Stageverslag
Ontwikkelen & herschrijven van
voorlichtingsmateriaal
voor de afdeling orthopedie
Rijksuniversiteit Groningen
Universitair Medisch Centrum Groningen
Anique Lijzenga
Annemiek Kuipers
S1892339
1.0 De stageopdracht
In het kader van de masterstage hebben Iris Ruijsch, Roosmarijn Tamminga en ik van februari tot en met juni 2016 stage gelopen op de afdeling orthopedie in het Universitair Medisch Centrum Groningen (UMCG). De afdeling orthopedie houdt zich bezig met orthopedische aandoeningen: ziektes aan het houdings-‐ en bewegingsapparaat, waaronder knie-‐ en heupproblemen. Op dit moment maakt de afdeling gebruik van folders en van de website om patiënten voor te lichten. De afdeling is bezig met de ontwikkeling van een voorlichtingsapplicatie, genaamd ‘de Operatie coach’. Een prototype van de applicatie is reeds ontwikkeld, maar deze wordt nog niet door patiënten gebruikt. Voordat de app in gebruik wordt genomen, wil de afdeling orthopedie eerst onderzoeken of de app voldoet aan de wensen en verwachtingen van de patiënt en of er nog verbeterpunten zijn wat betreft de gebruiksvriendelijkheid. Dit is het hoofddoel geweest van ons onderzoek: op welke manier kan de informatie uit de voorlichtingsfolder het beste worden gepresenteerd in de applicatie en op welke manier kan de gebruiksvriendelijkheid van de app worden verbeterd?
Zoals gezegd bestond er voorafgaand aan onze stageperiode al een prototype van de applicatie. De bron van de informatie in de applicatie zijn de voorlichtingsfolders van de heup-‐ en knievervanging van de afdeling. Deze teksten zijn door een studente bewegingswetenschappen aangepast. Qua inhoud is de tekst dus in orde. Echter zijn de teksten uit de folder bijna een op een overgenomen in de app en heeft de applicatie op deze manier geen toegevoegde waarde ten opzichte van de folder. Wij hebben gekeken op welke manier dit verbeterd kan worden.
1.1 Mijn leerdoelen
Mijn leerdoelen voorafgaand aan de stage waren de volgende:
-‐ Inzicht krijgen in de ontwikkeling van voorlichtingsmateriaal voor de nieuwe media
Voorafgaand aan de stage had ik weinig ervaring met het ontwikkelen van voorlichtingsmateriaal. Tijdens de colleges die ik tijdens de minor, pre-‐master en het eerste semester van de master heb gevolgd, is voorlichtingsmateriaal weinig aan bod gekomen. Omdat voorlichtingsmateriaal in veel sectoren een grote rol speelt, vond ik het interessant hier mee over te leren. Er bestaat voldoende literatuur over voorlichtingsmateriaal. Echter gaat dit vaak over voorlichtingsmateriaal in de traditionele vorm, dat wil zeggen in de vorm van een folder of brochure. Over voorlichtingsmateriaal in de vorm van applicaties voor smartphone of tablet is (nog) weinig literatuur te vinden. Toch zijn er, voornamelijk online, artikelen te vinden van communicatiedeskundigen die over dit fenomeen schrijven. Een combinatie van literatuur over voorlichtingsmateriaal in het algemeen en online artikelen over voorlichtingsmateriaal en nieuwe media zijn gebruikt voor het uiteindelijke onderzoeksrapport.
-‐ Deze inzichten in de praktijk brengen; dat wil zeggen: aanbevelingen doen aan de hand waarvan de huidige applicatie aangepast/verbeterd kan worden, zodat deze beter aansluit bij de wensen van de doelgroep
aan deze vorm van informatie verkrijgen is het directe contact met de patiënten; de uiteindelijke doelgroep van de applicatie. Dus zowel literatuuronderzoek, als vragenlijsten en usability tests vormen de basis van de resultaten van ons onderzoek.
-‐ Werken in een professionele omgeving
Tijdens mij opleiding aan de RuG heb ik nog niet eerder stage gelopen. Dat was voor mij de grootste motivatie om te kiezen voor een stage. Ik hoopte hiermee ervaring op te doen in de praktijk. Ik was benieuwd wat voor rol communicatie kan spelen binnen de gezondheidszorg.
1.2 Planning van de werkzaamheden
Tijdens de eerste week van de stage is er een planning voor de gehele stageperiode opgesteld. Deze periode bestond uit 20 weken, onderverdeeld in vijf fasen. De planning zag er als volgt uit:
Planning
Week 1 – 5 08-‐02/11-‐02
Inlezen, voorbereiden en literatuurstudie
-‐ inlezen in het huidige voorlichtingsmateriaal en oriëntatie
-‐ voorbereiden van de stage en het maken van een plan van aanpak -‐ bezoeken brengen aan andere ziekenhuizen die al gebruik maken van
patiëntenvoorlichting door middel van apps Week 6 – 7
14-‐02/25-‐02 Vooronderzoek patiënten -‐ het opstellen en afnemen van vragenlijsten bij patiënten -‐ eerste analyses van de resultaten
Week 8 – 10
28-‐02/15-‐03 (Her)schrijven teksten -‐ herschrijven van huidige voorlichtingsteksten en bestaand materiaal aanpassen aan de app en mobiele apparaten
Week 11 – 15
18-‐03/20-‐03
Testen van herschreven teksten
-‐ eventuele uitloop voor het herschrijven van het voorlichtingsmateriaal -‐ Usability testing
Week 15 – 20
23-‐03/24-‐06 Schrijven verslag, afronding -‐ schrijven van het definitieve verslag
1.3 Uitwerking van de werkzaamheden
Week 1-‐5
Annemiek Kuipers, om het plan van aanpak door te nemen. In de tweede week zijn tevens de eerste ziekenhuizen benaderd die reeds gebruik maken van een voorlichtingsapplicatie. Ziekenhuizen die zijn benaderd zijn het Jeroen Bosch Ziekenhuis in Den Bosch, Het Haga Ziekenhuis in Den Haag en het UMC in Utrecht. Ook hebben we gedurende deze week de apps van deze ziekenhuizen bekeken en vergeleken met de applicatie van het UMCG. In de derde week hadden we een afspraak gepland met Natasja Gelderman. Binnen het UMCG gaat zij over het voorlichtingsmateriaal van sector B (de website en folders). Zij kon ons het een en ander vertellen over patiëntenvoorlichting en wat belangrijke punten zijn bij het ontwikkelen van voorlichtingsmateriaal via een app. Ook hebben we de derde week wederom met Annemiek afgesproken om onze voortgang te bespreken en om te informeren naar mogelijkheden om patiënten op de poli orthopedie te benaderen. Zij verwees ons door naar Natalie Bos, verpleegkundig specialist op de afdeling orthopedie. We vroegen mevrouw Bos of het mogelijk was een aantal patiënten op de poli een vragenlijst voor te leggen. In deze vragenlijst wordt onder andere bevraagd wat patiënten vinden van het huidige voorlichtingsmateriaal en wat hun mening is over de ontwikkeling van een voorlichtingsapplicatie. Daarnaast spraken we met Carel Jansen, hoogleraar communicatie-‐ en informatiewetenschappen aan de Rijksuniversiteit Groningen. Hij heeft vanuit zijn vakgebied veel kennis over gezondheidscommunicatie en voorlichting. Er zijn tijdens dit gesprek een aantal adviezen naar voren gekomen met betrekking tot het gebruik en de inzet van een voorlichtingsapp voor de patiënten van de afdeling orthopedie die van belang kunnen zijn bij de ontwikkeling van de app.
Aan het einde van week vier zijn we direct aan de slag gegaan met het interviewen van patiënten op de poli. In week 5 vervolgen we deze interviews en bezochten we tevens het UMC Utrecht, om daar te spreken met Ria Matthijsen, stafmedewerker van de divisie heelkundige specialismen. Zij in nauw betrokken geweest bij de ontwikkeling van de app en heeft onze vragen met betrekking tot de ontwikkeling en de inrichting van de app beantwoord.
Week 6 -‐ 7
In week zes zijn we voornamelijk doorgegaan met het afnemen van de patiënteninterviews op de poli. Daarnaast hebben we ook weer met Annemiek afgesproken om onze voortgang te bespreken.
Week 8 – 10
Ook in week acht hebben er nog patiënteninterviews op de poli plaatsgevonden. In totaal hebben we 20 patiënten geïnterviewd. Op 8 april hebben we het Haga Ziekenhuis bezocht. We hebben daar gesproken met Sheila Bakker, medewerkster Beleid en Kwaliteit. In het Haga Ziekenhuis wordt al gebruik gemaakt van een voorlichtingsapp. Mevrouw Bakker heeft ons verteld wanneer de app is aangeschaft, hoe deze is ingericht, hoe deze wordt gebruikt en hoe de applicatie wordt gecommuniceerd naar patiënten.
Om de werking van de applicatie goed te kunnen meten, hebben we besloten usability tests uit te voeren. We hebben hiervoor een drietal scenario’s opgesteld. Echter is de gemiddelde leeftijd van de patiënten op de poli orthopedie in het UMCG 65+ en bleek uit onze interviews dat de meerderheid geen gebruik maakt van smartphones of tablets. Het is dus lastig om een usability test van een applicatie op deze patiëntengroep uit te voeren. Met dit probleem hebben we Annemiek benaderd, die ons vertelde dat de patiënten die worden behandeld op de afdeling orthopedie in het Martini Ziekenhuis in Groningen vaak jonger zijn. Via Annemiek kregen we het mailadres van Astrid de Vries, die werkzaam is als studiecoördinator op de afdeling orthopedie in het Martini Ziekenhuis. We hebben vervolgens mevrouw De Vries gemaild met de vraag of we patiënten van de poli orthopedie in het Martini Ziekenhuis mogen benaderen voor een usability test van de applicatie van het UMCG. Zij heeft vervolgens patiënten, die in de daarop volgende weken een afspraak hadden op de poli, gebeld en gevraagd of zij mee zouden willen werken aan een usability test van de applicatie, voorafgaand of na zijn of haar afspraak met de orthopeed.
Week 11 – 15
Vanaf week 11 (18 april) konden we meteen aan de slag met onze usability tests van de applicatie in het Martini Ziekenhuis. We hebben de tests gedurende twee weken aan tien patiënten voorgelegd. Uit deze tests kwamen zeer nuttige resultaten die we hebben verwerkt is ons onderzoeksrapport. In de weken die volgden zijn we voornamelijk bezig geweest met het schrijven van het daadwerkelijke rapport. Een onderdeel hiervan was het verwerken van de resultaten die we hadden verkregen door middel van onze gesprekken met medewerkers van andere ziekenhuizen die al gebruik maken van een soortgelijke app, door onze interviews met patiënten en door onze usability tests.
Week 15 – 20
In deze weken zijn we verder gegaan met het schrijven van ons onderzoeksrapport. Er is een conceptversie opgestuurd naar alle betrokken begeleiders. Hun feedback is verwerkt en zodoende is de definitieve versie tot stand gekomen. Op 14 juni heeft een eindgesprek plaatsgevonden, waarbij Annemiek Kuipers, Martin Stevens, Jan Pols en Mike Huiskes aanwezig waren. Op 15 juni hebben we tot slot een presentatie gegeven in het Martini Ziekenhuis waarin wij ons rapport met onze bevindingen hebben gepresenteerd aan de medewerkers van de afdeling orthopedie aldaar.
2.0 Mijn evaluatie
Leerdoelen en aansluiting van stage op studie
-‐ Inzicht krijgen in de ontwikkeling van voorlichtingsmateriaal voor de nieuwe media
-‐ Deze inzichten in de praktijk brengen; dat wil zeggen: aanbevelingen doen aan de hand waarvan de huidige applicatie aangepast/verbeterd kan worden, zodat deze beter aansluit bij de wensen van de doelgroep
-‐ Werken in een professionele omgeving
Ziekenhuis ontzettend bereidwillig waren om ons te helpen. Naarmate de stage vorderde, begon ons onderzoek meer vorm te krijgen en wisten we wat de vervolgstappen zouden zijn. Voorafgaand aan de stage had ik verwacht dat er meer vaart achter de ontwikkeling van de applicatie zou zitten; dat wil zeggen dat ik had verwacht de ontwikkelaar onze feedback daadwerkelijk zou implementeren en dat er verder zou worden gegaan met de ontwikkeling van de app. Helaas blijkt dit een langzaam proces te zijn en blijft het in eerste instantie bij onze aanbevelingen die zijn opgestuurd naar de ontwikkelaar. Wij hebben tot op heden nog niet vernomen dat deze aanbevelingen ook daadwerkelijk zijn verwerkt in de app. Toch denk ik dat ons onderzoek handige adviezen bevat voor de ontwikkeling van voorlichtingsapps in het algemeen. In de toekomst zullen folders en brochures steeds vaker plaatsmaken voor voorlichtingsapps en ons rapport kan bijdragen aan een effectieve en gebruiksvriendelijke inrichting van een dergelijke applicatie.
Bibliografie
Doyle-‐Lindrud, S. (2014). Mobile health technology and the use of health-‐related mobile applications. Clinical Journal Of Oncology Nursing, 18(6), 634-‐6.
Klug Redman, B. The Practice of Patient Education. Mosby, Inc., 2001.
Krug, S. (2010). Rocket surgery made easy: The do-‐it-‐yourself guide to finding and fixing usability problems. Berkeley, CA: New Riders.
Krug, S., Bayle, E., Straiger, A., & Matcho, M. (2014). Don’t make me think, revisited: A common sense approach to web usability (Third edition.). San Francisco, California: New Riders, Peachpit, PearEducation.
Lewis, D. (1999). Computer-‐based Approaches to Patient Education: A Review of the Literature. Journal of the American Medical Information Association, 6(4), 272-‐282.
Nielsen, J. (1993). Usability engineering. Boston: Academic Press.
Park J.Y., Lee G., Shin S.Y., Kim J.H., Han H.W., Kwon T.W., Kim, W.S., Lee J.H. (2014). Lessons learned from the development of health applications in a tertiary hospital. Telemedicine Journal And E-‐ health: The Official Journal Of The American Telemedicine Association, 20(3),215-‐22.
Van Der Burgt, Marieke, and F. J. C. M. Verhulst. Doen en blijven doen: voorlichting encompliance bevordering door paramedici. Springer Science & Business Media, 2003.
Websites:
Agipee (2015) Agipee digital impact survey 2015: digital is destiny. Geraadpleegd 15-‐2-‐2016 van https://pages.apigee.com/rs/351-‐WXY-‐166/images/apigee-‐digital-‐impact-‐survey-‐2015 apigee-‐ institute-‐report-‐2015-‐12.pdf
Van Dorresteijn, M. (2015, 8 juli). JBZ lanceert ziekenhuisbrede voorlichtingsapp. Geraadpleegd op 15-‐2-‐2016, van http://www.zorgvisie.nl/ICT/Nieuws/2015/7/JBZ-‐lanceertziekenhuisbrede -‐
voorlichtingsapp-‐1829758W/?dossier=81472&widgetid=0
Van Dorresteijn, M. (2015, 21 juli). ‘Zorg-‐app vereist moderne validatie’. Geraadpleegd op 15-‐2 2016, van http://www.zorgvisie.nl/ICT/Nieuws/2015/7/Zorg-‐app-‐vereist-‐moderne validatie
2660208W/?dossier=81472&widgetid=0
Van Dorresteijn, M. (2015, 12 juni). MediMapp als reisgids bij kanker. Geraadpleegd op 15-‐2-‐2016, van http://www.zorgvisie.nl/ICT/Nieuws/2015/6/MediMapp-‐als-‐reisgids-‐
bijkanker1775472W/?dossier=81472&widgetid=0
app-‐1766093W/?dossier=81472&widgetid=0
Van Dorresteijn, M. (2015, 7 mei). ‘De papieren folder is een achterhaald medium’. Geraadpleegd 15 -‐2-‐2016 van http://www.zorgvisie.nl/ICT/Nieuws/2015/5/De-‐papierenfolder-‐is-‐een -‐achterhaald-‐ medium-‐1758736W/?dossier=81472&widgetid=0
UMC Utrecht (4 juni 2015). Prik! App vermindert prikangst bij kinderen. Geraadpleegd op 15-‐2 2016 van http://www.umcutrecht.nl/nl/Over-‐Ons/Nieuws/2015/Prik-‐app-‐vermindertprikangst-‐bij -‐ kinderen
Van Dorresteijn, M. (2015, 13 februari). ‘Mobiele revolutie op komst’. Geraadpleegd op 15-‐2-‐2016 van http://www.zorgvisie.nl/ICT/Nieuws/2015/2/Mobiele-‐revolutie-‐op-‐komst 1706032W/ Van Dorresteijn, M. (2015, 3 maart). ‘Acceptatie zorg-‐apps in handen van patiënt’. Laatst
geraadpleegd op 15-‐2-‐2016 van http://www.zorgvisie.nl/ICT/Nieuws/2015/3/Acceptatiezorgapps-‐in-‐ handen-‐van-‐patient-‐1717220W/
Van Dorresteijn, M. (2015, 22 december). ‘Digitalisering zorg drie jaar achter op banken.
Geraadpleegd op 15-‐2-‐2017 van http://www.zorgvisie.nl/ICT/Nieuws/2015/12/Digitaliseringzorg-‐ drie-‐jaar-‐achter-‐opbanken/
Groene Hart Ziekenhuis (2015, 23 juni). GHZ start met innovatieve app voor patiënten. Geraadpleegd op 15-‐2-‐2016 van https://www.ghz.nl/over ghz/nieuwsoverzicht/nieuwsberichten-‐2015/ghzstart-‐ met-‐innovatieve-‐app-‐voorpatienten/
Theelen, J. (2012). Usability testing: goede voorbereiding is het halve werk. Verkregen op 25-‐3 2016 van http://www.frankwatching.com/archive/2012/08/27/usability-‐testing-‐goede
voorbereiding-‐is-‐het-‐halve-‐werk/
Timmerman, R. (2008). 5 Praktische tips voor usability testen. Verkregen op 25-‐3-‐2016 van http://www.usarchy.com/2008/05/usability-‐testen/
https://www.ghz.nl/media/1847755/02.07.113_ghz_app.pdf, geraadpleegd op 15-‐2-‐2016
http://www.behandelpad.nl/, geraadpleegd op 15-‐2-‐2016
