·n Vergelykende studie tussen emosioneelversteurde en goedaangepaste laerskool seuns, met behulp van mensfiguur- en huisgesintekeninge.
deur
El.i zabeth Magdalena van Zyl
·n Skri_psie voorgern ter gedeel telike voldoening aan die vereistes vir die graad Magister Artium (klinies) in Psigologie
aan die
Potchefstroomse Universiteit vir Chistelike Ho~·r Onderwys
Studieleier Prof. L.A. Gouws
DA1'!KBETUIG INGS
Opregte dank aan my studieleier, Professor L.A. Gouws ~ verbonde aan die P.U. vir C.H.O. ~ vir sy geduldige leiding, asook vir sy hulp met die taalversorging van die studie.
My dank ook aan Doktor Elizabeth M. Koppitz van Mount Kisco, New York, vir die toestemming wat sy verleen het dat haar toetsitems gebruik kon word om sodoende hierdie studie moontlik te maak.
Hiermee word die Raad vir Geesteswetenskaplike Navorsing ook bedank vir die finansi~le steun wat ontvang is.
Ook aan die Transvaalse Onderwysdepartement my dank vir die toestemming om toetse af te neem by ·n kliniek- en ander skole. Baie dankie ook aan die onderskeie hoofde vir hul vriendelike samewerking. Hulle moet onge= lukkig anoniem behandel word.
Baiedankie aan Doktor S. Oosthuizen, verbonde aan die P.U. vir C.H.o., vir die leiding wat die studie voorafgegaan het.
Baie dankie aan Doktor M. Brink, Rorschach-kenner en verbonde aan die P.U. vir C.H.o., vir die nasien van die simbooltoekennings op die Ror= schach-protokolle.
Opregte danke aan Mev. C.J. Nel van Potchefstroom vir die netjies ver= sorgde tikwerk en aanmoediging.
Hiermee word die studie in opregte dank opgedra aan my ouers, broers en susters vir hul liefdevolle aanmoediging tydens die studie en die jare wat di t voorafgegaan het.
Hie rmee ve rklaar onde rgetekende dat die resul tate wat met hie rdie studie verkry is7 geen weergawe is van ·n andcr studie nie, maar slegs eie be= vindinge.
(I.iej. )
( /
>?
vo.,,3£
Departement PsigologieElizabeth M. Koppitz, Ph. D.
R. F. D.
1,Box:
200,Stanwood
Mount Kisco, New York
10549W. u M. ze t ta van Zyl 200 Kaolin Street Carletonville 2500 Republic of South 4frica
Dear Mi•• v..n Zyl:
March
4, 1975
I was ooat inter.::ated to hear •oout yo-u:r stud¥ With ~n Fi~e i)riii.Wi~e auid. Kinetic Family Dra•i.~s. I would be very happy to have you uee the }O ~otional Ind.ieiitors from my book on H~n Fi:;ure .1)raw1n~1,
provided, of co-u:ree, that you ,1ve due credit to the eource of the Emotional Indica tori in your theeia.
1or now beat wishes for you:r thesis. After you have finished Y•)U:I' 'tudy I would you let rAe ~ow what your findint;& are ? It would be interet1tinc to sea if children· in South Africa show the eaae kind of ~otional Indi~tore ~• children in the United States.
Sincerely you:r1
IllliOUDSOPGAWE BLADSY
HOOFSTUK I. ~ LITERATUUROORSIG EN AGTERGROND
1 . 1 I nl e i di ng . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . •••• 1.2 Dael van die ondersoek . . . • . . . ...•... 1 • 3 Hi pot e se s . . . • . • • . . . • . . . • . . . ... . . . • . . . .. .
1.4 Literatuuroorsig . . . ... .. ... .. .. . . . ... .... ... .. ... ... .. .. 2
1.
4
.
1
Die huidige betekenis van projektiewe tegnieke inkinderpsigologie, met spesiale verwysing na tekeninge
1.4
.
1.
1
1.4.
1.2
1.4.
1.3
1. 4
.
2
1. 4. 3 Ekspressie ... . . . ... . . . Emosies ••.••••••••••••••.•••.••.••••••••••••••••.••••• Se 1 fbe e ld . . • . . . • . . . ... . . • . . . Historiese oorsig oor die studie van kindertekeninge •••• Emosionele aanduiders en hul interpretasie soos gebruik by mensfiguurtekeninge (akineties) ••••••••••••••••••••••1.
4.3
.
1
Emosionele aanduiders en die kriteria waaraan dit1.
4.
3.
2
1. 4. 3. 3 1.4
.
4
voldoen . . . ... . . . Die normatiewe studie uitgevoer deur E.M. Koppitz ••••• Interpretasie van E.M. Koppitz se M.F.T.-toets •••••••• Emosionele aanduiders by huisgesintekeninge: Die
kliniese en projektiewe gebruik daarvan (kineties) Inleiding
1
.
4
.
4
.
2
Die lys van tentatiewe emosionele aanduiders vir die huisgesintekeninge en gepaardgaande interpre=2 2 3 3
4
5
5
7
9
13
14
tasie . . . ... . . 141.
4.
4
· 3
Aard van die huisgesintegniek • • • •• • • • • • • • • •• • • • • • • • • • •1
8
1. 4. 5
·n Oorsig oor kindertekeninge as Psigologiese toetse,aan die hand van verskeie tekentoetse ••..••••••••••••••• 19 1.4.5.1 Inleiding . . . ... . . 19
1.4
.
5
.
2
J.Iensfiguurtekening (M.F.T. ), soos benader deurE.~I. Koppi t z . . . . . • . . . . . . . • . • . . . 21
1.
4.
5.
3
Mensfiguurtekening soos ontleed deur Karen Machover23
1
.
4
.
5.
4
Dale B. Harris se hersiening en uitbreiding van dieFlorence L. Goodenough "Draw-a -Man" toets • • • • • • • • • • • •
25
1.
4. 5.
5
!'!ensfiguurtekening, soos ontwikkel deur Emanuel F.Harrune r • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • 2 6
1.4.
5
.
6
Huisgesinteker.ing, soos ontwikkel deur J.H. Di Leo28
1. 4.
5.
7
Hc:isgesintekening, soos toevallig toegepas deurJohanna M.D. Vorsatz . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 29 1.4.5.8 Huisgesintekening, soos beskou deur Elizabeth M. Koppitz 29 1.4.5.9 Kinetiese huisgesintekeninge, soos toegepas deur
R.C. Burns en S.H. Kaufman . . . 30 1.4.5. 10 1.
4
.
5
.
11 1.4.5.12 1.4.5.13 1.4.5.14Huisgesintekeninge, soos toegepas deur W.C. Hulse •.••• Die huistekening, soos toegepas deur Emanuel F. Hammer Huis-Boom-Persoon-toets (H-T-P) soos benader deur John N. Bu ck . . . . Die re-tekening;e . . . • . . . Ander tegriieke . . . .
32 32
33 35 36 1.4.6 Identifikasie en vroe~ emosionele afwyking ••••••••••••••• 37 ~.
4
.
6
.
1 Moede ~kind ve rhouding • • • • • • • • • • • • • • • • • • . • . • • • • • . • • • • • • 37 1.4.6.2 Vader-kind verhouding . ... . .. .. .. ... ... . .... . . .. .. . . . 38 1.4.6.3 Ander onderlinge verhoudinge . ... •• ... ... ••• •. 38 1.4.6.4 Oorsig oor emosionele afwykings soos dit voorkom asgevolg van versteurd.e verhoudinge of identifikasie=
stoornisse 38
1.4.6.5 Terapeutiese moontlikheid .•• • .• •• •• . •• •••••• ••• •• .•• • •• 42 1.4.7 Navorsing gedoen met tekentoetse, kortliks saamgevat .•••. 42 1. 4. 8 Samevatt ing . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 45
HOOFSTUK II
2. 1 IVIE1rODE VAN ONDERSO.EK: •••••••••••••••.•••••••••••••••••••••••• 2. 1. 1 2. 1. 2 2. 1. 3 2.1.3.1 2.1.3.2 2.1.3.3 2. 1.
4
Inleiding . . . . Insame 1 ing van g-e gewens . . . . Proefpe rs one . . . . Die eksperimentele groep en kontrolegroep •••••••••••••• Emosionele afwykings (Groep A) soos uit l~ers verkry ••• Kort gesinsagtergrond soos verkry ui t rners (Groep A) Toepassing van tekentoetse op proefpersone entelling-t oekenning . . . . 2. 1.5 Ander toetse toegepas op die proefpersone .•••••.•..•••••• 2. 1.5.1 Die Rorschach . . . . 2.1.5.2 Die Bender Gestalt toets ••..•.•••.•.•••••.•.•••.•.•.•.•. 2. 1.5.3 Lydia Jackson se gesinsverhoudinge-toets .••••.••••••••.• 2. 1.5.4 Die M.A.P.S. (Make-A-Picture-Story) •.••..•••••••...•.•. 2.1.5.5 Die C.A.T. ·(Children's Apperception Test) •••••.•••••••. 2. 1. 6 Samevatt ing . . . . 46 46 46 47 47 48 49
so
52 52 53 54 55 56 57 i iHOOFSTUK III RESULTATE
3. 1 Inleiding . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 58 3.2 Emosionele aanduiders teenwoordig op die mensfiguurteken=
inge . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
58
3. 2. 1 Emosionele aanduiders in Groep A, soos gevind op diemensfiguurtekeninge van elke proefpersoon afsonderlik 3.2.2 Emosionele aanduiders in Groep B, soos gevind op die
58
mensfiguurtekening van elke proefpersoon afsonderlik 62 3.2.3 Aantal emosionele aanduiders op figuurtekeninge teenwoor=
dig in Groep A en Groep B • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • 63 3.2.4 ·n Algemene beeld soos verkry uit die mensfiguurtekeninge
van die twee groepe
3,3 Emosionele aanduiders teenwoordig op die huisgesintekeninge 3. 3. 1 Groep A •••••••••••••••••••••••••••••••••••••••••••••••••• 3. 3 . 2 Groep B
3,3,3 Aantal emosionele aanduiders op huisgesintekeninge
teenwoordig in Groep A en Groep B •••••••••••••••••••••••• 3. 3. 4 ·n Algemene beeld soos verkry ui t die huisgesintekeninge
64 64 64 70
73
vari die twee groepe . . . . . . . . . . . . . . .
7 4
3,4 Statistiese verwer~ing van gegewens ••.••••••••••••••••••• 743. 4
.
1 Inleiding . . . ~....7
4
3. 4.2 Statistiese bewerking . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 753.
4
. 3
Re su 1 t aa t . . . : . . . . . . . . . . .7 6
3, 4.4 ·n Skematiese beeld soos verkry van groepe A en B volgensdie huisgesintekeninge . . . ... . . . 3.5 Gevallestudies 3.5.1 3,5.2 3.5.3 Proefpersoon A2 Proefpe rsoon B7
...
11Goedaangepaste" kinders wat emosionele afwykings ge=77
80
819
2
to on he t . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . • . . . . . . . . . . . . . . . 10 3 3. 5.4 ·n Algemene vergelyking van die twee groepe • • • • • . • • • • • • • • • 103HOOFSTUK IV - SAMEVATTING EN SLOT 4. 1 Samevatt ing . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 104
4
.
2 S 1 ot . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 105
Summary 4.3 Bibliografie iiiBylae TABELLE Tabel 1: Tabel 2: Tabel 3: Tabel
4:
Tabel5:
Tabel 6: Tabel 7: Tabel8
:
Tabel9:
Tabel 10: Tabel 11: Tabel 12: Tabel 13: Tabel 14:Ouderdomme waarop voldoen word aan sekere emosionele aanduiders, normatief bepaal
...
Tellings wat verkry kan word op die mensfiguur=tekening as ·n gegewe aantal emosionele aanduiders teenwoordig of afwesig is
...
Die tellings van verwagte en uitsonderlike items en die intellektuele betekenis daarvanGedragsafwykings soos uit l~ers verkry ten opsigte van die kliniekskool-kinders (Groep A) •••••••••••••• Voorkoms van afwykings ten opsigte van die kliniek:=
8
22
23
skool-kinders (Groep A) ... 48 Frekwensie van emosionele aanduiders op mensfiguur=
tekeninge by Groep A en Groep B ••••••••••••••••••••• 64 Frekwensie van emosionele aanduiders op huisgesin=
tekeninge by Groep A en Groep B ••••••••.••••••••••••
73
Tellings toegeken aan elke proefpersoon onderskeidelik in Groep A en Groep B, aan die hand van die tentatiewe
emosionele aanduiders vir huisgesintekeninge ••••••••
75
Voorkoms van emosionele aanduiders op huisgesinte=keninge in Groep A en Groep B • • • • • • . • • • • • • . • • • • • • • • • 77 Voorkoms van emosionele aanduiders op huisgesinte=
keninge in Groep A en Groep B -- persentasiegewys •••
79
Simbooltoekenning aan Rorschach-protokol van proef=persoon A2 •••••••••••••••••••••••••••••••••••••••••• Aantal hoofresponse en persentasie voorkoms •.••••••• Simbooltoekenning aan Rorschach-protokol van proef=
81
85
pe!"Soon
B7
. . . • . . . • . . .
93 Aantal hoofresponse en persentasie voorkoms •••••••••96
' T
VERGELYKENDE STUDIE
TUSSEN EMOSIONEELVERSTEDRDE EN GOEDAANGEPAS=
TE LAERSKOOL
SEUNS
,
MET B.EHULP
VAN
MENS.F'I
GUU
R
-
EU
HUlSGESHb
T.EKEl
:
HNG
E
HOOFSTUK I
LITERAT
UUR
OORSIG EN AGTERGROND
1.1
·Inleiding·n Kind se emosionele probleme kan nie begryp word as daar nie insig in die
wer·eld van kinderlike belewing is nie. Die kind se karakter word gevorm
deur sy reaksies op sy omgewing en hy gee vergestalting daaraan deur die stories wat hy ve rt el, deur kreatiewe ui tbeelding in die vorm van teken=
-inge of bloot net deur sigbare kinderlike vreugde of trane. So gee die kind ook uiting aan homself en word sy konflikte duidelik. Die kind kan
dus begryp word as die simboliese uitdrukking van sy innerlike probleme
begryp word. Grondliggend aan ·n kind se emosionele probleme
rn
gewoonlik sy onmiddellike omgewing, naamlik sy huisgesin.As motivering vir hierdie studie het dan ook R.C. Burns en S.H. Kaufman
(1971)
se werk Kinetic Family Drawings (K.F.D. ) gedien. Huisgesinteke=ninge is ·n tegniek wat van groot betekenis kan wees in die Kliniese prak= tyk, maar is nog nie as toets gestandaardiseer nie. Om hierdie rede is ·n empiriese studie beoog.
1.2 Doel van die ondersoek
Die doel van hierdie ondersoek is om die nut van huisgesintekeninge as kliniese hulpmiddel te probeer aantoon, ook met behulp van gevallestudies. Indien die hipoteses wat gestel word, gestaaf word, sal die selfopgestelde
dertig emosionele aanduiders vir huisgesintekeninge(oorwegend aan die hand
van Burns en Kaufman1 tentatief beskou kan word as ,,geldige" emosionele aanduiders totdat werklike standaardisasie nuwe feite aan die lig bring. (In hie rdie geval net vi r seuns).
1. 3 Hipoteses
Huisgesintekeninge weerspieel die kind se interpersoonlike verhoudings, onder andere ook sy selfbeeld. Veral die ouer-kind verhoudinge (met inbe=
gesin) kan hieruit afgelei word en kan klinies baie betekenisvol wees. Die volgende hipoteses word daarom gestel:
1.3.1 Emosionele aanduiders soos weergegee deur die figuurtekeninge, sal meer voorkom by emosioneelversteurdes as by goedaangepastes (Koppitz,
1968) en
1.3.2 Die huisgesintekeninge sal beduidend meer emosionele aanduiders toon by emosioneelversteurde as by goedaangepaste laerskool seuns (tussen die ouderdomme agt en twaalf jaar).
1. 4 Li teratuuroorsig
1.
4
.
1 Die huidige betekenis van pro.iekt iewe tegnieke in Kinde rpsigologie, met spesiale verwysing na tekeningeVir ·n kind is di t dikwels moeilik om sy gevoelens te verbaliseer.
1. 4
.
1. 1 EkspressieProjektiewe tegnieke ontbloot diep en onbewustelike determinante van self= ekspressie, sonder dat direkte komrnunikasie dus betrokke is. Dit is ver= al waar die kind aktief kreatief is, soos in die geval van tekeninge. Daar is dus ·n intieme band tussen di t wat die kind teken en di t wat hy as konflik en behoeftes ervaar. Somrnige klinici beskou tekeninge as ·n ka= tarsis, omdat dit geleentheid bied vir projeksie sowel as self-ekspressie. Lindzey, aangehaal deur Rabin en Haworth ( 1960 ), se: " .••••.. these met= hods re. resent a bridge between the diagnostic and therapeutic, for all of them play an active role in current therapeutic practice." (p.9). Hulle beskou dit as die belowendste metode omdat dit maksimum vryheid en spontane"itei t toelaat en ooreenkom met ·n natuurlike speelsi tuasie. Di t verskaf insig in die innerlike wereld en psigodinamika van die kind en bied belangrike riglyne vir die proses van egoformasie. Hulle haal ~= son aan ( p. 10), soos hy ook aanslui t by Freud, naamlik: " .•... we have called play the royal road to the understanding of the infantile ego's efforts at Synthesis."
. ommige kinders teken in die hoek van die pa pier; vi r sommige is die pa=
pier net nie groot genoeg nie. Hierdie ekspress1ewe patrone openbaar die eeYiheid of gedisintegreerdheid van die persoonlikheid. Dit is ook bekend as ·n appe rseptief-dinamiese tegniek, omdat intellektue le akt iwi tei te oor=
sprong gee aan kunssinnige produkte en die motiewe vir die handelinge van die persoon bloot l~.. Di t kan ook "beskou word as ·n motories-ekspressiewe tegniek, omdat die werklike handelinge, die manier waarop die kind teken ter sprake kom. (Machover, ( 1949), Rabin en Haworth (1960, Hammer (1958), P.I~. Robbertse (1951)).
1.4.1.2 Emosies
Emosies word 11gevange" geneem op tekeninge. Duideliker omlyning en aonker=
de r kleurkombinasies word hie rvolgens ee rde r gevind by die onbeskroomde kind as by die skaam kind.
(Lembke, 1930). Harms (1941) het b;yvoorbeeld die volgende metodes toegepas: kinders moes enkele lyne trek om woorde met affektiewe waarde aan te dui, of hulle moes ·n prent teken om ·n woord met sterk emosionele konnotasie te illust re er. Verde r is hulle gevra om di t te teken waarvan hulle die mees= te hou, sowel as dit waarvan hulle niks hou nie. England (1943) het kinders die opdrag gegee om die belangrikste gebeurtenis in hul lewens te teken en bevind dat vrese wat op tekeninge uitgebeeld is, traumatiese episodes her= roep het. M. Dorkey en E.W. ~ laat kinders ·n stel van veertien prente volt ooi deur ·n gelukkige of ongelukkige gesig in te voeg. Di t openbaar angsreaksies in die kind, veral in spesifieke areas, soos ouer-kind ver= houdings. (Harris ( 1963), St rang ( 1959)).
1.4.1.3 Selfbeeld
~' St rang en Machover meen dat tekeninge projeksie van die selfbeeld is. Die kind moet gebruik maak van sekere bronne om te kan teken. Hy steun
nood1·1endig op sy ident i fikasieproses en di t wat ge"int rojekteer is. Macho= ver (p. 5) s~: "The indiv·~dual must draw consciously, and no doubt uncon= sciously, upon his whole system of psychic values."
chover (19'1.9), Strang (1959)).
Samevattend
(Harris (1963), Ma=
Dit is du.ideliY.: '..Cit die enkele sieninge wat genoem is, dat projeJ.:tiewe
tcgr:ieke van groot betekenis is in kinderpsigologie. Vir die doel Vij.J;
!11erdie studie word graag klem gele op tekentegnieke en sal juis gepoog
1·.rord om die betekenis van die resente huisgesinteken1ngstegniek aan te dui.
U it die toet ssi tuasie kan ba1e afgelei word: teken die Y.:ind opgewek of stuurs? Is die kind stil of spraaksaam, gespanne of selfversekerd? Be=
loe r hy die toetsafneme r en bied h;y slegs oppe rvlakkige samewe rking? Di t is veral vir ·n kind moeilik om te glimlag as hy eintlik lus voel om te huil en tekeninge bied vir horn ·n spontane manier tot ekspressie.
1. 4. 2 Historiese oorsig oor die studie van kindertekeninge
In 1885, toe Psigologie ·n jong wetenskap was, het Ebenezer Cooke ·n artikel gepubliseer oor kindertekeninge waarin hy beter kunsopleiding in skole 8e=
pleit.
Volger:s Dale B. Harris was daar ·n periode van beskrywende ondersoeke tussen
1885 en 1920 met die grootste oelangstelling tussen 1890 en 1910. Klem
het veral geval op die ontwikkelingskarakter van kindertekeninge.
Florence L. Goodenough ( 1926) het ·n suksesvolle demonst rasie gegee dat ·n groot intellektuele komponent bestaan in die ontwikkeling van kinderteke=
ninge, met die gevolg dat dit nou verwant gebring is aan die psigome= triese studie van intelligensie. Dit het veral handig te pas gekom as nie -verbale meetmiddel vir kinders wat nie kon lees nie. Die hoofklem tydens hierdie periode, was om die intellektuele aspekte van kindertekeninge aan
te dui en om ·n begin te maak met anali tiese studies.
Met die opkoms van die sogenaamde 11projektiewe met odes" om en by 1940, het
·n nuwe belangstelling ontstaan in die tekening van die mensfiguur. Groot= liks beskrywende studies, wat egter ook lig gewerp het op individuele ver=
skille en op psigiese ontwikkeling in kinders, is onder andere reeds vroeg
al onderneem deur Perez ( 1838), Barnes ( 1893), Jierrick ( 1893), Baldwin
(1894), O'Shea (1894, 1897), Maitland (1895), Lukens (1896), Brown (1897)
Shinn (1893), G'otze (1898), Clark (1SXJ2), Sully (1907, 1908) en Luquet
(1913).
Joseph H. Di Leo ( 1970) bied ·n historiese terugblik soos dit nou verwant is aan kulturele, religieuse, sosiale en politieke veranderinge. Hy se:
"There is an over--all similarity in that both child and primitive man draw
w~at is most significant. But the subject matter is quite different."
(p. 1.i9). Dit is naamlik dat kinders mensfigure teken; die primitiewe mens
teken diere. In beide die kind en die primitiewe mens speel en het fanta= sie en emosie i~ul rolle gespeel, maar in verskillende verband. Die teke=
ninge in grotte het ·n religieuse betekenis gehad. Diere was die vrese en behoeftes van die mens. Die mens was jagter. Dit is verteenwoordig met
artisti12;i<e styl en ook met so'Ologiese akkuraatheid. In die kind word nie die=
selfde magies-totemistiese betekenis gevind nie, maar tekeninge is ·n uitdruk= kil'ig var. spel en di t is die i·1erk van hnders. Kuns is die ui tdrukking van die historiese klimaat van die tyd. Die kuns van die Westerling het ontwikkel uit die tekeninge in die grotte van Lascaux en Altamira en deur die styl van die
Egipt enare wat slegs die bekende verteenwoordig het. Daarna het die Griekse bemeestering van samevoeging van diebekende gevolg in onoortreflike prag; hierna die Middeleeuse ignorering van wat hulle gesien het deur klem te 18 op die simbolisme van die heilige boodskap. Na ongeveer duisend jaar het ·n bewus=
wording van die natuur ontstaan wat gelei het tot die realisme van die Renais=
sance, die herontdekking van die mooi in die mens en sy wereld en so verder
tot met die glorie en fiasko's van die moderne eeu. (Harris
(1
963)
,
Di Leo ·(
1970
~
Histories het die mens tekeninge dus gebruik om ui tdrukking aan sy gevoelens en handelinge te gee lank voor simbole spraak verteenwooruig het. Kinders teken gewoonlik nag voor hulle kan skryf. Belangstelling in kinder=tekeninge strek dus baie ver terug.
1.
d
.3
Emosionele aanduiders en hul interpretasie soos gebruik by mensfi=guurtekeninge (akineties)
1
.
4
.
3
.
1
Emosionele aanduiders en die kriteria waaraan dit voldoenVir die doel van hierdie studie word die emosionele aanduiders en interpre= tasie by mensfiguurtekeninge, soos gebruik deur Elizabeth Munsterberg Kap=
pitz
(196
8)
1 gebruik. (,,Emosionele aanduiders" is daardie items teenwoordigop die teke11inge wat juis deur hul teenwoordigheid dui op ·n emosionele ver=
stei;.ring. Hierdie i terns is op grond van ervaring en met behulp van normatiewe
studies vasgestel). Toestemming is verkry van dr. Koppitz om haar dertig emo= sionele aanduiders te gebruik as nie-verbale kriterium, met die voorbehoud dat genoegsaam aandag gegee word aan die oorsprong daarvan. Hie rdie aandui= ders hou vir haar nie primer verband met ·n kind se ouderdom en rypheid nie,
maar di t wee rspie~l sy angste, belange en houdings. Hierdie tegniek is aki=
neties, omdat die kind slegs die opdrag kry om ·n hele mens te teken, enige
mens. Graag wil die drie kriteria aangehaal word waaraan haar emoE~ionele
aanduiders voldoen het (p.35).
(Die afkorting HF'Ds is gebruik vir "Human Figure Drawings"):
"( 1)
I t m;.;.st have clinical vilidit:1, that is, it must -oe able to diffe?'enti= ate between :lF'Ds of chil:.lren 1·1itt and without emot ional pro'rJlems.(2) It mi..:.st be unusual and occc;.r infrequently on the HFSs of normal
children who are not psychiatric patients, that is, the sign must be present on less than 16 per cent of the HFDs of children at a giver. age level.
( 3)
I t must not be related to age and maturation, that is, its frequency of occurence on HFDs must not increase solely or, the basis of thechildren's increase in age."
·n Lys van 38 tekens op figuurtekeninge is geselektee r op grand van boge= noemde kriteria. Hierdie items is ook afgelei uit die werk van Machover
( 1949
)
en Hammer(1958)
en op grand van Koppitz se eie kliniese ervaring.Drie \Terskillende tipes items is vasgestel, naamlik:
I. ( 1 )
(2)
(
3)
( 4)(
5)
(
6
)
(7)
(8)(
9)
Kwaliteit van tekening
Swak integrasie van de le van figure; skaduering van gesig of deel daarvan; skad.uering van liggaam en/of ledemate; skaduering van hande en/of nek;
assimetrie van ledemate;
0
helling van figuur met
15
of meer; klein figuur 2" in hoogte of minder; groat figuurg
•
of meer:deursigtigheid;
(gebroke of sketserige lyne) -- slegs 5~ldig as saam met ander ge= bruik word.
II. Spesiale eienskappe
( 10) Klein kop 1/10 van totale figuur; (groat kop so groat of grater as figuur) ;
(lee oe -- sirkels sander pupille);
(oe na kante -- beide na een kant);
(
1
1
)
skeel oe -- na binne; ( 12) tande;kort arms
-
nie lank lang arms, wat kniee arms vas langs s.-1 i genoeg reik; ( 13)(
1
4
)
(
15)
( 16) groat hande -- so groot SOOS
om middel
gesig;
te reik
( 17) hande afgesny -- arms sander hande en vingers;
(
1
8
)
bene teen mekaar gedruk;nie;
(hande agter rug of in sak);
(19) geslagsdele;
( 20) monsters of bizarre figure;
(2
1)
drie of meer figure spontaan geteken; ( figuur afgesny deur rand van papier);(basislyn, gras of figure op basis van papier); (son of maan);
(22) wolke, reen, sneeu.
III
.
Weglatings ( 2 3) oe;(24) neus; (geldig: seuns 6, dogters 5);
(25)
mond; ( 26) liggaam; ( 27) (28)(
29)
( 30) arms; bene; voete; nek; (geldig: (gel dig: ( geldig: seuns 6, do.o-te rs 5) j seuns9
,
dogters 7); seuns 10' dogte rs9
)
j(Waar hakies verskyn, dui di t daarop dat di t slegs ·n geldige rn1osionele aanduider is as dit saam met ander geldige emosionele aanduiders voor= kom). Vi r ve rd.ere c.oeleindes word HFD vervang met Afrikaanse afkort ings M.F.T. (Mensfiguurtekening).
Die normatiewe studie uitgevoer deur E.M. Koppitz
·n Normatiewe studie vir emosionele aanduiders is uitgevoer om te bepaal watter items op die tentatiewe lys aan die laaste twee kriteria voldoer.. Die mensfi=
guurtekeninge van 1856 kinders het gedien as normatiewe populasie. Die persen=
tasies wat elk van die items op hul tekeninge getoon het, is bereken vir seuns
en dogters tusser. die ouderdomme vyf en twaalf. Meeste van die items het vol= doen aan die kri teria en het nie toegeneEm in freh1ensie met ouderdomstoena= me nie. Daar was egter van die items wat so baie voorgekom het dat dit nie as ongei..-one items beskou kon word nie. (Groot kop, le·~ oe, rJ2si l~rn. gebr0=
l:c l.vne, oe na kante. versteekte hande). Van die 32 items wat oorgebly het het 24 voldoen aan die h1ee kri teria vi r al le ouderdomme tussen v:_rf en tv1aalf. Dle ande::-' agt items (in tabelvorm) het eers op sekere ouderdomme voldoen daar= aan, naamlik:
Taoel 1.
Ouderdomme waarop voldoen word aan sekere emosionele aanduiders, normatief
bepaal
Emosionele aanduider geldig vir seuns geldig vir dog:ters
( ouderdom) ( ouderdom)
Swak integrasie van dele
7
6Skaduering van liggaam en/of
ledemate 9
8
Skaduering van hande en/of nek 8
7
Groot figuur 8 8
Weglat ing van neus 6
5
Weglat ing van arms 6
5
Weglat ing van voete 9
7
Weglating van nek 10 9
(Oorgeneem uit Koppitz ( 1968; p.39).
Voordat al 32 items egter as geldige emosionele aanduiders aanvaar kon word. moes hulle aan die oorblywende kri terium voldoen. Vi r hierdie studie is
76
pare kinders vergelyk. Daar was ·n goeie ouderdoms- en geslagsverspreiding.
Groep A was ui t ·n kinderleidingskliniek met ·n I .K.-verspreiding tussen 90 en
148 en ·n gemiddelde telling van 110. Groep B het bestaan uit kinders wat
deur onderwysers gekies is as uitstaande, wat betref sosiale, emosionele en
akademiese aanpassing, met geen intelligensietellings beskikbaar nie. Dit is
aangeneem dat meeste van hierdie kinde rs ·n ho~ I .K. gehad het.
Chi-kwadraat tellings is bereken.
Sommige emosionele aanduiders het so min voorgekom dat statistiese analise nie
moontlik was nie. Die items "figuur afgesny deur papier'' het dikwels voorge=
kom by beide groepe, terwyl die item, son, meer voorgekom het by emosioneel=
vcr t urde kinders. Hierdie twee is ge~limineer van die lys sodat dit ·n to= taal van 30 items gelaat het wat kon kwalifiseer as emosionele aanduiders.
Koppitz (p.42) kom tot die gevolgtrekking: "When a HFD shows none of t he 30
Emotional Indicators, then it seems likely that the child is free from seri ous e1not1onal problems. The Prese:r.ce of only one Emotional Indicator on a HFD appears to be inconcl-csive and is not necessarily a sign of emotio:.al distur=
ta.nee . . . . • • • However, two or more Emotional Indicators on a HFD are highl.;
s·.,ggesti ve of emot i ona.l problems and unsat is fact or:,' interpersonal relation=
sLips." Sy het r:ie die graad van versteuring, soos '"eerspie~l de'.lr die emo= 8
sionele aanduiders, of die kliniese betekenis van elke item probeer vasstel
nie. Sy het meer emosionele aanduiders gevind by overte aggressiewe kinders
as by die skamer kind. Kinders met psigosomatiese klagtes het meer dikwels die volgende getoon: kart arms, bene teen mekaar gedruk, weglatir:.g van neus en mond, en wolke. Kinders wat gesteel het het die volgende getoon: skadu=
ering van hande en/of nek, klein kop, groat hande, weglating van liggaam,
arnis en nek. Koppitz het oak die emosionele aanduiders ontleed vir spesifieke betekenisse. Haar bevindings is oak ge1ntegreer met die hipoteses en navor=
singsdata van Machover
(
19
4
9
,
1958, 1960)
,
~(
1
9
63)
,
Hammer(1
96
3),
enJolles
(1952, 1
953),
Dit word algemeen aar:.vaar dat daar nie ·n een-tot-eenverhouding bestaan tussen enige enkele teken op die MFI' en ·n defini tiewe per=
soonlikheidseienskap of gedrag nie.
Interpretasie van E.M. Koppitz se MFI'-toets
(
1)
Swak integrasie van de le van die figuur: Di t kan dui op: ave rte ag= gressiewe kinders; breinbeseerde kinders; spesiale klas kinders; onstabili=teit, swak ge'integreerde persoonlikheid; swak ko'6rdinasie of impulsiwiteit;
onrypheid as gevolg van neurologiese ontwikkeling; regressie as gevolg van
emstige emosionele versteuring.
(2) Skaduering: Daar is ooreensternming dat dit ·n manifestasie van angs is.
Die graad van skaduering hou verband met die intensiteit van die angs. Ska=
duering van die hele gesig dui op: overte aggressie en diefstalneigings;
oorweldiging deur angs en ·n baie swak selfkonsep. Skaduering van dele van die gesig dui op spesifieke angs, byvoorbeeld in verband met spraak, gehoor,
gesig ens.
(3) Skaduering van die liggaam en/of liggaamsdele: Dit hou verband met angs oor die liggaam -- veral by ouer kinders met psigosomatiese klagtes en
kinders wat diefstalneigings toon.
Skaduering van liggaamsdelc:
Skaduering van arms: Volgens Koppitz dui dit op skuldgevoelens oar aggressie en masturbasie;
Skaduering van bene: dui op angs omtrent grootte en fisiese groei en omtrent
seksuele impulse.
(
4
)
Skaduering van hande en/of nek: Dit verwys na angs oar werklike of ver= beelde handelinge waarby die hande betrek word (ook volgens Levy, fachover enJolles). Nek: stryd om impulse te beheer.
(5)
Assimetrie van ledemate: Assimetrie hou verband met swak ko~rdinasie en impulsiwiteit; neurologiese wanfunksionering en balansstoornis; neurotiesemanifestasie; verwarde lateraliteitsdominansie.
(6) Helling van figuur 15° of meer: Dit dui op: breinbeseerde kinders; spesiale klas kind; aggressiewe of skaam kinders; psigosomatiese klagtes en
diefstalneigings; balansstoornis; algemene onstabiliteit en onsekerheid.
(
7)
Klein figuur: 2" - ( Scm): Sodanige tekening dui op: breinbeseerdes;ove rte aggressiewe kinders of skaam; spesiale kl as; ui te rste onsekerheid en
teruggetrokkenheid; depr€ssie veral, (ook volgens Machover, Jolles, Levy en
Lewinson); swak egofunksionering (Machover e.a. ), en probleme met hantering
van omgewing.
(8) Groot figuur 9" - (22,5cm. ): So ·n groat figuur dui op onrypheid en
swak innerlike kontrole; aggressie en/of diefstalneigings; groat le~ figure
mag dui op organiese faktor (Machover). By kinders kan dit veral dui op on= rypheid en kortikale wanfunksionering.
(9) Deursigtigheid: Dit dui op: breinbeseerdes; diefstalneigings en ag=
gressie; onrypheid, impulsiwiteit en na-buite gerigtheid; angs, konflik of
vrees in areas van seksualiteit gewoonlik.
As ·n figuur letterlik aanget rek word nadat die bui telyne van die figuur ee rs geteken is, noem sy, ook soos Machover, dit "concretistic" en beskou sy dit
nie as noodwendig patologies vir kinders nie. Die teken van tone binne die
buitelyne van die voet of skoen dui egter op patologiese aggressie.
( 10) Klein koppie: ·n Klein koppie hou verband met wanaanpassing of intense gevoelens van intellektuele onvolkomenheid.
(11) Skeel o~: Dit dui op: kinders wat vyandig is teenoor ander; reflek= sie van opstand en woede.
( 12) Tande: Dit hou verband met orale aggressie en sadistiese neigings;
oaie aggressie kan verrnoed word as dit saam met ander emosionele aanduiders voorkom.
( 1
.3)
Kort arms: Di t dui op: psigosomat iese klagtes; te rugget rokke,na-binne gerigte en ge1nhibeerde kinders; gebrek aan aggressie en miskien ge=
brekkige leierskap, maar nie noodwendig gebrekkige behoefte aan prestasie en
sukses nie.
( 14) Lang arms: Dit hou verband met overte aggressiewe kinders - veral ge=
rig op omgewing (oak vol gens Hammer en Levy); ambisieuse of prestasiegerigte
kinders, insluitend kinders met ·n behoefte aan liefde en affeksie (Machover).
(
15)
Arms styf teen kant van liggaam gedruk: Dit dui op rigiede innerlikekontrole; probleme om uit te reik tot ander - interpersoonlike verhoudings
swak (as dit saam met ander emosionele aanduiders voorkom, dui dit op ernstige
versteuring of patologie).
( 16) Groot hande: Hierdie verskynsel hou verband met: overte aggressie of
diefstalneigings; na-buite gerigte gedrag waar hande betrek word; dit weer=
spieel oak kompenserende gedrag vir gevoelens van onvolkomenheid, gebrekkige
manipuleringsvermoe en onvermoe om kontak te maak met ander (Levy); dit is
tipies veral.by seuns wat kompenseer vir fisiese swakheid of wat skuldig voel
oar die gebruik van hul ha~de.
(1
7)
Hande afgekap of arms sander hande en vingers: Dit hou verband met:diefstalneigings; psigosomatiese klagtes; skuld oar mislukking om op te tree
of oor algehele onvermoe om te handel; moontlike kastrasie-angs (Machover).
(18) Bene teen mekaar gedruk: Dit hou verband met spanning -- paging van
kind om seksuele impulse te beheer of die persoon probeer seksuele aanranding
afweer.
(19) Geslagsdele: Die kind is erg versteurd en aggressief ashy dit teken
en ervaar akute liggaamlike angs en swak impulsbeheer.
(20) Monsters of dreigende f~: Dit hou verband met: baie swak selfkon=
sep; spesiale klas;
Robotte, narre ens.: Hulle sien hulself as ,,anders" as ander, as nie heelte=
mal menslik nie en nie aanvaar nie.
P1€historiese figure: Die kind voel nie deel van die samelewing nie.
prestasie;
Perseverasie: Di t hou ve rband met neurologiese ve rsteuring of breinskade; Dit kan ook dui op identiteitsprobleme -- die kind voel verlore, kan nie on=
afhanklik funksioneer nie.
(22) Wolke, re~n. sneeu: Die kind is gewoonlik swak aangepas.
Wolke: Dit dui op baie angstige kinders met psigosomatiese klagtes, aggressie wat na-binne gerig is en kinders wat bedreig voel deur die volwasse lewe.
(23) Weglating van o~: Hierdie kinders is sosiaal-ge1soleerd, ontken hul pro=
bleme, weier om w~reld in o~ te staar en ontvlug in fantasie.
(24) Weglating van neus: Dit dui op: psigosomatiese klagtes; skaam, terug=
getrokke kind; skuld oor masturbasie en kastrasie-angs (Machover) - (Vir
meeste kinders is die neus egter nie primer ·n falliese simbool nie, maar eer= der ·n simbool vir verdere strewinge en onafhanklikheid); angs oor liggaam.
(
25
)
Weglating van mond: Dit dui op: psigosomatiese klagtes; angs, onse=kerheid, teruggetrokkenheid; onvermo~ of weiering om te kommunikeer; en
depressie.
(26) Weglating van liggaam: Dit dui op: spesiale klas en verstandelik ag=
terlike kind; diefstalneigings; kortikale wanfunksionering; akute angs en kastrasie-angs; ernstige psigopatologie.
(27) Weglating van arms: Dit dui op: aggressie; diefstalneigings; angs,
skuld oor sosiaal onaanvaarbare gedrag waarby hande betrokke is; en kan in die geval van steel of bogenoemde miskien gepaard gaan met depressie.
(28) Weglating van lene: Dit dui op konflik -- intense angs en onsekerheid in hie rdie area; kan ·n spierdefek wees; ve rband hou met die grootte van die kind; of di t dui op ·n onvermo~ om te staan op regte - dagdrome.
(29) Weglating van voete: Dit hou verband met onsekerheid, hulpeloosheid en
onstandvast ig.
(30) Weglating van nek: Dit dui op breinbesering; diefstalneigings; on=
I'J'pheid, impulsiwiteit en swak innerlike kontrole.
Die volgende nie-geldige emosionele aanduiders het wel betekenis as dit saam met bogenoemde aanduiders voorkom:
(
1)
Groot kop: Dit dui op ·n intellektuele strewe; breinbesering of brein= siekte; onrypheid, verstandelik-agterlikheid; aggressie; hoofpyne; behoef= te aan skoolprestasie of ·n ambisieuse kind.(2) Le~ o~: Dit hou verband met: skuldgevoelens; ·n vae persepsie van we= reld; egosentrisme; afhanklikheid en swak diskriminasievermo~; depressie, onrypheid.
(3) O~ na een kant gedraai: Hierdie kind is: suspisieus; het parano1de neigings.
(4)
Versteekte hande: Dit hou verband met: kontakprobleme; skuld; depres= sie; ·n behoefte om aggressie te beheer; die ontwykende kind; terugget rok= kenheid; angs. (Kinders ondervind dikwels probleme om hande te teken).(5)
Figuur afgesny op rand van papier: Dit bied kompensasie vir swakheid, kan oak dui op frustrasie met omgewing. (As die kind dele van items afkap wat bo bespreek is, word dit oak by die interpretasie betrek); onryp, impul= sief; swak ko~rdinasie; swak innerlike kontrole; swak cord.eel.(6) Basislyn of gras: Dit dui op: onsekerheid, behoefte aan steun; be= hoefte aan verwysingspunt.
(7) Son of maan: Dit hou verband met ambivalensie teenoor die ouer wat lief= devol is, maar ook baie streng; psigosomatiese klagtes; ouerlike druk wat uitgeoefen word vir prestasie.
(8) Gebroke of sketserige lyne: Dit dui op: vrees, onsekerheid, angs; on= bekwaamheid; negatiwisme; breinbeseerde.
By interpretasie van die gevalle wat later bespreek word, word agtergrondsge= skiedenis en antler toetse ook gebruik om ·n geheelbeeld te vorm. Onder
1.
4
.
5
.3
word antler aspekte van dr. Koppitz se rm -toets verder bespreek en onder 1. 4.
5.
8
.
word haar beskouing van die huisgesintekening ook weergegee.jektiewe gebruik daarvan (Kineties)
Inleiding
Burns en Kaufman
(1971)
bespreek, aan die hand van tekeninge, hul kliniese er= varinge. Baie hiervan is gebruik om die onderstaande tentatiewe emosioneleaanduiders vir huisgesintekeninge op te stel. Dit is juis hierdie tegniek wat as motivering gedien het vir die onderhawige ondersoek, omdat dit, anders as sy voorgangers, ·n kinetiese element (sien
1.4.
4
.
3)
ingevoer het en dus grotermoontlikhede inhou, veral omdat dit onmiddellik aanspraak maak op die kind se verbeelding. Dit sal moontlik uit die eksperimentele- en kontrole groepe dui= delik word watter items uitgeskakel kan word. Meer omvattende studies mag eg= ter hierdie items geldig bevind. Die onderhawige ondersoek is egter op ·n baie klein skaal en slegs met seuns uitgevoer.
Die lys van tentatiewe emosionele aanduiders vir die huisgesinte=
keninge en gepaardgaande interpretasie
(1)
Skaduering: Dit dui op angs, in watter vorm dit ookal voorkom.Dit dui ook op: fiksasie; kastrasie-angs; teruggetrokkenheid. (Skaduering soos bespreek onder
1
.
4
.3.
3
.
word hier in aanmerking geneem).(2) Knope en lang nekke: As knope baie duidelik beklemtoon word en figure
lang nekke het, dui dit op afhanklikheid.
(3) Vergroting of beklemtoning van liggaamsdele: Dit hou verband met be=
sorgdheid oor die funksie van daardie deel. (Sien ook punt
16
onder1.4.3.3.).
(4) Weglatings: Dit het betrekking op weglating van die oe, neus, mond, liggaam, arms (hande), bene, voete, nek. (Sien punte23
tot30
onder1
.
4
.
3
,
3
· vir interpretasie).
(5) Grootte: As figure baie klein of baie groot is, of een figuur baie
groot/klein in vergelyking met die ander is, kan dit ge1nterpreteer word soos
8
onder1
.
4
.3.
3)
.
Dit dui oak daarop dat die kind nutteloos voel of dit dui op ·n besorgdheid oor fisiese voorkoms.(6) Blokkies of kruisies: Die persoon probeer iets verbloem, gewoonlik
seksualiteit.
(7)
Kompartementalisering: Dit hou verband met isolasie van die self ~n ge=voelens van res van die gesin.
(8) Onderstrepingj lyn dwarsoor bodem van papier: Onstabiele gesinne word
so aangedui.
( 9) Moeder se handelinge: As sy ~' voorsien .sy in behoeftes.
* As sy skoonmaak, is sy •n kompulsiewe moeder wat meer besorg is oor
die huis as die persone in die huis.
* As sy str:yk, is sy ·n oorbeskermende moeder.
(10) Vader se handelinge: Ashy besig is met huishoudelike aktiwiteite,
soos koerantlees, rook, die betaal van rekenings of speel met kinders dui dit
almal op normale aktiwiteite van die vader.
*As hy r:y na of van werk, is hy nie deel van gesin nie -- hy is buite die gesin.
* As hy iets sny: As sny of kap op een of ander manier inkom, byvoor= beeld grassny, hout kap ens. , dui di t op "tough" of "castrating'' va= de rs.
(11) Gooi van bal, mes, vliegtuig ens.: Dit dui op spanning of kompetisie tussen lede. (Ook aktiwiteite soos die bestuur van ·n motor, motorboot, mo=
torfiets of iets soos sport).
(12)
Krap of uitkrap; uitwis: Die persoon is betrokke by areas wat doodge=krap word. Dit het gewoonlik seksuele betekenis.
(13) Afkap van liggaamsdele (of versteek): Die kind ontken of onderdruk se=
kere areas; dit dui ook op onvermo~ om te 11dink" omtrent sekere areas (ver=
toon ooreenkoms met Freud se 11ontkenning'' of angshisterie). (Sien ook punt
17 onder 1.4.3.3).
( 14) Afstande: Hier moet eie oordeel gebruik word om te besluit of afstande dui op afwyking (die teenwoordigheid van ander emosionele aanduide rs is nodig
hi er).
T~ssen: Vader en seun;
moede r en seun;
vader en dogter;
moeder en dogter;
(15) Identifikasie:
(a) ~: Afwykings is ter sprake in die volgende gevalle:
Is daar isolasie van die seun en moeder van die res van die gesin?; die
nlant van iets -- groei-idee; falliese voorwerpe: die tuinslang byvoorbeeld, dui op kastrasie-angs (dit gaan moontlik gepaard met sny-idee); Afsny van
dele van liggaam en skaduering kan ook hier voorkom: kompetisie om moeder se
liefde; spanning.
(b) Dogter: Die teken van perde, katte ens. dui op ambivalensie teenoor die
moeder (dit is ·n simboliese seksuele identifikasie as uitbreiding van die moe=
der). Dit kan dui op oorheersende, dominerende, verleidelike moeder en 'to!Tl=
boy' -dogter.
( 16) Herhalin~ of perseverasie in tekenin~: Herhaling van sterret jies of
geometriese tekeninge dui op obsessiewe gedagtes, (/of figure)
(17) Uitsondering by een figuur: Die voorkoms van stokfigure en een ,vol'
figuur byvoorbeeld, dui op spesifieke betrokkenheid by die een figuur of per=
soon.
( 18) Iets patologies verbind met persoon: Dit mag byvoorbeeld lyk asof die
stofsuier verbind is met ·n persoon se <lermkanaal en di t dui op orale afwyking.
(19) Jaag skoenlapper met net; yskas; voedsel ens.: Dit dien as voorbeeld
van die kind se soeke na ·n sub st i tuut vi r liefde.
(20) Die teken van ·n sterk supermens, popurnre figuur of n skoonheid: Dit
dui op idealisering van die self.
(
2'
1)
Gloeilampies, vuur, ysters, voorwerpe met penisvorm (Lig- of hi tte-sin=droom): Bogenoemde het falliese of seksuele betekenis. Di t dui op ·n
behoefte aan w;:i.rmte en liefde.
(22) St:r:ykplank- (of X-sindroom): Dit dui op n poging tot kontrole van sek= suele impulse -- veral as die X voor die moeder se liggaam geteken is en ge= paard gaan met skaduering; algemene poging tot kontrole; ambivalensie,(enige duidelike X).
(23) Geen gesigte na mekaar; sye of rD.e na mekaar; elk besig met eie akti=
wi tei t ; spesiale plek ingeneem deur ·n baba of ·n verwydering tussen ouers aan= gedui: Dit hou verband met geen kommunikasie tussen die gesinslede.
(24) A-sindroom (swaai byvoorbeeld tussen A's as verteenwoordigend vir ·n swaai): Di t dui op ·n skoolfobie; ·n begeerte om liefde van ouers te \ven deur skoolprestasie. (Probeer uit tekening aflei of skoolfobie moontlik net weier=
ing is as gevolg van bekommernis oor wat tuis aar..gaan).
(25) Watertema: Die teken van water dui op: depressiewe neigings; terug= keer na die 11swemtoestand" van die prenatale stadium -- (di t kan ·n reaksie op gebeure wees). Sneeutema: dui op chroniese depressie.
(26) Dreigende gesigsuitdrukkings, tande, kwaai o~: Die kind voel bedreigd. Di t dui ook op ·n swak selfkonsep en aggressie.
(27) Hardlooo; balanseer; kyk oor muur ens.: Dit dui op ontvlugting van lewe.
(28) Presiesheid, oorbesorgdheid met struktuur: Dit dui op:kompulsiewe be= hoefte vir gestruktureerde omgewing; poging tot beheer van dreigende omgewing.
(29) Gebroke of sketserige lyne: Dit dui op:vrees, onsekerheid, onbekwaam= heid, angs, negatiwisme; breinbesering.
drukking op potlood: ligte tekening: Die kind is na-binne gerig, depressief; baie hard: Die kind is na-buite gerig, aggressief.
(30) Deursigtigheid: Dit hou verband met:aggressie, en diefstalneigings; onstabiliteit; seksuele probleme as dit voorkom in areas van seksualiteit.
*
As hierdie i terns voorkom, kry dit ·n telling van een, omdat di t as ·nafwyking beskou word. Normale aktiwiteite kry nie ·n telling nie. Verder, as die gesin saam iewers verkeer, al is die gesigte nie na
mekaar gedraai nie, word dit nie beskou as geen kommunikasie nie, by=
voorbeeld by ·n vakansie-oord ens.
Al dertig items sal nie noodwendig gebruik word in die vergelybng tussen die eksperimentele- en kontrole groe_ nie. As een emosionele aandi..;.ider br.roorbeeld op geen tekening voorkom nie, sal di t by die ve rgelj·king ui tgeskakel word.
Die volgende items, soos afgelei uit die twee bronne, kan ook in aanmerking geneem wortl by die kliniese interpretasie van gevalle wat bespreek word:
( 1)
Teken klein meubels: Di t hou verband met ·n ontkenning van anatomiesebehoeftes (om te sit byvoorbeeld).
(2) Blomme: Dit word beskou as ·n simbool van liefde en groei.
(3) Persoon wat eerste geteken wortl: Hierdie persoon is van betekenis vir
die kind, afha:ngende van hoe die pe rsoon geteken is.
(4)
Klim berg ens.: Dit weerspieel ambisie.(5) Die uitbeeld van gelukkige of ongelukkige gebeure in die tekening.
( 6) Die ui tbeeld van siekte of hospi tali sering: Di t het gewoonlik ·n groot
invloed op kind se emosionele belewinge gehad.
(7)
Teken die .self' baie .ionger: Dit dui op: Regressie; begeerte om jonger te wees, as gevolg van min bevrediging in die huidige lewe (dit hetveral betrekking op die kind wat misluk op skool en swak verhoudings het met
sy leeftydsgroep).
(8) Die teken van anti-helde: Dit dui op vyandigheid en aggressie; die
kind wil magtig wees.
(9) Teken lengte teenoorgestelde van wat dit werklik is, beklemtoning van hare, velkleur of obesiteit ens.: Dit hou verband met besorgdheid oor fisiese voorkoms.
1.4.
4
,
3
Aard van die huisgesintegniekHierdie tegniek is Kineties, omdat die kind die opdrag kry om elke figuur iets
te laat doen. Di t bring dus 11 beweging" en 11 lewe
11 in die figure en tekening.
K1netiese instruksies bied geldiger en dinamiese materiaal in die paging om die psigopatologie van kinders binne ·n gesinssamestelling te verstaan. Die hoofdoe 1 van Burns en Kaufman (
197
1
)
1·Jas: " . • . • to imp rove our u.nde rst anding of children ••••• 11(p
.
19)
.
1.
4
.
5
1.
4
.5.1
·n Oo rsig oor kindertekeninge as Psigologiese toetse, aan die hand van
verskeie tekentoetse
Inleiding
Om nie net die klem te laat val op die abnormale nie, word ter inleiding ·n
ontwikkelingslyn deurgetrek vandat die kind begin krabbel totdat die menslike
figuur gestalte aanneem.
Joseph Di Leo (1970) noem die eerste gekrabbel die kinestetiese stadium en om=
skryf dit as die"· .••• type of graphic activity in order to emphasize the mus= cular element that is predominant." ( p. 18). Die tekening is die sigbare weer=
gawe van bewegings wat al weer verby is. Hierdie bewegings word be1nvloed deur fisiese, emosionele en intellektuele faktore. Op grond hiervan, val die klem eerder op die ,,hoe" as die 11wat
11
• Die dertien maand-oue baba sal moont= lik eers die skryfmateriaal mond toe bring·, maar is in staat om na te boots as iemand demonstreer hoe om dit te gebruik. Deur eers net te begin krabbel,
begin die kind met een van sy vreugdevolste aktiwiteite van sy kinderjare.
Die krabbel is gewoonlik ·n aanhoudende vorentoe-en-agtertoe beweging "repre= sented graphically by an uninterrupted zig-zag of horizontally oriented stro=
kes." ( p.
8)
.
Soos die baba groei en liggaamsbewegings al hoe meer onder kor= tikale kontrole kom, word hulle meer aanpasbaar by houdings en gevoelens.·Hierdie vroe~ grafiese aktiwitei t van die kind is ·n ui tbreiding van sy moto=
riese spel.
Baie meen dat die gekrabbel van ·n kind waardevolle informasie omt rent die kind bied, onder andere Di Leo self. Hy noem ook die name van W. Wolff, V. Lowen=
feld, W. Grozinger, W.E. Martin en D.E. Damrin, F. Jourdain en ander. Loret= ta Bender meen egter dat dit geen betekenis het nie. Di Leo meen dat kinders
di t II intellektueel" kan Waarneem el) pryS .I Of emOSiOneel met gesigSUi tdrukkingS !
bewegings en geluide wat vreugde of vyandigheid kan weerspie~l. Verder is dit
van betekenis of die kind na horn toe of weg van· horn af teken. Is die bewegings sterk en ·beslissend of swak en huiwerig? Toon dit die vryheid van die onbe= skroomde kind of die beperktheid van die skaam, bang kind?
Meeste kinders vroeg in die tweede jaar ervaar die genot om iets te maak 1,.vat
voorheen nie daar was nie met duidelike verrukking .
.)
Op driejarige ouderdom word die kinestetiese stadium opgevolg deur verteenwoor= digende tekeninge. Hy teken verskeie vorms -- vertikaal, horisontaal, hoeke,
sirkels. In die sirkel ervaar hy miskien die ooreenkoms met ·n persoon se kop. Lowenfeld volgens Di Leo, beklemtoon dat die kind toegelaat moet word om die ontdekkings self te doen. "The child is now on his way to pictography, "hier= oglyphics" and then calligraphy, just as his remote ancestors who made pictures and figures long before they learned to write." (p.28).
Di Leo en Grozinger ( 1970) spreek hulle sterk uit teen die vraag: 11Wat is
dit?" as die driejarige kind byvoorbeeld klaar geteken het; want di t bring ·n verband tussen twee ontwikkelingsareas wat op verskillende vlakke van rypwo~ ding
rn.
Die driejarige is op die drumpel van grafiese verteenwoordiging ter= wyl taalontwikkeling al ver gevorderd is in vergelyking met eersgenoemde. Ob= jektiwiteit in tekeninge is eers ·n later stadium in die ontwikkeling van gra= fiese aktiwiteit. Die stadium van onherkenbare verteenwoordiging kan duur tot op vyfjarige ouderdom. Die kind moet ook nie oorgehaal word om iets na te te= ken nie omdat dit horn ontneem van die opwinding en kommunikasie-kwaliteit van die ontwerper.Soos die kind ouer word, kan gevra word: Wat teken die kind? Die kind teken wat vir horn van die grootste belang is. En wat is belangriker vir die kind as die mense in sy lewe? Die kind se belangstelling in ander begin reeds by
sy baba-dae as hy sy moeder binne vier maande kan herken.
Volgens Luguet, aangehaal deur Di Leo, teken die kind wat hy ken en nie wat hy sien nie en hy noem dit "intellectual realism." (p.6). Piaget beskou die "intellectual realism" van die kind se tekeninge as ·n ui tdrukking van die kind
se geestelike konstruksie en nie die vrugte van suiwer observasie nie. Dit geld dus oak vir voorwerpe wat hy teken, soos diere, huise, kleding ens.
Vir die kind neem die kop ·n belangrike plek in in die beginstadiums van figuur= tekeninge, want dit is die kop wat sien, hoor, eet en praat. Kinders word ver= al getrek deur die oe. Die liggaam le vir horn nog laag in die hierargie van menslike dele. Op vyfjarige ouderdom word die romp deel van figuurtekeninge. By die vyfjarige kind is die teken van die naeltjie nie raar nie. In die be=
studering van duisende tekeninge het dit duidelik geword dat die verteenwoor= diging van genitaliee baie raar is. (Di Leo, 1970).
Hier volg dus nou ·n bespreking van verskeie soorte tekentoetse soos dit toe= .gepas kan word op kinders.
Mensfigqurtekening (M.F.T. ), soos benader deur E.M. Koppi tz.
Omdat dit een van die tegnieke is wat toegepas is op die proefpersone, word
die tegniek volledig bespreek. Ander tegnieke sal net kortliks bespreek word.
Elizabeth Munster berg Koppi t z het twee benaderings tot die mensfiguurtekening,
naamlik as ·n pro.jektiewe tegniek as die tekeninge ontleed word vir tekens van
onbewuste behoeftes, konflikte en persoonlikheidseienskappe. Hierdie benade=
ring is bespreek onder 1.4.3 met behulp van emosionele aanduiders. Tweedens
benader sy di t ook as ·n ontwikkelingstoets van verstandelike rypheid. Sy
steun sterk op Harry Stack Sullivan se teorie van Interpersoonlike verhoudings
as sy die hipotese stel dat die HFDs prim~r die volgende weerspie~l:
"
a child's level of development and his interpersonal relationships, that is,
his attitudes toward himself and toward the significant others in his life."
(p.3). Dit openbaar ook verder:
"
a child's attitudes toward life'sstresses and strains and his way of meeting them; drawings may also reflect strong fears and anxieties which may concern the child, consciously or uncon= sciously, at that given moment." (pp.3-4).
In die toetsinstruksies word die kind gevra om ·n hele persoon te teken, in die teenwoordigheid van die toetsafnemer. Dit is belangrik, want die tekening mo et die resultaat wees van ·n inte rpe rsoonlike si tuasie. Sy vra ook dat hulle nie ·n stokfiguur moet teken nie. (Hie rvan is afgewyk in die e ie t oet s inst ruk= sies. Dit word bespreek in Hoofstuk II . ) . Wat die tekeninge as ontwikkelings=
toets betref, het sy die items afgelei van die Goodenough-Harris tellingsis=
teem en op grond van eie ervaring. ·n Normatiewe studie is uitgevoer en ver=
wagte en uitsonderlike items is vasgestel. Hiervolgens is intelligensie ook
bepaal vir kinders tussen die ouderdomme vyf en twaalf. Verwagte items is
items wat voorkom op 86-100 persent van alle figuurtekeninge. Uitsonderlike
items kom voor op minder as 16 persent van al die tekeninge. Die tellingsis= teem is as volg: "Each Expected and Exceptional item was given the value of
1. Omission of an Expected item was disignated as -1, while the presence of
an Exceptional item was called +1. In order to avoid negative scores, the
value of 5 was added to the sum of all positive and negative scoring points a
child received on his HFD. Thus, the omission of one Expected item was coun= ted as - 1 +5 or a score of 4; the presence of one Exceptional item became +1 +5 or a score of 6." ( p. 29.)
Tabel 2.
Tellings wat verkcy kan word op die mensfiguurtekening as ·n g-egewe aantal emo= sionele aanduiders teenwoordi~ of afwesi~ is
Tellina: Ve rwag::!:e items Ui tsonde rlike i terns
8 almal teenwoordig drie teen woo rdi g
7 almal teenwoordig twee teenwoordig
6 almal teenwoordig een teenwoordig
of
6 een afwesig twee teenwoordig
5
almal teenwoordig niks teenwoordigof
5
een afwesig een teenwoordig4
een afwesig niks teenwoordigof
4
twee afwesig een teenwoordig3 twee afwesig niks teenwoordig
2 drie afwesig niks teenwoordig
1 vier afwesig niks teenwoordig
0 vyf of meer afwesig niks teenwoordig
(Dr. Koppitz het gevind dat dit hoog gekorreleer het met WISC en Stanford -Binet I.K.-tellings) -- oorgeneem uit Koppitz, p.29, 1968.
Verwag::!:e items, volgens Koppitz ( 1) Kop ( 2) o~ ( 3) neus ( 4) mond ( 5) liggaam ( 6) bene
( 7
)
arms ( 8) voete(9) arms twee-d.imensioneel ( 10) bene twee-dimensioneel
( 11) hare ( 12) nek
( 13) arms afwaart s
( ·14) arms korrek by skouers
(15) twee kledingsitems
Uitgonderlike items, volgens Koppitz ( 16) knie ( 17) profiel ( 18) elmboog ( 19) twee lippe (20) neusvleuels (21) proporsies
(22) arms korrek by skouers (is ook verwagte item)
(23) vier kledingsitems (24) voete twee-dimensioneel ( 25) vyf vinge rs
(26) pupille.
Tabel
3.
Die tellings van verwagte en uitsonderlike items en die intellektuele beteke= nis daarvan RFD-telling
8
of7
65
43
2 of 0Vlak van verstandelike vermoe
hoe gemiddelde tot superieur (I.K. van 110 en hoer)
gemiddeld tot superieur (I.K. 90-135)
gemiddeld tot hoegemiddeld (I.K. 85-120)
lae gemiddeld tot gemiddeld (I.K. 80-110)
lae gemiddelde (I.K. 70-90) grenslyn (I.K. 60-80)
verstandelik agterlik of funksionering op ·n vertraagde vlak as gevolg van ernstige emosionele probleme.
(Opgeneem uit Koppitz p.331, 1968).
Die vier items wat met die nonnatiewe studie uitgeskakel is van die tentatiewe
lys is: wenkbroue of ooghare, hare of kop gedek deur ·n hoed, hande en ore.
1.4.5,3 Mensfiguurtekening soos ontleed deur Karen Machover
Machover ( 1949) bena.der die figuurtekening ook as ·n projekt iewe tegniek. Sy
het ook geslagsverskille in die ontwikkelingspatrone van kinders vasgestel
soos gesien in M.F.T.'s.
Die toetsinstruksies is slegs: "draw a person." Afhangende van die geslag
wat die kind geteken het, vra sy dan dat ·n persoon van die teenoorgestelde ge=
slag geteken moet word.
As ·n kind byvoorbeeld net die kop teken, probeer sy horn oorhaal om verder te
teken om te sien of leidrade van die weerstand gevind kan word. Sy onderwerp elke tekening aan ·n analise ( sy is baie psigo-anali ties geori~nteerd); lig=
gaamsdele en kleding word byvoorbeeld ge1nterpreteer in terme van funksionele
betekenis. Hier volg net enkele van haar interpretasies:
1.4.5,3.1
Proiektiewe benadering( 1)
Die kop: ·n Baie groat kop kan byvoorbeeld dui op ·n organiese breinsiek= te, leesgebrek of frustrasie.(2) Sosiale eienskappe: Gesigsuitdrukkings, die mond, lippe, ken, o~, wenk= broue, oar, hare en neus hou almal verband met sosiale kommunikasie. So kan
die gesig byvoorbeeld aggressief, vreesbevange ens. lyk. Beklemtoning van die
mond kan dui op erotiese probleme en so dui elke gesigsdeel op iets.
(3) Die nek: Konflik tussen impulse en verstandelike kontrole word uitge= beeld as die nek beklemtoon word.
(4) Kontakeienskappe word onder andere uitgebeeld in die teken van arms en hande, vingers, bene en voete, asook tone. Skaduering van die dele of onver= mo~ om hierdie dele te teken, hou gewoonlik verband met skuldgevoelens op hierdie gebied.
(5)
Diverse liggaamlike eienskappe: Hieronder sluit sy in: die romp, borste,skouers, heupe en sitvlak, middellyn, anatomiese aanduidings en litte. Onder
andere word die aantoon van interne en/of seksuele organe gevind by skisofrene.
(6) Kleding: Onder kleding bespreek sy breedvoerig items soos opsigtelike knope, sakke, das, skoene en hoed. As die das byvoorbeeld lyk of dit wil wegvlieg, dui dit op seksuele aggressie.
(7)
Strukturele aspekte: Sy probeer die tema vasstel, let op na aksie, op= eenvolging, simmetrie, grootte en plasing, houding van die figuur, tipe lynen perspektief. Sy meen onder andere dat profieltekeninge voorkom by intellek= tueel ryper persone en dat regshandiges byvoorbeeld ·n profiel met die gesig na die linkerkant teken.
(8) Konflik aanduiders: Dit is naamlik: uitkrap of uitwis en skaduering. (Machover,
1949).
1.4.5.3.2
OntwikkelingsbenaderingVir elke ouderdomsgroep tussen vier en twaalf jaar het Machover geslagsver.= skille in die ontwikkelingspatrone vasgestel. Sy het psigodinamika en kultu= rele aspekte in ag geneem. Sy beklemtoon ook die duidelike agterstand wat die seun eers teenoor die dogter toon, volgens sy Oedipus belewinge. Later word by beide geslagte ·n groter bewustheid van fisiese veranderinge opgemerk, veral in items soos swak integrasie, onverskillige houdings ens. (Machover aldus Rabin en Haworth,
1960).
1.4.5.4
Dale B. Harris se hersiening en uitbreiding van die Florence L.Goodenough "Draw-a-Man" toets
Dale B. Harris (
1963)
vra die kind eers om ·n he le man te teken; dan ·n vrou en dan om horn- of haarself te teken. Hy rnoedig hulle aan om "the very best picture" wat hulle kan, te maak. By die tekening van ·n man, word7
3
i terns in ag geneem (wat met behulp van normatiewe studies vasgestel is); by die vrou is die getal 71. Die tekeninge is ontleed om intellektuele rypheid te meet. Hy bied ·n omvattende omskrywing met .illustrerende tekeninge vir elke item met die oog op tellingtoekenning. Elke item kry ·n telling van een. Slegs tien voorbeelde van elk word genoem.Items vir die manlike figuur (1) Kop teenwoordig ( 3) ( 4)
(
13)
( 18) (28)(
31)
nek, twee-d.imensioneel o~ teenwoordigbeide neus en lippe in twee dimensies hare I -- enige aanduiding van hare hande teenwoordig
skouers I -- dit moet duidelik verbreed onder die nek
(35)
bene teenwoordig( 47) romp in proporsie twee-dimensioneel
