om voorgekookte informatie de rug toe te keren.”
Afbeelding 12 Affiche PR Audio- guide project Felix Janssens
Maar ook een externe boodschap is nauwelijks te achterhalen en zelfs niet direct te horen als het telefoonnummer daadwerkelijk gebeld wordt. Doordat het de condities waarbinnen visuele communicatie in een normale situatie aan moet voldoen ter discussie stelt en de ruimte neemt om eigen condities te bepalen, wordt het ontwerp bijna een autonoom kunstwerk. Het staat op zichzelf en is pas in een tweede laag, of zelfs helemaal niet, wat het graag wil zijn: dienstbaar aan het stedelijke gesprek. In de gedachteruimte die ontstaat uit de koude manier waarop de zintuigen worden aangesproken (verleiden, inspelen op verbeeldingskracht) ontstaat juist wel weer een grote mate van betekenis. Deze betekenis staat echter buiten het ontwerp zoals dat te zien is en is niet ontstaan uit een directe boodschap waarna het ontwerp verwijst. Pas als de gebruiker de associaties en verbanden ontdekt die het ontwerp wel degelijk in zich heeft wordt de doelstelling van het ontwerp in de tweede laag zichtbaar. Het ontwerp loopt door een gebrek aan waardering of interesse aan de kant van de gebruiker wel het gevaar dat de informatie verloren gaat, daar het een persoonlijke associatie zal zijn die zich niet of nauwelijks laat voorspellen.
Waneer het telefoonnummer wel gebeld wordt wil Janssens de beller in eerste instantie informatie aanbieden door, zoals hij het zelf noemt, “spelers uit het veld” en op deze manier een levendige en interactieve dialoog aangaan met de gebruiker. Hij verliest hierbij uit het oog dat zowel de “spelers” als het “veld” nooit bepaald kunnen worden zonder een persoonlijk gekleurde selectie van de ontwerper. Hierdoor voert hij de redactie over de aangereikte informatie en verandert hij in wat hij onder andere in de eerder aangehaalde tekst “Talk of the Town” zo vervloekte. Janssens heeft sprekers geselecteerd waarvan hij vind dat het interessante mensen zijn en waarvan hij het duidelijk acht dat wat zij te zeggen hebben iets zal toevoegen aan het bestaande. Maar voor wie is het interessant?
Janssens bevindt zich in ieder geval op glad ijs als hij denkt te weten wat voor iemand anders interessant is. Janssens lijkt dit ook te realiseren en probeert met het ontwerp het éénrichtingsverkeer waar informatie nu door wordt aangeboden ter discussie te stellen door een dialoog te creëren tussen zender en ontvanger. Deze werkwijze is zeker interessant maar in hoeverre kun je spreken van een dialoog als zowel de zender als de ontvanger dezelfde gesprekstof aanhalen? Door kunstenaars, over kunstenaars, voor geïnteresseerden in kunstenaars. Janssens noemt het Audioguide project ‘Talk of the Town’ maar lijkt alleen gesprekstof aan te leveren voor een select gezelschap, de zogenaamde incrowd. Dat gesprek zal vermoedelijk snel doodbloeden of in ieder geval weinig nieuwe standpunten opleveren. Door deze aanpak wordt er bovendien heel bewust afstand genomen van mensen die actief zijn in andere sociale kringen en lagen van een bevolking dan de “spelers” die Janssens geselecteerd heeft. Dit is echter geen diskwalificatie maar een constatering. Een constatering waar Janssens ongetwijfeld ook van op de hoogte is. Het is schier onmogelijk om iedereen en alles te bereiken. Visuele communicatie kan met behulp van een goed doordachte communicatiestrategie een hulpmiddel zijn om groepen mensen met elkaar in contact te laten komen, en om de afstand die bestaat tussen de zender en de ontvanger van informatie te verkleinen. Hierdoor vervult visuele communicatie een sociale rol. Misverstanden, problemen, angsten en verwarring binnen een cultuur of maatschappij zijn vaak het gevolg van een feitelijk onjuiste of selectieve informatieverstrekking.
VORMNORMEN: VISUELE COMMUNICATIE IN NEDERLAND: 6.2. TALK OF THE INCROWD
Grafisch ontwerp kan een rol spelen om dit probleem tegen te gaan. Het werk en het ontwerpbureau van Felix Janssens is daarom belangrijk, al is het alleen maar omdat hij de discussie over de toenadering van zogenaamde ‘hoge’ en ‘lage’ culturen van een nieuw hoofdstuk voorziet.
De aloude vraag of de aard en toon van de boodschap moet worden afgestemd op het publiek dat de ontwerper probeert te bereiken is opnieuw aan de orde, maar door de immer veranderende technische mogelijkheden en condities waarbinnen grafisch ontwerp moet functioneren in een nieuw jasje gestoken. In een gesprek dat Hugues Boekraad heeft met Bernien van Berkel >> in het kader van de Theater Affiche Prijs
van 2006, wordt dit vraagstuk ook behandeld. Zo zegt ze onder andere het volgende:
In een uitspraak die hierop volgt lijkt ze haar voorgenomen positivisme, ten aanzien van de serie affiches die gemaakt zijn ter promotie van het Holland Festival, even te vergeten en klinkt er zowaar een kritisch geluid:
De bewuste affiches zijn ontworpen door Daniël van der Velden en Maureen Mooren en zijn een vervolg op de serie affiches die uit de, in 2005 door hen vernieuwde, huis- stijl van het Festival voortvloeiden. De serie affiches die in 2006 werden gepresenteerd kregen de titel: ‘Melancholica & Hysterica’. Deze beide begrippen geven wellicht al een indicatie wat de werkwijze en het werkveld van beide ontwerpers betreft, maar zijn nog te abstract om tot een helder beeld te komen. Omdat het ontwerpers zijn wiens werkwijze een constante bron van discussie is binnen het vak worden ze geconfronteerd met zowel waardering als verontwaardiging.
De gemengde gevoelens die bij de critici leven, vormen de aanleiding om ze eens onder de loep te nemen.
>> hoofd communicatie en marketing van het Holland Festival
42 VORMNORMEN: VISUELE COMMUNICATIE IN NEDERLAND: 6.2. TALK OF THE INCROWD