Historie
SIet als de heete Sonn' m[e]t hare helder straelen Komt opde witte sneeu der hoogste bergen daelen,
Sy treckt die d[an] te-saem, soo dat sy neder-rolt, Waer door sy in den put, [o]ft diepe gronden bolt. Alwaer sy blijven moet een' menigte van iaeren Eer dat sy-wederom haer kan veropenbaeren,
Om dat sy leijt versmacht onder het groot getal Het geên sy mede trock door haeren grooten val, Soo gaet 't dickwils selfs met Venus boose straelen Wanneer die op het hooft van eenig Vorst komt daelen
Die treckt hem tot den val, als mede syn gebiet, Waer uyt dat sig ontstaet veel droefheyt en verdriet Ia als hier wort vertoont hoe dit vier quam te schynen Op diën boosen Prins, en V[o]rst der Castilynen,
Want door de Venus vlam wirdt hy in syn gemoedt Als met een helsch vergift van vuyligheijt gevoedt Selfs in den besten tydt, en 't schoonste van syn iaeren Als 't was den rechten tydt, om naer behoor te paren
Wirdt hy door Venus schicht getrocken tot den lust, Soo dat hy in syn hert was altydt ongerust.
Hy liet syn Konings-plicht, en ander saecken blijven, En nam den handel aen met het gespuys der Wyven,
Alwaer hy dagen lanck bleêf nemen syn vermaeck In dranck, in vuyl gespel, had hy alleen de smaeck
Padilla was den Naem van die hy quam te minnen,
Door deês wirt hy berooft van syn verstant en sinnen: Want dese hadt den Vorst, door haren vuylen drift Geheel syn Konings-bloet tot in den grond vergift. Waer door dat hy sig-self en syne ieugt quam krencke Het geên hy self ten-lest heeft wel gaen overdencken
Als dat 't was groote schand voor syne Konings-Croon Te zyn met dagen lanck by een vuyl Vrouw-persoon. Hy heeft dan selfs gedacht Padilla te verlaeten, Om te voldoen de wensch van syns Ondersaeten,
Die sochten al-gelijck, als dat hy in den Bandt Sou treden met een Bruyt tot welvaer van het landt Hem wirt voor d'oog gestelt een Maeget uytgelesen, Die schier Europa door wirt over-al gepresen,
Iae die gesproten was uyt het Bourbons Geslacht, Die menig Edel Vorst om hare Schoonheyt acht. Hy heeft'er naer gehoort, en heeft aen haer gesonden
Gesanten, die de vraeg aen haer moesten verkonden,
Die souden doen verthoon als dat selfs hunnen Vorst Genygt was tot de Trouw uyt een oprechte Borst. En dat hy selver was tot haer gestaegh genegen Mocht hy den Vader maer tot dese Saeck bewegen,
Syn Landen en Gebiedt, en Konincklijcken Thr[oo]n. Die d'Ambassade deêd', die kreêgh naer korte dagen Een seer gewenst Bescheét op 't gene hy quam vragen
Want hy verkreêg het Woort van Koninck en de Maegt 't Gene a[e]n het Frans Hof op't hoogste heeft behaegt Men wenschsten haer Geluck, en alles wirt bereden, Men sag om haren t'wil met duysende b[est]eden
Voor al dat noodig was voor haeren Br[u]yl[o]fts-dagh, Vol Luijster ende Gians, als oyt een Koninck sagh. Als [a]lles was berydt, soo ging s'haer oock beryden, Om uyt haer Vaders H[o]f voor altydt te gaen schyden
Om te vertrecken self tot haren Bruydegom, Alwaer Sy hadd' gedacht te wesen willecom. Als Sy meynde in't Ryck met Eer te zyn ontfangen Sy voelde daer in 't hert wel daysend droeve prangen
Om dat den Bruydegom, heel slecht en onbedacht, Noyt to[o]nde syne plicht, en Konincklijcke Pracht. Sy docht in haer gemoet, dat dit iet moest bedieden, Sy tho[ond]e droef gelaet voor all' de Edellieden,
Soo dat haer Bruyloft-feest scheén een Begraeffenis Oft ander ongeluck, het geên veel erger is.
Maer als S[y] door de Trouw haer-selve vont verbonden Dan voelde s'in haer hert een menigte van wonden,
En ander Swarigheyt, om dat den Wreeden Vorst Haer geene Liefde droeg uyt een oprechten Borst. 't En heeft haer niet gebaet het suchten ofte klaegen Sy moest dit tot haer sme[rt] verduldelijck verdraegen.
Eylaes! het was [t]e-laet, syn Hert dat was verpandt Aen het vergiftig vier, aen Venus minne-brandt. Hy liet de Koninginn' met haer bedroefde wangen, En nam ontuchtelijck wed'rom syn oude gangen
Tot het Boosaerdig Wyf, welcke door haren Sanck En ander vuyl bedryf, den V[o]rst hiel in Bedwanck,
18
Maer d'Oude Koninginn', syn Moeder, goet van leven, Heef't dan eengoet vermaen aen haren Soôn gegeven,
Sy seyd': Wel dwaesen Vorst, 'k en noem u niet myn kint
Maer eenen domme Mensch, die geene Croon en dint.
Is dit uw Konincx-plicht, zyn dit uw vrôme daeden, Zyn dit d'Exempelen van uw' Deugtsaem Vo[o]r-sae[d]en,
Zyn die besmet geweest met sulken vuyl fenyn? Ey neen, hun Konincks-bloedt was uyt'er maten ryn. 't En is geen Konincks-daedt syn eygen Vr[o]uw te haeten, Veel minder om [e]en' Boel de selve te verlaeten,
Wat ongehoort Gedrag, dat gy een Hoeren-hindt
Meer als een scho[o]n Princes van Konings-bloet bemindt. En vreest gy niet de Straf, die uyt des Hemels Salen
Sal op uw Koninck-ryck, en op uw Croone dalen, Waerdoor dat gy misschien sult eens gedwonge zyn Te laeten uwen Throon, of wel noch meerder Pyn. My is alreéd bekent, hoe dat Fransche Helden Versaemelen hun Macht, en komen self te-velden,
Sy willen wreken 't leét, dat gy uw Vr[o]uw aendoet, Het Welck is een begin van uwen tegenspoet. Siet selfs het Opper-hooft, den Prince der Prelaeten, Die komt uw boos bedryf, gelijck de helle haeten,
Gy zyt van nu af aen geslaegen in den Bandt, Onnut op 't aerd'sche dal, verw[e]sen tot den brandt. Deês Moeder, goet van aert, die heeft hem aengewesen Hoe heel de werelt door syn leven wird mispresen,
Iae dat syn eygen volck verfoeyde syn boosheyt, En 't ongehoort Gedrag van syn Onsuyverheyt. Maer hy bleéf als versteent, en ging syn oude wegen, Hy achte geen vermaen, geluck, noch hemels Zegen, Hy lachte met de weth, en oock met Godes macht; Want naer syn vuyl plaisier rede hy naer de iacht. Maer als hy eens in 't bosch was in het heftig iaegen Dat hy hem vont alleen doen scheén hy seér verslagen
Om dat hy onbedacht sag in dat duyster wout
Een Spoôck en Mensen-schrik, 't gene hem wederhout Het welcke hem vertoont de boosheyt van syn leven, En self wat eene straf hem quam op't hooft te sweven
En naer een fel ve[r]maen verdw[een] het met'er spoet Maer desen Boosen Vorst die reed op staende-voet Recht naer syn Konincks Hof, alwaer dat hy liet blijcken De alder wreetste daedt, van all' de Koninck-rijcken;
Want hy was onbevreest, den duyvel, en de hel VVirden door hem geacht gelijck als kinder-spel. Hy nam noch meerder toe in boosheyt van syn leven En deéd de Koninginn', syn eygen Vrouw, vergeven,
Met eenig boos venyn, waer door haer droeve ziel In d'handen wederom van haren Schepper viel. Als dit moo[r]daedig feyt het Frans Hof had vernomen Is het op staende-voet met al syn Macht gekomen
Om soo te wreken 't leét, gedaen aen hun geslacht En vielen in syn Ryck met veel gewelt en macht. Iae syne Princen self die waeren soo verbolgen, Dat sy den Koninck oock begonden te vervolgen,
Hy wirdt om syn boosheyt van ieder een versmaet, Soo dat hy als vergift op d'aerde wirdt gehaet.
Geheel het Koninckryck wird met geweld bestreden, Verwoest, ende ver[n]ielt, het was'er vol droefheden,
Een-ieder was mistroost, om dat sy in 't gemyn Moesten om syn boosheydt lijden deés smert en pyn Het is een groote pyn die het gemyn moet dragen, Als't voor een Hooft alleen moet lijden sulcken plagen
En dat door 't snood bedryf van eene Venus-b[o]rst, Wae[r] door dat word vergift soo menig Helt en Vorst, Wat meerder ongeluck kan op de Landen daelen Als dat het Opper-Hooft gestaediglijck blijft dwaele[n]
Door Venus vuylen brant die hem 't herte ontsteckt. Waer door hy tot den val veel ondersaten treckt. Die hem dan volgen naer in alderley boosheden, En noyt meer en voldoen de weth, volgens de rede;
Maer die den dwaesen V[o]rst volgen in synen lust, In sulcken Ryck en is noch vrede, nochte rust. All['] die tot vuyl bedryf geduerig zyn gedreven Siet-men al menig-mael op 't eynde van hun leven
Verworpen en veracht voor een dusdanig quaet, Soo dat hun goet en faem gelijck de sneeu vergaet. Iae als het nietig stof, en het schuym van de baeren: Het welck geen oogenblick een wêsen kan bewaeren,
Want het terstont vergaet, eer dat het wésen heeft Soo is't met dien Mensch die Vrouw Venus aenkleeft. Men weêt, het is gewis, die by de Venus-dieren Soecken al hun vermaeck, vreughden ende plaisieren,
Wae[r] door sy menig-mael hun plichten laten staen, Die moeten al-gelijck ellendighlijck vergaen. Gelijck ick heb gesien, en selver kan getuygen Hoe dat het Venus-vier deêd' vallen, ende buygen
In d'alder-grootste smert, die oyt kan zyn gedacht, Een dwaes en vuylen Mensch die was van goet geslacht Die ieder in syn Ieught quam minnen, ende vieren Om syne Deugtsaemheydt, en vele goê Manieren, Waer mê hy was begaeft: maer 't was in dien tydt Dat hy hem tot een Reys met voordeel had berydt. Hy is met vlijtigheyt naer Spanien toe geresen, Alwaer hy wirdt geacht, en om syn Deugt geprese[n],
Iae van een Spaenschen Heer wirt hy dan soo bemint Oft dat hy had geweest een Edel Princen Kint. VVant siet als desen Heer wirt als Gesant gesonden
Om aen den Franschen Vorst s'Konings-wo[o]rt te [k]onden Daer moest den Iongeling oock mé zyn op de rys
Naer de vermaerde Stadt genaemt door ons Parys. Daer was 't dat desen Heer dede synen Intreden, En deéd tot meerder glans met duysenden besteden;
Parys had noyt gesien den Ryckdom, en de Pracht
Die desen grooten M[o]er verthoonde door syn macht. Iae daen den Iongelinck, daer aen quam oock te blijcken Dat hy in schoon çieraet geen Edel[do]m moest wijcken;
VVant hy droeg op syn Kleet als eene goude plaet Van menig schoonen Boordt, die lag op ider naet. Als hy syn-selfs besag, en ging 't geluck bepeysen, Dat hem soo menig Heer quam selver Eer bewysen,
Om dat hy had het Ampt van Secretaris-staet, Hy was daerom verblijdt, en thoonden soet gelaet. Hy quam daer aen met vlijt syn leven aen besteden met groote neirstigheyt, met iever, ende Zeden,
Oft dat hy was een Man van Adelijck Geslacht. Hy was seer wel geleert in [T]aelen, en in 't schryven, Hy kost soo menig saeck en dienste self bedryven
Van synen eygen Heer, als mede van syn Hof, Daer door behaelde hy geduerig grooten Lof. Hy had naer sijnen wensch, by dagen ende tyden, Iae wou hy gaen te-voet, oft woude hy weêr ryden,
Het zy in een Caros, oft op een moedig Peirdt, Als hy maer eens en sprack hy had naer syn begeirt, Hy was daer soo geacht, als Joseph was voor desen In 't Hof van Phara[o], van ieder soo gepresen,
Tot dat ten-lange-lest hem viel in sijnen sinn' Te soecken syne lust in Venus vuyle minn'.
19
Het was s[ee]r onbetaemt het geén hy ging bedryven, Mits hy verkeeren ging met het Gespuys der Wyven,
d'Eene heeft hy gevlijdt, en d'ander weér bemint, Tot menig vuyl beiag, dat geenen mensch en dint. Iae selver roemden hy op alle syn' Maitresses,
Als oock op hunn' Amours, en all' hun vuyl Tendresses, Van menig ander Feyt daer van sprack desen Gast Dat aen geen Eerbaer Man, se[l]fs geene vlugge past. Maer als men hem dan sprack van syne Vader-landen, Verfoeyde hy dat strax, hy sprack'er van met schande,
Hy seyd' Dat hy meer vreught genoôdt op eenen dagh
Als Bruss[e]l op een Iaer, oft Neêr-landt, geven magh.
En dat hy aen d[en] Lust den vollen toom mocht geven Om dat hy naer syn hert daer was seer hoog verheven,
Seyde hy, dat hy noch sou worden met'er tydt, Door synen Goeden Dienst, aen Syne Majesteyt, Hem dochte dat hy self een' Generael soud' wesen, Als hy in Spanien sou zyn wed'rom geresen,
Dat hy daer soude zyn ge-eert als eenen Heldt. 't Gene hy dickwils self met hoogmoet heeft vertelt Hem docht dat door syn macht den vyant soude wyke Soo dé hy door syn tong' syn dwaese driften blijcken,
Hy wou door sijne arm dwingen den Affricaen, En selver stercker Slot, als 't gene van Oraen: Iae als Phaëton zelf woud' hy den Waegen mennen, De Peirden, sijn verstant, en quam hy niet te kennen,
Syn hert dat liep verdoôlt door Venus vuylen lust, Hy vont in syn gemoet geen' d'alderminste rust. Hy scheên te zyn gemerst op Venus vuylen waegen, Noch hy en wiste niet van droefheyt, ofte klaegen
Tot dat den Waegen was in sijnen vollen loop, Dan wirt hy omgestort, geworpen over-hoop. Hy die was in sijn Ampt soo trots en hoog verheven Wirt door syn eygen schult als door een vier g[e]dreven
Geworpen in den grond, voor sijne vuyligheyt, Kreég hy dan duijsent smert, ia pyne, en droefheyt. Hy lag daer als verbrandt, en dede niet als kermen, En seyd' te zyn verscheurt in 't lichaem, ende dermen,
Hy riep als 't was te laet om baet voor sijne pyn, Men bracht dan voor sijn quael veel vuyle medeçyn Hy moest dan onderstaen de alder-wreétste pynen; Die sijne macht en ieught deden als sneeuw verdwyne;
Syn vleesch is soo verrot, dat 't selver viel van een, Soo dat-men self kost sien in sijn gesicht het been, Syn' Neus was oo[c]k gelijck, met lippen ende wangen, Hy was een mensche-schroom dat hy was so[o] behange
Vol rimpels, ende naed' als die komt uyt het vier, Daer lag dan all sijn vreught, sijn welde, en plaisier. Hy wirdt dan eerst veracht gelijck de schorfste Honder[t] Om dat hy door sijn schult was in 't gesicht geschonden
En hy wirdt soo versmaet: en dat van iegelijck Dat hy wenste te zyn op staende voet een lijck. Als dan heeft hy verfoeijt sijn ongeregeltheden, Als oock het Vrouw-geslacht, met al hun vuijligheden:
Maer 't was dan al te-laet: want hy was al geschent, Van niemant meer gesocht, noch van imant gekent
Syn Ampt dat wirt hy quyt, en uyt het huijs gedreven 't Geén hem gaf dobbel smert in sijn ellend[i]g leven,
Hy riep dan overluijt: Ach dese droeve straf
Is den gesochten L[oo]n, die nu daeldt op my af.
O! wat een groot verschil, hy die was hoog geresen, En eerst om sijne Deugt van ieder Eer bewesen,
Maer soo dat hy verliet sijn Plichten, en het goet, Wird hy om sijn bedrijf gestooten met den voet. Siet 't is een staele weth, dat vele in hun leven,
Self op het aertsche dal wort loon naer werck geg[e]ven Want Joseph door door syn Deugt behaelde Eer en Lof, En desen voor syn quaedt wirt self geiaeght uyt 't Hof. Dit is een schoone Les voor d'Oud' en Iongelingen, Hoe dat s'hun t'alle tijdt den drift moeten bedwingen,
En vluchten als vergift het quaet en vuyl pla[i]sier, 't Geén ziel en lijf verderft, ick segg' het Venus-vier. Hoe vele souden zyn in hun geluck gebleven
Hadden sy hunne plicht met neirstigheijt bedreven, Sy souden zyn geacht, als een kloeckmoedig Helt, En blijven in hun Ampt van Eer en Lof gestelt. Ia die in Deughen leéft, die hebben meer vermogen, Sy zyn als eene Duyf, die komt uyt tvelt gevlogen,
Al' die met ne[ir]stigheijt het Koren heeft vergaert, Het geén s'in hongers-no[o]t tot haer behoef bewaert Sy leert dé mens[ch]en all' door haere neirstigheden Hoe ieder aen syn werck moet syne tijdt besteden:
Maer niet aen vuyl bedrijf, als doet een Venus-wicht, Die door d'onsuyverheijt verlaet syn ampt en plicht.
20
Afbeeldinge.
DEn goeden Schipper wort geacht, Die kan bestieren door syn macht Het vluchtig Schip, dat door den windt Op Zeé en woeste Baeren vindt, En dat hy dan door syn verstandt Kan brengen weder aen het Landt Met al den Ryckdom, en den Schadt, Die hy daer in besloten hadt; In tegen-deel wordt noyt geviert Den Stier-man die een Schip besliert Geladen met een dobbel Last
Van Ryckdom schier tot aen den Mast, Van [Si]lver, Gout, oft Diamant, En 't geên is nut voor 't Vader-lant. Laet hy op 't Zeé, en Oceaen, Syn Roer, en Zeylen stille staen: Als hy besiet 't Verleydens-belt, De Mereminn', die singht, oft spelt. Die op de Baer' springht op, en neêr Tot dat sy siet een groot onweêr; Doch siet het is in dese stond' Dat sy haer vlucht tot in den grond', Sy laet den Stier-man met syn Schip Ontrent een Rots, oft Steene-klip, Alwaer hy dan door windt en vloet, Dickwils syn Schatten laeten moet; Iae dat hy die door groodt gevaér Moet worpen in de zeé, en baer; Maér dan is hy noch meer bevreest Als het On-weêr, en groot tempeest, Hem met te-veel geweldt bespringht, En als geheel het Schip verdringht, Soo dat hy self oock moet vergaen Om dat hy ledigh heeft gestaen, Geluijstert naer het loos gevley Als d[']ander zyn gezeyldt voor-bey': Soo gaet het dickwils van s'gelijck Met eenen Vorst in 't Koninck-ryck, Die hem tot dertel minnen stelt[,] Terwyl' dat hy als eenen Hélt Moest thoonen synen Onderstant Voor het Gemyn, en [']t Vader-lant: Maer laet hy dan den Throon, en Staf, En all' syn Koninghs[-]plichten af Om t'hooren naer het snood bedryf Van eenigh vuyl en listighe Wyf. Hier door is 't dat het Ryck en Staet, Gelijck een Schip ten-gronde gaet. Dit is voor ieder in 't gemyn, Die tot dit quaedt genegen zyn; Iae die hier laet syn werck en plicht Voor de Meerminn', Venus-gesicht, Die sal vergaen door dit bedryf, Iae dickwils selfs met Ziel, en Lyf,
Oft lijden smert, en groote pyn: Dit is de straf aen hun gemyn.