Aantal monsterpunten: 24 (14%) Habitatrichtlijn: -
Flora- en faunawet: - Rode Lijst: kwetsbaar
Oranje Lijst: potentieel bedreigd
Kenmerken Eén van de kleinste vissoorten in Nederland is het vetje, die evenals
veel andere zoetwatervissen is ingedeeld bij de familie van de karperachtigen (Cyprinidae). Deze soort verkeert in de groep die het formaat heeft van de stekelbaarzen. Vetjes zijn slank en hun lichaam heeft een ovale dwarsdoorsnede. De anaalvin is opvallend langer dan de rugvin en dat is minder dan twee keer. De ogen zijn relatief groot en gelig, waarbij de diameter daarvan groter is dan de snuitlengte. De opvallend glinsterende zilverachtig aandoende schubben zijn voor zo’n kleine vis betrekkelijk groot; deze laten snel los. Het vetje heeft een onvolledige zijlijn (7-13 schubben). De rugkleur varieert. Er zijn exemplaren die een olijfgroene tot donkergrijze rug hebben, maar ook die geelachtig grijs tot zilvergrijs gekleurd zijn. De gelijkenis met de alver en rietvoorn is groot, vooral bij jonge dieren. De onvolledige zijlijn, de langere anaalvin en het ontbreken van de blauwe band op de flank zijn onderscheidend. Volgroeide vetjes zijn meestal iets groter dan acht centimeter, al zijn er ook wel die tien centimeter lang worden. De enige bekende volksnaam is groenrug.
Ecologie Het leefgebied van het vetje zijn vooral stilstaande wateren, al komt hij
ook wel voor in langzaam stromende en soms zelfs snel stromend water. Vetjes leven sociaal. Volwassen exemplaren zwemmen in scholen in de bovenste waterlagen. Wanneer de dagelijks beschikbare hoeveelheid licht afneemt en het donkerder wordt, neemt de onderlinge afstand tussen de vissen in de school toe. Tegelijkertijd begeven zij zich naar diepere waterlagen. Het is een soort risicospreiding om roofvissen te ontlopen. Vetjes leven ook in gemengde scholen met riviergrondels.
De paaitijd is van april tot juli bij een temperatuur van 16-25 °C. en in die periode produceren de vrouwtjes diverse keren eieren. Nadat de mannetjes een territorium hebben uitgezet bij loodrecht in het water groeiende plantenstengels, zetten de vrouwtjes daarop hun eieren in kleverig onregelmatige strengen af. Als er gebrek is aan stengels wordt af en toe in het water liggend materiaal gebruikt (Arnold en Langert, 1995). De eieren worden bewaakt en verzorgd door het mannetje. Hij zorgt voor de aanvoer van zuurstofrijk water door tegen de afzetplaatsen van de eieren aan te zwemmen. Als voedsel fungeren onder meer plantaardig en dierlijk plankton. Daarnaast worden in het water gevallen insecten genuttigd, kleine kreeftachtige en andere geleedpotigen uit de oeverranden. De vrij grote bek maakte het mogelijk dat zelfs vislarven en kleine dikkopjes worden gegeten.
Verspreiding in Nederland De landelijke verspreidingskaart is vermoedelijk
onvolledig. De oorzaak daarvan is dat het een onopvallende vis is en vooral de jonge dieren veel lijken op twee andere kleine soorten (rietvoorn en alver) Hierdoor ontsnapt hij nogal eens aan de aandacht. Redeke (1941) vermeldt dat de eerste exemplaren in 1921 zijn gevangen. De meeste waarnemingen zijn afkomstig uit visserijkundig onderzoek en van schepnetvangsten (De Nie, 1997). Het huidige beeld is dat het vetje verspreid voorkomt, waarvan het minst in Groningen, Friesland en Zeeland (De Jong, 2003). Verder is er weinig van deze soort bekend (Van Emmerik en De Nie, 2006).
Verspreiding in Eemland De soort zou grotendeels in het Utrechtse deel van de
Eempolders ontbreken (De Jong, 2003). Tijdens het onderzoek in 2007 en 2008 troffen wij het vetje op twintig plaatsen aan.
In de meeste waaien aan de noordkant van het gebied was hij aanwezig; er bevonden zich opvallend grote concentraties in twee van die waaien. In enkele waaien langs de zomerdijk hield hij zich ook op. Verder nog hier en daar in zijslootjes en bij de enige jaren geleden aangelegde plas op de plek van een voormalige eendenkooi. Uit de periode voor 2003 is zijn twee waarnemingen bekend (De Jong, 2003). Deze auteur geeft voor het deel van de Eem tot aan de oostelijke provinciegrens één waarneming van 1990-2003 aan. In 2008 zijn in twee waaien exemplaren gevangen.
Voor de Polder Arkemheen en de Putterpolder wordt aangegeven dat het vetje tot de karakteristieke poldervissen behoort. Het kwam daar in 1975-1977 voor in een beek, een wiel en daar op aansluitende sloten (Dirkse, 1972).
Bijzonderheden, bedreigingen en bescherming De naam vetje is afkomstig van
Redeke (1922), de eerste die de aanwezigheid wetenschappelijk vaststelde. Hij nam de naam over van lokale vissers in Noord-Holland, die deze vis goed kenden. Tot 1928 werd de soort vooral om zijn zilverschubben massaal gevangen. Die dienden als grondstof voor kunstparels. Honderdduizend vetjes waren goed voor één kilo parelessence. Plaatselijk kan het vetje massaal opduiken, wat kan gebeuren als predatoren niet voorkomen of in warme zomers. Het vetje kan dus worden beschouwd als een pioniersoort. Vroeger dacht men dat deze vis uit het niets in de modder ontstond. Franse en Duitse volksnamen duiden op het ontbreken van ouders.
Het vetje is geen beschermde soort. In de Habitarichtlijn wordt hij niet vermeld. Wel staat hij op de Rode Lijst en wordt als kwetsbaar aangeduid. De Oranje Lijst van de provincie Utrecht geeft de soort aan als potentieel bedreigd, wat inhoudt dat hij zeldzaam is.
Een netje vol spartelende pareltjes. Deze pionierssoort kan heel snel nieuwe wateren koloniseren en in één seizoen met duizenden soortgenoten tegelijk voorkomen. De soort neemt echter ook snel in aantal af naarmate er meer andere vissoorten bijkomen, vooral als het aantal predatoren toeneemt.