decuypere ppt

(1)

Oorsprong, verleden en

toekomst van onze huisdieren

E. Decuypere

(2)

I. Domesticatie van dieren tot huisdier



Definitie van domesticatie?

- geen klaar en vast vooropgesteld doel - geen klaar en vast vooropgesteld doel - geen experimenteel protocol

- geen experimenteel protocol

- onzekerheid betreffende het genetisch

- onzekerheid betreffende het genetisch uitgangsmateriaal

uitgangsmateriaal



Definitie van huisdier?

- maakt deel uit van het “domus” - maakt deel uit van het “domus” - onderworpen aan een meester - onderworpen aan een meester

- plant zich voort onder gecontroleerde omstandigheden - plant zich voort onder gecontroleerde omstandigheden - nutsdier, gezelschapsdier, huisdier?

(3)

Enorme variabiliteit tussen rassen van 1

huisdiersoort leidt tot dubbele vraagstelling:

1)

Zijn huisdieren en hun wilde voorouder nog 1 soort?

Is de oorsprong van alle rassen van een bepaald

huisdier monofyletisch?

2)

Zijn de zeer uiteenlopende rassen van een bepaald

huisdier nog wel 1 soort?

Wat met het klassieke biologische soortbegrip?

Ringsoorten of polytypische soort?

(4)

(5)

(6)

(7)

Geografisch gescheiden ondersoorten,

ringsoorten of polytypische soort

A

C

B

D

(8)

Voortplantingsdiscontinuïteit door een of ander

isoleringsmechanisme:

Ofwel geen paring

- niet hetzelfde voortplantingsseizoen - een verschillend habitaat

- een verschillend vp-gedrag, zang, etc.

- morfologische onverenigbaarheden (bvb. gestalte)

Ofwel geen ontwikkeling (na paring)

- geen bevruchting

- geen embryonale ontwikkeling

- geen innesteling van embryo in de baarmoeder - geen vruchtbaar geslacht

(9)

Uit ‘De gouden kooi: over het ontstaan van het huisdier’ van A. GAUTIER

(10)

(11)

(12)

(13)

(14)

(15)

Domesticatiemechanismen

- relatief weinig soorten

- bejaagde dieren ≠ gedomesticeerde - voorbeschiktheid van bepaalde soorten

hierarchisch gedragspatroon neotenie

- zeer sterke variabiliteit en homologe variabiliteit - beperkt uitgangsmateriaal

inteelt

genetische drift

(16)

(17)

(18)

Pleiotropie: 1 gen ―› ≠ kenmerken

Snelheid van optreden van typische huisdierkenmerken

(20-30 generaties, dus 20 – 200 jaar) verklaart waarom

er zo weinig fossiele overgangsvormen zijn.

Isolatie / genetische variatie / selectie vormen de basis.

Vanuit het universaliteitsprincipe is er geen wezenlijk

onderscheid tussen biologische evolutie en

(19)

II.1. Mens

~ dier in de Middeleeuwen

_{~ dier in de Middeleeuwen}

Dieren:

- maken deel uit van zijn leefwereld (voeding, energie, mobiliteit)

- maken deel uit van het stadsbeeld (St. Antonius en zijn varken)

- verwijzen naar een hogere werkelijkheid, naar het Goddelijke:

“De natuur der dingen” Peter Damianus (1072) “Het boek der goddelijke werken” H. Van Bingen (1179)

“Boek over de natuur der dingen” Thomas van Cantimpré (1240) vertaald door J. Van Maerlant (± 1270)

(20)

…

De kat de bel aanbinden.

Als 2 honden vechten om 1 been …

Als het kalf verdronken is …

of nog (15de eeuw):

“

Een begijnenpater, een visserskater, een

molenaarshaan. Als die verhongeren zal

de wereld vergaan!”

(21)

“Adam geeft de dieren een naam” – Bestiarium, Engeland (ca 1200)

Uit ‘De papegaai van de paus. Mens en dier in de Middeleeuwen’ van

(22)

De Mens:

“Coninc es der creaturen” uit bijbelse scheppingsverhaal ―› antropocentrisme

Toch éénzelfde schepping (Carmina cante brigiensia (11de eeuw), Dirk van Assenede (13de eeuw), E. Deschamps (15de eeuw))

↓

antropomorfe houding

↓

dierenprocessen

Reactie door Th. Van Aquino (1274)

en argumentatie later overgenomen door Bartholomeus Anglicus, R. Bacon (1294) en Descartes

(23)

(24)

Waardeverhoudingen tussen dieren en

tussen mens en dier

Weergelden

Frankenrijk ca 630

Frankenrijk ca 630 Engeland ca 1000Engeland ca 1000 (in schellingen)

(in schellingen) (in penningen)(in penningen)

Hoogzwangere vrouw 700 Man 240 Bisschop 300 Paard 360 Priester 200 Merrie 240 Diaken 100 Os 30 Monnik 50 Koe 24 Jachtvalk 12 Schaap 12 Paard 7 Varken 8 Merrie 3 Geit 2 Os 2 Koe 1

(25)

Prijzen van dieren in

Antwerpen

(in Vlaamse groot)

1375 – 1400

1375 – 1400 1451 – 14521451 – 1452

Reiger 7 Gans 6

Hamel 32 Schaap 11

Varken 62 Mager varken 34

Rijpaard 918 Slachtvarken 93

Os 1080 Koe 100 – 200

Paradepaard 1500 – 2000 Os 471

(26)

Betrokkenheid van middeleeuwse mens op de

dieren en dierenwereld

• Familienamen • Plaatsnamen • Uithangborden • Wapenschilden en emblemen • Vlaggen • Scheldnamen

Antropomorfe interpretatie van dierengedrag ↓

‘De Reynaert’ - verhalen in heel Europa terug te voeren op:

“Ysengrimus” van meester Nivardus, Gentse Sint-Pietersabdij, 1149 ↓

(27)

“De duivelse streken van de vos” – Bestiarium, Engeland (ca 1230)

Uit ‘De papegaai van de paus. Mens en dier in de Middeleeuwen’ van Raymond van Uytven

(28)

Dierenfabels

, o.m. van de West-Vlaamse priester

Jacob de Hont (1521)

o.m. de geschiedenis van de kat die geleerd had een

brandende kaars vast te houden maar ze prompt liet

vallen bij het zien van een muis:

titel van het werk:

(29)

“Dieren op de hoeve” – Vergilius, Georgica, Brugge (1473)

(30)

“Een koninklijke mantel voor paard en hond” –

Chroniques de Froissart, Brugge (1470-1475)

(31)

A.“Hondenverzorging” ; B. “Een waardig hondenhok”

- Gaston Phoebus, Livre de la Chasse, Frankrijk (begin 15de eeuw)

(32)

(33)

II.2. Veranderende houding in de mens-dier

relatie

- Verlichting en rationalisme ↓

Wetenschap & Technologie ↓

Industriële revolutie en stagnatie van de landbouw - Vanaf 1880: impact amerikaans graan

↓

crisis in de landbouw, de veeteelt wordt terug belangrijk - Voor en vooral na WO-II:

mechanisatie

schaalvergroting → intensificatie en instrumentalisatie specialisatie van dieren

(34)

Dubbeldoeldieren verdwijnen (

specialisatie

)

minder grondgebonden veehouderij

kennis- en kapitaalsintensief

aan het oog onttrokken,

band met individuele dieren verdwijnt

Kloof tussen producent en

consument van dierproducten

(35)

Mens – dier relaties worden weer erg verscheiden (bvb. op basis van diergeneeskundige kosten die men bereid is te dragen voor een dier)

Indeling en definitie van : Indeling en definitie van :

nutsdieren (landbouwhuisdier, proefdier, werkdieren) gezelschapsdieren hulpdieren hobbydieren schadelijke dieren exotische dieren wilde – en jachtdieren

Merkwaardige gelijkenis met de bestiaria van de Middeleeuwen !

Konijn Paard Schaap Muskus rat

(36)

(37)

In het dierenwelzijnsdebat vandaag: 2 elementen:

→ het welzijn van het dier op zich

→ de waarde van een dier … voor de mens

Het speciesisme dat voor de volgelingen van Singer (1975) en Regan (1983) als verwerpelijk wordt beschouwd is echter

springlevend wanneer het over huis- of gezelschapsdieren gaat. We stellen dezelfde antropomorfe houding vast als in de

Middeleeuwen.

Gezelschapsdieren worden evengoed of nog meer instrumenteel benadert als nutsdieren.

(38)

III. Toekomst

(39)

1. Uitputting van genetische variabiliteit ?

Noch uit de kwantitatieve genetica en gegevens van selectiebedrijven.

Noch uit recente data van moleculaire genetica (bvb. tussen 2 kippenlijnen is 0.5% van basenparen verschillend, of 6x106 ;

tussen chimpansee en mens slechts 1.4%)

2. Ongewenste gecorreleerde neveneffecten van

doorgedreven unidirectionele selectie naar productie –

efficientie.

- vruchtbaarheidsproblemen - metabole aandoeningen

(40)

Kan men deze neveneffecten vermijden?

Hangt af van de vraag of deze causaal verbonden zijn met de productiekenmerken waarvoor men selecteert.

Indien neen : fokdoeleinden uitbreiden

Indien ja : fokdoeleinden aanpassen en compromis zoeken

Noodzaak aan het beter begrijpen van de biologische basis van Noodzaak aan het beter begrijpen van de biologische basis van

de kenmerken waarvoor men selecteert ! de kenmerken waarvoor men selecteert !

(41)

(42)

MSTN knock-out veroorzaakt

double muscling in

muizen

(43)

In vitro

vleesproductie

1. Myoblasten in petri dishes 2. Poreuze collageen bolletjes 3. Myoblasten vormen myotubili op de collageen bolletjes

4. Bioreactor 5. Microgolfoven

(44)

NAAR EEN NIEUW VERHAAL VAN DEN VOS REYNAERDE … ?

…

… OF ALS DE VOS DE PASSIE PREEKT.OF ALS DE VOS DE PASSIE PREEKT.

“De raaf en de vos” – Evangeliarium van Morienval (9de eeuw)

uit ‘De papegaai van de paus. Mens en dier in de Middeleeuwen’ van Raymond van Uytven