VEILIGE REGIO (A2)

“We maken ons zorgen om onze vei gheid en onze welvaart. We moeten meer opko­ men voor onsze f en onze eigen cultuur en onze normen en waarden niet aten verwate­

ren. De po ek moet goed naar de proble­

men van de mensen steren. Neder and is

Neder and niet meer. Het toenemende terro­

sme, de toenemende cr te t, de open

grenzen etc. vormen een bedreiging voor ons al en en onze econom e. De pol ek

moet deze bedre ngen wegnemen; de

overheid heeft als taak ons te beschermen. De verzorg ngsstaat s n et meer van deze

d en maakt mensen ui. Laat maar meer aan de markt over: oon naar werken. We en geen belast ng beta en zonder daar

daadwerke ets voor terug te z en. Onze

eigen problemat ek s belangr ker dan die van Europa en de rest van de were d. Van een verenigd Europa is toch geen sprake

daarvoor open de meningen, v es en be­

angen van de anden te vee uiteen. We z niet verantwoordel k voor het oplossen van de sores van een ander; bovend en is het de vraag of we de ander wel kunnen helpen. Op deze manier behouden we wat we hebben en kunnen we een euk en comfortabe even

eiden.

ZORGZAME REGIO (B2)

“We w en de ‘mense ke maat’ weer even terugbrengen. We kunnen ons zorgen maken om de hele wereld en Europa, maar

daar hebben we als du toch niet vee

oed op. Dat staat veel te ver van ons af. Veel belangr ker s dat het met onszelf en onze eigen directe soc ale eefomgev ng goed gaat. Er is meer aandacht voor elkaar. De overheid staat dichter bi de mensen; de

okale overheid speelt een grote ro . Het hoeft emaa niet verder, uitdagender, hoger, meer en snel er. We z n meer op e kaar ngesteld en

vri gerswerk s ook belangr n de voor­

ening van a er ei behoeften op het geb ed van zorg. E kaar aanspreken op e kaars ge­ drag; meer soc ale controle.

We hebben behoefte aan meer gemeen­ schapsz n; met e gen in at even komen om anderen te verzorgen en om de kwal teit van onze eigen woon – en leefomgev ng te verbe­ teren. We moeten niet meer zo angs elkaar heen leven; we moeten ets voor een ander over hebben zonder dat e daar ets voor te­ rugvraagt. Het vertrouwen in elkaar moet weer terugkomen”

Tussen de antwoorden blijkt een duidelijke consistentie te bestaan. Ook als complexe di- lemma’s met voor- en nadelen worden voorgelegd, corresponderen de uitkomsten met de keuze voor het wereldbeeld en de waardenoriëntatie.

Tabel 2.2.1 Verdeling van waardenoriëntaties over wereldbeelden % A1 51 28 9 11 A2 26 30 14 30 B1 19 14 41 26 B2 19 22 27 32 23 23 26 29 Zakelijken en Luxe- zoekers Genieters en Behoudenden Ruimdenkers en Geëngageerden Zorgzamen en Behoudenden Totaal 100 100 100 100 Nederland 100

Weinig steun voor de prestatiemaatschappij

Uit de enquête blijkt dat slechts 6% van de Nederlanders er voor kiest dat Nederland zich ontwikkelt in de richting van het wereldbeeld van de MONDIALE MARKT (A1). Voor VEILI- GE REGIO (A2) is het draagvlak 27%. 22% kiest voor MONDIALE SOLIDARITEIT (B1) en 45% kiest de richting van de ZORGZAME REGIO (B2). Een enquête van het SCP met dezelfde plaatjes en teksten geeft eveneens aan dat minder dan 10% van Nederlanders kiest voor de prestatiemaatschappij. Dit lage percentage is opvallend, omdat het onder economen wordt gezien als een bijna onvermijdelijk toekomstbeeld. Globalisering en individualisering zijn immers processen die al eeuwenlang de ontwikkeling domineren. Wel lijken zowel globa­ lisering als individualisering hun natuurlijke, maximale grenzen te bereiken. Hoewel het A1 wereldbeeld thans domineert en wordt bepleit door politici en beleidsmakers, onder andere in de EU Lissabonstrategie en de versobering van sociale verzekeringen, gaan de maatschappelijke voorkeuren blijkbaar uit naar andere wereldbeelden.

Het wereldbeeld B2 heeft de voorkeur van veel zorgzame en behoudende Nederlanders. Het gaat om een besloten en saamhorige samenleving in een modern jasje, met automobili­ teit voor iedereen, sociale contacten via mobiele telefoon en PC en meeleven met anderen via de media en collectes.

Waardenoriëntaties en wereldbeelden

De enquêteresultaten bevestigen de verwantschap tussen waardenoriëntaties en wereld­ beelden. Tabel 2.2.1 geeft aan vanuit welke waardenoriëntatie een bepaald wereldbeeld op steun van de Nederlandse bevolking kan rekenen. Het blijkt dat de A1-sturingsoptie in ruime mate steunt op de zakelijken en luxezoekers. Het B1-wereldbeeld krijgt vooral steun vanuit de kring van ruimdenkers en geëngageerden.

2.3�

Wereldbeelden en politieke oriëntatie

Aan de wereldbeelden zijn verschillende politieke voorkeuren te koppelen. Elke politieke partij, met uitzondering van de LPF, heeft zijn grootste aanhang onder de B2-ers. De LPF heeft de meeste aanhang onder de A2-ers. 51% van de CDA-ers kiest voor het B2- wereldbeeld. CDA-ers lopen relatief minder warm voor A1, maar VVD- en D66-kiezers des te meer. Kiezers van de oppositiepartijen PvdA, GL, SP, CU hebben vaker een voor- keur voor B1, maar ook kiezers van D66. In A2 vindt men relatief veel behoudenden en

Tabel 2.3.1 Verdeling van de politieke partijen over de wereldbeelden. M A1 V A2 M B1 Z B2 NL NL % 4 26 19 51 24 3 25 25 47 25 VVD 16 32 15 37 15 SP 2 22 28 47 8 GL 3 19 34 44 6 6 47 7 39 6 10 15 38 37 4 CU 3 13 38 46 4 0 38 13 50 1 8 33 15 44 8 6 27 22 45 ONDIALE MARKT EILIGE REGIO ONDIALE SOLIDARITEIT ORGZAME REGIO Totaal CDA 100 PvdA 100 100 100 100 LPF 100 D66 100 100 SGP 100 andere politie- ke partij, niet gestemd, wil niet zeggen NL totaal 100

genieters. Het wereldbeeld lijkt aantrekkelijk voor kiezers van de LPF, VVD en SGP (ta- bel 2.3.1).

2.4�

Wereldbeelden en levensdoelen

Wat vinden Nederlanders die voor een bepaald wereldbeeld kiezen belangrijke doelen in het leven? Eindwaarden zijn de uiteindelijke doelen die mensen niet volledig zullen berei- ken, maar waar men het hele leven naar blijft streven. Geluk, zekerheid voor het gezin, vrede in de wereld en vrijheid zijn voor alle Nederlanders belangrijke doelen om na te streven, en eerlijkheid, betrouwbaarheid, opgewektheid en behulpzaamheid zijn belangrij- ke competenties om na te streven. Maar er zijn ook verschillen tussen wereldbeelden. • Nederlanders met een voorkeur het A1-wereldbeeld, vinden het streven naar een sti-

mulerend en comfortabel leven relatief belangrijk. Vrede in de wereld en gelijkheid vinden ze minder belangrijke doelen. Ambitie en intellect zijn belangrijke competen- ties, maar vergevingsgezindheid en behulpzaamheid niet.

• Een comfortabel en plezierig leven is voor respondenten die A2 kozen een belangrijk na te streven doel, gelijkheid niet. Zuiverheid en gehoorzaamheid zijn ook relatief be- langrijke na te streven competenties, maar ruimdenkendheid minder.

• Voor Nederlanders met een voorkeur voor B1 zijn gelijkheid en wijsheid relatief be- langrijke na te streven doelen, maar een comfortabel leven en plezier minder belang- rijke. Ruimdenkendheid is een belangrijke maar gehoorzaamheid en ambitie minder belangrijke na te streven competenties.

• Gelijkheid vinden B2-ers een relatief belangrijk na te streven doel, een comfortabel leven niet. De na te streven competenties lijken eveneens veel op het gemiddelde van Nederland (eerlijkheid, betrouwbaarheid, opgewekt en behulpzaam zijn).

Ook in de sociaal-demografische kenmerken van de wereldbeelden zijn verschillen en overeenkomsten zichtbaar. Zo zijn de volwassenen met een voorkeur voor het A1 wereld- beeld vaker man dan vrouw en hoger opgeleid. Hun leeftijd is gemiddeld 37 jaar. De vol- wassenen die het B1 wereldbeeld kiezen zijn daarentegen vaker vrouw dan man, ze zijn eveneens hoger opgeleid en hun gemiddelde leeftijd ligt iets hoger, 45 jaar. Volwassen Nederlanders met een voorkeur voor A2 en B2 zijn even vaak man als vrouw, zijn midden veertig en lager opgeleid.

2.5�

Wereldbeelden en maatschappelijke vraagstukken

Bij duurzame ontwikkeling gaat het om de continueerbaarheid van de gewenste maat- schappelijke ontwikkelingen gegeven de beperkte beschikbaarheid van middelen. Met welke problemen moet nu of in de toekomst rekening worden gehouden? Wat vinden Ne- derlanders met een bepaald wereldbeeld belangrijke problemen? Opvallend is dat mondiale ecologische vraagstukken, zoals het tegengaan van de vervuiling van zeeën en ander op­ pervlaktewater, het broeikaseffect, en de aantasting van de ozonlaag het hoogst scoren, terwijl ook de afname van de biodiversiteit bij de meeste wereldbeelden zeer hoog scoort. Burgers met een voorkeur voor A1 vinden de aanpak van maatschappelijke vraagstukken die gericht zijn op verbetering van de Nederlandse economische positie relatief belangrijk. Voorbeelden zijn het op orde zijn van de overheidsfinanciën, de concurrentiepositie van bedrijven en investeringen in kennis en onderwijs. Mondiale sociale vraagstukken zoals de bestrijding van honger en armoede, eerlijke prijzen voor producten uit ontwikkelingslan­ den en maatschappelijk verantwoord ondernemen worden duidelijk lager geplaatst. A2-ers prefereren een wereld die hun eigen belangen beschermt. De oplossing van Nederlandse maatschappelijke problemen hebben de prioriteit zoals minder asielzoekers, de pensioen­ voorzieningen en belastingverlaging. Dit mag – nog meer dan in A1 – ten koste gaan van de oplossing van mondiale vraagstukken. Nederlanders met een voorkeur voor B1 plaatsen de mondiale maatschappelijke vraagstukken hoog op de agenda. Dit mag volgens de B1­ ers ten koste gaan van de toenamen van de eigen welvaart. Nationale maatschappelijke vraagstukken zoals gezondheidszorg, pensioenvoorzieningen, criminaliteit, belastingverla­ ging en asielzoekers krijgen een lagere prioriteit. Burgers met een voorkeur voor B2 plaat­ sen biodiversiteit (natuur en landschap), bestrijding van honger, eerlijke kansen voor pro­ ducten uit ontwikkelingslanden (met het oog op een rechtvaardige internationale inko­ mensverdeling), mensenrechten en bestrijding van terrorisme hoog op de agenda.

Ecologische- en mondiale sociale vraagstukken krijgen van burger voorrang Een opvallend punt uit de enquête is het grote belang dat gehecht wordt aan ecologische en mondiale sociale vraagstukken. De verwachting van veel beleidsmakers dat de meeste burgers zich vooral zorgen maken over economische problemen en problemen dicht bij huis klopt niet. De wens van een schoner watermilieu, het tegengaan van ontbossing, het

beheersen van klimaatverandering en het verminderen van honger in de wereld wordt ge- middeld belangrijker gevonden dan wensen op het gebied van hogere lonen, betere pensi- oenvoorzieningen, lagere belastingen, minder files of verbeteringen in de eigen woon- omgeving. Eenzelfde resultaat bleek uit een enquête van de VROM-raad (2002). Uit on­ derzoek van de Universiteit van Tilburg (Vinken et al., 2004) blijkt dat in Nederland bij burgers een veel groter draagvlak bestaat voor het oplossen van ecologische en sociale vraagstukken dan door beleidsmakers en politici vaak wordt verondersteld. Van de Neder­ landse burgers verwacht 75% dat de belangrijkste maatschappelijke problemen in de toe­ komst groter zullen worden.

Burger vraagt actieve overheid

Een tweede opvallende bevinding is dat maar een beperkt deel van de bevolking zegt zelf iets aan de belangrijkste maatschappelijke vraagstukken te doen of te kunnen doen: 70% verwijst naar de overheid als degene die actie zou moeten nemen en dit verschilt niet tus­ sen de wereldbeelden. De meerderheid vindt de inzet van de overheid momenteel onvol­ doende (55-90%, afhankelijk van het probleem). Ook dit staat haaks op het heersende idee bij veel politici en beleidsmakers dat de burger een terugtredende overheid zou wensen. Veel maatschappelijke vraagstukken worden gezien als een ‘sociaal dilemma’: de burger ondersteunt dat de overheid gedragsregels of heffingen oplegt, maar acht het niet oppor­ tuun om vrijwillig het gedrag aan te passen, omdat de anderen wellicht dan niet meedoen.

j i it ijs i i i i itie ll i l l id i ional ing i i ij l j i id i i i i i it i i i l ll l ll i l levi l id i i ional ing li

Belangri kste duurzaamheidsvraagstukken per wereldbeeld, inclusief de signi- ficant verschillende keuzen tussen wereldbeelden (met een * aangegeven). MONDIALE MARKT (A1)

Waterkwal teit Broeikaseffect Staatsschuld Gezondheidszorg Ozonlaag Criminalite Onderw

Energ evoorz en ngszekerheid *Betrouwbare overheid *Concurrent epos *Co ect eve asten *Werk ooshe MONDIALE SOLIDARITEIT (B1) Waterkwal teit Broeikaseffect Honger Mensenrechten Internat e samenwerk Ozonlaag Armoede Biodivers teit *Drinkwaterbeschikbaarheid *Analfabet sme

*Maatschappel ke ro grote bedri ven *K nderarbe

*Energiegebruik (voorraaduitputt ng)

VEILIGE REGIO (A2)

Waterkwal teit Broeikaseffect Ozonlaag Gezondheidszorg Pens oenvoorz ening Biodivers teit Criminalite

Energ evoorz en ngszekerheid *Cu turele verschi en (al ochtonen) *Co ect eve astendruk

*Na ng van regels *Werk ooshe ZORGZAME REGIO (B2) Waterkwal teit Broeikaseffect Ozonlaag Biodivers teit Honger Internat e samenwerk Mensenrechten