn hony."l aclu
~nal!'!
k.:u:lpung suja karen:::. Jongok Bat in be- lum mcndnpat p{:'ncukuan unri Departemen D.:U..:un Negeri sd:m.g:li kampung, tetapi oleh Pemerintah Dilcrah diGahk.:m sebagai '%.ampung non status"dibawah seor.-:mg "perwokil.:m Kepalc. Knmpung"
2rteje : Raja-rojll kecil yong jugn dikennl denGWl ist ilah penghulu.
3
C• Snouck Hurgronjc, Loc. cit., p. 87.~dninistr~i knmpunc, disnmping tugas utornonyn s~hari-hori sebûgai
~ atau PC&'1., ... :li , n~geri rcnd.:than. Sebûgai oerkampunr;an trac!isionil, Ke!)ûynk.x:l ttOJlya mcncakup empat kru7lpunt;; -::iori tujuh kampunf' :i'1ng sud<"lh
èisebutk~~ tcrdahulu, kceopat y~~pung tersebut ialah (1) Lot Kala, (2) GQ~unG Bukit, (3) Jongok, (4) Jongok Batin, yang secara res~i ma- sib berada dibawah administratif Jongok.
Dahulu perkar:lpungan ini terè-iri atas 14 d."lcrah yang nasing-ma- sinb bcrstatu5 otonoCl den[pJ1 seorang Reje atau penghulu sclaku kepa- lanya.
c.
,snouck J.urgronje mE::nye'"o>utny:!l è,engan istilo;'l 14 miniatur republiekjes. 4Keernpat bcln6 l1aerah ini ialah : (1) Buki t Mamat iltau Bukit Lah, (2) Bukit Jarrul ntau Bukit Iwih, (3) Gunun~t (4) Penghulu Bcruksah, (5) Peng.'>ulu Nude, (6) Pcnghulu Jalil, (7) Penghulu
Sa!li ,
(8) Penghulu eik Serule t (9) Jongok i·icluem 1 (10) Jon GOk Batin, (11) T~ansan. (12) Kala atau Kuala, (13) Buja~gan, (14) Lot. Keem- pat bcla~ daerah kekuasaan ini mnsinb-masing diduduki olch sebuah belah, yaitu kerûbat luas yanG discbutkan dal~ Bab 11. Keeopat be- las u.o.erah otonco ini mcnggabungkan diri dalan tig:l bentuk "perseku- tuan wilayah" yakni :
A .
&!.gi Onom, deng:m wil3.ynh1. Belnh Lot 2. Belah Ko..la
3·
Belah Jalil4.
Bela.1-t Gadinr5 .
Bel'lh eik6.
Bclah MudcB .
Sag! Lime, dencan wilayah 1. Belah Jongelt2. Bolah BujanGffi1
3.
Belah eik Serule4.
Belah Penghulu Bukit5.
Belah Timangan4Ibid., p. 177.
tiiiät
juga: J . Jon[;ejans, Land~~~.\t1eh Vroeger~~(Baarn : Hollandia drukkerij N. V., Tonpa angka tahun p. 289-290.
c. Gunun~ Buki t, dengnn wilayû.h 1. Gunung
2. Eukit Hnri~t '1.t~u Bukit 3 .. Dukit J.:u-::Ul ~t::.:.u ilukit !wih 4. Gunung Bcluhen.5
21
Pd:lberinn n:un:l Kebayo.kan untuk Kemukim.:m Kebayrrkan, sebenarnya s~g~t cr~t hubungonnyû l~n~ n~~ Keb~y~~un sec ar, tra1isionil, ka- rena. pt:J1:.!uJuk kt;ti~ perkamrUn0'.I. b,"lrU 'lalûm lingkull[;'"'-l1 Kemukiman Ke- bayak:m 1 y .... kni PaJ'.:l Tumpi 1 Bukit I-lcnjant;? .... '1 dan Pina.'1gru1, adalah pin- da....J.:!an dari ,iaer3.h Sagi OnOr.1, &":I.gl. Lime '..1:m Gunune Bukit di Kebûyakan. Sesuè.ah ker.:lerdekaan ketign Hpersckutuan wilayn.hll ini secar.:t resmi di- kukubkan ,s::.:bagni k....-:.mrunl'" Jal,'."!.:.: lin~un&ra .. !1 adminis.tr~tif K.::mukiman Ke- bayakon é~;;ngo.n nar:;a K:unpung Lot K>llû ur"""t
&lp
Dno!:), Kn.!:Jpung Jongok untuk Sagi Limc d.."U1 il.-unpunG 3unun,; Bukit untuk GU11ung Bukit ..6
Dalampembic~a:m selanjutnya y::m.:; . ..!inmksudkan "lengan Kebny.3k.{)]l adalah per- karnpungan tr3disionil Gnyo, bukan Kemukiman.
Pi:!'mbahugi:m dan Batas_' -t~5 B~l~h-]i Kebaynkal1
Lot K...."'Û.a o.to.u Sar,i OnO!:! \dl;lJ.'!.olnya hnmpir meliputi separuh düri Ke-
bayek~ .
Lokaai perumahannyq f'1E'liputi 90.000 m2!cngnn pendurluk seba- nyak
971
jiwa. Penting untuk :~iketahui (~ sini bo.hwa yanG discbut de- ngEL \o.ilc.ynh f orkamp"..l:1fj:Ul, i:üah loknsi p.;rum.::..r.bI'l, tilclc t ennasuk da('!- ral} persQ..wo.hlln llin perkebunnnny~.Sesud::t.h l;crncr'lC'kaan, terut.:u'!lc. di tahun 1950-an ht'.Dyak terjadi pe- rubilhnn terhadüp bntas-bo.t.:s.s bcl.::ili yang aJu di Lot Kn1a, h.--tJ. ini dise- babk.an karena wargD. Lot K.llo. banycl< yong meninggnlknn kampung he-Qaman- nya untu..1.;: nembuka rlD.erah pcrkebulWJl dan pcrsnwclmn uUMi di luar Keba- YRkan.7 Jonr,ok atau
f~gi L~e ,
wi1ayah perkampunr,cnnya me1iputi : 13.125 F.l2clengtm penJuduk scbnnyak 632 jiwa. Seperti ha.l.nya dengan 5aelnh Imem tidak
à ip~ rhitu n~~
sebauni belah tcrsendiridnlam
Sagi Cklom,kä'T'ëria
masih tetap liunggnp &'ltu dengan beloh Lot sebagai induk belahnya. Demikian ju~ dengnn Jongok Batin dan Jongok Meluem diperhitunc;kan satu daJ.am Sagi Lime dengrm nama belah Jongok .. (Lihat nama-nama belah untuk seluruh Tanah Gayo pllc4"l ~;unpir.:s.n 110 .. 7) ..6Lihat lampiran No.l.
7
Libat Peta No. 111.I