Waardering ecosysteemdiensten
Onze Nederlandse economie en maatschappij zijn afhankelijk van ecosysteemdiensten (zie Figuur B5.1). Waardering van ecosysteemdiensten vraagt om verder onderzoek. Daarvoor zijn al interessante aanzetten gedaan, die een goede basis bieden voor vervolgstappen. We denken hierbij bijvoorbeeld aan de volgende onderzoeken en ontwikkelingen:
• The Economics of Ecosystems & Biodiversity (TEEB)121: De TEEB-studie is gebaseerd op de ideeën van de Millennium Ecosystem Assessment (MEA)122, en heeft het belang van ecosystemen en biodiversiteit voor economische ontwikkelingen, welvaart en welzijn voor mensen overtuigend aangetoond. Op basis hiervan ondernemen sommige landen inmiddels actie op het gebied van ontwikkeling van de economische aspecten van ecosystemen en biodiversiteit. In samenhang daarmee worden bijvoorbeeld subsidieregelingen heroverwogen (zoals milieumaatregelen in de landbouw), worden methoden ontwikkeld voor het belonen van tot nu toe nog niet erkende ecosysteemdiensten123 en voor het verhalen van kosten van ecosysteemschade, bijvoorbeeld in overstromingsgebieden. TEEB (2010) onderkent dat economische waardering van
ecosysteemdiensten en biodiversiteit complex en controversieel is, maar tekent daarbij aan dat er tegelijkertijd veel ecosysteemdiensten zijn waarvoor validering en monetarisering níét controversieel is, vooral op lokale en regionale schaalniveaus.
In de huidige fase van de TEEB-studie wordt gewerkt aan de publicatie van richtlijnen en
aanbevelingen voor het gebruik van waarderingsmethoden voor ecosysteemdiensten, het vroegtijdig betrekken van belanghebbenden die naar verwachting ook gebruik gaan maken van de resultaten van de waardering, én de publicatie van instrumenten voor beleidsmakers en bestuurders die beleidsherzieningen en milieueffectrapportages ondersteunen. Daarmee wordt een economische afweging in samenhang met duurzame ontwikkeling en een beter behoud van ecosystemen en biodiversiteit bevorderd (Biodiversityskills, 2012).
• In het verlengde van de internationale TEEB-studie zijn inmiddels verschillende TEEB-studies in Nederland uitgevoerd over:
1. het Nederlandse bedrijfsleven, 2. natuur en gezondheid,
3. ruimtelijke afwegingen (TEEB fysiek), 4. Nederlandse handelsketens,
5. Caribisch Nederland, 6. steden (TEEB in de Stad).
• Onderzoek naar ecosystem accounting (Remme et al., 2014; Remme et al., 2015; Remme, 2016). Het betreft een systematische aanpak voor het meten en monitoren van de staat van ecosystemen, ecosysteemdiensten en biodiversiteit, expliciet gericht op een ruimtelijke aanpak om de
verscheidenheid van ecosystemen en ecosysteemdiensten in kaart te brengen. Daarbij bestaat een duidelijke relatie met de nationale economische rekeningen. De Jong et al. (2016) en Remme & Hein (2016) hebben hiertoe uiteengezet hoe een aantal belangrijke delen van een natuurrekeningstelsel er uit komen te zien. Daarbij is Limburg als onderzoeksgebied gebruikt. De auteurs hebben zich gebaseerd op zeer gedetailleerde landgebruiksinformatie van het CBS en op de ruimtelijke modellen die Remme (2016) ontwikkeld heeft voor ecosysteemdiensten. De Jong et al. (2016) hebben gekeken naar de fysieke aspecten van natuurrekeningen en Remme & Hein (2016) naar de
monetaire waardering. Daarmee is de natuurrekening van Limburg op dit moment een van de meest uitgebreide ter wereld. Op basis hiervan gaat het CBS de natuurrekeningen nu verder ontwikkelen voor heel Nederland.
121 Zie: http://www.teebweb.org.
122 Zie: http://www.millenniumassessment.org/en/Index-2.html.
123 Bijvoorbeeld voor de ecosysteemdiensten bestuiving, klimaatbuffering en bescherming tegen overstroming (TEEB, 2010).
• Op meerdere plaatsen in het rapport wordt het Natural Capital Protocol genoemd. Dit is ontwikkeld om een basis te leggen voor bedrijven en andere initiatiefnemers om met natuurlijk kapitaal te kunnen werken. ‘Measure and value’ vormt een onderdeel van het Natural Capital Protocol.
Inmiddels zijn verschillende versies van het protocol in stakeholdersbijeenkomsten voorgelegd voor feedback. Medio 2016 is de versie beschikbaar gekomen voor gebruik in een fase van leren en experimenteren. Voor eventueel gewenste verdere integratie, in samenhang met habitatbanking, van biodiversiteit en ecosysteemdiensten is het nodig om verder te onderzoeken of Measure and value in het kader van het Natural Capital Protocol kan doorwerken naar de processtap van validatie en verificatie in het kader van habitatbanking.
• Van Egmond & Ruijs (2016) geven, op basis van hun denkkader voor Natuurlijk Kapitaal (NKN- denkkader), voor de Nederlandse praktijk handvatten voor:
1. herkennen en karteren van ecosysteemdiensten in het beschikbare natuurlijk kapitaal,
2. kwantificeren en waarderen van die ecosysteemdiensten, door bepaling van het economisch en maatschappelijk belang ervan,
3. verzilveren (benutten en vastleggen) van de gesignaleerde waarde, door handvatten te geven om deze daadwerkelijk mee te kunnen nemen in besluitvorming en ecosysteemdiensten duurzaam te kunnen benutten.
Figuur B5.1 Voorbeelden van ecosysteemdiensten in Nederland
Kartering ecosysteemdiensten
Ook voor kartering van ecosysteemdiensten van natuur zijn er interessante aanzetten of bronnen, die een basis bieden voor verdere uitwerkingen. Zoals bijvoorbeeld:
• genoemd onderzoek van Remme et al. naar ecosystem accounting (Remme et al., 2014; Remme et al., 2015; Remme, 2016). Dit onderzoek is gericht op een aantal ecosysteemdiensten van natuur in Limburg, te weten: 1) jacht; 2) drinkwaterwinning; 3) agrarische productie; 4) productie
veevoedergewassen; 5) regulering luchtkwaliteit; 6) CO2-vastlegging; 7) fietsrecreatie. Met name de
ruimtelijke vertaling die de auteurs bij hun onderzoek maakten, kan van pas komen bij kartering van ecosysteemdiensten.
• onderzoeken naar perspectieven voor ecosysteemdiensten in concrete gebieden, waaronder bijvoorbeeld een hoogwatergeul bij Varik Heesselt (Bos & Hartgers, 2015),
• de aanbevelingen aan de Commissie MAES (Mapping and Assessment of Ecosystems and their Services) vanuit de Belgische Community of Practice BEES (BElgium Ecosystem Services) en de Nederlandse Community of Practice Ecosysteemdiensten (CoP-ESD) aan de Europese Commissie (EC DG ENV.B2) (Moolenaar et al., 2014)124,
• participatieve kartering van ecosysteemdiensten door de Vrije Universiteit Brussel125, • Atlas Natuurlijk Kapitaal (ANK)126,
• Hotspotmonitor127, die erop gericht is om beter te begrijpen wat nabije en verder weg gelegen natuurgebieden voor mensen aantrekkelijk maakt, in combinatie met de Greenmapper.128
124 Zie: http://www.rwsleefomgeving.nl/publish/pages/105100/verslag_cop- recommendationsmaesinbodemmetlinks_22april2014.pdf. 125 Zie: http://homepages.vub.ac.be/~ridevree/Starters_ESmapping_201400328.pdf. 126 Zie: http://www.atlasnatuurlijkkapitaal.nl. 127 Zie: http://hotspotmonitor.eu. 128 Zie: http://www.greenmapper.org.