‘Hoe verhoudt het voorstel van de Stichting van de Arbeid betreffende de verplichte arbeidsongeschiktheidsverzekering voor zelfstandigen zich tot de inkomensbeschermingsfunctie van sociale zekerheid?’
3.1. Inleiding
Zoals onder het theoretisch kader is opgenomen, bestaat de inkomensbeschermingsfunctie van sociale zekerheid in dit onderzoek uit het bieden van een uitkering in het geval het arbeidsongeschiktheidsrisico zich materialiseert.103 Het beleid van onze overheid is bij arbeidsongeschiktheid primair gericht op het voorkomen van inkomensverlies.104 In dit hoofdstuk zal nader ingaan worden op financiële aspecten van het voorstel van de StAR. Er zal kritisch gekeken worden naar de financiële gevolgen die de arbeidsongeschiktheidsverzekering, zoals voorgesteld door de StAR, met zich mee zou kunnen brengen voor zzp’ers. Er zal gekeken worden in hoeverre het voorstel van de StAR een positieve bijdrage levert aan de waarborging van de inkomensbeschermingsfunctie van sociale zekerheid. Op sommige punten zal, waar relevant, een toets plaatsvinden aan het voorstel van de Commissie Borstlap. Ook zal op sommige punten, waar relevant, een vergelijking gemaakt worden met werknemers.
3.2. Huidige situatie
Op dit moment zijn veel zelfstandigen niet verzekerd voor het arbeidsongeschiktheidsrisico.105 Indien men arbeidsongeschikt wordt, ontvangt men dan logischerwijs geen uitkering. Indien een zelfstandige langdurig niet meer kan werken na ziekte of een ongeval en geen arbeidsongeschiktheidsverzekering heeft afgesloten, valt hij terug op een bijstandsuitkering van
€1.050.- per maand.106 Dit bedrag is erg laag om de maand mee rond te komen. Vaak moet hierdoor het spaargeld aangetast worden. Een nog meer vergaand gevolg is dat de zzp’er zijn
103 Denktank, ‘Keuzes in sociale zekerheid’, SEO-rapport nr. 2019-109, p. 32.
104 Euwals & Miselaers, ‘Uidragingen en beleidsrichtingen voor de Nederlandse welvaartsstaat’, CPB Achtergronddocument, 17 november 2016, p. 13.
105 Zelfstandigen Enquête Arbeid 2015, 2017 en 2019, TNO en CBS.
106 Stichting van de Arbeid, maart 2020, p. 5.
27
huis mogelijk kwijt raakt, omdat dit dan nog de enige manier is om aan geld te komen.107 Kortom: de financiële gevolgen kunnen zeer ernstige vormen aannemen indien een zelfstandige arbeidsongeschikt wordt en geen arbeidsongeschiktheidsverzekering heeft afgesloten.108 Indien een zzp’er er voor kiest om wel een private arbeidsongeschiktheidsverzekering af te sluiten, kan dit ook ingrijpende financiële gevolgen hebben voor hem. Een particuliere arbeidsongeschiktheidsverzekering afsluiten kost namelijk een hoop geld.109 Niet iedere zelfstandige heeft dit bedrag zomaar tot zijn beschikking. Dat de verzekering zo duur is, wordt veroorzaakt door het feit dat een groot deel van de zelfstandigen niet verzekerd is tegen het arbeidsongeschiktheidsrisico.110 Indien meer zelfstandigen verzekerd zouden zijn tegen het arbeidsongeschiktheidsrisico, zouden de uitkeringskosten verdeeld kunnen worden over een grotere groep zelfstandigen.111 Nu moet de kleine groep die verzekerd is tegen het arbeidsongeschiktheidsrisico een bedrag aan premies bij elkaar zien te krijgen dat hoog genoeg is om de uitkeringskosten te kunnen dekken.
3.3. Vergelijking werknemers
Werknemers zijn daarentegen wel in grote mate beschermd tegen het inkomensverlies.
Inkomensverlies door ziekte van werknemers wordt, zoals reeds eerder in dit scriptieonderzoek vermeld, tegengaan door werkgevers te verplichten om een zieke werknemer gedurende maximaal de eerste 104 weken het loon door te betalen. Dit dient een bedrag te zijn van minimaal 70% van het naar tijdruimte vastgestelde inkomen.112 De praktijk leert dat bij cao of arbeidsovereenkomst zelfs vaak een hoger percentage is afgesproken.113
Inkomensverlies na deze loondoorbetalingsperiode wordt beperkt door een arbeidsongeschiktheidsverzekering. Deze arbeidsongeschiktheidsverzekering wordt gefinancierd vanuit premies die werknemers via het bruto salaris van de werknemers afgedragen worden.114 Afhankelijk van het arbeidsongeschiktheidspercentage ontvangt de arbeidsongeschikte een uitkering uit de WIA.
107 Stichting van de Arbeid, maart 2020, p. 5.
108 Stichting van de Arbeid, maart 2020, p. 5.
109 Kosten arbeidsongeschiktheidsverzekering, centraalbeheer.nl
110 ‘4 op 10 zzp’ers geen voorziening arbeidsongeschiktheid’, cbs.nl.
111 Stichting van de Arbeid, maart 2020, p. 5.
112 Artikel 7:629 lid 1Burgerlijk Wetboek.
113 ´Loondoorbetaling bij ziekte´, das.nl.
114 ´Arbeidsongeschiktheidsuitkering´, centraalbeheer.nl.
28
Er kan dus gesteld worden dat de inkomensbeschermingsfunctie, wat betreft werknemers, in ons land zeer goed gewaarborgd wordt. Het verschil tussen werknemers en zelfstandigen is dus, wat betreft de waarborging van de inkomensbeschermingsfunctie, vrij groot.
3.4. Uitkering & Premie voorstel Stichting van de Arbeid
Zoals reeds in hoofdstuk 2 besproken, stelt de StAR een standaard arbeidsongeschiktheidsverzekering voor, waarbij iedere zzp’er verzekerd zal zijn voor 70% van het naar tijdruimte vastgestelde loon van de zzp’er. Dit bedrag kent wel een grens, namelijk een bedrag van bruto circa €30.000.- per jaar. Dit is 143% van het wettelijk minimum loon. De uitkering zal maximaal een bedrag van €1.650.- bruto per maand bedragen. Dit is 100% van het wettelijk minimum loon.115 De premie is indicatief vastgesteld op 8%.116
3.5. Waarborging inkomensbeschermingsfunctie voorstel StAR
Door middel van het tot stand brengen van een verplichte arbeidsongeschiktheidsverzekering voor zzp´ers, volgens het voorstel van de StAR, neemt de inkomensbescherming van zelfstandigen toe en wordt onderverzekering tegengegaan.117 Onderzoek van de Denktank118 heeft aangetoond dat door het tot stand brengen van een verplichte verzekering voor zzp’ers, minder zzp´ers in de bijstand belanden bij langdurige ziekte of arbeidsongeschiktheid. Dit zorgt er volgens het onderzoek van de Denktank voor dat de overheid jaarlijks €0,25 miljard bespaart op bijstandslasten.119 Een ander voordelig gevolg van een verplichte arbeidsongeschiktheidsverzekering wat naar boven kwam in het onderzoek van de Denktank voor zzp´ers is dat de concurrentie op arbeidsvoorwaarden afneemt waardoor er een gelijker speelveld tussen werknemers en zelfstandigen ontstaat.120 Volgens het voorstel van de StAR worden alle zzp´ers verplicht verzekerd tegen het arbeidsongeschiktheidsrisico. Indien zzp´ers arbeidsongeschikt worden, ontvangen zij een uitkering. Dit levert een grote bijdrage aan de waarborging van de inkomensbeschermingsfunctie.
3.6. Selectie
De voorgestelde arbeidsongeschiktheidsverzekering is verplicht voor iedere zzp’er. Een zzp’er kan niet uitgezonderd worden van deze verzekeringsplicht. Er vindt geen selectie plaats op leeftijd, beroepsrisico’s en de kans dat ziekte plaatsvindt. Een dergelijke selectie vindt wel
115 Stichting van de Arbeid, maart 2020, p. 3.
116 Stichting van de Arbeid, maart 2020, p. 15.
117 Denktank, ‘Keuzes in sociale zekerheid’, SEO-rapport nr. 2019-109, p. 28.
118 Groep van deskundige personen die zich focust op het vinden van oplossingen voor bepaalde maatschappelijke en politieke problemen en hierover adviezen over mogelijke oplossen formuleren.
119 Denktank, ‘Keuzes in sociale zekerheid’, SEO-rapport nr. 2019-109, p. 17
120 Denktank, ‘Keuzes in sociale zekerheid’, SEO-rapport nr. 2019-109, p. 17.
29
plaats bij het afsluiten van een particuliere arbeidsongeschiktheidsverzekering. 121 Hierdoor is het bij private verzekeringen mogelijk dat bepaalde (groepen) zzp’er geen arbeidsongeschiktheidsverzekering af kunnen sluiten, terwijl zij dit wil zouden willen. Ook op dit punt draagt het voorstel van de StAR bij aan de waarborging van inkomensbeschermingsfunctie van sociale zekerheid. Zzp’ers kunnen middels het voorstel van de StAR niet meer geweigerd worden bij een verzekering te sluiten. Iedere zzp’er zal dus verzekerd zijn van een inkomen bij arbeidsongeschiktheid indien het voorstel van de StAR betreffende de verplichte arbeidsongeschiktheidsverzekering verwezenlijkt zal worden.
3.7. Inkomensbescherming voorstel Commissie Borstlap
Volgens het voorstel van de Commissie Borstlap komt er één arbeidsongeschiktheidsverzekering voor alle werkenden in Nederland. Risico´s van zzp´ers worden op deze manier gedeeld met werknemers. Dit biedt vooral bescherming voor ondernemers met lage inkomens en minder goede risico´s.122 Indien, zoals de Commissie Borstlap voorstelt, alle werkenden in Nederland verzekerd zijn tegen het arbeidsongeschiktheidsrisico, wordt de inkomensbeschermingsfunctie mijn inziens nog meer gewaarborgd dan in het volgens het voorstel van de StAR. Volgens het voorstel van de Commissie Borstlap zijn álle werkenden in Nederland verzekerd tegen het arbeidsongeschiktheidsrisico, wat betekent dat iedere werkende een uitkering zal ontvangen indien hij arbeidsongeschikt wordt.
3.8. Kritieken
Het voorstel van de StAR stuit vanuit verschillende hoeken op kritiek. Deze kritieken hebben vooral betrekking op de hoogte van de premie die betaald dient te worden en de uitkering die hier tegenover staat. Volgens velen zou de verzekering te duur zijn. Zo heeft een vertegenwoordiger van ZZP Nederland gesteld dat een betaalbare premie eerder rond de €50.- tot €100.- dient te zijn, dan €100.- tot €200.- per maand.123 Ik kan me deels vinden in deze kritiek. De verzekering is zeker aan de dure kant. Mijn inziens is dit echter niet raar. Zo dienen niet alleen de uitkeringskosten betaald te worden uit de premies, maar bijvoorbeeld ook de kosten die verbonden zijn aan het re-integratietraject. Andere kritieken betreffen het feit dat de
121 Keuze voor zekerheid, Zelfstandig, p. 5.n standaard verzekerd tegen langdurig inkomensverlies door arbeidsongeschiktheid´, Stichting van de arbeid, maart 2020.
122 Denktank, ‘Keuzes in sociale zekerheid’, SEO-rapport nr. 2019-109, p. 31.
123 rtlnieuws.nl, ‘Verplichte aov gaat ZZP’ers tot 150 euro per maand kosten’.
30
verzekering alleen geldt voor zelfstandigen zónder personeel.124 Zij zien het zo dat alleen zelfstandigen zonder personeel ‘opgescheept’ worden met deze hoge premies.125
Vanuit de inkomensbeschermingsfunctie gekeken heeft deze kritiek mijn inziens geen poot om op te staan. Het doel van de verzekering is niet om zzp’ers op te zadelen met hoge premies, maar om juist te voorkomen dat ze in financiële problemen komen indien het arbeidsongeschiktheidsrisico zich verwezenlijkt en er geen arbeidsongeschiktheidsverzekering afgesloten is.
3.9. Deelconclusie
In dit hoofdstuk is ingegaan op de mate van inkomensbescherming die het voorstel betreffende de verplichte arbeidsongeschiktheidsverzekering van de StAR biedt. Vandaag de dag zijn veel zelfstandigen niet verzekerd voor het arbeidsongeschiktheidsrisico. Indien men arbeidsongeschikt wordt, kunnen de financiële gevolgen hiervan zeer groot zijn. Door alle zzp’ers verplicht te verzekeren voor het arbeidsongeschiktheidsrisico, zoals de StAR voorstelt, is het merendeel van de zelfstandigen verplicht verzekerd tegen het arbeidsongeschiktheidsrisico. Dit levert een grote positieve bijdrage aan de waarborging van de inkomensbeschermingsfunctie. Verder kunnen bepaalde (groepen) mensen niet meer geweigerd worden bij het aangaan van een private arbeidsongeschiktheidsverzekering, gezien er geen selectie op leeftijd, beroepsrisico’s of kans op ziekte plaatsvindt, wat bij een particuliere arbeidsongeschiktheidsverzekering wel het geval is. Ook dit levert een positieve bijdrage aan de waarborging van de inkomensbeschermingsfunctie.
Er worden, vooral door de zzp´ers zelf, veel vraagtekens gezet bij de vraag of de verzekering zoals voorgesteld door de StAR wel betaalbaar is voor de zzp’ers. De premie is aan de hoge kant, maar ik denk dat dit nodig is, gezien niet alleen de premiekosten gedekt moeten worden, maar bijvoorbeeld ook kosten verbonden aan de re-integratie.
Doordat de verplichte verzekering alleen geldt voor zelfstandigen zonder personeel, genieten de zelfstandigen met personeel echter nog steeds geen inkomensbescherming bij arbeidsongeschiktheid door middel van een verplichte arbeidsongeschiktheidsverzekering. De inkomensbeschermingsfunctie zou het meest gewaarborgd worden indien alle werkenden in Nederland verzekerd zouden zijn tegen het arbeidsongeschiktheidsrisico. Wat dat betreft waarborgt het voorstel van de Commissie Borstlap de inkomensbeschermingsfunctie meer dan
124 C. Vogel, ‘Voorstel verplichte aov voor zzp’ers: ‘Volstrekt onbetaalbaar’’, rtlz.nl, 26 februari 2020; ‘Zzp’ers weinig enthousiast over aov-plicht: ‘Niks met pensioen te maken’, rtlnieuws.nl, 5 juni 2019.
125 rtlnieuws.nl, ‘Verplichte aov gaat ZZP’ers tot 150 euro per maand kosten’
31
het voorstel van de StAR. Echter, zal het lang duren voordat het voorstel van de Commissie Borstlap in werking kan treden, gezien heel het bestaande systeem (de WIA) dan ook op de schop moet. Dit zou betekenen dat zzp’ers nog lange tijd een zeer geringe inkomensbescherming bij arbeidsongeschiktheid genieten. Beide voorstellen leveren een positieve bijdrage aan de waarborging van de inkomensbeschermingsfunctie van sociale zekerheid. Het voorstel van de StAR waarborgt de inkomensbeschermingsfunctie meer op korte termijn en het voorstel van de Commissie Borstlap meer op lange termijn.