Hoofdstuk 2 – Theoretisch Kader
2.3 Waaruit bestaat de component arbeidsverhoudingen en wat is de invloed hiervan volgens de
Arbeidsverhoudingen is een complex begrip. Het is bij aanvang niet helemaal duidelijk wat er onder wordt verstaan en uit welke facetten het bestaat. Het is dus van belang verschillende definities uit de literatuur erbij te pakken en deze met elkaar te vergelijken alvorens we gaan kijken wat de invloed hiervan is op de keuze van een persoon om als zzp´er dan wel in loondienst te werken.
2.3.1 Definities arbeidsverhoudingen
Volgens Vos en Buitelaar (1996) verstaat men onder arbeidsverhoudingen alle mogelijke vormen van interactie tussen werkgevers en werknemers en de daaruit voortkomende regels voor de organisatie van het werk. Deze vormen van interactie kunnen zowel individueel als in groepsverband zijn.
Walker (1979) omschrijft arbeidsverhoudingen als volgt: ‘Industrial relations include the whole range of relations between workers, managers and government which determine the conditions under which work is done’. Peper(1973) definieert het begrip arbeidsverhoudingen als de op papier vastgezette regels en afspraken tussen werkgever, werknemer en de overheid. Deze vormen de basis waarbinnen de arbeidsvoorwaarden en de sociaal-economische politiek gestalte krijgen.
Wanneer we deze definiëringen langs elkaar leggen zien we dat zowel Walker als Peper in tegenstelling tot Vos en Buitenlaar de overheid betrekken binnen hun omschrijving. Deze zijn immers verantwoordelijk voor de wet- en regelgeving en daar hebben organisaties en instellingen zich simpelweg aan te houden. De overheid speelt dus wel degelijk een rol met betrekking tot arbeidsverhoudingen. Echter, voor dit onderzoek is de definiëring van Vos en Buitelaar meer geschikt aangezien we ons binnen dit onderzoek meer richten op de interacties binnen ondernemingen, dat wil zeggen werknemers onder elkaar, werknemers richting werkgever e.d. Om een meer
Scriptie GF Support 24 gedetailleerde beschrijving te geven, wordt het begrip onder het volgende kopje onderverdeeld in dimensies.
2.3.2 Dimensies arbeidsverhoudingen
Ondernemingen zijn de bron van arbeidsverhoudingen. Hier ontstaat namelijk de relatie tussen de werkgever en werknemer. De arbeidsverhouding kun je vanuit meerdere dimensies bekijken, te weten: economisch, juridisch en sociaal.
2.3.2.1 Economische dimensie
De werkgever heeft als doel producten en diensten te produceren om ze vervolgens met winst te verkopen. De werknemer verkoopt als het ware zijn arbeid in ruil voor een salaris of loon, zodat hij zichzelf en eventuele gezinsleden kan onderhouden. Een fitnesscentrum produceert als het ware groepslessen om winst te maken. Instructeurs verzorgen deze groepslessen in ruil voor een salaris.
2.3.2.2 Juridische dimensie
Deze dimensie heeft betrekking op de verschillende juridische regels en wetten (voorwaarden en grenzen) ten aanzien van de arbeidsrelatie tussen werknemer en werkgever.
2.3.2.3 Sociale dimensie
De werknemer verricht zijn arbeid in ondergeschikte rol ten aanzien van zijn werkgever. Deze bepaald namelijk in grote lijnen de inhoud, voorwaarden en omstandigheden van het werk.
(Nagelkerke, 1993; 2001)
2.3.3 Spanningsverhouding
Tussen de werkgever en werknemer heerst altijd een bepaalde spanning veroorzaakt door verschillen in belangen. De werkgever wil bijvoorbeeld de loonkosten zo laag mogelijk houden, terwijl een werknemer graag een hoog salaris ontvangt. Zo zijn er talloze zaken waarbij werkgever en werknemer tot elkaar moeten komen met in hun achterhoofd hun verschillende belangen.
Het is echter wel zo dat ze beiden afhankelijk van elkaar zijn, dus zullen ze bereid zijn om samen te werken. (Nagelkerke, 1993; 2001)
2.3.4 Interne arbeidsverhoudingen
Arbeidsverhouding is onder te verdelen in individuele arbeidsverhoudingen en collectieve arbeidsverhoudingen. Met individuele arbeidsverhoudingen wordt de relatie tussen een bepaalde werkgever en een bepaalde werknemer bedoeld. Met de collectieve arbeidsverhoudingen doelt men
Scriptie GF Support 25 op de relatie, indien deze betrekking heeft op de kwaliteit van arbeid in de onderneming en in de maatschappij, tussen werkgeversorganisaties, werknemersorganisaties en de overheid. Binnen dit onderzoek ligt de focus met name op de individuele arbeidsverhoudingen tussen de instructeurs onderling en de instructeurs en hun werkgever/opdrachtgever. Deze laatstgenoemde interacties zijn onderdeel van de interne arbeidsverhoudingen. (Nagelkerke, 1993; 2001)
Grofweg gezien worden volgens Berk (2004) de volgende zaken bekeken wanneer er gesproken wordt over de interne arbeidsverhoudingen: Manier van managen/leidinggeven, intermenselijke verhoudingen, mate van sociale support gedurende het verrichten van arbeid, inspraak/zeggenschap, ongewenste intimiteiten, discriminatie, eventuele gespannen verhouding met collega’s onderling of met leidinggevenden en/of ondergeschikten en ten slotte situaties waarin weinig ruimte is voor overleg.
Een aantal facetten van arbeidsverhoudingen die Berk (2004) benoemt komen ook terug in de beschrijvingen van Beukema et al (1996); Ruysseveldt et al. (1998). Zij spreken namelijk over stijl van leidinggeven, wijze van samenwerken, wijze van oplossen van conflicten, inspraakmogelijkheden en medezeggenschap als belangrijkste facetten van arbeidsverhoudingen.
2.3.5 Invloed arbeidsverhoudingen
Nu helder in kaart is gebracht wat het begrip ‘arbeidsverhoudingen’ inhoudt en uit welke dimensies en facetten het bestaat is het mogelijk om de invloed hiervan te bekijken op de keuze van een persoon om als zzp’er dan wel in loondienst aan de slag te gaan. Uit een praktijkonderzoek (De Veer
& Francke, 2009) gehouden onder 1000 panelleden van het panel ‘Verpleging & Verzorging’ is gebleken dat 53% voordelen ziet in het werken als zzp’er. Het meest genoemde voordeel hierbij is het zelf in kunnen delen van de werktijden en de mogelijkheid om het werk naar eigen inzicht in te kunnen vullen (zie bijlage 3). Dit genoemde voordeel heeft deels met arbeidsverhoudingen te maken, aangezien het een stukje zeggenschap/inspraak is. Een genoemd nadeel van het werken als zzp’er is het niet meer werken in teamverband. Bijna 50% van de 1000 ondervraagde panelleden gaven aan dit te zullen gaan missen (zie bijlage 4). Ook de extra moeite die gedaan moet worden om een netwerk van collega’s om je heen te krijgen wordt als negatief ervaren. Een ander onderzoek (Evers, 2000), gericht op startende zzp’ers bracht aan het licht dat veel onder hen hiervoor kiezen omdat ze niet meer onder een baas/in loondienst willen werken, maar eigen baas willen zijn. Evenals het onderzoek onder het panel ‘Verpleging & Verzorging’ kwam hierbij naar voren dat een het hebben van meer vrijheid om het werk naar eigen inzicht uit te voeren (inspraak/zeggenschap) een belangrijk motief is om zzp’er te worden.
Scriptie GF Support 26 Kijkend naar de omschrijving van de interne arbeidsverhoudingen kan er geconcludeerd worden dat het hebben van zeggenschap/inspraak ten aanzien van de indeling en inrichting van het werk, het niet werken onder een baas, de aanwezigheid van intermenselijke verhoudingen en de mate van sociale support gedurende het verrichten van arbeid van invloed zijn op de keuze om als zzp’er dan wel in loondienst te werken. Het gaat hierbij dus vooral om de sociale dimensie, besproken bij 2.3.2.3.