Guilliam van Nieuwelandt
bron
Guilliam van Nieuwelandt, Salomon. Hendrick Aertssens, Antwerpen 1628
Zie voor verantwoording: https://www.dbnl.org/tekst/nieu001salo01_01/colofon.php
Let op: werken die korter dan 140 jaar geleden verschenen zijn, kunnen auteursrechtelijk beschermd zijn.
Den wiisen voorsinnighen ende seer achtbaeren heer Gillis Fabri Griffier der vermaerde Coopstadt Antwerpen, ende prince Van de Constrijcke Gulde van S. Lvcas die men noemt de Violiere. Wenscht Gvuil. van Nievwe-landt Salicheydt.
MIIN HEER
Cicero in fijne officies schrijvende van den loff van de Philosophie seydt, vvat mach-men doch vvenschelijcker, ende vermaeckelijcker vinden als de wijsheyt? vvat isser edelder? vvat isser beter voor den mensche? wat betaemt den mensch
meer? men noemtse Philosophen die de vvijsheyt begeeren, vvat Philosophie en is anders niet als liefde tot vvijsheyt, sy is de kennisse van Goddelijcke ende
menschelijcke dinghen, als mede van d'oorsaecke daer de dinghen in bestaen, ende en siet niet vvat sulck een met recht soude moghen prijsen, die de liefde van dese wijsheyt lastert: want soecktmen vermaeckelijckheyt van sinnen, ofte rust van sorghvuldicheyt, vvat isser op aerden dat-men soude moghen ghelijcken by dese liefde? die altijdt vvat vindt dat bequaem is om vvel ende salichlijck te leven.
Dit lesende docht my dat desen Heydenschen Orateur eenich ghevoelen hadde, van de Goddelijcke drijvinghe, vvaer door den Konincklijcke Prophete David, sijn hooghe sangen heeft ghesongen ende Salomon, sijn Hemelsche Philosophie, ofte Goddelijcke vvijsheydt van Godt heeft ghebeden.
Der-halven gheneghen zijnde om iet stichtelijckx te verthoonen soo heb ick mijn penne, die te vooren eenighe Heydensche Tragoedie hadde gheschreven vvillen veranderen, om Salomon den eersten van alle de Philosophen, die sijn vvijsheyt, van de vvijsheyt selver hadde ontfanghen, naer mijn cleyn vermoghen, op het vermaert Toneel van de Violiere te doen her-leven. Maer vreesende dat ick van eenighe nij-
Guilliam van Nieuwelandt, Salomon
dighe, oft quaedt-aertdighe menschen mochte begrepen vvorden dat ick desen voortreffelijcken man, met der handt hadde ghenomen, om hem door mijne
ongheleerde veersen te doen spreken, soo hebbe ick in tvvijfel ghestaen om hem in het licht te laten comen, dan het versoeck van eenige treffelijcke persoonen crachtigher zijnde, als de vreese van de nijdighe, heeft my verstout dat ick hem aen den dach hebbe ghegheven.
Dan ghelijck het cleyn Konincxken altijdt lust heeft, om hoogher als sijn macht is te vlieghen, om hem in de straelen van de Sonne te vermaecken, ende hem niet en derff betrouvven, op de svvackheydt van sijne vlucht, vvaer door hy hem stelt op de vleughelen van den Arent die hem sijn vvensingh doet ghenieten. Alsoo verhoop ick van ghelijck dat mijne schrijften, door de gulde vviecken van uvve gheleertheydt ghedraghen sullen vvorden, daer sy door haeren svvacken, ende ongheleerden stiel niet en souden connen toe gheraecken.
Ick en tvvijfel niet off daer sullen eenighe zijn die mijnen arbeydt niet vvel en sullen bevallen, doch vvetende dat d'onvvetentheyt lasteringhe naer hem treckt, ofte soo d'oude segghen op den rugh is draghende, soo sal my lief vvesen dat sy met my in het
veldt van den arbeydt comen, van de vvelcke ick voor-namentlijck loff vervvachte, door dat ick my vvillich d'ooghen van den tijdt heb' ontrocken, om my tot de moeyte te begheven, alsoo dan comende dit vverck in 't openbaer gheen ander ghetuyghenis van V.E. en ben vvenschende, dan dat ick schrijvende mijnen tijdt niet en hebbe verloren: maer dat de vruchten van mijnen arbeyt vveerdich zijn, om aen den autaer van uvve beleeftheydt op-geoffert te moghen worden. Den Ghever van den Al, gheve V.E. ende alle Regeerders van de Violiere een lanck, salich ende gheluckich leven, Amen.
In Antvverpen desen 8. September.
Anno 1628.
Guilliam van Nieuwelandt, Salomon
Ad virvm clariss. Gvilielm. de Nievwe-landt poetam Belgicvm Michaelis Fabri votvm et plavsvs.
Olim vetustas dum studiosius Parrhasianae facta stupet manus, Leui solennes penicillo
Attribuit cupiens honores.
Sic tu dilecte Attalico Duci Thebane pictor, dignaque praemia Centumque largè Euboicorum Pro tabulà recipis talenta.
Non hic supinus in tenui labor Facet, Bularchi gratia non leuis, Cimonque tantae cedet arti, Nicomacho procul exulante.
Maiora restant, nempe scientia Candens pijropis nobilioribus, Summisque florentem cothurnis
Palladium ducit ecce partum.
Cernis Patronum Mercurialium Anuersa? Cerius grande decus tuum?
Cui suada submittens habenas Cecropiam reserat palaestram.
En albicanti condita calculo Intaminate praemia dexterae
Et inuidendas vel Camillis Diuitias animi potentis.
Huc huc relicto non properat iugo Non indecoro syrmante nobilis Et ipse tibiam obligatam Delius ex humeris resoluit.
Terentianus cedat, & Accius Nec non PacuI Musa facundior.
Andaeus ipse, furiusque, Euripides, Sophoclesque cedant.
Praeclara Regis munera pensiles Testantur aures, ordine quam bono Certoque non certas procellas Musa tuo redhibere in actu.
Te dirigente nouerit: O decus!
O ingenI spectatat potentia!
Superque Romanas superque Argolicas volitans Camaenas.
Quid Fama pennas sumere pristinas Cessas? Licebit nubibus obsitas Nunc ire in oras iam licebit Mente nouâ per mane ferri.
O quam fugaci remigio nitet, Cum fonte rursus proluitur suo, Tantamque gloriam retractans Corda nouo mouet icta sensu.
Vt findit altum plumiger aethera Delator! Euge dum tibi suppetat Haec aura, contemnes Gelonos, Et Schyticas animosa niues
Guilliam van Nieuwelandt, Salomon
Transcende: votis candidioribus Famam vocaui; non capitolia, Non Andouerpâ te recludet Non Pharium Latiumque solum.
Te Dacus, & qui sanguine concauus Gaudens equino, qui ferus hospiti, Noscet Britannus, te peritus Belga canet Rhodanique potor.
Nec his recludi gloria terminis Nieulande gestit: terra tuo Noua Erit decori, nomen ipsum
Terra ah! Ades noua terra clamat.
Sic cresce virtute, ô decus artium!
Virtute cresce! Sauromatas super Indosque fulgens; quaere, numquam Quae refluo patuere fluxu.
Verua renatis semper honoribus Linquens perennis nomina gloriae, Quae nec vetustas, nec furenti Dissipet Hyppotades procellâ.
Gvil. Nieuvwelandt poetae Belgico et filiae eivs constantiae poesis studiosae gratulatur.
DIuersis, diuers asuis tribuere Poëtae
Sacra dijs, volucrum, quadrupedumque, genus:
Sic corui Phoebo, veneri placuere columbae, Mars colliturque Lupis, aquila sacra Ioui est;
Nos tibi Phoenicis merito sacramus honorem, Phoenicem cum te filia vestra probet, Diuino Phoebi nam dum consumeris igne,
Hanc non degenerem, carmina facta docent.
P. Meulevvels Spes quoque calcar habet.
COmpt Dryaden groen belommert, V met dansen nu becommert, Gheeft de Saters vry de handt:
Verft door schaemte nu gheen blooskens, Ciert u schenen vvit met brooskens, Comt en vvoont in't Nieuvve landt.
Vraeght ghy vvaer het is gheleghen?
Niet in Arctos coude vveghen Oft by't heet Arabisch sandt, Maer by Schaldis seylbaer plassen Nut om u somvvijl te vvassen Vertoont hem het Nieuvve landt.
Vreest gheen onghesonde loechten, Vreest gheen coude vande voechten Aquari, oft Siri brandt.
'T is hier vol bequamicheden Want die langh zijn over-leden Her-leven in't Nieuvve landt.
De ghesusters alle neghen Laeten den Pernaes' verleghen Reden, deught, hier vvooningh plant Amor svvert hier met verblijden, Pictur en Poesie strijden
Om 't Heerschap van't Nieuvve Lant.
Iacchus prijst het sapbaer druyfken Rooskens decken Venus huyfken D'eul schijnt Cereri playsant, Hyacinthen Phoebum cieren De drijvoude Violieren
Prijstmen door 't heel Nieuvve lant.
Cipros Venus heylich noemde, Argos haer van Iuno roemde, Crela Ioui offer sandt,
Delphos Priester Phoebi dinder En al d'ander acht ick minder, Vvven al diens Nieuvve lant.
Compt Const-minnaers met vermaecken Wilt de cracht der vruchten smaecken 'T beste voetsel voor 't verstant, Want de Hesperische hoven Gaen de dese veer te boven
Guilliam van Nieuwelandt, Salomon
P. Meulewels
Hoop voedt den arbeydt.
VIOLIER
Ter eeren vanden Autheur.
COnst-beminders laet nu blijcken Dat gheen moeyt u can besvvijcken Gaet in't groen gheclavert velt V daer tot lof-sanghen stelt.
Tracht hem eere te bevvijsen Die m'om sijn verstant moet prijsen, Croont sijn dicht thoont dat ghy't mint:
VVant het vvel een croon verdient.
Croont dan Nieu-landt en sijn vvercken, VVaer in hy u doet bemercken,
Dat voor Godt 't nedrich ghemoet Meer als't dvvaes vermeten doet.
Dat een op-gheblasen herte Selff is oorsaeck van sijn smerte Om dat op sijn schickinghe bout En van Godts ghenad' mistrout.
Gaet en pluckt van Nieulandts dichten Om daer van een croon te vlichten, Die ghy dan sult setten gaen Daer die helder Sterren staen.
Om dat niet en sou versterven 'T gheen dit spel hem de be-erven:
Maer om naer sijn doodt door faem Te doen leven sijnen naem.
Maer oft ghy dan helder Sterren In jalousheydt ghinckt vervverren Om dat ghy ons diet voor licht Denckt daer voor sijn rijm ons sticht.
Zijt recht uyt.
Guilliam van Nieuwelandt, Salomon
Sonnet ter eeren vanden Konstrijcken poeet Gvilliam van Nieuvwelandt.
KOnst-lievende geslacht, die redenrijck beminnen, Verlusticht uvven geest, vermaect u kloek verstant, Gheniet de vruchten van het vruchtbaer Nieuvvelant, Sijn smaekelijck ghedicht, leest dat met rype sinnen.
Sijn stichtbaer vvercken zijn om sielen te gevvinnen,
Ghy leert hoe dat den mensch door hoochmoet comt tot schant, En die, die nedrich is gheseghent door Godts handt
Mits dat hy al sijn doen met Godt eerst gaet beghinnen.
Poesis roem vermeert door dees sijn konst vermaert 'T schijnt dat hy uyt het breyn van Iupijn is ghebaert En Pallas broeder vvijs den naem men hem mach geven.
Singh susters dry-mal dry, singhst sijnen hooghen loff Singht al eenstemmich uyt ghy hebt tot singhen stoff VVant fama doet den naem van Nieulant eevvich leven.
Ick kan noch leeren.
F. Bruynincx.
Ter eeren Van den Wijt-beroemden, en Const-rijcken Sr.Gvilliam van Nievwelandt prince van S. Lvcas Gulde ghenoemt de Violiere.
AL is het Paradijs met 't gloyent svveert ghesloeten, En de loof-rijcken boom, in't midden daer gheplant Die 't eeuvvich leven geeft van niemandt vvordt ghenooten Daer aen leyt kleyn verlanck: vvant in u siel Nieulant Sien ick tvvee boomen staen! en even schuetich groyen Poësis schilderij pinceel, Neerlantsen dicht,
Die beyde sullen u van onderganck behoyen;
om datg hun soo bevverckt, iae heerelijck verlicht.
Laet Atropos dan vry u grijse drayen snijden, Al kan u lichaem broos haer snipscheer niet voorby, V dicht en schilderkonst sal uvven gheest beurijden Doodt en tijdt slijtent al; nochtans u naem sal vrij Al vvaert ghy schoon in' d'aerd ghedolft, verrot, gegheten Soo lanck als Phoebus sal sijn ronden wech omgaen Vernaempt vermaert gheacht door u konst onvergeten Nijt, tijdt, en doodt ten trots-vvijtroemich blijven staen.
Epigrame
Die Salomon lanck doodt, door dicht doet heel herleven Godt heeft hemdaer toe selfs van sijn konst veel ghegheven.
Mont en gront eendrachtich.
H.N. Presbyt. Antwerp.
Guilliam van Nieuwelandt, Salomon
Inhovt der tragoedie.
DEn Konincklijcken Prophete David out gevvorden zijnde, bevelt sijnen soone Salomon den Tempel te bouvven: maer hem selven door hooghen ouderdom niet meer konnende vervvermen, vvort geraden een Maget te laeten soecken, om by hem te slaepen, dat hy doet, ende vonden Abisagh van Sunen die sy den Koninck brochten.
Adonias den sone Hagith door eergiercheydt aenghedreven sijnde, doet hem selven (door hulp van Ioab, ende Abiathar) sonder vvete sijns Vaders Koninck verklaeren.
Nathan verstaen hebben van het voornemen van Adonias, gaet tot Bersabeé de moeder van Salomon, raedt haer tot den Koninck te gaen, om hem den ganschen handel t' openbaeren, dat sy doet. Nathan daer over inkomende bevesticht haere vvoorden, dies den Konink Zadoch den Priester, Nathan den Propheet, ende Benaja den soone Iojada beveelt, sijnen soone Salomon op den Konincklijcken muyl te setten, naer Gibon te voeren, ende hem aldaer Coninck te salven, d'vvelck sy met groote Triumphe ende geluckvvensinghe volbrenghen.
Adonias met alle sijn ghenoode dit hoorende, vluchten elck haers vveghs: maer Adonias in den Tempel vliedende vat de hoornen des Altaers, van vvaer hy niet en vvilt gaen, voor dat hem den Koninck Salomon svvoer, dat hy hem niet en soude laeten dooden, dat hem, indien hy hem voortaen redelijck bethoonde toegheseyt vvort.
David voleyndende den loop sijns levens, beveelt aen Salomon, de vvraeck over Ioab te volbrenghen, die Abner den soone Ner, ende Amasa den soone Iether verradich hadde vermoort. Behalven dat hy sijnen soone Absalon sonder sijn bevel, aen den boom hadde doorstecken. Oock mede de vvraeck over Semei te brenghen, die hem hadde ghevloeckt, als hy voor sijnen soone Absalon moest vlieden.
Adonias verstaen hebbende de doodt sijns Vaders, komt
tot Bersabeé de moeder Salomonis, bidt haer dat sy van sijnen t'vveghen den Koninck vvilt bidden, dat hy Abisagh van Sunen voor sijn huysvrou mach trouvven, dat zy doet: maer Salomon veerder insiende als zijn moeder, vvat Adonias daer mede voor hadde gebiet hem vergramt zijnde te dooden. Set Abiathar van het hooghe Pristerdom, beveelt hem naer Anatoth in ballinghschap op sijnen Acker te gaen vvoonen. Ioab vreesende sijn aenstaende doodt vlucht in den Tabernackel: maer Salomon het zy door 't bevel sijns vaders, ofte dat hy hem selven niet versekert en hiel in het rijck, soo langh Ioab leefde, ghebidt hem te dooden.
Den Heere openbaert Salomon inden slaep, belooft hem te geven dat hy van hem sal bidden. Salomon door den Goddelijcken gheest ghedreven zijnde bidt om vvijsheyt, en verstant. dat hem den Heere belooft. ende om dat sijn gebedt den Heere vvel bevalt, soo gheeft hy hem dat hy niet en heeft ghebeden, te vveten eere, rijckdom, ende lanck leven.
Ter selver tijdt quaemen tvvee vrouvven voor den Koninck, d'een d'ander
beklaghende over het ombrenghen haers kindts, vvaer over het soo vvijt vermaerde vonnis geschiede. Semei vvort mede belast niet over de becke kidron te gaen.
Benaja komende in den Tempel, beveelt Ioab uyt te gaen: maer niet vvillende vvort aldaer ghedoodt. dese Tragoedie is ghenomen uyt het eerste, tvveede ende derde Capittel, van het eerste Boeck der Koninghen ende uyt het eerste, ende tvveede Capittel van het achtste Boeck Flaui-Iosephi.
Guilliam van Nieuwelandt, Salomon
Namen vande Personagien.
Oft stem van Godt.
Godt den Heere.
Koninck van Israel.
David.
Soone van David.
Salomon.
Soone van David.
Adonias.
Velt-oversten Ioab.
moeder van Salomon.
Bersabeé.
soone van David.
Gheest van Absalon,
Velt oversten Benaja.
hooghe Prister.
Abiathar.
Maghet.
Abisagh van Sunen,
Propheet.
Nathan
hooghe Priester Zadoch.
Dienaer Eleasar.
Soone van Abjathar.
Ionathan.
een hoere Pedania.
een hoere Tersira.
die David vloeckte.
Semai.
VVraecke, Oproer, Twist.
Gevveldt.
Tragedie Eerste deel.
Eerste uytkomen.
Geest van Absalon. vvraecke, oproer, tvvist en ghevveldt.
D'Onrustelijcke wraeck, doet mijnen geest hier dwaelen.
Die om zijn rust, de wraeck, wraeck-girich noch moet haelen, Ick koom uyt't doncker velt, vvaer dat noyt son en scheen;
Maer vvaer door duystereniss' al 'svverels licht verdween Waer dat de grouwsaem vrees', in eensaemheydt gheseten, Knaeght aen haer vreesich hert, en geeft haer zielen t' eten.
Waer dat door stanck, en roock, de locht soo gansch verderft, Dat 't schijnt dat jider ziel, daer dusent dooden sterft.
Wee roep ick, Ioab wee! de wraeck die doet my komen Tot u, door wien mijn ziel het lichaem vvert ghenomen, Niet om dat mijnen geest, sou keeren in 't lichaem:
Maer om mijn vvraeck te doen, die my schijnt aenghenaem.
Den hemel hem verschrickt van dat ick heb gheleden Waer toeft ghy wreede wraeck? komt op, komt van beneden, Doet Ioab, en sijn saet, ghevoelen het verdriet,
Dat my door sijn verraedt, ontrouwich is gheschiet.
Doet sijn hooghmoedich hert, ghevoelen uvve plaeghen, Doet hem mijn droeve doodt, door sijne doodt beklaghen,
Guilliam van Nieuwelandt, Salomon
Drijft door sijn moordich hert, door kracht van dijne vlam, Soo veel verdriet en leedt, als oyt op aerdt-rijck quam.
Met grouwel voedt mijn ziel, doet hem mijn droefheydt lijden Geeft dat hy noyt en mach, in mijne doodt verblijden, Versaet my door sijn bloedt, mijn droeve ziel verlust, Die wraecke, vvraecke roept om eens te zijn gherust Niet als sijn droeve doodt, kan mijnen gheest versaden, Straft hem die my wel eer, ten onrecht heeft verraden, Doet van het aerdt-rijck wegh, het huys van Zeruja, Vermorselt sijn ghevveldt, thoont hem u ongena.
Waer toeft ghy? voort rijst op, vvreeckt mijn verkorte leven, Doet door u grousaem kracht, den gront van 't aerdtrijck beven!
Laeft mijnen helschen dorst, maeckt hem mijn ziel ghelijck, Verruuldt met bloedt, en moort, mijns Vaders Koninckrijck.
VVraecke.
Wie roept hier om de vvraeck, wie weckt my uyt mijn slaepen, Mijn slanghen vol van vier, noch meest van vaeck schier gaepen.
My dunckt 't is Absalon, 't is sijnen gheest ghewis, Die noch onrustich dvvaelt,en niet vernoeght en is.
Mijn dienaers ras staet op, ghy moet de wereldt plaeghen, Den mensch en kan sijn rust met vreught niet langher draeghen, Verschijnt hier uyt der aerd', versaedt u van het bloedt,
Dat my hier uyt mijn rust in 't licht verschijnen doet.
Oproer.
Wiens schaduw sien ick daer, wie thoont hem daer in't vvesen?
VVraecke.
'T is Absalonis ziel, door onrust vveer verresen?
Tvvist.
Wie treckt my uyt der aerd' vvie roept my uyt der hel?
VVraecke.
'T is Absalonis ziel, doet haestich sijn bevel.
Ghewvveldt.
Wie vvilt dat ick 't ghevveldt sou in de vvereldt komen?
VVraecke.
'T is Absalonis ziel, die 't lichaem is ghenomen, Hy wilt dat ghy met moort sijns Vaders rijck veruult,
Tot vvraecke van sijn doodt, al vvast sijn eyghen schuldt.
Oproer.
Ghy doet mijn eer te kort soo dvvaselijck spreken, Mijn kracht die oproer baert, had sijn ghemoet ontsteken.
Tvvist.
Wat roemt ghy van u kracht? mijn kracht heeft dat ghedaen, Door my nam hy den tvvist met sijnen vader aen.
Ghevveldt.
Wint imant eer door kracht, soo heb ick d'eer verkreghen, Door my die ben 't ghevveldt, trock hy sijn Vader teghen, Door my, en mijn ghevveldt, had hy hem 't rijck gherooft.
Had hy Architophel, oft sijnen raedt ghelooft.
Absalon.
Den na-raedt komt te laet, den raedt heeft my verdorven, Mijn vvraeck soeckt het verderf, door vvien ick ben ghestorven, Mijn vvraecke soeckt de doodt van die my 't leven nam, Den dagh moet sijn vervloeckt dat ick ter vvereldt quam.
Oproer.
Den nacht die sweet van anghxt, de daghen haer vervaeren, De zee die keert terugh met haer vervvoede baeren, Het aerdt-rijck beeft van schrik, 't schijnt dat het open gaet, Als ick mijn helsche kracht maer eens den thoom en laet.
Dees slanghen die ghekrolt, ront om mijn voorhooft krielen, Die send ick in de ziel die komen 't hert vernielen,
Die knaghen om, end'om, des menschen inghevvant, Als oft het laegh in 't vier, oft in den helschen brandt, Dees vlam die ick vvel eer van AEthna heb ghenomen, Dringh ick tot in de ziel, doen ick in't herte komen.
Tvvist, Oproer, en Gheweldt, drijf ick daar door in 't hert, En maeck, dat vvie het voeldt my onderdanich wert.
Eergiericheydt, en haet is in dese vlam verborghen.
Haer kracht baert vrees', en schrick, benautheydt leedt en sorghen Het hert al vvaer het maer als van een vreedich dier,
Maeck ick als Tijghers vvreet door dit verslindich vier.
Ick keer de landen om, Ick vel de stercke mueren, Niet kan voor mijn ghevveldt in eenen standt ghedueren,
Guilliam van Nieuwelandt, Salomon
In 't midden van het volck dat vredich vvoont met lust, Daer vvorp ick dese vlam en maeck het ongherust.
Den dullen oorloghs Godt om gord'ick selfde vvapen, Niet is daer, oft 't is al tot mijnen dienst gheschapen.
Ick heb d'eergiericheydt ghegheven mijne trouvv, Ick dien haer dwaes opset, en ken haer voor mijn vrouvv, Wilt iemant dat sijn hert met oproer is beseten.
Ick drijf daer eersucht in, en goddeloos vermeten Staet iemant naer het rijck van eenich vorst oft heer, Ick voed hem in sijn quaet, en gheeff hem schijn van eer.
In hemel, zee, en aerd, thoon ick mijn groot vermoghen, Wie vast op my betrout, en heeft hem noyt bedroghen.
Is iemand maer soo dvvaes, dat hy my meester maeckt, Ick maeck dat hy naer vvensch aen sijnen vvensh gheraeckt.
Tvvist.
Ben ick scheursiecke tvvist, dan minder in mijn daden?
Heb ick door mijne kracht, niet menich mensch verraden?
Bracht Cain, Abel niet, door mijn ghevveldt ter doodt?
Quam niet den goeden Loth, door my schier in den noodt?
Heb ik aen Hagher niet bewesen mijnen listen, Dien ick met Sara de', tot haer uytleydingh tvvisten?
Heb ick in Esaus hert, niet kracht ghenoch ghevrocht, Naer dat hy sijn gheboort aen Iacob had verkocht?
Heeft Ioseph niet gheproeft mijn grouvvelijcke krachten?
Eer dat hy quam tot staet, en Konincklijcke machten?
Was ick in Corach niet Dathan, en Abiram, Tot dat d'aerd verslond', en haer het leven nam?
Was Saul niet door my, in dullicheydt ontsteken Op Dauid, tot dat hy hem selven heeft doorstecken?
En dusent ander meer, die ick niet eens en noem, Ia soo dat ick my self, met recht onvvinbaer roem.
Den oproer komt uyt my, waer oproer is gheresen,
Daer voer ick eerst de vlagh, daer moet den tvvist eerst vvesen.
Wilt iemandt met opset, bedrijven eenich quaedt, Ick ben daer vlijtich by, ick gheeft hem hulp en raedt.
Wat Koninck dat daer is, hy komt my offer branden,
Een ieder soeckt door my, het recht van sijne landen.
Recht als den alsem sterck, verbittert goeden vvijn, Verderff ick oock den mensch, als ick mach by hem zijn.
Mijn boden die ick send, zijn dvvasheydt en vermeten, Eergiericheydt, en pracht, zijn aen mijn sy' gheseten, Ick baer in s'menschen hert twist en verraderij, De sonden zijn als slaeff, gansch onderdanich my.
Ghevveldt.
Daer tvvist en oproer is, daer koom ick my versellen,
Mijn grousaem vvreede kracht, brengh ick me' uyt der hellen.
Mijn vier verslindt het al ick kners in't schijndich stael.
Al dat ghy roemt, en seght dat doen ick altemael.
Wat vvaer den oproer doch, vvat vvaer het tvvistich raesen, Soo ick mijn krachtich vier, niet eerst in 't hert ginck blaesen.
'T ghevveldt vernieldt het al, gheen rijck hoe groot van macht, Oft het vvort door mijn hulp, in slavernij ghebracht.
Waer dat mijn kracht ghebiedt, daer moet de reden slaepen, De reden vvort verdooft, door 't klincken van mijn vvaepen.
Gherechticheydt is doodt, verloren is de vvet, Waer datmen niet en hoort, als trommel, en trompet.
Den tooren en de vvraeck, die voeren mijnen vvaghen, Den oproer, en den twist, doen ick mijn standaerts draghen, Ick vventel in het bloedt, het moorden is mijn vreught, Ken acht op Godt, noch mensch gherechticheydt noch deught.
Al dat Tyran, oyt dé, heeft mijn ghevveldt bedreven, Ick keer de rijcken om, en rooff des menschen leven.
Wilt iemandt met onrecht, eens anders Koninckrijck.
Ick gheeff hem sijn begheert, en voed' sijn onghelijck.
Ick maeck den onderdaen, vveerspannich aen sijn Heeren, Het goet doen ick in't quaedt, en 't recht in onrecht keeren.
'Ken acht het bidden niet, ken vrees' noch Godt noch mensch, Ick doen al dat ick vvil, en kan al dat ick vvensch.
Ick lach met het versoeck, siet dan oft mijne krachten.
En schrickelijck ghevveldt, zijn weerdich te verachten.
Daer ick den ghenen ben, die triumpher van all, Van dat daer vvas, oft is, oft dat daer komen sall.
Guilliam van Nieuwelandt, Salomon
VVraecke.
Naer misdaet komt de straf, mijn vvraeck komt naer de sonden, Waer dat gheen sond' en is, en vvord' ick niet ghesonden Ick ben de gheesel Godts, en gramschap van den heer, Den quaden tot een straf, den goeden voor een leer.
Al zijn vvy sichtbaerlijck, ghekomen van beneden, Wy moeten naer het hoft, onsichtbaer henen treden.
Wy moeten met dese vlam ontsteken Davids hert, Dat hy naer all sijn deught in 't left vvraeckgierich wert.
Absalon.
Maeckt dat de vvraecke doch, aen Ioab mach gheschieden.
VVraecke.
Noch hy, noch Semei, en sal mijn vvraeck ontvlieden, Om u en Abners doodt, als oock om Amasa,
Sal zijn vervloeckte ziel, eer langh u volghen na.
Oproer.
Adonias den vorst, sal eerst mijn kracht beproeven.
Tvvist.
Door my, sal hy hem eerst ontsetten, en bedroeven.
Gheweldt.
Door my sal Salomon, besitten met ghevvelt,
Den Konincklijcken stoel, daer hy vvordt op ghesteldt.
VVraecke.
Door my die ben de vvraeck, sal Godt sijn straft uyt voeren, Mijn kracht gaet over haer die 't Koninckrijck beroeren.
Komt gaen vvy naer het hof, Godt laet de boosheydt toe, Als hy den boosen mensch, vvordt om sijn sonden moe.
Eerste deel.
Tvveede uytkomen.
David, Salomon, Zadoch.
GHy mannen Israels, hoort doch naer mijne reden, Wilt niet naer mijne doodt, van uvven Godt af treden:
Maer leeft naer sijne vvet, houdt sijn ghebodt, en leer, Die Moyses selver heeft, verkreghen van den heer.
Den heer die door my heeft door sijnen gheest ghesproken, Den Godt door vvien mijn tongh noyt vvijsheyt heeft gebrocken, Den Heylandt Israels, die door sijn groote macht,
Ons vaders heeft verlost, en in dit landt ghebracht.
Den Godt die Abraham belooft heeft door ghenade, Dat als het zant der zee, sou vvorden sijnen sade.
Die Isack zijn verbont in als bevesticht heeft, En Iacob heeft bethoont dat hy 't beloofde gheeft.
Die tot my heeft gheseydt, soo ghy houdt mijn gheboden, Oft in mijn vreese leeft, en niet eert ander goden, So sult ghy lichten klaer, recht als den dagheraet, Die sonder vvolcken schijnt, als 's hemels oogh opgaet:
Want soo 't groenhaerich loof, dat droogh is en verleghen, Hem vreuchdich vver verheft, door dauvv, oft soeten reghen, Sal mijn huys sijn by Godt, vvant hy heeft sijn verbondt, Met sijnen knecht ghemaeckt, en spreckt door mijnen mondt, Hy is mijn salicheydt, door hem vvy seeker leven,
Heyl' voorspoet, en gheluck, sal ons sijn goetheydt gheven.
Bemindt daerom voor al, deught, en gherechticheydt, Soeckt Godt in uvve ziel, in all' eenvoudicheydt, Wilt in het goede maer van uvven Godt ghevoelen.
Laet uvve liefde noyt, tot hem in u verkoelen.
Siet niet op Astaroth, zijt niet als Belial,
Die Godt als distels vvilt, van d'aerd uytroyen sal.
Doet Camos uyt u hert, doet Milcon gansch verderven:
Want die haer voor sal staen, sal in sijn sonden sterven.
Ghy vveet oock altesaem, hoe dat ick vvas bedacht, Te bouvven op Godt een huys, die vvonder is van macht.
Daer d'arcke des verbondts in rusten mocht en vvoonen, Om mijn Godt vruchtich hert tot mijnen Godt te thoonen:
Maer hy heeft dat belet, en liet mij segghen aen, Dat dit van Salomon, naer my souvv sijn ghedaen.
Door dat ick had ghevoert het oorlogh in mijn leven, Oock dickvvils bloedt ghestort, en volcken had verdreven.
Guilliam van Nieuwelandt, Salomon
Nu heeft Israels Godt my selff ghesteldt in 't rijck, Dat ick sou Koninck sijn van Iacob eeuvvichlijck.
Die tot het vorstendom heeft Iuda uytverkoren, Waer uyt dat Isai mijn vader is gheboren.
En uyt mijns Vaders huys, vvas sijnen lust tot my.
Op dat ick, en mijn zaet een eeuvvich Koninck zy.
Godt siet gheen ouder aen hy kiest naer sijn behaegen, Wie sijnen naeme vreest, die maeckt hy oudt van daghen, My die de joncksten vvas, riep hy seer jonck van 't veldt, En heeft my tot het rijck mijn broeders voor ghesteldt.
Soo vvilt y van ghelijck dat naer my sal gheschieden, En dat u Salomon sal naer mijn doodt ghebieden:
Want hy heeft door den mondt van Nathan my voorseyt, Ick heb u Koninckrijck voor Salomon berydt.
Ick vvil sijn vader zijn, hy sal mijn soone vvesen, Soo langh als hy volhert, in mijnen dienst ghepresen.
Hy sal naer uvve doodt volbrenghen dit ghebouvv', Op dat ick die my bidt daer in verhooren souvv', Daerom vermaen ick u o! Israel voor Godts ooren, Dat ghy aendachtelijck vvilt naer mijn reden hooren.
Soeckt, vreest, en onderhout des heeren trouvv ghebodt, Dient niemandt als alleen uvvs vaders Iacobs Godt.
Op dat ghy, en u zaet moeght eeuvvelijck bevvoonen, Dit overvloedich landt, belooft om u te loonen:
Maer ghy mijn liefste kindt, mijn sone Salomon, Bekent uvvs vaders Godt, daer Iacob door begon.
Dient hem goet vvillichlijck, van ganscher hert in zielen:
Want vie sijn macht veracht, sal hy met macht vernielen.
Godt is die ondersoeckt, ons hert en ons ghedacht, Hy vindt hem, die hem soeckt: maer vvie dat hem veracht.
Vervvoerpt hy eeuvvelijck, van hem met sijnen saeden, En straft sijn misdaet straff, door straff van d'onghenade.
Zijt daerom vvel ghetroost, en bouvvt voor sijnen naem, Den tempel, met het huys tot sijnen dienst bequeam.
Hy is die tot dit vverck u alleen heeft verkoren, Sijn handt sal met u sijn, soo hy my heeft ghesvvoren.
Vreest, noch versaecht u niet, al zijt ghy ionck en teer:
Maer bouvvt, en maeckt dit huys tot heylighdom den Heer, Ghy sult naer dit bevvorp den Tempel laeten bouvven, Dit is soo 't Godt begheert dat vvy hem maecken souvven.
Ick heb daer toe versocht, silver, metael, en gout, Iser, yvoor, en steen, ceder, en ebben hout.
Veel goudt in overvloet, tot kandelaers en vaeten, Van al dat ick beveel, en sult ghy niet naer laeten.
Den heer sal met u zijn, tot dat het zy volendt, Soo ghy hem maer alleen, voor uvven Godt bekendt.
Salomon.
Godts kennis maeckt ons vvijs, sijn leven leert ons leven, VVie honghert naer de deught, sal hy sijn voedtsel gheven.
‘Sijn segheningh maeckt rijck, al doet den mensch gheen moyt, Uyt sijnen schoot alleen, al' ons vvelvaeren vloyt.
De vreese van de Heer, die leertmen door het lijden, Hy maeckt ons leden sterck, en leert ons vvillich strijden.
Sijn vvijsheydt maeckt ons rijck, hy is als een fonteyn, Die van de berghen vloeyt, en maeckt ons zielen reyn.
Sijn oogh' aenschouvvt het al, niet is voor hem verborghen, VVie op sijn paden gaet, en heeft gans niet te sorghen.
Sijn vveghen zijn ghebaent, hy leydt ons tot de deught, Hy treckt en leydt ons ziel, sijn vvooningh is vol vreught.
Den goeden heeft alleen, in Godt sijn vvel behaeghen, Den quaden, als den dvvaes, verkorten sijne daghen.
Veel beter als het gout, is vvijsheydt off verstandt:’
Want sy sit, neffens Godt, en aen Godts rechter-handt, Sy vvas eer d'aerde vvas, sy is met Godt ghevaeren, Eer dat den hemel vvas, eer dat daer diepten vvaeren.
Eer dat de berghen hoogh, off schoon fonteynen klaer, Beuloyden 't grafich veldt, vvas haer kracht openbaer.
Eer dat de vvoeste zee, vvas in haer perck ghesloten, Eer dat Aquari oyt den reghen had' ghegoten.
Off eer het fondament van den aerd'bodem lagh, Was sy in Godes raedt, langh voor den eersten dagh.
Door haer vvillick tot Godt, en tot sijn goetheydt vlieghen,
Guilliam van Nieuwelandt, Salomon
Haer vleughels zijn ghewis die niemant kan bedrieghen.
Door haer wil ick den Heer, ontfanghen in mijn hert, Op dat mijn Koninckrijck, door hem gheseghent vvert.
Door haer vvil ick den heer, volbrenghen u bevelen, En voor sijn aenghesicht, al u ghesanghen spelen.
Door haer, en door den heer, den heer die eeuvvich leeft, Leeft David, en sijn saet, dat Godt verkoren heeft.
David.
Ghy siet o! Israel, vvat soon my is gheboren,
Ghy siet vvie Godt in 't rijck, naer my, u heeft verkoren, Ghy siet vvie naer mijn doodt, volbrenghen sal 't ghebouvv.
Sijt hem soo ghy my vvaert ghedienstich, en ghetrouvv.
Al is hy ionck, en teer, 't is groot dat hy sal maecken,
Geen vvooningh van den mensch: maer vvaer in Godt sal waecken.
Wie nu vrijvvillich is, die geeff hem van sijn goet, Naer dat hy 't van den heer besit in overvloedt.
Ick heb hem in gheschrift, ghegheven all' de naemen, Die nut sijn tot den dienst sijt dienstich altesaemen.
Den Godt die Iacob heeft naer vvensch ghebenedijdt, Die seghen u alt'saem, soo ghy ghedienstich zijt.
Zadoch.
Wy heffen tot u heer, ons herten met ons handen!
Want ghy ghenadich zijt, en sorght voor uvve landen.
Wy dancken u ô Godt! Dat ghy ons David gaeft.
Die ghy met uvven gheeft, en vvijsheydt hadt beghaeft.
Wilt Heere van ghelijck, aen Salomon nu gheven.
Een vvijs verstandich hert, om naer u vvoort te leven.
Eerste deel.
Derde uytkomen.
Benaja. Abisag.
‘'T Is dwaesheyt dat men vreest, vvaer aen sijn vvelvaert hanght.’
Abisag.
‘'T is dvvaesheydt dat men doet, vvaer door men leedt ontfanght.’
Benaja.
‘Fortuyn en heeft gheen vvet, sy gheeft verscheyden vveghen.’
Abisag.
‘Nochtans vvort sy door deught het sekerste verkreghen.’
Benaja.
‘Wie lust naer hoogheydt heeft, en acht op eer, noch faem,’
Abisag.
‘Dat is om dat den mensch, den lust is aenghenaem.’
Benaja.
‘Den lust van hooghen staet, doet d'eerbaerheydt vergheten.’
Abisag.
‘Den smaeck van hooghen staet, baert hooghmoet, en vermeten.’
Benaja.
‘Al dat de Princen doen, acht yder vvel ghedaen.’
Abisag.
‘Nochtans moet haere ziel oock voor het oordeel staen,’
Benaja.
‘De misdaet van den voorst moet sijn ghemeynt' betaelen.’
Abisag.
‘Den herder die verdvvaelt doet oock sijn schapen dvvalen.’
Benaja.
‘Het vvillen van den vorst is meerder als sijn' vvet.’
Abisag.
‘Den vvil is yder mensch volkomen vry gheseyt:’
Benaja.
‘Doch meerder in de gheen, die door haer macht ghebieden.’
Guilliam van Nieuwelandt, Salomon
Abisag.
‘Men siet door macht van vvil, meer quaet als goet gheschieden.’
Benaja.
‘De vorsten vvillen meest dat haer gheraden vvort.’
Abisag.
‘'T is goet als haeren vvil aen niemandt doet te kort.’
Benaja.
‘Men moet den heer alleen het oordeel dan bevelen.’
Abisag.
‘'T is vvaer, maer niemandt mach met sijne goetheydt spelen.’
Benaja.
Ick vvet en ben ghevvis, dat het den Heer behaegt, Dat David onsen vorst, verkrijght soo schoonen maeght.
Abisag.
Soo het den Heer behaegt soo moet het my ghenoegen, Benaja.
‘'T is vvijsheydt die hem selff kan naer den tijdt ghevoeghen.’
Abisag.
Door onderdanicheydt, ben ick als sijn slavin.
Benaja.
‘U schoonheyt sal sijn hert ontsteken in de min.’
Abisag.
‘De maeghdelijcke schaemt baert sorghe voor oneere;’
Niet schendt een maghet meer, als haer verloren eere.
Benaja.
Den Koninck is gansch oudt, sijn krachten sijn vergaen, Vreest u niet, knielt maer voor hem, en roert sijn voeten aen.
Acht het voor gheene schand, al dat hy sal bevelen, Ghy sult door u ghelaet, van hem sijn herte stelen.
Abisag.
‘De vreese van mijn eer, maeckt mijn ghemoet beschaemt.’
Abisagh.
Wie ben ick sijn slavin? Wat is doch mijnen staet?
Dat een soo grooten vorst, sijn ooghen op my slaet?
Benaja.
‘Wie kleyn in d'ooghen schijnt, en ned'rich soeckt te leven, Heeft Godt als 't hem belieft, seer haest tot staet verheven.
Godt maeckt de groote kleyn, de kleyne maeckt hy groot, Wie vveet vvat hem ghebeurt, voor d'ure van zijn doodt?
Gheen mensch hoe groot van staet, off hy kan vvel vervallen, Soo het aen Saul bleeck den grootsten van ons allen.
Gheen mensch hoe kleyn van staet off hy komt vvel tot eer, Als hy, die herder vvas, nu Koninck, vorst, en heer.
Godt stiert des menschen vvegh', alleen naer sijn behaegen, Hy kent, en vveet alleen, het eynde van ons daghen.
De liefde van ons selff verjaeght hy uyt ons hert, En vvilt, dat sijnen vvil, daer in ghevesticht vvert.’
Doet daerom dat hy vvilt, en voeght u naer sijn vvillen, Om niet met uvven vvil, van sijnen vvil te schillen.
Abisagh.
Ick tvvijfel, vvien ick sal vervvijten en mijn on-eer, Den Hemel, off my self, off David mijnen Heer.
Benaja
Vraeght het u schoonhheydt, die sal daer van ghetuyghen, Abisagh.
Wel aen, ick moet my selff, naer sijnen vvil dan buyghen.
‘Veel grooter is 't ghemoet dat draghen kan 't verdriet, Dan dat door onverduldt, het ongheluck ontvliedt.’
Eerste deel.
Vierde uytkomen,
Adonias, Ioab, Abiather.
WIe tvvijfelt aen mijn recht, vvie tvvijfelt aen mijn saecken?
Spijt David mijn gheboort, sal my noch Koninck maecken.
Guilliam van Nieuwelandt, Salomon
Wie komt dees eer als my, vvie leeft nu mijns ghelijck, Die naerder is met recht als ick aen't Koninckrijck?
Ben ick van Hagith niet naest Absalon geboren?
Ben ick niet door geboort, in't Koninckrijck verkoren?
Ben ick den oudtsten niet, die leeft van Davids stam, Gheboren langh te voor, eer hy van Hebron quam?
Voorvvaer mijn vader raest, dat hy my vvilt onterven, Neen ick vvil Koninck zijn, off in mijn opset sterven, Meynt hy om dat hy is, sijn broeders voorghegaen, Dat my dit onghelijck, als haer moet zijn ghedaen?
'T verschil van my, en haer, moet hy eerst overvveghen, Mijn saeck is niet in keur, maer in gheboort gheleghen.
Ick ben eens Koninckx soon, mijn vader kreegh dees eer, Doen Saul door misdaet verthoorent had den heer.
Meynt hy om dat hy is ghenomen van de schaepen, En iongher als de gheen die leeffden in de vvaepen.
Dat dit een vvet moet zijn, off recht in Israel, Neen Ioab denckt dat niet hy vveet het selver vvel?
Wat deught heeft Salomon doch meer als ick bevvesen?
Waer door is sijnen naem vermaerder, en ghepresen?
Is 't om dat Nathan hem geleert heeft, en ghevoedt?
Off is 't om dat ick niet soo edel ben van bloedt 'T macht zijn, om dat hy is van Bersabee ghecomen.
Die schandich haeren man, en 't leven vvert genomen, Ha! dvvaesheydt van een Prins, ha! dvvaesheyt van een Vorst, Dat ghy soo vvreeden daedt, in 't hert begraven dorst,
Waer vvas u groot verstandt, dat Godt u had gegeven.
Dat ghy soo schandelijck Vriam bracht om't leven?
‘'T is secker en ghevvis, als ons den vvellust drijft, So sietmen dat in ons, gheen deught, noch eer en blijft.’
Waer heeft oyt eenigh vorst bedreven booser daden?
Wie heeft ghetrouvver vrindt, ontrouvver oyt verraden?
Was't niet voor u ghenoch, d'onteeringh van sijn vrouvv, Moest ghy hem dood en oock, daer hy vvas soo ghetrouvv?
't schijnt dat Godts toornicheydt, met Saul is gestorven, Die hem om minder quaedt, off misdaedt heeft verdorven.
Ick segh om minder quaet, vvant hy quam in't verdriet, Om dat hy offer de, en Agagh 't leven liet.
Het een vvas maer uyt vrees' van Samuels vertoeven, En't ander om daer door zijn eyghen kracht te proeven.
Kracht die den vvinder thoont, als hy bermerticheydt, Den overvvonnen doet in't oorlogh neer gheleydt.
Ioab.
Begeerlijckheydt van eer maeckt Salomon vermeten, Des' doet hem zijn gheboort, en sijnen plicht vergheten.
Des' maeckt hem ongerust, des' maeckt hem dvvaes en sot, En seyt dat hem het rijck, bevestight is van Godt.
Adonias.
'K vervloeck mijn groot geduldt 'ken kan 't niet langher hooren, Gaet tast hem aen het lijf, off ick sal hem vermooren:
‘De vrees' maeckt ongherust, noyt leeft men sonder haet, Dan als men sonder vrees' vast in het rijcke staet.
Den Prins mach noyt in 't rijck een med'ghesel gelijden, Men moet veel meer d'eer, als om het leven strijden.
Ons edel vroom natuer bethoont het groot ghemoet, Begeerlijckheydt van eer, komt uyt het edel bloedt.’
Abjather.
In Cain heeft dit vvel, maer tot verderff gheblecken, Die Abel selff versloegh om hem van 't leedt te vvrecken.
Adonias.
'T is vvaer, vvel tot verderff, dan nochtans nam hy vvraeck, Van sijn vervvorpeniss en vvel gegronde saeck.
Wie kan d'eergiericheydt uyt zijn ghemoet verdrijven?
Al ruckt men die daer uyt, den vvortel vvilter blijven, Sy is van sulcke kracht, zy vreest noch pijn, noch doodt, 'T is haer al kinderspel, kan sy maer vvorden groot.
Mijn vader vveet ick vvel, sal met veel leedt versuchten:
En mischien oock voor mij als voor mijn broeder vluchten.
Maer ick heb die hem sloegh met vvensingh aen mijn zy.
Ick Triumpheer van hem, vvant Ioab is by my.
Ick vvil en sal de kroon van mijnen vader erven, Off hem die daer naer staet vernielen, off verderven.
Guilliam van Nieuwelandt, Salomon
Ioab.
'T en voeght een Koninck niet, dat hy met vreese leeft, Besit dat u natuer, en recht gegheven het heeft, Natuer gheeft u het rijck, het recht geeft u de vvapen, 'T ghebruijck van haer gheweldt, is om het recht geschapen.
Adonias.
Mijn recht leydt in mijn svveert, mijn hooop in mijn ghevvelt, Nu my natuer, en recht, heeft in het rijck ghestelt.
'K, en vrees' mijn Asters niet, ick ken mijn eyghen krachten, 'K en acht fortuna niet, ick heersch' van mijn ghedachten, 'K en schroom niet voor de doodt, ick voegh my naer den tijdt.
Ick trotsch' en ick ontsegh, die mijne saeck benijdt.
Abjathar.
‘Het recht vvort door de vvet niet door natuer verkreghen.’
Adonias.
‘'T is vvaer, vvanneer het recht, is in de vvet geleghen.
den Prins en heeft gheen vvet, hy is die vvetten geeft, En vvilt dat yder een, naer sijne vvetten leeft.’
Abjather.
‘Die selff zijn vvet volbrenght, verhindert veel gebreken,’
Adonias.
'T is beter dat vvy ons, van onsen vyandt vvreken.
Abjather.
‘Den vyandt is nochtans veel nutter als den vrindt,’
Adonias.
Dat is om dat den mensch ontsiet dat hy bemint.
‘Veel lichter vvachtmen hem, voor die, die vvy mistrouvven, Dan voor de vrinden zijn' off vvy voor vrinden houvven,’
Abjather.
‘Wie sijnen vrindt mistrouvvt die doet hem onghelijck:’
Adonias.
'K en staen op gheen van beij' ick staen naar 't Koninckrijck.
Ick vvil, en sal het rijck, besitten in mijn leven, Off vvilligh om het rijck den lesten adem gheven.
Ioab.
‘Den Prins bethoont hem selff grootmoedich, en ghevvis, Als hy aen sijn fortuyn geen slaeff noch dienaer is.’
Adonias.
Fortuna geeft my selff den schepter om gebieden, Sy vvilt dat my des' eer naer vvensingh sou gheschieden, Sy set my neffens haer, sy kroont my met veel eer, En vvilt dat ick alleen van Iuda ben een Heer.
Komt gaen vvy onsen Godt doen danckbaer offerhanden, By Soholet den steen, sal ick doen offer branden.
Die neffens Rogel leydt den Cristalijnen vloedt, Op dat Godt wert versoent, en ons sijn bystant doet.
Dan sullen wy met vreught een vreughdich noenmael eeten.
Want by, en in de vvijn, vvort al' het leedt vergeten.
Verthoningh.
Daer Adonias, Ioab, ende Abjathar offerhande doen.
Eerste deel.
Vijfde uytkomen.
Bersabeé. Nathan.
‘'T Beminnen van hem selff, doet dolen het verstandt, Begheerlijckheydt van eer baert onrust in het landt.
De landen sijn voorvaer, gheluckich als haer Heeren, Meer trachten naer de deught als naer den schijn der eeren.
De deught leyt in het doen niet in den schijn off naem, Wie zijn gemoet bedvvinght maeckt hem tot deught bequaem.
De deught en vreest haer niet, sy gaet in open vveghen, Sy Wandelt in de Son, sy gaet haer straelen teghen.
Sy slacht d'ondeughden niet die vreesen voor de maen, En vloecken het ghestert' die aen den Hemel staen.
Die 't ruysschen van een bladt, off schijnsel soo vervaeren,’
Guilliam van Nieuwelandt, Salomon
‘Als off sy van de doodt met kracht bestreden vvaeren.
De menschen van ghelijck die staen naer hooghen staet, Die vreesen voor den val, en licht verkreghen haet
Den staet is schijn van rust, sy thoont de dvvaese menschen, Dat in haer ydel vreught begraven leyt het vvenschen.
Het ned'rich vroom gemoet leeft altijdt vol van vreught, By die, die vredich zijn, verselschapt haer de deught.’
Nathan.
'T bedrogh leydt in het hert, den hoogmoet maeckt vermeten, 'T schijnt dat ons Koningin noch nievers moet van vveten.
Grootmoedighe Vorstin, hoe vveet u hoogheyt niet, Wat van Adonias, en Ioab is geschiet?
Weet ghy niet heo dat hy tot Koninck is verkoren, Om dat hy ouder is als Salomon gheboren?
Weet ghy niet dat hy hem met macht doet volgen na, Door dat hem Ioab dient den soon van Zeruja.
Sijn misdaet thoont sijn vrees', hy vreest sijn eygen saecken, Ia vreest hem voor de geen die hem selff Koninck maecken.
Den hooghmoedt maeckt sijn hert, eergierich, boos, en straff, En David onsen Heer en veet daer gansch niet aff.
Hy hout hem in sijn huys en noodt daer all' sijn vrinden, Recht off het Koninckrijck vvaer in den vvijn te vinden.
Bersabeé.
Mischen heeft hem den Heer verkoren tot het Rijck, Nathan.
Niet, maer aen uvven soon geschiet dit onghelijck:
Bersabeé.
Maer vvie sal sijn gevvelt met macht beletten konnen?
Nathan.
Sijn macht is sonder Godt, en niet met Godt begonnen,
‘Wie sonder Godt begint, verliest sijn macht met schandt.
Want alle macht bestaet, alleen in Godes handt.’
Bersabeé.
De vreese geeft my in dat hy ons sal verderven.
Nathan.
Vreest niet, hy sal veel eer om sijn misdaden sterven.
Bersabeé.
Het voordeel is by hem, hy vvint het door den tijdt.
Nathan.
‘'T versuymen dat is vvaer maeckt ons d'occasi quijdt, In saecken van belang, en mach men niet vertoeven:
Maer om te vvederstaen moet elck sijn macht beproeven.’
Bersabeé.
Wat macht heeft toch een vrou, om 't quaet te vvederstaen?
Nathan.
‘Wie raedt voeght by sijn macht, kan licht sijn quaet ontgaen.’
Bersabeé.
De Wanhoop doet mijn ziel voor ongheluck vervaeren.
Nathan.
Ghy moet u bey der ziel voor ongheluck bevvaeren.
Bersabeé.
Wat kan ick doch gedoen, die macht en heb, noch raedt?
Nathan.
Niet anders, dan dat ghy strackx tot den Koninck gaet, En seght, hoe heeft mijn Heer den Koninck niet ghesvvoren.
Dat Salomon naer u, sal Koninck sijn gekoren?
Dat hy naer uvve doodt sal sitten op den throon, En voeren als ghy doet de Konincklijcke kroon.
Hoe heeft dan Hagits soon hem selff soo seer vergeten, Dat hy hem 't Koninckrijck hooghmoedich derff vermeeten?
Tervvijl' ghy daer noch zijt, en u den Koninck hoort, Sal ick oock koomen in en doen u reden voort.
Indien des Koninckx hert staet in de handt des heeren, Dat hy vvaer dat hy vvil als beken kan doen keeren.
Soo meyn ick dat den Heer soo neyghen sal sijn hert, Dat Salomon naer hem voorseker Koninck vvert.
Bersabeé.
‘Voorsichticheydt doet veel als't niet en is te spaede.’
Nathan.
‘De vvijsheydt van den vorst breckt der Godloosen raede, Sijn deught is als den dauvv, die neer van Hermon vloyt, Waer door het vreuchdich gras op Zions berghen groyt.’
Guilliam van Nieuwelandt, Salomon
Bersabeé.
Den tijdt meer als sijn deught sal vrees' ick ons begheven, Nathan.
‘Den raedt komt nyot telaet, heeft iemandt tijdt te leven,’
Noyt heeft hy tijdt te kort, die hem gebruyckt in 't goet:
Maer vvel die oproer vveckt, en ander onrust doet.
Den tijdt die sal ghevvis Adonias ghebreken,
Godt sal hem voor den tijdt aen sijn ontrouvvheydt vvreken, Verslijt maer geenen tijdt doet haestich mijnen raedt, Eer dat door u versuym, van selffs den tijdt ontgaet.
‘Den tijdt is als fortuyn, vvanneer hy is voorleden, En keert noyt vveer te rugh, hoe seer hy vvort gebeden.
Fortuyn is achter kael, den tijdt vlieght als den vvindt.
Naer dat zy zijn voorby, men niet dan locht en vindt.
Kan iemandt d'ydel locht, ghevatten met sijn handen, Soo kan hy dese bey, oock binden met sijn banden:
Maer neen, men moet van voor, haer vatten met het haeyr, Soo moet men oock in tijdts sijn saecken nemen vvaer.’
Doet daerom mijnen raedt, eer dat ghy vvort bedroghen, Off eer fortuyn en tijdt, door snelheydt zijn vervloghen.
PAVSA.
Tvveede deel.
Eerste uytkomen.
David. Abisagh. Bersabeé. Eleasar. Nathan. Benaja.
‘'T Is droevich voor den mensch, te dencken op de doodt, Die vreught op 't aerd'rijck heeft, en troost in rijckdom groot.
Den mensch die niet en heeft, waer in hy heeft vermaecken, Heeft vvensingh naer de doodt, om uyt 't verdriet te raecken.’
‘Het oordeel van de doodt, maeckt vreughdich het ghedacht, Van die door ouderdom, vermindert wort van kracht, Van die vertvvijfelt zijn door wereldtlijcke sorghen, En vreesen als de doodt d'opgaende Son van morghen.’
Ick heb door mijnen Godt verwonnen d'ydel vrees', Ick vvorstel om t' ontgaen de stricken van het vleesch.
Hy is die heeft bevvaert mijn lichaem van 't verderven, In hem sal mijne ziel, oock leven naer het sterven.
Sijn glori rijcke kleedt, sal hy my hanghen om, Mijn haeters dwaese tongh, sal hy noch maecken stom.
Hy sal my uyt't verdriet, als uyt den afgrondt trecken, En met sijn heerlijckheyt, mijn ned'richeydt bedecken.
Ick vliegh tot sijnen throon, ick vliegh tot in zijn borst, Ick laef mijn ziele daer, ick lesch daer mijnen dorst.
Ick laet den mensch, den mensch, ick wensch den mensch't ontmenschen, Om't gene dat ick vvensch, om 't wenschen van mijn wenschen,
Om 't vvenschen van mijn rust, om 't vvenschen van het goet, Dat tot in eeuvvicheydt, den mensch hier vvenschen moet.
Abisagh.
Het wenschen van de doodt, belet het vreuchdich leven.
David.
Door't vvenschen van de doodt, vvort ons meer vreught gegeven, Den toeval maeckt den mensch, swaermoedich in't ghedacht, Den svvacken ouderdom, al 's vverelts vreught veracht.
Abisagh.
'T is dwaesheyt dat men hem door droefheyt laet vervvinnen;
David.
'T is vvaer, men kan daer door, gheen rechte rust gevvinnen;
Nochtans ons svvack gemoet; dat klaeght door onverdult, Wanneer ons Godt besoeckt, al is 't ons eyghen schult.
Abisagh.
‘Gheen mensch hoe groot van staet, den toeval kan ontvlieden,’
David.
‘Den toeval, en den tijdt naer haeren vvensch ghebieden.’
Abisagh.
Vervvint den toeval toch thoont dat ghy Koninck zijt.
Guilliam van Nieuwelandt, Salomon
David.
‘Den toeval overvvint den Koninck, door den tijdt.
Den tijdt die 't al vervvint, vervvint den Koninck mede, Niet blijft in eenen standt. den tijdt heeft selff geen stede.’
Verschooninghe.
Bersabeé.
Hoevvel my 't ongeluck, veel teghenspoet beryt, Nochtans bouvv' ick mijn hoop, op u bermerticheydt.
Den reghenspoet leert my, mijn groot verdriet te svvijghen:
Maer hoop belooft my hulp, door mijne spraeck te krijghen.
'T betrouvven van mijn recht, verstout my, dat ick niet, Soo ick vvel had ghedacht, versvvijghe mijn verdriet.
Den Koninck vvil hem doch, niet op sijn maert'verstooren:
Maer haer, door sijn gena', genadichlijck aenhooren.
David.
Wat is u Bersabe'? Staet op, rijst van der aerd.
Abisagh.
'T schijnt dat haer 't ongheluck als ander oock besvvaert.
Bersabeé.
Hebt ghy aen uvve maert niet by den Heer ghesvvoren, Dat Salomon naer u sal Koninck sijn ghekoren?
Dat hy naer uvve doodt sal sitten op den throon, En voeren als ghy doet de Konincklijcke kroon?
Dat hy van Israel, en van des Heeren landen,
Als Koninck voeren sal, den rijck staff in sijn handen?
Dit segh ick grootsten Vorst om dat Adonias, Het rijck heeft aengheveert, voor die verkoren vvas,.
Hy noemt hem selff alree, een Koninck in u leven, Recht off ghy hem de kroon vrijvvillich hadt gegeven.
Den Heer heeft hy tot soen, en danckbaer offerhandt, Veel ossen, en veel vee, by Sohelet ghebrandt.
David.
Van al' dat ghy seght, en heb ick niet ghevveten.
