Historien.
SIet als den Bloemenist met vele moeyt kan winnen
Ee[n]' uytgelese Bloem', daerop stelt hy syn' sinnen,
Iae als syn nieuwe Bloem in eenig Glans uytstreckt, Gedurig daer op roemt, van hare fraeyheyt spreckt. Sy wort dan menig-mael te veel door hem gepresen, En aen verschijde volck seer onbetaemt gewesen,
Waer door dat het geschiet dat hy tot syne spyt
De nieuw-gewonne Bloem op eenen nacht wort quyt.
Soo is 't dat dickwils gaet met vele dwaese menschen, Die hebben naer hun hert verkregen dat sy wenschen, Waer op sy menig-mael dan r[o]emen met geluyt, Iae selver op den glans van hunne Vrouw oft Bruyt. Die hier op dit geluck te-veel quamen te rômen, Wirden wel haest hun vreught en Blijschap afgenômen
Candalus, die hier lijdt, verloôr hier door syn Lyf,
En Collatinus oock het alder-Schoonste Wyf. Siet dese alle-twee quaemen met open monden
De Schoonheijt van hun Vrouw aen ieder-een verkonden,
Candalus was soo dwaes, dat hy aen menig Heldt
Gestadig van syn Vrouw den Luijster heeft vermeldt: Noch was het niet genoech altydt van haer te praeten Maer was eens op een Feest noch voorder uytg[e]laeten,
Met open borst quam hy een' Ioncker aen-te-biên Dat hy syn Schoone Vrouw by avondt eens moest sien. Den Iongelinck verschrickt die was'er dapper tegen,
Candalus en kost hem hier geensints toe bewegen,
Hy seyd': Sal ick gesel so[o] st[o]ute Daedt begaen?
Ey neên, ô Edel Heer! daer k[o]ôm ick nimmer aen.
Sal myne guyle oogh' een Echte Vrouw beloncken, En voeden in myn hert veel schaedelijcke voncken,
Dit leyt te-groot gevaer: neên, Edel Heere, neên, Dat vriendelijck gesicht dat is voor U alleen: Iae die het broos gesicht laet schieten uyt syn paelen Van die sal haest het breyn en all' hun sinnen dwaelen
Hierom is't alder-best dat ick deés dwaese Daet Tot uw, en myn geluck, ten allen tyde laet.
Noch hiel Candalus aen, en quam hem als te dwingen Van synen wil hier in te willen eens volbringen,
En seyd': Doet mynen raedt, 't en kan niet qualijck gaen; Wat dient'er meer geseyt, den Ioncker nam'et aen Naer dat de helder Son was met haer licht geweken Ginck hy den Lincker self in syne Sael versteken,
Van waer dat hy kost sien syn Vrouwe door de spleêt, Sonde te zyn gesien: iae buyten hare weêt.
Daer sat den gragen Quant ged[o]ken in het doncker, Met eene waekend' oog' soo quam hy als een Loncker,
Waer-van Candalus h[a]d de Schoonheijt soo vermeldt.
Candalus, die alreed' was in syn bedd' gelegen,
Eer syn Geminde Vrouw quam in 't Salet gesegen, Sonder te zyn gev[o]lght van eenig' Camer-maeght, Om dat het haren Man alsdan soo hadt behaeght.
Mevrouw naer haer gebruyck, en sonder veel te [s]eggen
Quam hare kleederen van haer schoon Lyf te leggen; Want sy en wiste niet 't bedrog en dwaesheyt groot Van Gygers den Trouwant met haren Bedt-genoot. Terwyl dat Gyges was seer besigh in het gaepen, En om uyt dit bedrog een groot vermaeck te raepen,
Dat hy den hals uyt stack, gelijck de witte swaen, Tot dat deês s[n]ege Vrouw sag daer den Loncker staen. Sy hiel haer gramschap in, en lag met groote sorgen, Bevochten in den geest, tot aen den vroegen morgen Wanneer sy riep een knecht, die sy om Gyges sont, Die quam op haer bevél tot haer ten-zelven stont. Sy sprack hem deftigh aen met veel vergramde reden,
Wel Gyges, snooden Quant, vol van onsuijverheden, Hoe hebt gy U verstout t'aenvange[n] der Be[d]rijf Van my, een Echte Vrouw, t'aenschouwen haer naeckt lijf. Wat een vermetentheijt hebt gy aen my bedreven,
Wie heeft U desen raedt van dwaesheyt ing[e]geven: Dit moet my zyn bekent wat daer van d'Oorsaeck is, Oft een aenstaende do[o]dt-die i[s] voor U gewis?
Maer soo Sy hadd' verstaen de [D]waesheyt [on]gemeten Van haren Eygen Man, dit heeft haer soo gespeten
Dat Sy op stae[n]de-voet versmaede syne Daet, En 't onbetaemt Bedrijft in sijnen Echten Staet. Sy seyd'et Gyges aen: Wel Gyges, gy moet sterven
Iae gy, oft mynen Man, die moet nu 't leven derven.
Ick sweêr U by [m]yn Trouw, en by myn [e]erbaer r[oo]dt, Heden ben ick de uw', oft heden zyt gy doodt.
De Borst aen U getho[o]nt, en voor het licht gebleken, [E]n mag maer in de Tr[o]uw zyn door den Man bekeken.
Den tweeden, die [']t oock is, mo[e]t zyn h[e]t licht ontseydt, Dus staet v[oo]r U, [o]ft Hem, de vaste Doodt bereydt. Sa past dan [o]p 't is tydt, de kans di[e] is t[e] waege[n], Verstaet Ca[n]dal]us d[']eerst', oft g[y] sult zyn verslaegen,
Wat staet g[y] slecht en siet, verslaet den dwaesen V[o]rst Is '[t] dat gy leven wilt, thoont nu een kloecke b[o]rst.
26
't Verschil was wonder groot: eer Gyges wirt bewogen Maer wirt ten-lange-lest' door vrees en loon gebogen
In 't kort het was gedaen, den Prins verloôr het Lyf, En al wat hy besat, en oock syn Eygen Wyf. Alsoo is het vergaen met hem, die door dwaesheden Thoonde aen synen Vrint de Schoonheyt ende Zeden
Van syne Eyge Vrouw. Soo gaet'et t'allen tydt, Al die veel [r]oemt en stoeft wort syne blijschap quyt Ia selfs het Roo[m]sche Volck die heeft dit oock beschreve Hoe soo een dvvaese Daedt wirdt eens by hun bedreve
Door menig Edel Heldt, die wedden saem op prys Wie had de Sch[o]onste Vrouw, die won voor dese rys.
Tarquinus, Iongen Vorst, wulps ende dwaes van leven,
Die was van het getal die moest getuijge geven
Wie dat oprecht besat de Scho[o]nste Vrouws-persoon, Aen die moest zyn geiont den Prys en Lauwer croon. Sy zyn dan veel te saem in menig huys getreden, En hebben wel bemerckt de Sch[o]onheyt, ende Zeden,
Ia waer in dat bestont hun werck naer hunnen staet, Hun vriendelijcke spraeck, en aengenaem gelaet. Sy vonden veel te-saem hun in den wyn vermaeken, Die waeren aen den dans met opgeblase kaecken,
Veel ander wederom, gekrolt, en geblancket, Weêr ander luy en leêgh die saten in 't Salet. In Collatinus huys zyn sy ten-l[e]st' getreden, En vonden daer syn Vrouvv met vele neirstigheden
Met menig Camer-maegt heel besig aen de Naedt, Gekleedt, ende geçiert met een betaemt gewaedt. Maer als sy haren Glans, en hare Scho[o]nheyt sagen, Waeren sy al-gelijck in hun gemoet verslagen,
Sy seijden al-te-saem', Dat Collatinus hadt
De Alderschoonste Vrouw van heel de Roomsche Stadt;
Sy gaven haer deês Eer, en presen haer Schoonheden, Haer vrindel[i]jck gelaet, haer wercken, ende Zeden;
Maer Coll[at]inus was hier in het meest verblijdt, Om dat den Prys en Lof aen Hem wirt toegesijdt; Iae dat een-ieder quam Lucretiam te eeren,
Dat dede syne Vreught gestaedelijck vermeeren: Maer siet in dit geval soo wirdt den Iongen V[o]rst Door haren schoonen glans ontsteken in de borst. Doch hy is uyt haer [h]uys op[st]aende-voet getreden, Soeckende in syn hert, door vele listigheden
't Aenschouwen wederom haer vrindelijck gelaet, Het zy door soetigheyt, oft selver door verraet.
Tarquinus, boosen Prins, seer wulps, en ongebonden
Die heeft in sy[n] gemoet 'nen snooden raedt gevonden Terwyl' dat Collatin' was uyt de Roomsche Stadt, Dan wi[r]t hem eerst berooft syn alder-beste Schadt. Naer Collatinus Huys gingh hy met groot verlangen, Alwaer hy naer betaem wirdt van de Vrouw ontfangen
Met Eere en Respect, om sijnen hoogen Staet; Maer wist van geen bedrog, noch listen, ofte quaet. Daer bleêf Tarquinus self den tijdt by haer besteden Tot in den avondt laet, dan is hy weg getreden;
Nochtans niet uyt haer huys, alleen maer uyt't Salet Soo hiel hy hem verborgt tot dat Sy was in' bedt.
Hy heeft dan inde hant een blinckend' sweirt genomen En is met groot gewelt in haer Salet gekomen,
Hy heeft haer voorgestelt, eerst met veel soetigheyt Den ongetoomden Drift van syn Onsuijverheyt.
Lucre[t]ia verbaest, als Sy dit quam te hooren,
Dat hy haer Eerbaerheyt, oft 't Leven wou vermooren, Mee[r] als een booswicht doet, oft als een boos tirant Soo wirdt sy door den Prins seer wreédig aengerant. Sy riep dan over-luijt: O Booswigt ongemeten! Is dit een Konincks Daedt, waer is dit oyt geweten
Dat gy hier schenden moôgt den Trou en Echten Bant, Of brengen in verdriet, in smerte, ende schant, De alder-wreétste Do[o]dt die wil ick eerder kiesen Als wel myn Eerbaerheyt geweldigh te verliesen,
Vervloeckt is uw gepeys, en uwe schelmsche daet, O Boef vol snoodt bedrogh, vol listen en verr[a]et. Sy socht den Boosen Vorst te brengen tot de reden; Maer hy heeft met gewelt haer Suijverheyt bestreden,
Niet als een Konings-kint, maer erger als een Beest, Die geene Weth en acht, noch geene straffe vreest. Iae als Lucretia was door syn macht geschonden Heeft Sy haer soo mistroost, ende bedroeft bevonden,
Dat Sy haer heeft ontseydt het Leven en het Licht, En trachte naer de Doodt met haren fellen schicht. Sy maeckte groot misbaer, en dede niet als klaegen Over het Dwaes Bedryf, en all' de b[l]inde slagen
Van Haren eygen man, dat Hy den Boef en Wulp
Thoonde syn eygen Vrouw, syn aengenaem Behulp.
Sy voelde in haer hert een innigh vier ontsteken, Sy wou op staende-voe[t] dit droevig leét gaen wreken,
Sy hiel gestadig raet om aen het Rooms-Gebiedt Te thoonen de Boosheyt door hunnen Prins geschiedt. Hierom heeft Sy terstons gesonden om haer Vrinden En om haer naest[e] Bloet, die Sy het meest beminden
Die heeft Sy al-te-mael ontboden op een' teydt, Aen wie s'heeft voorgestelt dit alder-vreetste Feyt. Aen C[o]llatinus d'eerst' verweêt Sy syn Dwaesheden. Daer naer heeft Sy ontdeckt de Bo[o]sheyt onbesneden
Van die de Roomse Wet moest t'allen tydt voorstaen,
Haer hadd' soo schandelijck deês Wreêtheydt aengedaen.
Sy seyde: Vrienden, siet, sult gy het leét verdragen Waer mede uw Geslacht, in my, soo is geslaegen?
Toont nu uw moedig hert, en straft den gylen brant Van die de Trouwe breckt, U brengt in sulcke schant
Tarquinus vol boosheijt die heeft de Trouw geschonden
En heeft aen my gedaen, dat noyt en is bevonden, Iae door sijn snood gedrog, gewelt, en listigheijt, Heeft hy myn Eer gescheurt, O w[at] onsuyverheij[t]! Sal dit de Roomsche Wet gedoogen, oft gehengen, Dat hunen VVulpsen Prins sal tot die schande brengen
Eene Verbonden Vrouw, ofte een' Eerbaer Maegt?
Die sal te-niet vergaen, als sy dit Feijt verdraegt. Haer Vrienden al-te-saem die stonden soo verslagen Als sy het groot misbaer, en hare droefheijt sagen,
Sy gaven haer veel Troost, en seyden uyt de borst Als dat een wreede straf soud vallen op den Vorst.
Lucretia wed'rom die quam hun te bewysen
Dat Sy haer leven self op d'aerde quam misprysen, Sy riep: wat ongeluck kan my, en myn Geslacht,
Hier op het aerd[']sche dal worden ten-toon gebracht, Als dat men met gewelt de Eer en Glans sal rooven, Door List en vuyl bedrijf, een goede faem verdooven
Dit maeckt de diepste wond', en aldergrootste pyn Als oyt kan zijn bedacht, oft uijtgevonden zyn. Iae myne Eer is weg, dat komt my 't hert verscheuren Dat doet my sulcke leét, dat moet ick nu betre[u]ren,
Eijlaes wat ongeluck! sal ick op d'aerd'sche dal Leven altijdt versmaedt? O droevig ongeval! O ongeluckigh mensch! ick voel in myn gewrichten Dat ick van schaemte moet in alle tyden swichten
Gelijck de Fleder-muijs vlucht d'helder sonne-schijn Soo doet het Vrou-geslacht, die soo geschonde zyn.
27
Ach waer ick noyt geweest! ah waer ick noyt gebore Het soude beter zyn, als t'hebben hier verloren
Diên ongemeten Schat, den Glans van Suyverheyt, Die my in 't ongeluck, ende ellende leyt.
Die hier geen Eer en heeft, die siet-men altijt haeten Hoe worden sy versmaet, van ider-een verlaeten,
Wa[t] staen ick hier en klaeg met Tranen en gesucht Op d'aerde is voor my noijt nimmer geen genucht Eene aenstaende Doodt die sal mij beter smaecken Als wel te zyn bekleedt met twee beschaemde Kaeken
En als door innigh leét te lijden altijdt smert Door prangen in 't gemoedt, en suchten in het hert. Ia Sy seer slecht bedacht, eer't imant kost voorkomen, heeft op den staende-voet een' P[e]lgnaert uytgenomen
Die Sij verborgen hadt, die was als eenen schicht, Waer mé s'haer Hert doorstack in ider-eens gesicht. Haer Vrinden al-t[e]-mael die schenen sonder leven; Maer Collatinus 't meest die quam van schrickt te beven
Om dat hy 't Edel Bloet sag loopen van sijn Vrouw, Hier door wirt hy gepijnt met vele smert en rouw. Alsdan heeft hy versmaet syn dwaesheyt ongebonden En hy riep over-luijt: wat heb ick doch begonden!
O on[b]etaemde daet, te thoonen dat-men mindt Aen een' boos-aerdig Vorst, of selver aen syn vrindt. O wulpsheyt ongehoort! hoe ben ick te misprysen Om dat ick myn geluck, myn weêrde Vrou quam wysen
O geene dwaeser zaeck en kost hier zyn gedaen Als ick uyt Ydelheijt hier selver heb begaen! O onbedachten mensch! hoe ben ick te versmaden? O wat een dom verstant, met ydel windt geladen,
Hoe heb ick hier geroemt, gestoeft op myn geluck 't Welck nu d'oorsaeck is van myne smert en druck Ick wil op staende-voet een-ieder gaen be[t]hoonen Dat ick het snood bedryf van diën Boef sal loonen,
Want die de Trouw vernielt, iae die de Weth verdoet, Daer aen moet zyn gewaegt de leste ruppel bloet. Hy quam syn Ongeluck syn Vrinden aen-te-klagen, Die hebben onder een dan eenen Raedt geslagen,
Om op den [st]aende-voet te doen in 't Rooms gebiet
Den onbetoomden Prins, met syn Geslacht, te-niet.
Iae Junius Brutus die dede een [...]arange;
Waer door de Vrinden al voelden wel duysent prange Hy stelde hun daer voor deés alder-vreetste Daedt, Dat die moest in hun Weth zyn als de pest gehaet. Hy seyt: Sal dit den Raet met stil gemoet aenschouwe Sal hy in een geslacht altydt Tijranne[n] houwen,
Den Vader is soo wreet dat Hy de Wet verslindt, Hier siet gy oock alreédt de bo[o]sheydt van syn Kindt.
Hoe sou het naer-geslacht ons t'allen tydt verfoeyen, Liet-men hier een Tijran in syne Boosheyt groeyen?
Sy moeten zyn berooft van hunne Digniteyt:
Want eenig snood geslacht en dient geen weirdigheyt Wae[r] is ons moedig hert, waer zyn ons manne daden? Siet een Vrouwen's Hert komt ons bedryf versmaden
Dat wy hier al-te-lanck lyden een wreét Tijrant Tot schande van den Raedt, en van het Vader-lant.
Laet ons aen al het volck de Doode Vrouw verthoonen, Op dat sy dan met ons deês groote Boo[s]heyt loon[e]n
Van dat onnut geslacht, dat noyt geen goet en doet Maer d[i]e [d]e Wet verplet door wreétheyt ende woet Sy hebben dan 't Lichaem op staende voet genomen, En zyn met groot [m]isbaer soo op de M[e]rckt gekomen,
Alwaer het wirt gestelt voor ieder in 't gemyn, Om dat soo wreéde Doodt sou stracx verkondigt zyn Daer lag [L]ucretia, soo groot geacht in R[o]omen, Maer als sy wirt gesien, een-ieder quam te schroomen
Een-ieder was verbaest, maer als hun wirt vertelt
De Bo[o]sheyt ongeh[o]ort van hunnen Vorst, en h[el]t,
Dan waren s'in hun hert als met een vier ontsteken, Een-ieder was genyght, om sulken quaet te wreken,
Sy hebben al gelijck den Prins, en syn Geslacht, Om hunne Tijrannie verwesen, en veracht: Sy waren soo vergramt, en op den Prins verbolgen Dat sy met alle macht hem quamen te vervolgen
Tot dat hy wird gedoot: dit kreêg hy voor syn straf Dat hy, en syn Geslacht verloôrde Cr[o]on en Staf. Siet soo w[i]rt desen Prins, om syn boosaerdig leven, Self van het Heydens-volck vernietigt, en verdreven
Soo wirt het boos Bedryf altyt door hun gehaet: [T]e meer als eenen wolf wort sulcke Man vers[m]aet.
28
Afbeeldinge.
EEn Heydens Kindt is wel gemoed' Als hy d'onnoosel Schaepen hoed' In't Veldt, oft in het ieugdigh Wout; Maer dickwils is hy dan te stout. Wanneer hy spelt op syne Fluyt, En maeckt een onbedacht geluyt, Soo dat hy roemt op syn geschal: Maer noyt en vreest voor ongeval, Terwijl hy rust aen eenen Boom, Oft hem verheught aen eene stroom, Soo dat hy dan door dwaes belijt De Schaepen laet in Libertijt Om dan te loopen in het Groen Als d'ander Wilde Dieren doen; Doch als syn Schaep is vry en los Dan gaet het dolen in den bos, Oft daer veel scherpe doôrens staen, Waer syne Woll' blijft hangen aen; Maer dit is noch seer klijn geacht, Daer wordt meer ongeluck verwacht: Want siet 't Schaep valt in groot verdriet Als eenigh Wolf dat alleen siet
't Zy in den Bosch, oft op het Landt, Dat wordt door hem dan aengerandt, Verscheurt door syn geweldt en macht Soo wort 't onnoosel Schaep verkracht, Om dat het hadt de Libertyt
Wordt het ellendigh 't leven quyt, Terwijl den Herder staet en spelt Is 't dat-men hem syn Blijdtschap stelt Soo is 't dat dickwils selfs vergaet Met die zyn in den Echten Staet, Die hier besitten door de Trouw Een' teere Spruyt, een' Schoone Vrouw, Veel roemen dan al te gemyn
Dat sy den Herder daer van zyn, Sy thoonen die aen menigh Vrindt, En self aen volck, dat 't niet en dindt, Het zy aen eenen wulp van 't Hof, En dickwils noch aen erger stof, Daer in hebben sy hun plaisier,
Selfs dat hun Vrouw' doet naer den swier Iae dat sy volght de Ydelheyt
Door syne onvoorsichtigheyt; Doch als syn Vrouw, die hy bestiert, By vele wulpsche lieden swiert, Die wordt dan dickwils, tot syn spyt, Van haere schoonste Wolle quyt, In haere Eer wordt sy gescheurt, Oft wel noch meerder leêt gebeurt, Door eenigh Wolf van vuylen aerdt Soo wort den Man met druck beswaert; Want hy verliest het geên hy acht, Door syne dwaesheyt onbedacht,
Syn vreugt, syn blijschap, en genucht, Waer door hy dan soo droevig sucht.
IAER-SCHRYVENDE SINNE-BEELDT.
HET HE