ETE-AK-VWO-2017-1-b

Bijlage VWO

2017

Aardrijkskunde

Opgave 1 Bonaire, een BES-eiland

bron 1

Verkeersbord Bonaire, St. Eustatius en Saba op Schiphol

bron: http://repeatingislands.com/2014/06/19/road-sign-at-amsterdam-airport-shows-the-way-to-bonaire-st-eustatius-and-saba/

bron 2

Bonaire ontwikkelt luchtvaart-hub voor de Cariben en Latijns-Amerika

Tijdens een luchtvaarttop op Bonaire zijn de eerste stappen gezet voor een drastische uitbreiding van Bonaire International Airport (BIA). Uiteindelijk doel is het realiseren van een luchtvaartknooppunt voor de Cariben en de Latijns-Amerikaanse regio. De uitbreiding van de luchthaven is een

samenwerkingsproject van overheid en bedrijfsleven.

Manaus

Het eerste concrete resultaat van dit samenwerkingsproject is een directe vliegverbinding van Bonaire naar Manaus. Manaus is de hoofdstad van de staat Amazonas en een belangrijk economisch centrum in Brazilië. De Zuid -Amerikaanse regio, waar de economie explosief groeit, gaat in de toekomst een belangrijke rol spelen bij de hub op Bonaire, mede op het gebied van de luchtvracht. Bloemen en groenten krijgen met het knooppunt op Bonaire een directe verbinding naar consumenten in Nederland en de rest van Europa.

vrij naar: Luchtvaartnieuws 14 augustus 2014.

www.luchtvaartnieuws.nl/nieuws/categorie/3/airports/bonaire - ontwikkelt-luchtvaart-hub-voor-de-cariben-en-latijns-amerika

bron 3

bron 4

Samoa: nieuwe overeenkomsten op zoek naar bescherming van de oceanen

‘Small Island Developing States’ (SIDS) ofwel de ‘Kleine Eilandstaten in Ontwikkeling’ zijn staten waarvan de economie gebaseerd is op de natuurlijke omgeving. Deze kleine eilandstaten zijn afhankelijk van de mogelijkheden die de natuurlijke omgeving hen biedt. Volgens het Milieuprogramma van de Verenigde Naties liggen daarin ook hun groeikansen. De natuurlijke omgeving is de basis voor de zogenoemde ‘green-blue economy’. De ‘green economy’ is een economie waarin de natuurlijke omgeving een essentieel deel is van de besluitvorming. De ‘blue economy’ is een economie waar de meeste ontwikkelingskansen gebaseerd zijn op het mariene milieu.

vrij naar: http://www.un.org/apps/news/story.asp?NewsID=48634

De onschatbare waarde van het ecosysteem voor het toerisme op Bonaire

Uit een studie blijkt dat toeristen op Bonaire bij benadering 125 miljoen dollar per jaar besteden. Van dit totale bedrag is 100 miljoen dollar

afkomstig van ‘stay-over’ toeristen. Het bezoek van de ‘stay-over’ toeristen vertoont een grote correlatie met de kwaliteit van de natuur. Wat opvalt , is dat de toerist veel meer waarde hecht aan de mariene ecosystemen dan aan de ecosystemen op het land. Ongeveer 40% van de toeristen is niet van plan terug te komen indien Bonaire veel meer verstedelijkt. Meer dan 40% is niet van plan terug te keren indien de koraalriffen ernstig beschadigd

worden.

vrij naar: http://www.ivm.vu.nl/en/Images/2001_TEEB_Tourism- brief_O_09_tcm53-309207.pdf

bron 5

Totaal aantal toeristen in vergelijking met het totale aantal duiktoeristen

vrij naar: http://www.tourismbonaire.com/includes/Annual-Statistics- Report-2010.pdf

Opgave 2 Brazilië BRIC-land en WK-land

bron 1

bron 2

Groei van het Bruto Nationaal Product van Brazilië

vrij naar: http://www.advisorperspectives.com/commentaries/nt……. Braziliaanse BRIC-pijnen

In 2014 stond Brazilië zesde op de wereldranglijst van grootste economieën. De economische groei is tot stilstand gekomen. De groeivertraging werpt direct enkele fundamentele vragen op over het groeimodel. Een land heeft meer nodig dan BNP-groei, vinden de Brazilianen. De Britse krant ‘The Economist’ beschrijft de Braziliaanse economie van de afgelopen jaren als 'de vlucht van een kip', die na het opstijgen onmiddellijk weer neerploft. In Brazilië relativeren ze deze negatieve kritiek op de economische groei van hun land.

Welke economie van de BRIC-landen groeit sneller dan die van Brazilië? Waarschijnlijk die van China. Maar is het wel juist om China met Brazilië te vergelijken?? Waarschijnlijk niet. Dit heeft onder andere te maken met het verschil in soorten vakbonden en het beleid ten aanzien van de lonen in China. Opvallend is, dat ook in China het groeiverhaal genuanceerd wordt en dat er net zoals in Brazilië een balans wordt opgemaakt van de jaren van snelle groei en de schadelijke gevolgen ervan in eigen land.

vrij naar: http://www.mo.be/nieuws/braziliaanse-bric-pijnen

bron 3

Braziliaanse straatartiest Paulo Ito maakt muurschildering over het Wereldkampioenschap (WK) 2014 in Brazilië

bron: http://www.slate.com/blogs/the_spot/2014/05/20/paulo_ito_world_ cup_a_brazilian_street_artist_has_created_the_world_cup.html

bron 4

Geschatte kosten per wereldkampioenschap (WK) (in miljard US dollars gecorrigeerd voor inflatie 2014)

FIFA, Business Insider, Deutsche Welle, NRC

bron 5

Klimaatdiagrammen van enkele WK 2014 Speelsteden in Brazilië

A. Klimaatdiagram Manaus. B. Klimaatdiagram Rio de Janeiro.

C. Klimaatdiagram Porto Alegre. D. Klimaatdiagram Fortaleza.

bron: vrij naar http://en.climate-data.org

°

C

_°

C

Opgave 3 De plastic soep

bron 1 Vuilnisbelt

vrij naar: http://www.thegeographeronline.net/oceans-and-their-coastal- margins.html

bron 2

Plasticvervuiling in aantallen (Plastic Oceans)

bron: http://www.naturesvalleytrust.co.za/blog/index.php/marine -litter- serious-ghost-environment/plastic-pollution-by-numbers/

Er zijn verschillende oceanen met vuilnisbelten, verspreid over de hele wereld. Maar de grootste is wel de ‘Great Pacific Garbage Dump’.

Dit plastic ‘eiland’ in de Stille Oceaan is zo groot als

Frankrijk, Spanje en Portugal samen. Deze vuilnisbelten kunnen gevaarlijk zijn voor het dierenrijk en uiteindelijk ook invloed hebben op

mensen via de visconsumptie.

Wegwerpafval:35 mld plastic waterflessen per jaar alleen in de USA

Gebruik van ong. 500 mld plastic zakken per jaar wereldwijd

Meer dan 40% van het verpakkings- materiaal bestaat uit plastic

Schatting bijdrage van plastic 8% van de wereldaardolieproductie

Meer dan 250 diersoorten hebben plastic gegeten of zijn erin verstrikt geraakt

VN-onderzoek in 2002: naar schatting $7 trjrd per jaar economisch risico door plasticvervuiling

bron 3

De North Pacific Gyre* met de weergave van de zeestromen die de vorming van de Great Pacific Garbage Patch veroorzaken

Kleur zeeblauw = The Great Pacific Garbage Patch (vuilnisbelt van de Grote Oceaan)

*Een gyre is een cirkelvormige driftstroom.

bron: http://www.worldculturepictorial.com/blog/content/fimmaker-richard- pain-swim-great-pacific-garbage-patch

Opgave 4 De invloed van El Niño in Zuidoost-Azië

bron 1

bron 2

De situatie waarin een La Niña ontstaat

vrij naar: http://natdisastersearthsystems.blogspot.com/2012/02/thursday - el-nino-la-nina.html

Extreme El Niño’s zullen dubbel zo vaak voorkomen door opwarming

Door de opwarming van de aarde zullen extreme El Niño’s dubbel zo vaak voorkomen. Extreme El Niño’s zijn wereldwijd verantwoordelijk voor

hittegolven en hevige neerslag. El Niño is een natuurlijk fenomeen dat het weer in grote delen van de wereld beïnvloedt.

Gemiddeld om de twintig jaar komt een extreme El Niño voor. Als de aarde verder blijft opwarmen, zal dat aantal de komende honderd jaar

verdubbelen. Dat zegt een internationaal team van klimaatexperts, de Nature Climate Change. De laatste extreme El Niño's dateren van 1982-1983 en 1997-1998. Deze laatste kostte wereldwijd het leven aan naar schatting 23.000 mensen.

vrij naar: IPS 20 januari 2014 www.ipsnews.be/artikel/extreme-el-ninos- zullen-dubbel-zo-vaak-voorkomen-door-opwarming

Opgave 5 Haïti en de Dominicaanse Republiek

bron 1

Vrees voor een humanitaire ramp in de Dominicaanse Republiek

Experts vrezen een ‘humanitaire ramp’ voor de tienduizenden Haïtiaanse immigranten in de Dominicaanse Republiek. In 2010 werd de oude

grondwet vervangen. Daarin was geregeld dat iedereen die in

Dominicaanse Republiek was geboren automatisch in aanmerking kwam voor het staatsburgerschap.

Het Grondwettelijk Hof heeft in 2013 besloten om personen van Haïtiaanse afkomst die na 1929 in de Dominicaanse Republiek geboren zijn, hun Dominicaanse staatsburgerschap af te pakken. Daardoor kunnen

tienduizenden mensen van Haïtiaanse afkomst worden teruggestuurd naar Haïti. Hun ouders zijn ooit naar het buurland gekomen, meestal om er op landbouwbedrijven te werken.

Een deel van de Dominicaanse bevolking wordt nu nog kwetsbaarder voor discriminatie. De Dominicaanse president beloofde dat er geen uitzettingen zouden plaatsvinden, maar volgens de Haïtiaanse president zijn er al

driehonderd mensen van Haïtiaanse origine uitgezet, onder wie vele kinderen. ‘Ze kennen het land Haïti niet, ze hebben er geen familie en spreken zelfs de taal niet.’

vrij naar: IPS 29 november 2013 www.mo.be/artikel/vrees-voor- humanitaire-ramp-dominicaanse-republiek

bron 2

Ik ben Dominicaan net zoals jij

bron: http://www.nydailynews.com/news/world/children-haitian-descent- dominican-republic-barred-school-article-1.1754213

bron 3

Statistieken van vijf verschillende landen

Landen Bnp/hoofd US $ Bevolk. mln Econom. groei % Geboorte- cijfer ‰ Sterfte- cijfer ‰ Armoede-ratio % Gini- Coëff.* Haïti 1.300 10.1 2.8 22.8 7.9 61.7 0.61 Dom. Rep. 9.700 10.2 4.1 21.2 6.0 40.9 0.46 Cuba 10.200 11.2 3.1 9.9 7.6 NA* 0.38 Trinidad 20.300 1.3 1.6 13.8 8.5 17.0 0.39 Nederland 47.620 16.6 -0.8 10.8 8.6 9.1 0.29

*De Gini-coëfficiënt = de mate van inkomensongelijkheid in een land. Bij 0 krijgt iedereen hetzelfde inkomen. Bij 1 is er totale ongelijkheid.

* NA = not available = cijfers zijn niet beschikbaar.

vrij naar http://datatopics.worldbank.org/hnp/popestimates https://www.cia.gov/library/publications/the-world- factbook/index.html

bron 4

Haïti zwaar getroffen door aardbeving

Op 12 januari 2010 schudde de grond in Haïti lang en hevig. Het

epicentrum van de aardbeving, die een kracht had van 7.0 op de schaal van Richter, lag ten zuidwesten van de hoofdstad Port-au-Prince. Omdat de beving zeer ondiep plaatsvond, bereikte veel van de energie van de beving het oppervlak en veroorzaakte een onvoorstelbare puinhoop in het arme land.

Door endogene krachten onder de Atlantische Oceaan schuiven Noord - en Zuid-Amerika met een vaartje van een paar centimeter per jaar naar het westen. Aan de westkust van deze continenten schuiven de continenten over de oceanische korst van de Stille Oceaan. In Midden-Amerika en de Cariben is een kleine plaat aanwezig, de Caribische plaat. De westwaarts, onder de Caribische plaat, wegzinkende oceanische korst van de

Atlantische Oceaan zorgt voor de vulkanische boog van het Caribisch gebied en veroorzaakt aardbevingen.

Dat betekent dat de Caribische plaat zelf heel weinig naar het westen beweegt. Aan de oostkant is dat verschil in beweging mogelijk door de Caribische subductiezone. Ten opzichte van de Noord-Amerikaanse plaat is er nog een ontkoppeling nodig. Dat gebeurt langs een breukzone,

waarbij de Noord-Amerikaanse plaat sneller naar het westen kan bewegen (2.5 centimeter per jaar), dan de Caribische plaat (1 centimeter per jaar). In bron 5a staat de beweging van de afzonderlijke platen met pijlen

weergegeven. In bron 5b wordt ingezoomd op de geologische situatie van Hispaniola.

vrij naar: http://www.falw.vu.nl/nl/voor-het-vwo/wetenschap-in-gewone- woorden/Aardwetenschappen/aardbeving/Aardbeving-Haiti- 2010.asp#accept

bron: http://seismo.berkeley.edu/blog/seismoblog.php/2010/01/13/devastation_on_... bron 5a

Kaart A: De beweging van de afzonderlijke platen met pijlen

bron: http://www.ccgm.org: Commission for the Geological Map of the World

bron 5b

Kaart B: Breukzones* op het eiland Hispaniola

*Breukzone = Fault Zone = FZ

Langs twee breukzones vindt de relatieve beweging van de Noord -Amerikaanse plaat naar het westen plaats. De Septentrional Fault Zone loopt onder andere door Haïti en langs het noorden van Haïti. De

Enriquillo-Plantain Garden Fault Zone loopt door het zuiden van Haïti en eindigt in de Dominicaanse Republiek.