Inventaris van het archief van het Ministerie van Handel, Nijverheid en Landbouw te Londen, 1940-
1946 (1950)
Versie: 03-06-2019
Centrale Archief Selectiedienst
Nationaal Archief, Den Haag 1995
I N H O U D S O P G A V E
Beschrijving van het archief...7
Aanwijzingen voor de gebruiker...9
Openbaarheidsbeperkingen... 9
Beperkingen aan het gebruik... 9
Materiële beperkingen... 9
Aanvraaginstructie... 9
Citeerinstructie... 9
Archiefvorming...10
Geschiedenis van de archiefvormer... 10
Organisatie van de departementen ...10
Interne organisatie... 11
1. Afdeling Economische Politiek...12
2. Afdeling Scheepvaart... 12
3. Afdeling Handelszaken... 12
4. Afdeling Juridische en Algemene Zaken...12
5. Afdeling Nijverheid... 12
Afdeling Economische Politiek... 13
Afdeling Landbouw en Voedselvoorziening...13
Afdeling Nijverheid... 13
Afdeling Juridische en Algemene Zaken...13
Het Bureau Londen... 14
Lijsten van ministers en ambtenaren... 15
Geschiedenis van het archiefbeheer... 18
De verwerving van het archief... 20
Inhoud en structuur van het archief...21
Selectie en vernietiging... 21
Verantwoording van de bewerking... 21
Ordening van het archief... 21
Verwant materiaal...22
Beschikbaarheid van kopieën... 22
Beschrijving van de series en archiefbestanddelen...23
1. SECTOR HANDEL, NIJVERHEID EN SCHEEPVAART...23
1.1 GECLASSEERD ARCHIEF...23
1.1.1 Toegangen op het geclasseerde archief en doorslagen van uitgegane stukken...23
1.1.2 Archief geordend op cijfercode...25
1.1.2 I Algemene economische politiek...25
1.1.2 II Scheepvaart...25
1.1.2 III Rechtsverkeer in oorlogstijd...26
1.1.2 IV Monetaire en financiële kwesties...26
1.1.2 V Anglo-French Coordinating Committee...26
1.1.2 VI ANIC...26
1.1.2 VII Maatregelen van het buitenland tegenover Nederland...26
1.1.2 VIII Nederlands-Indië...26
1.1.2 IX Curaçao en Suriname...26
1.1.2 X Staatsbladen en staatscouranten...26
1.1.2 XI Hulpverlening en relief...26
1.1.2 XII Concept Koninklijke besluiten e.d...27
1.1.2 XIII Ambtenaren, huishoudelijke dienst e.d...27
1.1.2 XIV Diversen...29
1.1.2 XV Regeringspersdienst...29
1.1.2 XVI Ministerraad...30
1.1.2 XVII Geheim archief (GA)...30
1.1.2 XVIII Krantenknipsels...30
1.1.2 XIX Zetelverplaatsingen...30
1.1.2 XX Bezet Nederland...30
1.1.2 XXI Financiën Departement/Betalingen...30
1.1.2 XXII Buitengewone Raad voor de Scheepvaart...31
1.1.2 XXIII Financiën Handel, Nijverheid en Scheepvaart...31
1.1.3 Archief geordend op lettercode...32
1.1.3 A Adviezen...32
1.1.3 AM Ambtenaren...33
1.1.3 ANIC Algemene Nederlandse Invoer Centrale...34
1.1.3 BAR Buitengewone Algemene Rekenkamer...34
1.1.3 CA Beheer A 1 Amerika...34
1.1.3 CB Commissie Belegging Gelden...34
1.1.3 CMD Civiele en Militaire Dienstplicht...35
1.1.3 COK Commissie Onderscheidingen Koopvaardij...36
1.1.3 CUS Custodian of Netherlands Property (Beheerder van Nederlandsche Eigendommen)...36
1.1.3 D Diversen...36
1.1.3 DOC Documentatie...37
1.1.3 ED Economische documentatie...38
1.1.3 EDST Economische documentatie stukken...38
1.1.3 EP Economische Politiek...40
1.1.3 ER Economische reconstructie...42
1.1.3 ERCC Economische Reconstructie Coördinatie...44
1.1.3 GL Gegevens Levensmiddelen...45
1.1.3 H Handelspolitiek...45
1.1.3 IN Industrie...48
1.1.3 LL Lend-Lease...48
1.1.3 M Monetaire en financiële kwesties...48
1.1.3 MSS Economische, Financiële en Scheepvaartmissie...52
1.1.3 N Vennootschappen...55
1.1.3 O Octrooien en patenten...56
1.1.3 P Persdienst...57
1.1.3 R Ravitaillering...59
1.1.3 RO Rechtsverkeer in Oorlogstijd...61
1.1.3 S Sollicitaties...65
1.1.3 SCH Scheepvaart...65
1.1.3 SCH/A Personeel...65
1.1.3 SCH/B Schepen...66
1.1.3 SCH/C Lading...66
1.1.3 SCH/D Nederlandse Scheepvaart en Handelscommissie...66
1.1.3 SCH/E Assuranties en hypotheken...67
1.1.3 STK Van Stolk...67
1.1.3 T Terugkeer...67
1.1.3 UNRRA United Nations Relief and Rehabilitation Administration...70
1.1.3 V Verzekering...71
1.1.3 W Weekoverzichten...71
1.1.3 X Commerciële aankopen...71
1.1.3 Y Internationale betrekkingen...72
1.1.3 Z Documentatie...74
1.1.4 Economische documentatie...79
1.2 GECLASSEERD ARCHIEF (GEHEIM/VERTROUWELIJK)...82
1.2.1 Toegangen...82
1.2.2 Archief geordend op lettercode...82
1.2.2 AC Amerikaans crediet...82
1.2.2 ACC Allied Control Council...82
1.2.2 C China...82
1.2.2 CT Coördinatie terugkeer...83
1.2.2 D Diversen...83
1.2.2 DB Douaneovereenkomst met België...84
1.2.2 DIV Diversen...84
1.2.2 ER Economische reconstructie...85
1.2.2 ERA Economische reconstructie; Amerika...86
1.2.2 ERE Economische reconstructie; Engeland...86
1.2.2 F Frankrijk...87
1.2.2 FEA Foreign Economic Administration...87
1.2.2 H Handel...88
1.2.2 HF Finland...88
1.2.2 HM Mexico...88
1.2.2 HP Handelspolitiek...88
1.2.2 HR Rusland...90
1.2.2 HS Spanje...90
1.2.2 HT Tsjechoslowakije...90
1.2.2 HZ Zwitserland...90
1.2.2 LB Luchtbombardementen...90
1.2.2 M Monetaire en financiële kwesties...90
1.2.2 MA Mutual Aid...90
1.2.2 NED Nederlanders...91
1.2.2 P Politiek...91
1.2.2 PR Post-war Requirements...92
1.2.2 R Relief...93
1.2.2 RES Raad voor Economische Samenwerking...94
1.2.2 RR United Nations Relief and Rehabilitation Administration...94
1.2.2 RRE Committee of Council for Europe...95
1.2.2 S [Code onbekend]...96
1.2.2 W War...96
1.2.3 Serie geheime berichten...96
2. SECTOR LANDBOUW EN VISSERIJ... 97
2.1 Toegangen...97
2.2 Archief geordend op lettercode...97
2.2 A Landbouw...97
2.2 A1 Codes uit de indicateur van het ministerie van Landbouw en Visserij...97
2.2 A1 ED Economische documentatie...97
2.2 A1 ERN Economische reconstructie Nederland...97
2.2 A1 FLV Financiën Landbouw en Visserij...97
2.2 A1 IA Institut International d'Agriculture...98
2.2 A1 LW Landbouwconsulent te Washington...98
2.2 A1 NDL Nederland...98
2.2 A1 PERS Personeel Landbouw en Visserij...98
2.2 A2 EP(E) Voedselvoorziening...98
2.2 A3 Overige landbouwcodes...107
2.2 B Visserij...108
2.3 Landbouwdocumentatie...109
3. NIET-GECLASSEERDE ARCHIVALIA... 112
3.1 MINISTERS, SECRETARIS-GENERAAL EN BUREAU LONDEN...112
3.2 BUREAU COMPTABILITEIT...113
3.2.1 Boekhouding...113
3.2.2 Overige stukken...113
3.3 AFDELING ECONOMISCHE POLITIEK...114
3.4 AFDELING JURIDISCHE EN ALGEMENE ZAKEN...115
3.5 AFDELING LANDBOUW EN VOEDSELVOORZIENING...116
3.6 AFDELING NIJVERHEID...117
3.7 AFDELING SCHEEPVAARTZAKEN...121
3.8 ECONOMISCHE VOORLICHTINGSDIENST, BUREAU LONDEN...125
4. DOCUMENTEN VAN INTERNATIONALE ORGANISATIES...128
5. ARCHIEVEN VAN COMMISSIES... 130
6. GEDEPONEERDE ARCHIEFBESCHEIDEN... 131
BESCHEIDEN VAN A.TH. LAMPING, LID VAN DE NEDERLANDSE HANDELSDELEGATIE TE LONDEN....131
BESCHEIDEN VAN DE ALGEMENE NEDERLANDSCHE INVOERCENTRALE (ANIC)...131
Beschrijving van het archief
B E S C H R I J V I N G V A N H E T A R C H I E F
Naam archiefblok:
Ministerie van Handel, Nijverheid en Landbouw te Londen Periodisering:
archiefvorming: 1940-1946
oudste stuk - jongste stuk: 1940-1950 Archiefbloknummer:
E20177 Omvang:
1612 inventarisnummer(s); 26,50 meter Taal van het archiefmateriaal:
Het merendeel der stukken is in het Nederlands. Een klein gedeelte is gesteld in het Engels.
Soort archiefmateriaal:
Normale geschreven, getypte en gedrukte documenten, geen bijzondere handschriften.
Archiefbewaarplaats:
Nationaal Archief, Den Haag Archiefvormers:
Ministerie van Handel, Nijverheid en Scheepvaart
Ministerie van Handel, Nijverheid en Landbouw, 1944-1945 Ministerie van Scheepvaart en Visserij
Ministerie van Handel en Nijverheid
Ministerie van Landbouw, Voedselvoorziening en Visserij Bureau Londen Economische Voorlichtingsdienst, Bureau Londen
Ministerie van Landbouw en Visserij
Samenvatting van de inhoud van het archief:
Het Ministerie van Handel, Nijverheid en Landbouw in Londen had vier hoofdtaken. In de eerste plaats speelde het departement een belangrijke rol bij het juridisch onttrekken van Nederlandse bedrijven en Nederlands bezit in het buitenland aan de greep van de Duitse bezetter. (Bijvoorbeeld door de Wet Zetelverplaatsing, 1940 (S 200) en het Besluit Rechtsverkeer in Oorlogstijd, 1940 (A6).) In de tweede plaats regelde het departement de inschakeling van de Nederlandse
koopvaardijvloot. Die taak werd gedelegeerd aan de Nederlandse Scheepvaart- en
Handelscommissie (NSHC, Netherlands Shipping and Trading Committee, NSTC). Deze commissie, bestaande uit vertegenwoordigers van het departement en Nederlandse reders, gaf leiding aan een omvangrijk uitvoeringsorgaan. In New York kreeg het Nederlands Scheepvaart Comité een vergelijkbare taak voor Noord-Amerika. In de derde plaats coördineerde het departement de activiteiten rond de aankoop van goederen die nodig werden geacht voor Nederland na de bevrijding. Alhoewel op dit punt internationale organisaties zoals de commissie Leith Ross en de UNRRA bestonden, verwachtte minister M.P.L. Steenberghe weinig heil van deze organisaties. Men vertouwde meer op eigen initiatief. Vanaf 1941 werd C. van Stolk hoofd van het
Voedselaankoopbureau in New York met als taak de voorbereiding van de ravitaillering van
Nederland. Vanaf juli 1944 viel deze taak toe aan de NORR. De laatste taak was de bemoeienis met dat bescheiden deel van de Nederlandse visserijvloot dat in mei 1940 naar Engeland was
overgestoken.
Het archief bevat correspondentie, nota's en stukken, economische documentatie die per land is
geordend en stukken over de naoorlogse handelspolitiek (onder meer de Benelux). Daarnaast zijn er stukken van enkele commissies en gedeponeerd archief van A.Th. Lamping en enkele
zelfstandige diensten zoals de Algemene Nederlandse Invoer Centrale (ANIC) en de Economische Voorlichtingsdienst, bureau Londen.
Aanwijzingen voor de gebruiker
Aanwijzingen voor de gebruiker
Openbaarheidsbeperkingen
OPENBAARHEIDSBEPERKINGEN Volledig openbaar.
Beperkingen aan het gebruik
BEPERKINGEN AAN HET GEBRUIK
Reproductie van originele bescheiden uit dit archief is, behoudens de algemene regels die gelden voor het kopiëren van stukken, niet aan beperkingen onderhevig. Er zijn geen beperkingen krachtens het auteursrecht.
Materiële beperkingen
MATERIËLE BEPERKINGEN
Het archief kent geen beperkingen voor het raadplegen van stukken als gevolg van slechte materiële staat.
Aanvraaginstructie
AANVRAAGINSTRUCTIE
Openbare archiefstukken kunnen online worden aangevraagd en gereserveerd. U kunt dit ook via de terminals in de studiezaal van het Nationaal Archief doen. Om te kunnen reserveren dient u de volgende stappen te volgen:
1. Creëer een account of log in .
2. Selecteer in de archiefinventaris een archiefstuk.
3. Klik op ‘Reserveer’ en kies een tijdstip van inzage.
Citeerinstructie
CITEERINSTRUCTIE
Bij het citeren in annotatie en verantwoording dient het archief tenminste éénmaal volledig en zonder afkortingen te worden vermeld. Daarna kan worden volstaan met verkorte aanhaling.
VOLLEDIG:
Nationaal Archief, Den Haag, Ministerie van Handel, Nijverheid en Landbouw te Londen, nummer toegang 2.06.078, inventarisnummer ...
VERKORT:
NL-HaNA, HNL / Londens archief, 2.06.078, inv.nr. ...
Archiefvorming
Archiefvorming
Geschiedenis van de archiefvormer
GESCHIEDENIS VAN DE ARCHIEFVORMER
Organisatie van de departementen
ORGANISATIE VAN DE DEPARTEMENTEN
1
Op 13 mei 1940 verlieten, ten gevolge van de Duitse inval, koningin Wilhelmina en het kabinet De Geer Nederland om zich in Londen te vestigen. Mr M.P.L. Steenberghe, minister van Handel, Nijverheid en Scheepvaart, kon vlak na aankomst in Londen beschikken over een drietal
hoofdambtenaren 2 die via IJmuiden Nederland hadden verlaten en enkele ambtenaren die tijdens de Duitse inval in Parijs op dienstreis waren. 3 Later werd daar Nederlands, maar ook enig Engels personeel aan toegevoegd. Door toeneming van de werkzaamheden groeide ook de omvang van het departement. Op 1 april 1944 werkten er ca. 35 personen op het departement van Handel, Nijverheid en Scheepvaart, dat gevestigd was in Stratton House in de Engelse hoofdstad. Twee voorname zaken waarmee het departement van Handel, Nijverheid en Scheepvaart zich na
aankomst in Londen mee bezig hield, waren de inschakeling van de Nederlandse koopvaardijvloot bij de geallieerde oorlogsvoering en het aankopen en beheren van goederen die in Nederland na de bevrijding nodig waren. 4 Later kwam daar de economische wederopbouw (reconstructie) 5 en bevoorrading (ravitaillering) van Nederland na de bevrijding nog bij. De Nederlandse gezant in Londen, jhr mr E.M.F.J. Michiels van Verduynen, was al direct na het uitbreken van de oorlog door de Nederlandse regering gemachtigd om zorg te dragen voor de uitvoering van de
Zeeschepenvorderingswet 1939 en de Wet Behoud Scheepsruimte 1939. De gezant stelde een adviescommissie van vier reders in, die toevallig op dat moment in Londen waren. Na het
arriveren van het kabinet De Geer in Londen werd de door de gezant ingestelde adviescommissie uitgebreid met andere reders en vertegenwoordigers van bedrijven tot de Nederlandse
Scheepvaart en Handelscommissie (NSHC; Netherlands Shipping and Trading Committee NSTC).
De commissie kreeg van de regering volmacht om scheepvaart- en handelsaangelegenheden te behandelen. 6 De NSTC groeide uit tot een organisatie van ca. 1000 man personeel. De minister van Handel, Nijverheid en Scheepvaart was in de NSTC vertegenwoordigd door twee ambtenaren die toezicht namens hem uitoefenden: één voor scheepvaartaangelegenheden (A.B. Speekenbrink) en één voor handelsaangelegenheden, het beheer en de verkoop van de ladingen (D.M. de Smit).
In New York werd een soort tegenhanger van de NSTC opgericht: het Nederlands Scheepvaart Comité. Deze bestond uit reders en directeurs van de grote rederijen. Er bestond tussen beide organisaties enige rivaliteit. De waarnemend secretaris-generaal van het departement, A.Th.
Lamping, vertegenwoordigde Nederland in de Commissie Leith Ross die tot taak had schattingen op te stellen van de na afloop van de oorlog in de bezette landen bestaande behoeften. Lamping meende dat de besprekingen in de commissie voor Nederland tot weinig praktische resultaten zouden leiden. Steenberghe, op de hoogte van Lampings opinie, wilde nu het initiatief naar Nederlandse zijde trekken. Hij stelde na overleg in het kabinet, C. van Stolk in New York aan als regeringscommissaris in buitengewone dienst, belast met de voorbereiding van maatregelen tot de ravitaillering van Nederland na de bevrijding. Deze verrichtte zijn werk vanaf begin 1941 als hoofd van het pas opgerichte Voedselaankoopbureau in New York. In 1943 werd de United Nations Relief and Rehabilitation Administration (UNRRA) opgericht, een internationale organisatie die
1 Zie voor een overzicht van ministers van Economische Zaken in Londen bijlage 1.
2 Drs A.B. Speekenbrink, D.M. de Smit en mr H. van Blankenstein. Zie inv.nr. 464.
3 A.Th. Lamping, directeur der Handelsaccoorden, dr A.H. Philipse, mr S.J. baron van Tuyll van Serooskerken en mej. J.M. Wentholt. Zie inv.nr. 464.
4 Enquêtecommissie Regeringsbeleid 1940-1945, deel 3 A en B, Financieel en Economisch Beleid, Verslag en Bijlagen ('s-Gravenhage, 1949), 179. H.P.H. Nusteling, M.P.L. Steenberghe, in: Biografisch Woordenboek van Nederland I ('s-Gravenhage, 1979), 560-562.
5 Zie Ned. Staatscourant van 4 september 1940, no. 160.
6 Enquêtecommissie deel 3 A en B, 189-200. L. de Jong, Het Koninkrijk der Nederlanden in de Tweede Wereldoorlog, deel 9 tweede helft ('s-Gravenhage, 1979), 783-786.
streefde naar het herstel van door oorlogsgeweld en bezetting getroffen landen. Nederland nam hier ook aan deel. 7 In juli 1944 werd de Netherlands Office for Relief and Rehabilitation (NORR;
Administratie voor Relief en Rehabilitatie ARR) opgericht, een organisatie belast met de
voorbereiding en uitvoering van alle civiele aankopen voor Nederland na de bevrijding. Bovendien was de NORR verantwoordelijk voor de opslag en het transport van de aangekochte goederen. De NORR viel aanvankelijk onder vijf ministeries, later nog alleen onder het ministerie van Handel, Nijverheid en Landbouw 8. Bijlage 2 geeft enige wetsbesluiten die voor het taakgebied van het departement van Handel, Nijverheid en Scheepvaart (en later Handel, Nijverheid en Landbouw) van belang waren, met uitzondering van scheepvaartaangelegenheden. De werkzaamheden van het departement van Landbouw en Visserij werden verricht door ambtenaren van het
departement van Handel, Nijverheid en Scheepvaart. De bemoeienissen met de kleine
vissersvloot, die in de meidagen van 1940 naar Engeland was overgestoken, was beperkt, omdat de dagelijkse zorg ervoor was ondergebracht bij de NSTC. Na het vertrek van de bewindsman van Landbouw en Visserij, mr. dr. A.A. van Rhijn, naar de Buitengewone Algemene Rekenkamer op 1 mei 1941, werd de minister van Handel, Nijverheid en Scheepvaart tevens ad interim minister van Landbouw en Visserij. Problemen van Van Steenberghe's opvolger, P.A. Kerstens, met de
koopvaardij en in het bijzonder met het bestuur van de NSTC, leidde tot de wens om voor de scheepvaart een afzonderlijke minister te benoemen. Dat werd J.M. de Booy, een van de
bestuursleden van de NSTC. Als gevolg daarvan werd het departement van Handel, Nijverheid en Scheepvaart op 31 mei 1944 gesplitst in twee departementen: het departement van Handel, Nijverheid en Landbouw en het departement van Scheepvaart en Visserij. 9 De minister van Financiën Van den Broek, werd ad interim belast met Handel, Nijverheid en Landbouw. In
november 1944 besloot de regering in ballingschap, dat bij terugkeer in Nederland de ministers de leiding zouden hernemen van hun oude departementen. 10 In mei 1945 werd Nederland bevrijd en maakten de Londense ministeries zich op om naar huis terug te keren. Het departement van Handel, Nijverheid en Landbouw in Nederland werd in juni 1945, na de formatie van een nieuw kabinet, gesplitst in het departement van Handel en Nijverheid en het departement van
Landbouw, Visserij en Voedselvoorziening. 11
Interne organisatie
INTERNE ORGANISATIE
Gedurende het eerste jaar was het ministerie niet in formele afdelingen of bureaus ingedeeld. Als gevolg van de toeneming der werkzaamheden werd eerst in november 1941 een bureauindeling ingevoerd. 12 st de secretaris-generaal a.i. bestonden de volgende bureaus:
Kabinet en Archief
Afdeling Economische Politiek
Afdeling Scheepvaart
Afdeling Handelszaken
Afdeling Juridische en Algemene Zaken
Bureau Comptabiliteit
De werkkringen van het departement van Handel, Nijverheid en Scheepvaart in Londen waren als volgt over de afdelingen verdeeld: 13
7 Enquêtecommissie, deel 3 A en B, 179 e.v., 271 e.v., 309 e.v.
8 Centrale Archiefselectiedienst, Inventaris van het Netherlands Office for Relief and Rehabilitation (Administratie voor Relief en Rehabilitatie (1941-) 1944-1949 (-1950) (Winschoten, 1988), 7.
9 Besluit van 31 mei 1944 (S. E35), houdende opheffing van het Departement van Landbouw en Visserij, instelling van een nieuw Departement van Scheepvaart en Visserij en wijziging van het Departement van Handel, Nijverheid en Scheepvaart in Departement van Handel, Nijverheid en Landbouw.
10 Besluit van 9 november 1944, S. 1944 E141.
11 Besluit van 23 juni 1945 houdende instelling, wijziging en opheffing van ministeriële departementen, S. 1945 F113.
12 Circulaire van de Minister van Handel, Nijverheid en Scheepvaart van 18 november 1941 aan de ministers, in inv.nr. 173.
1. Afdeling Economische Politiek
1. AFDELING ECONOMISCHE POLITIEK
Ravitaillering van Nederland na de bevrijding.
Aangelegenheden op het gebied van de landbouw en voedselvoorziening.
2. Afdeling Scheepvaart
2. AFDELING SCHEEPVAART
Zaken betreffende de Nederlandse handelsvloot en de Nederlandse zeelieden, waaronder die de visserij betreffende.
3. Afdeling Handelszaken
3. AFDELING HANDELSZAKEN
Zaken betreffende de afwikkeling van gestrande ladingen en contracten van goederen, bestemd geweest voor Nederland.
4. Afdeling Juridische en Algemene Zaken
4. AFDELING JURIDISCHE EN ALGEMENE ZAKEN
Aangelegenheden van wetgevende en juridische aard.
Toepassing van de besluiten inzake het rechtsverkeer in oorlogstijd en de
eigendomsovergang aan de Staat van bezittingen in het buitenland van personen in bezet Nederland.
Octrooizaken.
Vraagstukken betreffende de toekomstige handelspolitieke verhoudingen.
Documentatie betreffende de economische verhoudingen in bezet Nederland en elders (economische voorlichting en documentatie).
Voorbereiding Sectie Economische Zaken van de Staf van het Militair Gezag (sinds eind 1943).
In februari 1943 vond een interne reorganisatie plaats, waarbij de afdeling Handelszaken werd opgeheven door samenvoeging met de afdeling Scheepvaart. Uit de afdeling Economische Politiek werd een nieuwe afdeling gevormd en wel de:
5. Afdeling Nijverheid
5. AFDELING NIJVERHEID
Aangelegenheden betreffende de Nederlandse industrie. Volgens een notitie van vermoedelijk mr. E.D.M. Koning, vanaf einde augustus 1944 chef van de Afdeling Nijverheid, deed de Afdeling Nijverheid vanaf medio oktober 1942 de volgende werkzaamheden:
het opstellen van een werkplan voor economische reconstructie;
de samenstelling van het 'overzicht Nederl(andsche) Industrie';
de opstelling van primaire metaalbehoeften na de bevrijding (ramingen en toelichtingen);
samenwerking met de Studiegroep voor Reconstructie-Problemen
behandeling van industrieproblemen in het algemeen en in samenwerking met andere departemeten;
deelname aan de organisatie Allied Post War Requirements Bureau ('Leith-Ross') inzake internationale geallieerde behoefteramingen voor na de bevrijding 14
Daarnaast waren er onder meer nog een adviseur voor aangelegenheden betreffende de industriële eigendom en een regeringscommissaris in buitengewone dienst, belast met de
voorbereiding van maatregelen tot de revitaillering van Nederland na de bevrijding (het hoofd van het Voedselaankoopbureau in New York). Verder ressorteerden onder het ministerie nog diverse commissies, waaronder de Nederlandse Scheepvaart- en Handelscommissie, het Nederlands Scheepvaart Comité in New York en de Textielcommissie. Op diverse Nederlandse ministeries in Londen, waaronder Handel, Nijverheid en Scheepvaart, werden werkgroepen opgericht, die zich
14 Handgeschreven rapport over de Afdeling Nijverheid te Londen vanaf 15 oktober 1942. Zie inv.nr. 1412.
bezig hielden met de voorbereiding van ontwerp-besluiten. 15 Ook interdepartementale
commissies waren actief, waaronder de Commissie Herstel Rechtsverkeer van de departementen van Justitie en Handel, Nijverheid en Scheepvaart. 16
Na de splitsing van het departement van Handel, Nijverheid en Scheepvaart in juni 1944 in twee departementen, bemoeide het departement van Handel, Nijverheid en Landbouw zich met de volgende zaken: 17
Afdeling Economische Politiek
AFDELING ECONOMISCHE POLITIEK
Vraagstukken betreffende de toekomstige handelspolitieke verhoudingen en economische reconstructie.
Documentatie betreffende de economische verhoudingen in bezet Nederland en elders (economische voorlichting en documentatie).
Afdeling Landbouw en Voedselvoorziening
AFDELING LANDBOUW EN VOEDSELVOORZIENING
Ravitaillering van Nederland na de bevrijding.
Aangelegenheden op het gebied van de landbouw en de voedselvoorziening.
Afdeling Nijverheid
AFDELING NIJVERHEID
Aangelegenheden betreffende de Nederlandse industrie.
De ambtenaren van het departement moesten vaak onder gebrekkige omstandigheden hun werk verrichten. Zo schreef ir. J.F. Straatman, werkzaam op de Afdeling Nijverheid, dat zijn sectie vóór 20 januari 1945 niet beschikte over een eigen typiste en dat het typewerk alleen op rustige momenten kon worden uitbesteed aan de algemene typekamer. Zijn sectie die zich bezig hield met de
chemisch-technologische aspecten van de nijverheid, werkte "met veel te weinig personeel, met veel te weinig geschoolde krachten, en met veel te weinig concrete gegevens". De sectie baseerde zich voor haar werkzaamheden, onder meer voor het opstellen van behoefteramingen voor bevrijd Nederland, op gegevens verkregen via een beperkte hoeveelheid gedrukte bronnen, verhoren van een twintigtal Engelandvaarders en zogenaamde Geheime Berichten, die slechts mondjesmaat aan de sectie werden verstrekt. 18 E.D.M. Koning, sedert eind augustus 1944 chef van de Afdeling Nijverheid, schreef na zijn vertrek uit bezet Nederland dat hij van een Londense collega de indruk had gekregen: "van de zeer moeilijke omstandigheden waaronder de regeering in Londen haar werk moest verrichten en van het enorme personeelstekort, waarmee speciaal Handel en Nijverheid te kampen had". 19
Afdeling Juridische en Algemene Zaken
AFDELING JURIDISCHE EN ALGEMENE ZAKEN
Aangelegenheden van wetgevende en juridische aard.
Toepassing van de besluiten inzake het rechtsverkeer in oorlogstijd en de
eigendomsovergang aan de Staat van bezittingen in het buitenland van personen in bezet Nederland.
Octrooizaken.
Samenwerking met de Sectie Economische Zaken van de Staf van het Militair Gezag (sinds september 1944).
15 J.C.E. van den Brandhof, De besluitwetgeving van de kabinetten De Geer en Gerbrandy (Deventer, 1986), 110.
16 Van de Brandhof, 111.
17 Beknopte almanak van het Departement van Buitenlandse Zaken, 1945, 57.
18 J.F. Straatman, Historisch overzicht van het werk van Sectie II, Afdeling Nijverheid, Londen tot 20 Januari 1945. Zie inv.nr. 1437.
De behandeling van de zaken betreffende de afwikkeling van gestrande ladingen en contracten van goederen, bestemd geweest voor Nederland, was met de gehele Afdeling Scheepvaartzaken naar het nieuwe Ministerie van Scheepvaart en Visserij gegaan. Hiervan was drs A.B. Speekenbrink tot secretaris-generaal benoemd. Bovendien beschikte het departement over een
vertegenwoordiger bij de Missie voor Economische, Financiële en Scheepvaartaangelegenheden van het Koninkrijk voor het Westelijk Halfrond en een regeringscommissaris in buitengewone dienst, belast met de voorbereiding van maatregelen tot de revitaillering van Nederland na de bevrijding, gevestigd in New York. 20
Bij het ministerie van Handel, Nijverheid en Landbouw vond nog één grote reorganisatie vond plaats en wel in maart 1945. Per 12 maart 1945 was de indeling als volgt: 21
Directie van Handel en Nijverheid, onderverdeeld in twee afdelingen:
Afdeling Economische Reconstructie (voorheen Afd. Nijverheid)
Afdeling Economische Politiek Binnenland
Directie van de Handelsaccoorden
Afdeling Voedselvoorziening
Afdeling Juridische en Algemene Zaken
Afdeling Economische Voorlichting
Afdeling Comptabiliteit
Drs A.B. Speekenbrink werd secretaris-generaal, terwijl A.Th. Lamping weer zijn oude functie van directeur van de Handelsaccoorden op zich nam, zij het in de rang van Gevolmachtigd Minister. Als logisch gevolg van de overgang van Speekenbrink van Scheepvaart en Visserij naar Handel,
Nijverheid en Landbouw ging ook de bemoeienis met de liquidatie der aangehouden en gestrande ladingen over naar laatstgenoemd ministerie. Per 19 maart 1945 werd de Afdeling Handelszaken van het Ministerie van Scheepvaart en Visserij als Afdeling Afwikkeling Ladingen toegevoegd aan het Ministerie van Handel, Nijverheid en Landbouw. 22
Het Bureau Londen
HET BUREAU LONDEN
De bewindslieden van de beide in juni nieuw ingestelde departementen, nl. die van Handel en Nijverheid en van Landbouw, Voedselvoorziening en Visserij, besloten in augustus 1945 een tijdelijk en gezamenlijk Bureau Londen in te stellen, dat verantwoordelijk zou zijn voor 23 :
de overbrenging naar 's-Gravenhage van personen en diensten ressorterende onder het voormalige Departement van Handel, Nijverheid en Landbouw te Londen;
het in ontvangst nemen, toetsen en doorgeven aan de Administratie voor Relief en
Rehabilitatie van aankoopopdrachten uit Nederland, zoolang deze opdrachten nog niet van uit Nederland rechtstreeks aan de Administratie voor Relief en Rehabilitatie worden
verstrekt;
het verrichten van alle daarvoor in aanmerking komende werkzaamheden ten behoeve en in opdracht van den Economischen Voorlichtingsdienst;
het behandelen van alle aangelegenheden, welke als uitvloeisel van de uitvoerende taak der beide Ministeries tijdelijk nog in Londen moeten worden verricht en het daartoe onderhouden van het noodige contact met geallieerde instanties;
het behandelen van comptabele kwesties der beide Ministeries, voorzoover deze in Londen moeten worden behandeld.
20 Beknopte almanak van het departement van Buitenlandse Zaken, 1945, 57-58.
21 Circulaire van de Minister van Handel, Nijverheid en Landbouw van 20 maart 1945 no. 38914 aan de ministers. Zie inv.nr. 108.
22 Circulaire van de Minister van Scheepvaart en Visserij van 17 maart 1945 no. 7499 aan de ministers. Zie inv.nr. 99.
23 Besluit van de minister van Handel en Nijverheid, 27-8-1945 no. 3825 Afd. Kabinet, en de minister van Landbouw, Visserij en Voedselvoorziening, 27-8-1945 no. 30859 Afd. Kabinet. Zie inv.nr. 108.
Tot hoofd van het Bureau Londen werd benoemd ir F.Q. den Hollander, waarnemend directeur- generaal van Handel en Nijverheid in Den Haag. Zijn plaatsvervanger was mr. E.D.M. Koning, hoofd van directie Handels- en Industrieel Beleid. De dagelijkse leiding berustte bij de Bureausecretaris, drs. H. Jonker. De behandeling van zaken betreffende landbouw, visserij en voedselvoorziening lag in handen van drs. C.C.L. Eygenraam. De organisatie van het Bureau Londen zag er als volgt uit:
Bureauleiding
Bureau Secretariaat
Sectie Algemene Dienst, Personeel en Archief
Sectie Reizen en Ontvangst
Bureau Coördinatie Aankoopopdrachten
Bureau Londen Economische Voorlichtingsdienst
Bureau Comptabiliteit
Bureau Landbouw
Het ministerie van Handel en Nijverheid hief zijn gedeelte van dit Londens Bureau reeds op per 31 oktober 1945. 24 De Sectie Reizen en Ontvangst werd overgeheveld naar Administratie voor Relief en Rehabilitatie. Jonker werd belast met de verdere afwikkeling in Londen. Het Londense Bureau van het ministerie van Landbouw, Visserij en Voedselvoorziening, onder leiding van Eygenraam, bleef na 31 oktober 1945 nog bestaan.
Het Bureau Londen van de Economische Voorlichtingsdienst (ook kortweg EVD genoemd) was de opvolger van de Afdeling Economische Voorlichting van het Londense Ministerie van Handel, Nijverheid en Landbouw. De Economische Voorlichtingsdienst, in augustus 1945 verhuisd van Stratton House aan Stratton Street naar Mexborough House aan Doverstreet, ging per 1 november van datzelfde jaar over naar de Handelsafdeling (Economische Afdeling) van de Nederlandse ambassade in Londen. Het Bureau Londen van de Economische Voorlichtingsdienst had de volgende werkzaamheden:
uitgave van de Netherlands Economic News en documentatievoorziening van de Engelssprekende Nederlandse consulaire posten;
het informeren van Nederlandse overheidsinstellingen en particuliere bedrijven op verzoek;
het voeren van de handelscorrespondentie ten behoeve van het Nederlandse consulaat- generaal in Londen;
contacten met buitenlandse en Nederlandse consulaten ten einde economische informatie te verzamelen;
samenwerking met de Administratie voor Relief en Rehabilitatie inzake het uitwisselen van informatie;
het voorzien van de Economische Voorlichtingsdienst in Den Haag van relevante informatie en documentatie.
Bij de overheveling van de EVD naar de ambassade vonden er geen wezenlijke veranderingen plaats in de werkzaamheden. De contacten met de diplomatieke posten in het buitenland in het kader van de informatie- en documentatieverwerving werden teruggebracht en de activiteiten beperkt tot het Brits imperium en die plekken waar Nederland geen diplomatieke
vertegenwoordiging had. 25 Uit bezuinigingsoverwegingen is de EVD in Londen geleidelijk sterk ingekrompen. In augustus 1948 waren nog slechts 3 personen op de ambassade werkzaam, belast met economische voorlichting, vermoedelijk reguliere ambassadewerkzaamheden.
Lijsten van ministers en ambtenaren
LIJSTEN VAN MINISTERS EN AMBTENAREN
24 Brief van ir. F.Q den Hollander, directeur-generaal van het Handel en Nijverheid aan het Bureau Londen, 4 oktober 1945 (met potlood aangetekend: no. 36355A). Zie inv.nr. 1321.
Ministers van Economische Zaken in Londen, 1940-1945 - Ministerie van Handel, Nijverheid en Scheepvaart 8 mei 1940 - 20 november 1941 M.P.L. Steenberghe 20 november 1941 - 8 januari
1942
J. van den Tempel (a.i) 8 januari 1942 - 31 mei 1944 P.A. Kerstens
- Ministerie van Landbouw en Visserij
8 mei 1940 - 1 mei 1941 A.A. van Rhijn
1 mei 1941 - 20 november 1941 M.P.L. Steenberghe (a.i.) 20 november 1941 - 8 januari
1942
J. van den Tempel (a.i) 8 januari 1942 - 31 mei 1944 P.A. Kerstens (a.i) - Ministerie van Handel, Nijverheid en Landbouw 31 mei 1944 - 23 februari 1945 J. van den Broek (a.i.) 23 februari 1945 - 24 juni 1945 J.H. Gispen
- Ministerie van Scheepvaart en Visserij 31 mei 1944 - 24 juni 1945 J.M. de Booy
Belangrijkste ambtenaren van de Ministeries van Economische Zaken in Londen
H. van Beusekom hoofd Algemene Nederlandse Invoer Centrale, 1940-1942 mr H. van Blankenstein chef Afdeling Juridische en Algemene Zaken, (1940)1941-
1944
drs C.C.L. Eygenraam medewerker Afdeling Economische Politiek, (1940)1941- 1944
hoofd Afdeling Landbouw en Voedselvoorziening, 1944- 1945
staffunctionaris Bureau Londen, 1945-1946
E. Gosschalk hoofd Comptabiliteit, 1940-1945
drs H. Jonker hoofd Afdeling Economische Politiek Binnenland, 1945 hoofd Bureau Londen, 1945
mr E.D.M. Koning hoofd Afdeling Nijverheid, 1944-1945
directeur-generaal van Handel en Nijverheid, 1945 A. Th. Lamping secretaris-generaal a.i. van Handel, Nijverheid en
Scheepvaart (Landbouw), 1940-1945 directeur der Handelsaccoorden, 1945
mr P.J. Moeton chef Afdeling Economische Politiek, 1942-1944
dr A.H. Philipse hoofd Afdeling Economische Politiek, (1940)1941-1942 lid van de Missie voor Economische, Financiële en
Scheepvaartaangelegenheden van het Koninkrijk voor het Westelijk Halfrond, 1942-1945
drs A.B. Speekenbrink hoofd Afdeling Scheepvaartzaken en Afdeling Nijverheid, (1940)1941-1944
waarnemend secretaris-generaal van Scheepvaart en Visserij, 1944-1945
waarnemend secretaris-generaal van Handel, Nijverheid en Landbouw, 1945
voorzitter van de Textielcommissie
D.M. de Smit vertegenwoordiger van de minister van Handel,
Nijverheid en Scheepvaart bij de Handelsafdeling van de Netherlands Shipping and Trading Committee, 1940-1943 hoofd Afdeling Handelszaken, (1940)1941-1943
lid van de Missie voor Economische, Financiële en
Scheepvaartaangelegenheden van het Koninkrijk voor het Westelijk Halfrond, 1943-1945
mej. J.M. Wentholt chef van het Kabinet, 1940-1945
dr J.H. Zeeman hoofd Afdeling Economische Politiek, 1944-1945 Enige wetsbesluiten die voor het taakgebied van het departement van Handel, Nijverheid en Scheepvaart (en later Handel, Nijverheid en Landbouw) van belang waren, voor zover niet betrekking hebbend op scheepvaartaangelegenheden 26 .
1. Terugkeerbesluiten
Besluit op de bijzondere staat van Beleg
Besluit van 11 september 1943 (D60), houdende vaststelling van het Besluit op de bijzondere staat van Beleg.
Besluit Beperking Rechtsverkeer
Besluit van 9 september 1944 (E75), houdende vaststelling van het Besluit beperking rechtsverkeer.
Besluit Regeling In- en Uitvoer
Besluit van 4 september 1944 (E80), houdende vaststelling van het Besluit Regeling In- en Uitvoer 1944.
Besluit Bezettingsmaatregelen
Besluit van 17 september 1944 (E93), houdende vaststelling van het Besluit bezettingsmaatregelen.
Besluit herstel rechtsverkeer
Besluit van 17 september 1944 (E100), houdende vaststelling van het Besluit herstel rechtsverkeer.
Besluit Vijandelijk Vermogen
Besluit van 20 oktober 1944 (E133), houdende vaststelling van het Besluit Vijandelijk Vermogen.
Besluit berechting economische delicten
Besluit van 31 oktober 1944 (E135), houdende vaststelling van het Besluit berechting economische delicten.
Algemene Vorderingsregeling 1944
Besluit van 9 oktober 1944 (E140), houdende vaststelling van de Algemene Vorderingsregeling 1940.
Besluit Instelling Hulpbureau voor de Industriële Eigendom
Besluit van 9 maart 1945 (F27), houdende vaststelling van het Besluit Instelling Hulpbureau.
2. Overige besluiten
Wet Zetelverplaatsing
Wet van 26 april 1940 (S. 200), houdende bijzondere voorzieningen met betrekking tot de in gebiedsdelen van het Koninkrijk der Nederlanden gevestigde naamloze
vennootschappen en andere rechtspersonen, alsmede met betrekking tot zeeschepen, die gerechtigd zijn tot het voeren van de Nederlandse vlag.
Besluit vordering Nederlandse eigendommen
Besluit van 24 mei 1940 (A1), houdende bijzondere voorzieningen ten aanzien van vorderingen, aanspraken en bezittingen, toekomende aan personen, wonende in het Rijk in Europa,in verband met het door de vijand bezet zijn van dat gebied.
Besluit interpretatie Invoernoodwet 1939
Besluit van 6 juni 1940 (A3), houdende een bepaling betreffende het begrip "invoer" in de huidige omstandigheden.
Besluit Rechtsverkeer in oorlogstijd
Besluit van 7 Juni 1940 (A6), houdende een voorziening, ten einde te verhinderen, dat het rechtsverkeer in oorlogstijd schade toebrengt aan de belangen van het Koninkrijk der Nederland.
Deviezenbesluit 1943
Besluit van 21 juli 1943 (D20), tot vaststelling van het Deviezenbesluit 1943.
Besluit uitoefening industriële eigendomsrechten
Besluit van 19 September 1943 (D37), houdende voorziening in de uitoefening van industrieele eigendomsrechten door de Commissie Rechtsverkeer in Oorlogstijd.
Besluit Douaneovereenkomst Nederland, België en Luxemburg
Besluit van 9 September 1944 (E77), houdende bekendmaking van de op 5 September 1944 tussen de Regeringen van Nederland, België en Luxemburg gesloten
douaneovereenkomst.
Tariefbesluit 1944
Besluit van 16 September 1944 (E78), houdende vaststelling van het Tariefbesluit 1944.
Besluit Opschorting Clearingverkeer
Besluit van 18 november 1944 (E143), houdende vaststelling van het Besluit Opschorting Clearingverkeer.
Geschiedenis van het archiefbeheer
GESCHIEDENIS VAN HET ARCHIEFBEHEER
Het archief bevat bescheiden van de Londense departementen van Handel, Nijverheid en Scheepvaart (1940-1944), Landbouw en Visserij (1940-1944), Handel, Nijverheid en Landbouw (1944-1945) en Scheepvaart en Visserij (1944-1945) en het liquidatie-orgaan van deze
departementen (met uitzondering van dat van Scheepvaart en Visserij), zijnde het Bureau Londen van de ministeries van Handel en Nijverheid en van Landbouw, Visserij en Voedselvoorziening (1945). Daarnaast zijn er ook nog enige archivalia van commissies, ambtenaren en zelfstandige diensten aanwezig. Reeds in de tweede helft van mei 1940 werd op het ministerie van Handel, Nijverheid en Scheepvaart in Londen begonnen met postregistratie en het opbergen van bescheiden volgens een eigenhandig ontworpen rubriekenstelsel voor het taakgebied Handel, Nijverheid en Scheepvaart. Een eerste opzet van het rubriekenstelsel dateert van 29 juli 1940, maar dit is naderhand diverse malen gewijzigd. Het zgn. geclasseerde archief, ook wel centraal archief genoemd, was in drie groepen ingedeeld:
Correspondentie archief (rubrieken met letters aangeduid)
Nota's en Stukken (rubrieken met romeinse cijfers aangeduid)
Economische Documentatie (onderverdeeld naar land)
Zaakjes binnen een onderwerp kregen een 'dossiernummer'. Dit nummer zal hier verder met volgnummer worden aangeduid omdat in de indicateurs het woord dossiernummer staat voor de combinatie van rubrieksaanduiding, volgnummer en mapnummer. De stukken werden vervolgens in mappen geborgen. In het correspondentie archief waren deze mappen met romeinse cijfers genummerd. In het gedeelte nota's en stukken werden deze mappen voorzien van letters. Een voorbeeld van een aanduiding op stukken uit het correspondentie archief is: ER (aanduiding onderwerp) 268 (volgnummer) XII (mapnummer). Een voorbeeld van een aanduiding op stukken
uit het gedeelte nota's en stukken is: XIII (aanduiding onderwerp) 13 (volgnummer) G
(mapnummer). Naast deze aanduiding staat in de meeste gevallen ook het agendanummer (= het nummer waaronder de brieven in de indicateur zijn ingeschreven) op de stukken vermeld. In inventarisnummer 1 bevinden zich overzichten van de gebruikte
onderwerps(rubrieks)aanduidingen en overzichten van de dossiers binnen deze rubrieken met een verwijzing naar het mapnummer waarin deze waren opgeborgen. De rubriek A komt zowel voor in de betekenis 'adviezen' als in de betekenis 'ANIC'. In de inventaris is de A in de laatste betekenis aangevuld tot ANIC. De EP codes worden sinds de tweede helft van 1943 gebruikt. EP staat hoogstwaarschijnlijk voor de afdeling Economische Politiek. EP(E) codes werden gebruikt voor aangelegenheden op het gebied van de landbouw en voedselvoorziening. Eind 1945 worden de EP(E) codes vervangen door combinaties van letters die al een indicatie geven voor het onderwerp.
b.v. V.p = Vee; paarden en T.bl = Tuinbouw; bloembollen. Er zijn file aanduidingen X,Y en Z zijn gebruikt vanaf medio 1943. Ze zijn op een andere wijze onderverdeeld dan de overige rubrieken.
De stukken onder deze rubrieken werden voor het merendeel door de afdeling Nijverheid verzorgd. Naast het gecodeerde hoofdbestand (Centraal Archief) werd vanaf juni 1941 ook een G.A.-bestand (Geheim Archief) met een eigen classificatiesystematiek aangelegd. Binnen dit G.A.- archief werden de rubrieken aangeduid door een letter of een combinatie van letters. Voor in de indicateurs staan overzichten van de gebruikte letters. De rubrieken GA en XVII werden gebruikt voor geheime stukken. De bescheiden voortvloeiend uit het taakgebied scheepvaart van het ministerie van Handel, Nijverheid en Scheepvaart waren geïntegreerd in het gecodeerde hoofdbestand. Bescheiden betreffende scheepvaartaangelegenheden (1940-1944) zijn bij de reorganisatie in juni 1944 uit het archief gelicht en toegevoegd aan het archief van het ministerie van Scheepvaart en Visserij (1944-1945). 27 Dit archief is door de Centrale Archiefselectiedienst in 1992 in opdracht van Directoraat-Generaal voor Scheepvaart en Maritieme Zaken
geïnventariseerd. 28 Er zijn echter stukken betreffende de scheepvaart (inv. nrs. 543-555 en 1450, 1454 en 1493) van het tijdvak vóór en na de instelling van het departement van Scheepvaart en Visserij in het hier beschreven bestand achtergebleven. De stukken betreffende de afwikkeling van gestrande en aangehouden ladingen (inv.nrs. 556-572 en 1440-1496) bevinden zich in dit archief, omdat uiteindelijk deze taak weer bij Handel, Nijverheid en Landbouw terecht is gekomen. Om praktische redenen is besloten het aangetroffen bestand bij elkaar te houden.
De departementen van Landbouw en Visserij (1940-1944) en van Handel, Nijverheid en Scheepvaart (1940-1944) in Londen beschikten weliswaar over een gezamenlijk kabinet, dat verantwoordelijk was voor de ontvangst van de poststukken, het archief en de expeditie, maar de departementen vormden slechts tijdelijk één administratie. 29 Tussen juni 1941 en juni 1943 werd voor Landbouw en Visserij een separate indicateur bijgehouden 30 , waaruit een eigen
rubriekenstelsel blijkt. Binnen dit landbouwarchief werden de rubrieken aangeduid door een letter of een combinatie van letters. Voor in de indicateur staan overzichten van de gebruikte letters. Na juni 1943 zijn de stukken betreffende de landbouw opgenomen in de centrale indicateur, maar apart opgeborgen volgens het eigen, aan wijzigingen onderhevige, rubriekenstelsel. Stukken betreffende visserij (1940-1944) zijn, voorzover bewaard gebleven, uit het bestand gelicht en afzonderlijk geïnventariseerd. 31 Dit is niet consequent gebeurd, waardoor er stukken in het hier beschreven bestand achterbleven (inv.nrs. 1231-1245). Stukken van het bureau Londen van de
27 Het betreft stukken uit de rubrieken AM, CMD, DOC en RO, alsmede nagenoeg de gehele rubrieken COK, RVV, SCH, II, VIIIa, VIIIc en IX.
28 Centrale Archiefselectiedienst, Inventaris van het Londens archief van het ministerie van Handel, Nijverheid en Scheepvaart en taakopvolger het ministerie van Scheepvaart en Visserij 1940-1945 (Winschoten, 1992), 1-28.
29 De opmerking in de Inventaris van het Londens archief van het ministerie van Handel, Nijverheid en Scheepvaart en taakopvolger het ministerie van Scheepvaart en Visserij (blz. 10), dat de departementen van Landbouw en Visserij (1940-1944), van Handel, Nijverheid en Scheepvaart (1940-1944), van Handel, Nijverheid en Landbouw (1944-1945) en Scheepvaart en Visserij (1944-1945) één administratie en archief vormden en één registratuurplan gebruikten is onjuist.
30 Omtrent de registratuur van het Ministerie van Landbouw en Visserij ten tijde van Van Rhijn (mei 1940-mei 1941 is niets bekend. Vermoedelijk werden de stukken niet in een agenda ingeschreven. Er zijn ook maar heel weinig stukken uit die periode bewaard gebleven.
Economische Voorlichtingsdienst (1945-1946) dragen codes die los staan van de hiervoor
genoemde aanduidingen. Naast gecodeerde stukken die in het centraal archief zijn opgenomen, worden in het archief verscheidene archivalia aangetroffen, die decentraal gevormd zijn:
bescheiden van individuele afdelingen, bureau's en ambtenaren. Het Londens archief van het departement van Handel, Nijverheid en Landbouw werd in 1969 door het ministerie van
Economische Zaken aan de Tweede Afdeling van het Algemeen Rijksarchief overgedragen. 32 De omvang van het archief bedroeg bij de overdracht ca. 45 m. Later zijn er nog archivalia die verdwaald waren in het archief van de Netherlands Office for Relief and Rehabilitation, aan het departementsarchief toegevoegd. Een viertal dozen met stukken betreffende de staatsmijnen (1944-1946), afkomstig van het Londense Ministerie van Waterstaat, werden uit het archief verwijderd en overgedragen aan het ministerie van Verkeer en Waterstaat ter invoeging in dat archief.
De verwerving van het archief
DE VERWERVING VAN HET ARCHIEF Overbrenging van een overheidsarchief
32 Algemeen Rijksarchief, archief Tweede Afdeling, D 9.20, verklaring van overbrenging 14-8-1969.
Inhoud en structuur van het archief
Inhoud en structuur van het archief
Selectie en vernietiging
SELECTIE EN VERNIETIGING
De selectie geschiedde aan de hand van een lijst van te vernietigen categorien archiefbescheiden, die als bijlage bij de eindproduktbepaling was gevoegd. Aan deze lijst werden tijdens de bewerking geen nieuwe categorieën toegevoegd. Het archief had bij aanvang van de bewerking een omvang van 52 meter. Hiervan werd ca. 12 meter als te vernietigen bestempeld. Het
vernietigingspercentage kwam daarmee uit op ca. 23. Nadat verkregen toestemming 33 , werden deze bescheiden afgevoerd naar KNP BT Paper Recycling (voorheen Lignac & Levison BV) te Apeldoorn.
Verantwoording van de bewerking
VERANTWOORDING VAN DE BEWERKING
Een door het Algemeen Rijksarchief opgestelde eindproduktbepaling vormde het uitgangspunt voor de bewerking van het onderhavige archief door de Centrale Archief Selectiedienst. De bewerking omvatte selectie en inventarisatie. Als begincesuur van het archief werd 13 mei 1940 genomen. Op die datum week de Nederlandse regering uit naar Engeland. Uit praktische
overwegingen werd 31 december 1946 als eindcesuur gekozen. Daar het archief nog veel stukken uit 1946 bevatte, werd als eindcesuur 31 december 1946 gekozen. Deze waren grotendeels afkomstig van de Economische Voorlichtingsdienst en van het Bureau Landbouw en
Voedselvoorziening die, na opheffing van het Bureau Londen van de ministeries van Handel en Nijverheid en van Landbouw, Visserij en Voedselvoorziening, als onderdeel van de Nederlandse ambassade te Londen verder functioneerden. Bij overschrijding van de eindcesuur werden de stukken in principe afgesplitst. Voor enkele tot 1950 bijgewerkte boekhoudkundige bescheiden en enkele tot in 1947 doorlopende series gestencilde stukken van internationale organisaties werd een uitzondering op deze regel gemaakt. Na de selectie werd van het resterende gedeelte nog ca. 2 meter afgescheiden om op grond van het bestemmingsbeginsel in andere archieven te worden opgenomen. Het in deze inventaris beschreven archiefbestand omvat ca. 38 meter. De
beschrijvingen werden primair geordend aan de hand van de op de stukken vermelde
rubrieksaanduiding. Voor de ordening van de beschrijvingen binnen de rubrieken werd gebruik gemaakt van het oude "mapnummer" en/of de datering. Hiermee is bereikt dat de oorspronkelijke toegangen op het archief (inv.nrs. 1-54) thans nog bruikbaar zijn. Rubrieken waarvan geen stukken meer aanwezig zijn, zijn toch vermeld. Deze stukken kunnen thans zijn doorgeschoven naar andere rubrieken of naar andere archieven (scheepvaart!), maar ook door vernietiging verloren zijn
gegaan. Stukken die een rubrieksaanduiding ontbeerden werden ingedeeld naar behandelend organisatieonderdeel. Daarnaast werden achterin de inventaris rubrieken opgenomen voor gestencilde of gedrukte stukken van internationale organisaties en voor bescheiden van enkele commissies. Deze inventaris is bij de Centrale Archief Selectiedienst tot stand gekomen met medewerking van J. Bertus, J. Hindriks, A. Jansen, J. Luttjeboer-Kenter, H. van der Meer en T.
Reuderink-Kort, verantwoordelijk teamleider. Van het Algemeen Rijksarchief hebben meegewerkt:
E. Pelzers, H.A.J. van Schie en A.M. Tempelaars.
Ordening van het archief
ORDENING VAN HET ARCHIEF
Het archief is geordend volgens het rubriekenstelsel.
Verwant materiaal
Verwant materiaal
Beschikbaarheid van kopieën
BESCHIKBAARHEID VAN KOPIEËN
Inventarisnummers van dit archief zijn niet in kopievorm beschikbaar
Beschrijving van de series en archiefbestanddelen
B E S C H R I J V I N G V A N D E S E R I E S E N A R C H I E F B E S T A N D D E L E N
1. SECTOR HANDEL, NIJVERHEID EN SCHEEPVAART
1. SECTOR HANDEL, NIJVERHEID EN SCHEEPVAART
1.1 GECLASSEERD ARCHIEF
1.1 GECLASSEERD ARCHIEF
1.1.1 Toegangen op het geclasseerde archief en doorslagen van uitgegane stukken
1.1.1 TOEGANGEN OP HET GECLASSEERDE ARCHIEF EN DOORSLAGEN VAN UITGEGANE STUKKEN
1 Lijsten met rubrieken ten behoeve van de indeling van het archief.
z.d. 1 pak
2-7 Klappers op ingekomen stukken.
1940-1945 2 kaartsystemen
Deze klappers zijn in Londen samengesteld. Ze geven per afzender/geadresseerde een verwijzing naar indicateurnummers en naar de combinatie van rubrieksaanduiding en volgnummer. Met behulp van deze klappers zijn stukken, waarvan datum en nummer bekend zijn, in het archief te traceren. Deze klappers zijn helaas niet volledig: De kaartjes, verwijzende naar de oudste stukken ontbreken soms.
2 Ministeries (Algemene Oorlogvoering t/m Handel, Nijverheid en Landbouw)
3 Ministeries (Justitie t/m Waterstaat) en andere instellingen
4 Overige, A t/m D
5 Overige, E t/m K
6 Overige, L t/m R
7 Overige, S t/m Z
8-12 Klappers.
z.d 5 kaartsystemen
De onder de inv.nrs 8 t/m 11 opgenomen klappers werden na de oorlog op het Haagse ministerie vervaardigd. De inv.nrs 8 t/m 10 verwijzen naar de volgnummers (doosnummers) van de oude plaatsingslijst. Inv.nr 11 verwijst naar het dossiernummer, d.w.z. naar de combinatie van
rubrieksaanduiding, volgnummer en mapnummer. Inv.nr 12 is een toegang op de ladingen dossiers (inv.nrs. 556-564).
8 Aankopen en grondstoffen
9 Onderwerpen
10 Personeel
11 Oorspronkelijk classificatienummer 12 Stukken met classificatie "Sch/c"
13-54 Indicateurs van ingekomen en uitgaande stukken.
1940-1945 42 delen
De indicateurs vermelden onder een doorlopend agendanummer de ingekomen en uitgaande brieven. Ze geven bij elk agendanummer een verwijzing naar het dossiernummer, d.w.z. naar de combinatie van rubrieksaanduiding, volgnummer en mapnummer, of voor ED-stukken naar de naam van het betreffende land. Vanaf 11 juni 1941 werden de tot het geheim archief behorende stukken in aparte indicateurs ingeschreven. Deze indicateurs zijn onder de nummers 905 en 906 in de inventaris opgenomen. De stukken van het Ministerie van Landbouw en Visserij werden van 27 juni 1941 tot 23 juni 1943 apart geregistreerd (inv.nr. 1087). In de loop van juni 1943 is men er toe overgegaan om de stukken betreffende de landbouw en de visserijen in de indicateurs van het Ministerie van Handel, Nijverheid en Scheepvaart te registreren.
13 15 mei 1940 - 27 sep 1940 14 27 sep 1940 - 17 dec 1940
16 28 feb 1941 - 24 apr 1941 17 24 apr 1941 - 16 jun 1941 18 16 jun 1941 - 13 aug 1941 19 13 aug 1941 - 10 okt 1941 20 10 okt 1941 - 06 mrt 1942 21 06 mrt 1942 - 02 jul 1942 22 16 sep 1942 - 27 nov 1942 23 27 nov 1942 - 15 jan 1943 24 15 jan 1943 - 25 feb 1943 25 26 feb 1943 - 07 apr 1943 26 07 apr 1943 - 17 mei 1943 27 17 mei 1943 - 17 jun 1943 28 17 jun 1943 - 07 jul 1943 29 07 jul 1943 - 10 aug 1943 30 11 aug 1943 - 09 sep 1943 31 09 sep 1943 - 09 okt 1943 32 09 okt 1943 - 09 nov 1943 33 10 nov 1943 - 10 dec 1943 34 10 dec 1943 - 13 jan 1944 35 13 jan 1944 - 10 feb 1944 36 10 feb 1944 - 14 mrt 1944 37 14 mrt 1944 - 05 mei 1944 38 05 mei 1944 - 19 jun 1944 39 19 jun 1944 - 03 aug 1944 40 03 aug 1944 - 20 sep 1944 41 21 sep 1944 - 03 nov 1944 42 03 nov 1944 - 28 dec 1944 43 28 dec 1944 - 13 feb 1945 44 13 feb 1945 - 20 mrt 1945 45 21 mrt 1945 - 17 apr 1945 46 18 apr 1945 - 07 mei 1945 47 07 mei 1945 - 04 jun 1945 48 04 jun 1945 - 29 jun 1945 49 29 jun 1945 - 16 jul 1945 50 16 jul 1945 - 31 jul 1945 51 31 jul 1945 - 21 aug 1945 52 21 aug 1945 - 11 sep 1945 53 11 sep 1945 - 03 okt 1945 54 05 okt 1945 - 27 okt 1945
55-57 Registers voor de verblijfplaats- en afdoeningscontrole.
1944-1945 3 delen
55 25 sep 1944 - 17 apr 1945 56 17 apr 1945 - 20 jul 1945 57 20 jul 1945 - 24 sep 1945 58-65 Doorslagen van uitgegane stukken.
1940-1945 5 pakken en 3 omslagen
58 Wit, indicateurnummers 1 t/m 0545, 1940, 1 omslag 59 Rose, letter A tot en met Z, 1944-1945
60 Rose, diverse ministeries, 1944-1945, 1 omslag 61 Rose, januari t/m augustus 1945
62 Blauw, letter A - L, 1945 63 Blauw, letter M - Z, 1945
64 Blauw, ministeries, 1945
65 Blauw, Militair Gezag, 1945, 1 omslag
1.1.2 Archief geordend op cijfercode
1.1.2 ARCHIEF GEORDEND OP CIJFERCODE
1.1.2 I Algemene economische politiek
1.1.2 I ALGEMENE ECONOMISCHE POLITIEK
66 Ingekomen nota van de minister van Koloniën over de sociaal-economische positie van Nederland na de oorlog [I].
1940 1 stuk
67 Nota over de te nemen maatregelen die voor een onmiddellijke beslissing in aanmerking komen [I].
1940 1 stuk
68 Rapport van H. Riemens van het gezantschap te Washington inzake de invloed van de oorlog op de Amerikaanse handelspolitiek, met geleidebrief [I].
1940 1 omslag
69 Nota van ene Rutgers aan secretaris-generaal A.Th. Lamping over de te voeren financieel-economische politiek [I].
1940 1 stuk
70 Verslag van de persconferentie van minister Steenberghe over de economische toestand van Nederland vóór het uitbreken van de oorlog in vergelijking met erna [I].
1940 1 stuk
71 Stukken betreffende overleg met F.B. s'Jacob van het Nederlands Gezantschap te Londen over de na de oorlog te voeren handelspolitiek [I].
1940-1941 1 omslag
1.1.2 II Scheepvaart
1.1.2 II SCHEEPVAART
72 Stukken betreffende behandeling van het vraagstuk met betrekking tot houtladingen van in Zweden gevorderde Nederlandse schepen [II/B].
1943-1945 1 omslag
73 Stukken betreffende overdracht van door de Nederlandse Scheepvaart en Handelscommissie beheerde goederen aan de Belgische regering welke
oorspronkelijk aan Belgische ontvangers geconsigneerd waren maar in verband met oorlogsomstandigheden in Engelse havens zijn gelost [II/C].
1940-1942 1 omslag
74 Nota van D.M. de Smit aan A.Th. Lamping inzake de inning van vorderingen van Nederlanders in bezet gebied, voortspruitend uit vóór de Duitse inval gedane leveranties aan afnemers in het Verenigd Koninkrijk [II/D].
[1940] 1 stuk
75-78 Notulen van vergaderingen van het Nederlands Scheepvaart Comité en haar subcommmissies te New York [II/D].
1941-1944 2 pakken en 2 omslagen
75 Nederlands Scheepvaart Comité, 167e t/m 204e vergadering, 1943-
76 Nederlands Scheepvaart Comité, buitengewone vergaderingen, 1941-1944, 1 omslag
77 Sub-commissie Arbeidszaken, 1943-1944, 1 omslag 78 Sub-commissie voor Administratieve Zaken, 1942-1944
1.1.2 III Rechtsverkeer in oorlogstijd
1.1.2 III RECHTSVERKEER IN OORLOGSTIJD
79 Stukken betreffende behandeling van diverse aangelegenheden met betrekking tot het rechtsverkeer in oorlogstijd [III/A].
1940-1941 1 omslag
80 Stukken betreffende instelling van een Nederlandse Zwarte Lijst: een lijst van personen, die tot vijandelijke onderdanen zijn verklaard [III/C].
1941-1943 1 omslag
81 Stukken betreffende reacties van de Nederlandse Kamer van Koophandel te New York op het Besluit A 1 en het Besluit A 6 [III/D].
1940-1941 1 omslag
82 Nota van Edward von Saher, consultant for Netherlands Law, inzake de grondwettigheid van Nederlandse Koninklijke besluiten in oorlogstijd, met geleidebrief [III/D].
1942 1 omslag
1.1.2 IV Monetaire en financiële kwesties
1.1.2 IV MONETAIRE EN FINANCIËLE KWESTIES
83 Stukken betreffende totstandkoming van financiële accoorden tussen Nederland en Groot-Brittannië en tussen Nederland en Frankrijk [IV/A].
1940 1 omslag
84 Stukken betreffende betalingsverkeer met en/of beheer van Nederlandse tegoeden in verschillende landen [IV/C].
1940-1941 1 omslag
1.1.2 V Anglo-French Coordinating Committee
1.1.2 V ANGLO-FRENCH COORDINATING COMMITTEE
De stukken uit deze rubriek zijn te vinden in inv.nrs 303 en 304.
1.1.2 VI ANIC
1.1.2 VI ANIC
1.1.2 VII Maatregelen van het buitenland tegenover Nederland
1.1.2 VII MAATREGELEN VAN HET BUITENLAND TEGENOVER NEDERLAND
1.1.2 VIII Nederlands-Indië
1.1.2 VIII NEDERLANDS-INDIË
1.1.2 IX Curaçao en Suriname
1.1.2 IX CURAÇAO EN SURINAME
1.1.2 X Staatsbladen en staatscouranten
1.1.2 X STAATSBLADEN EN STAATSCOURANTEN
1.1.2 XI Hulpverlening en relief
1.1.2 XI HULPVERLENING EN RELIEF
85 Stukken betreffende instelling van de Administratie voor Relief en Rehabilitatie en de vergaderingen van de Ministeriële Commissie voor Relief en Rehabilitatie [XI].
1944-1945 1 omslag
86 Stukken betreffende hulpverlening aan verschillende Europese landen [XI/A].
1941-1944 1 omslag
87 Stukken betreffende hulpverlening aan de Nederlandse bevolking [XI/A].
1941-1945 1 omslag
88 Stukken betreffende de hulpverlening aan Nederland door het Rode Kruis [XI/A, XI/B, EP(C-73) en EP(C-82)].
1941-1946 1 pak
89 Stukken betreffende behandeling van aanbiedingen van organisaties en bedrijven met betrekking tot hulpverlening [XI/B].
1941-1945 1 pak
90 Documentatie over de uitzending van Nederlandse kinderen naar Engeland [XI/B].
1944-1945 1 omslag
91 Stukken betreffende bemiddeling bij de werkzaamheden van het Koningin Wilhelmina Fonds [XI/B].
1944-1945 1 omslag
92 Stukken betreffende ontvangst van toegezonden rapporten en artikelen over hulpverlening [XI/C].
1941-1943 1 omslag
1.1.2 XII Concept Koninklijke besluiten e.d.
1.1.2 XII CONCEPT KONINKLIJKE BESLUITEN E.D.
93 Ontwerp-begrotingsbesluit over de periode 1 juli tot en met 31 december 1940 [XII].
1940 1 stuk
Zie ook inv.nr 143.
94 Nota over een niet met name genoemde ontwerp-beschikking met betrekking tot de Nederlandse Scheepvaart en Handelscommissie [XII].
1940 1 stuk
95 Beschikking van de minister van 13 juni 1940 inzake bepaling van het in de Invoernoodwet 1939 gebezigde begrip invoer, met bijlage [XII].
1940 1 omslag
96 Beschikking van de minister van 6 juli 1940 inzake vervanging van artikel 18 van de beschikking van 18 augustus 1939, no 44520 S over de afwikkeling van
schaderegelingen op grond van bij het Rijk gesloten herverzekeringen of verzekeringen die aan een tijdslimiet zijn gebonden [XII].
1940 1 stuk
97 Stukken betreffende advisering over het concept-Besluit A 1 en wijzigingen op de Besluiten A 1 en A 6 [XII].
1940-1941 1 omslag
1.1.2 XIII Ambtenaren, huishoudelijke dienst e.d.
1.1.2 XIII AMBTENAREN, HUISHOUDELIJKE DIENST E.D.
98 Nota aan de minister betreffende de beëdiging van regeringspersoneel op Crosby Square [XIII/A].
1941 1 stuk 99 Stukken betreffende opgaven, mutaties en taken van personeel [XIII/A].
1943-1945 1 omslag
100 Stukken betreffende de werkzaamheden en taken van de Administratie voor Relief en Rehabilitatie [XIII/A].
1945 1 omslag
101 Stukken betreffende totstandkoming van het besluit tot overdracht van de zorg van de Administratie voor Relief en Rehablitatie aan het ministerie van Handel,
Nijverheid en Landbouw [XIII/A].
1945 1 omslag
102 Stukken betreffende voorschriften voor aanvragen voor de aankoop van goederen voor de Administratie voor Relief en Rehabilitatie [XIII/A].
1945 1 omslag
103 Stukken betreffende verlenen van diplomatieke voorrechten en belastingvrijstelling door de Britse regering voor personeel van het ministerie [XIII/B].
1940-1945 1 omslag
104 Staten van personeel van het ministerie van Handel, Nijverheid en Scheepvaart [XIII/B].
[1940] 1 omslag
105 Stukken betreffende advisering aan de Commissie tot bespreking van het decoreren van Engelse onderdanen na het vertrek van de regering uit Londen [XIII/C].
1944-1945 1 omslag
106 Stukken betreffende regeling van de terugkeer van ministeries naar Nederland, de liquidatie van het Nederlandse bestuursapparaat te Londen en behandeling van hiermee samenhangende problemen [XIII/C].
1944-1945 1 omslag
107 Brief aan de directeur-generaal van de Administratie voor Relief en Rehabilitatie met de mededeling dat het Central Purchasing Office in het vervolg niet meer onder het ministerie van Binnenlandse Zaken maar onder de Administratie voor Relief en Rehabilitatie zal ressorteren [XIII/C].
1945 1 stuk
108 Circulaires aan de ministers inzake de organisatie van het ministerie van Handel, Nijverheid en Landbouw en instelling van het Bureau Londen van de
departementen van Handel en Nijverheid en van Landbouw, Visserij en Voedselvoorziening [XIII/C en INOR 1].
1945 1 omslag
109 Stukken betreffende huisvesting van het ministerie, regeling van post- en archiefzaken en andere interne zaken [XIII/C, XIII/D].
1940-1944 1 omslag
110 Stukken betreffende overdrachten van het beheer van het ministerie [XIII/E].
1941-1945 1 omslag
1.1.2 XIV Diversen
1.1.2 XIV DIVERSEN
111 Voordracht en voorlopige aanwijzingen van kapitein prof.dr. J.H. de Boer met betrekking tot de bescherming tegen gasaanvallen, met geleidebrief [XIV].
1940 1 omslag
112 Stukken betreffende het regelen van betalingen voor de delegatie Lamping te Parijs [XIV].
1940 1 omslag
113 Circulaire inzake de arbeidsvoorwaarden voor zeelieden varende op schepen die vallen onder beheer van de Nederlandse Scheepvaart en Handels Commissie of waarvoor de Commissie optreedt als General Agent [XIV].
1940 1 stuk
114 Rapport van Ch.J.I.M. Welter, oud-minister van Koloniën, over de Duitse inval in Nederland [XIV].
1940 1 stuk
115 Nota van het ministerie van Binnenlandse Zaken aan de Ministerraad over de centrale registratie van overleden Nederlandse militairen en zeelieden [XIV].
1940 1 stuk
116 Voordracht van J. Warner Prins, diamant-handelaar te New York, over de uitvoer van diamanten, met geleidebrieven [XIV].
1940-1941 1 omslag
117 Stukken betreffende het becommentariëren van het verslag van de Kamer van Koophandel te New York over de periode 24 juni tot 31 augustus 1940 [XIV].
1941 1 omslag
118 Stukken betreffende de Nederlandse Kring [XIV].
1941-1942 1 omslag
1.1.2 XV Regeringspersdienst
1.1.2 XV REGERINGSPERSDIENST
119 Radiorede van Hare Majesteit de Koningin uitgesproken op 20 maart 1941 [XV].
1941 1 stuk
120 Stukken betreffende overleg over de noodzakelijkheid van regeringspublicaties [XV].
1941 1 omslag
121 Verslag van de rede van president Roosevelt, gehouden op 15 maart 1941 [XV].
1941 1 stuk
122 Nota voor de minister inzake de wenselijkheid om een speciaal week- of maandblad voor Nederlandse zeelieden in het leven te roepen [XV].
1941 1 stuk
123 Stukken betreffende De Brandaris, de speciale radio-omroep voor Nederlandse zeelieden [XV].
