HOe wel de gewyde en onghewyde Historien klarelijck de groote daden der Reusen en Worstelaers verklaren, en seer naecktelijck ghetuyghen wat, en in welcke tijdt, en in welcke plaets van de werelt sy die gedaen, en hoe sy gheleeft hebben; soo sal 't echter niet onnut zijn, dat wy hier noch eenighe dingen byvoegen, die uyt de rotzsen en klippen der Noordsche Landen uytghedolven zijn, en dat wy 't geen, 't welck van d'oudtste Schryvers (welckers ghetal heel kleyn is) in hun Boecken gheschreven is, opentlijck breeder aen al de werelt en over al ten toon stellen. d'Uytterste
Landtschappen dan, elders in mijn Gotsche Kaert aengheteeckent, namelijck Finlandt, Biarme, Schrick-Finlandt, Helsingen, en d'andere Landen, vertoonen over al aen de nieusgierighe en ondersoeckende aenschouwers soo klaerblijckelijcke
geheugh-teeckenen der Reusen, dat men door een ghedwonghe verwonderingh moet ghelooven, dat
soo groote hoop van steenen, en soo swaer een ophoopingh der heuvelen door gheen beschickingh van de natuur, maer door de schrickelijcke krachten der menschen te samen ghedraghen en opghehoopt zijn, jae oock in de velden, bosschen en bergen der Koninckrijcken van Sweden, Gotlandt en Noorweghen, daer diergelijcke steenen ghesien worden. De nieusgierighe Leser besie (soo 't hem belieft) 't geen, 't welck
Saxo de Letterkonstenaer, de naerstighste Historie-schryver van de Deenen, van sijn
Deensche Tellus over dese saeck, in de Voorreden van sijn Historien, omtrent in 't eynde, gheschreven heeft, en hy sal bevinden dat Deenemarcken eertijdts van de Reusen bewandelt heeft gheweest, ghelijck de steenen van wonderlijcke grootheydt, voor de kuylen en hoolen der Ouden gevest, ghetuygen. Doch indien yemandt twijffelt dat dit door een wonderlijcke en gedrochtelijcke kracht bedreven is, die aenschou de hooge toppen van eenighe berghen, en segh, indien hy 't weet, wie sulcke groote en sware steenen op de hooghe toppen daer af gevoert heeft. Want de gheen, die dese wonderen overweeght, sal, hoedanigh hy oock is, swarelijck konnen gelooven dat dese last, die geensins, of ten minste swarelijck te reppen sou zijn, schoon sy in een effe vlackte lagh, op de toppen van soo hooghe berghen alleenlijck door menschelijcke arbeydt, of door ghewoone pooginghen van menschelijcke krachten gevoert is. Hy getuyght oock dat hy uyt d'aeloutheden van Deenemarcken weynigh kennis heeft konnen krijghen, om te segghen of soodanighe dingen door de Reusen nae de Sondvloet, of door andere mannen, met lichamelijcke krachten boven anderen begaeft, uytgevoert zijn. Maer indien hy misschien de klippen en rotzsen van 't opperdeel van Sweden, en van Gotlandt wel ondersocht en naghespeurt had, hy
sou door sijn schrander vernuft de deurluchtighe daden der Ouden aen de nakomelingen nagelaten hebben; dewijl Sweden en Gotlandt dertien hondert en tseventigh jaren langh Koninghen en Vorsten gehadt hebben, eer Dan, d'eerste Koningh in Deenmarcken, begon te heerschen; welckers heerlijcke daden, in steenen ghesneden, noch in onse tijdt van de nieuwsgierighe soeckers ghevonden worden.
Saxo self stelt tot onderscheyt, dat 'er eertijdts, onder de gedaente van Reusen en
Kampvechters, drievoudighe Wiskonstenaers gheweest hebben, die met verscheyde tooveryen ongehoorde wonderen bedreven. d'Eersten waren gedrochtelijcke mannen, Reusen genoemt, die in lanckheydt des lichaems de menschelijcke grootheydt overtroffen. De tweeden waren aenschouwers van de natuur, die in de besweeringh der duyvelen ervaren waren, en die soo veel levendigher en gaeuwer van vernuft waren, dan d'anderen, als d'eersten hen in lichamelijcke ghestalte overtroffen. Daer was tusschen desen en de Reusen een ghedurighe oorlogh om de heerschappy, tot dat sy 't gheslacht der Reusen onderbraghten, en voor sich het recht van te heerschen, en d'achtingh van Godheydt verkreghen. Maer de derden, uyt de koppelingh der voorgaenden spruytende, hadden geen gelijckheyt met hen, noch in hun natuur, noch in de grootheyt der lichamen, noch in d'oeffeningh der konsten. En nochtans hebben desen by de ghenen, die door tooveryen verleydt zijn, d'achtingh van Godheydt verkregen.
Cap. II. Van de verscheydenheydt der Reusen en Worstelaers.
DAer was eertijdts, in 't Koninckrijck der Helsingers, die nu naer de Noordzyde de Koningh van Sweden gehoorsamen, seker Reus, Harthenus ghenoemt, met soo uytsteeckend een grootheydt begaeft, dat sijn lanckheydt de maet van negen ellebogen besloegh. Hy had twaelf Worstelaers tot sijn medegesellen, die, hoe wel oock groot zijnde, echter wel de helft kleynder scheenen. Daer was oock seecker Starchaterus, eertijdts heel vermaert deur gheheel Europa, om de veelheydt sijner verwinninghen, ghelijck hier na gheseght sal worden. Men meldt noch van Arngrimus en Arverodus, van welckers heerlijcke en uytmuntende daden oock hier na ghesproken sal worden. Maer op dat het niet sou schijnen dat ick de voorbeelden van dapperheydt en sterckheydt van d'oude eeuwen ontleende; soo lust het my eenige mannen van varsche gheheugenis, soo wel uyt de Mynen, als uyt d'andere Landtschappen van Sweden en Gotlandt by te brengen, die met soo groote sterckheydt begaeft waren, dat yeder van hen een Paert, of een groote Os op sijn schouders kon nemen, jae oock een vat met yser van ses of acht hondert, of van duysent ponden veel stadien verre draghen, ghelijck oock eenighe meysjes ghedaen hebben. Men heeft noch een gesien, die een ghewapent ruyter, hem onvoorsiens teghen komende, niet soo seer door
behendigheydt, als wel door sijn krachten, ter aerde geworpen, en neêrgevelt heeft.
Cap. III. Van de soberheydt der Reusen en Worstelaers.
DE vermaertste Historieschryver der Deensche geschiedenissen, Saxo, hier boven ghenoemt, en die wy hier nae noch dickwijls sullen noemen, getuyght dat onder d'andere Noordsche stercke mannen, die met de grootheydt en sterckheydt der Reusen begaeft waren, seker Starchaterus Stavestus gheweest heeft, welcks wonderlijcke en heldt-achtighe deughden hy soo hoogh verheft, dat hy in sijn tijdt naeuwelijcks een, die hem ghelijck was, in Europa, of in de gheheele werelt, heeft ghehadt, noch heeft, of sal hebben. En dewijl hy aen dese man van overtreffende gheest seer veel deughden toeschrijft, soo heb ick echter voorgenomen onder sijn andere goede eyghenschappen besonderlijck sijn soberheydt, aen de stercke mannen ten hooghsten noodtsaeckelijck, in dit verhael ten toon te stellen, als een spiegel, daer in onse dartele en broot-droncke eeuw sich vlytighlijcker behoort te spieghelen. Want dese Starchaterus, ghelijck de selve Saxo ghetuyght, was, hoe wel sterck zijnde, een groot beminder van de soberheydt, en had een walgingh van d'onmatige leckernyen. Hy, een afkeer van de wellusten hebbende, hield de deught in hooghe achtingh, en volghde d'oude zeden van bedwinghsaemheydt nae. Hy schiep vermaeck in de slechte en boere spijs, en had de walgh van de leckere en kostelijcke gherechten. Hy verwierp d'overdaedt van gherechten, en met beroockte en verschimmelde spijs vernoeght, bluschte sijn hongher soo veel te vermaeckelijcker, als de gherechten slecht waren, op dat hy de zenuwen van de ware deught niet door de besmettingh der uytheemsche leckernyen, als door sekere
basterde soetigheydt, verswacken, of 't rechtsnoer van d'oude soberheydt niet door de naeukeurighe viesigheydt van d'onghewoone swelghsucht verdryven sou. Voorts, hy was gheheel t'onvreden, als hy tot de gerechten van een maeltijdt ghesoden en ghebraden kost sagh opdisschen. Hy achtte de spijs voor onnaturelijck, die met veel leckernyen en verscheyde soppen toeghemaeckt was. Hy dan, om de Deensche overdaedt, daer door sy verwijft wierden, en die door 't ghebruyck der Duytschen inghevoert was, af te keeren, songh in sijn moederlijcke tael in deser voegen. STARCHATERS GEDICHT VAN DE SOBERHEYT.
DE rauwe spijs is voer van stoute en dappre mannen, En 't heldelijck gemoedt ten oorlogh aengespannen, Versmaet en wijst te rugh het lecker dis-gericht; Een edel manlijck hart valt immer ruym soo licht, Sijn eygen baert verwoedt te kaeuwen met sijn tanden, Als met de sachte melck te vullen d'ingewanden. De lieffelijcke reuck des keuckens is ons stanck, Ons leven weten wy de ruwe spijse danck,
En volgen d'oude tijdt vervreemt van smaecklijckheden, Toen groene schootelen gevult naer hunne zeden,
Met Ram en Verckens vleesch, soo mannelijck als graegh, De wellust matighden en vulden d'ydle maegh.
Ghy die met dartele en te wel geleerde lippen, De vette melck verswelght, laet dese wellust slippen, Neemt aen een mannen hart, voert Froton in 't gedacht, En tracht naer sijne wraeck die van u wordt verwacht. Den blooden guyl heeft niet als ondergangh te wachten, Den snooden vluchtelingh wel waerdigh te verachten, Al schuylt hy sich in 't dal, of ongebaent gesteent, De doodt ontvliet hy niet die hy te vlieden meent.
Elf Helden waren wy, beroemt door dapperheden, Die Hachon volghden naer in oorlogh en in vreden, Waer van dat Helgo, die de meest vermaerde is, De eerst ter tafel gingh en neêrsat aen den dis; De dis daer yeder een vermat den buyck te stillen, Met spieren opgedrooght van geyt en varckens billen, En smeeter overvloedt van korsten boven op,
Daer taelde niemandt naer het vet en roockend sop, Elck hield de sleur, genoegh, wanneer hy had genooten, Vyt eenen back geset op tafel van de Grooten.
Want daer 't gemeene volck versmade vreemde spijs, Was self den Koningh niet ontaert van dese wijs, Hy alsoo wel als 't schuym van nedrige ondersaten, Versmade soeten dranck, gespijst met honighraten, Genoot gesooden nat, en half gesooden vlees, Terwijl hy 't versch gebraedt verstoort te rugge wees. Den tafel had niet meer te torsen noch te dragen, Als 't krytende gedarmt, of licht-vernoeghde magen, Van kostelijck geback, of helder cristalijn,
Noch gulde beeckeren gevult met frissche wijn; Een aerden vat alleen vervulden die gebreecken,
Den schenck-kan liet geen vocht in goude schalen leecken, Maer die den dis bediend' op 't alderbest geleert,
Schepte uyt een open vat den dranck die elck begeert. Soo was het oock met dis en schootelen gelegen,
Met gout, noch door de spijs, noch werck-kunst op te wegen, In geenige overdaedt verheughden sich den Weert,
Nu heeft de laetste tijdt het alles omgekeert.
Door soodanighe bewysingen bewoogh hy veel tot matigheyt en soberheyt, en tot d'andere deughden; in voeghen dat 'er een groot deel ghevonden wierd, die, ghelijck men seght, nooyt in dronckenschap zijn vervallen, op dat de voornaemste bandt van sterckheydt, de bedwinghsaemheydt, niet door de krachten van d'overdaedt verswackt sou worden. Jae hun ghemoedt was soo verre van
alle onkuysheydt vervreemt, dat sy sich naeuwelijcks wilden verontwaerdigen, om aenschouwers der Kluchtemakers en Kamerspeelders te zijn. Sy begheerden niet dat men leckere spijs voor hen bereydde, en wilden niet het gheen smaecken, dat met groote naerstigheydt in een andere koocken toeghestelt was, en hen aengheboden wierd. Sy wilden hun gemoedt of krachten niet naer eenighe schadelijcke wellust ghewennen, om dat sy die verswacken sou; vermits sy vreesden dat sy de zenuwen van de ware deught, of hun vermaertheydt, in d'oorlogh verkreghen, door eenighe besmettingh der sonden besmetten souden.
Cap. IV. Van de dapperheydt van de stercke Starchaterus.
AL de ghenen, die de wercken der Heydenen aenschouwen, weten hoe bequamelijck hy, die dus sober was, ghelijck wy effen te vooren gheseght hebben, de bandt tot d'andere deughden kon uytbreyden. Hy sou noch vermaerder in verdiensten gheweest hebben, indien hy soo na aen Christus leeringh, als aen sijn geboorte had gheweest. Dese stercke en onverwinnelijcke Worstelaer, met een wonderlijcke en
onghelooffelijcke deught begaeft, en de ghemeene grootheydt der menschen verre overtreffende, leefde gheheele drie eeuwen langh. Hy was in 't aenschouwen als een Reus; in voegen dat sijn krachten, en de sterckheydt van sijn ghemoedt met de grootheydt van sijn lichaem overeen-quam, en dat men achtte dat hy in dapperheydt voor niemandt der menschen behoefde te wijcken. Sijn vermaertheydt verspreydde sich soo breedt en wijdt, dat de vermaertste achtingh van sijn daden en naem noch behouden en bewaert
wordt. Want hy heeft in alle Noordsche Koninckrijcken, en in de Landen, die daer aen palen heerlijcke ghedenckteeckenen voor hem verkreghen. Hy betoonde voor eerst de beginselen van sijn Helde-daden aen Vicharus, Koningh van Noorweghen, die hy versloegh. Hy pleeghde daer nae 't ampt van zee-roover, en, de landen wijdt en breedt plaghende, viel in Russen, en verwon de Koningh daer af, Floccus ghenoemt, en beroofde hem van een groote schat. Hy wierd, om soo veel treffelijcke beginselen in de krijghs-oeffeningh, door de Worstelaers van Biarme ontboden, die toen voor de dappersten ghehouden wierden; en nae dat hy veel gedenckwaerdige daden by hen ghedaen had, tradt hy in de grensen van Sweden, en voerde daer een sevenjarige oorlogh, en quam eyndelijck weêr in Deenmarcken. Hy trock sedert naer Yerlandt, op dat 'er gheen deel des wereldts van hem onaengheroert sou worden ghelaten. Hy wierd daer handtghemeen met twee voortreffelijcke Worstelaers, en verwon hen beyde. Hy begaf sich sedert in d'Oostersche deelen van Russen, en trock teghen de Schermer Visinnus, die een uytsteeckende achtingh verkreghen had. Want dese Visinnus plaeghde de gheburighe en verre-gheleghe Landtschappen met alle gheweldt en onrecht, en schaeckte de ghemalinnen der deurluchtighe mannen, die voor hun ooghen aenschouwen moesten dat hun gemalinnen geschonden wierden.
Starchaterus, als een tweede Hercules, door 't gherucht van dese boosheydt
aenghemaent, trock, om de stichter daer af te verdelghen, naer Russen, en beriep de schaker tot een besondere strijdt, daer in hy hem doodde. Hy, sich sedert verder naer d'Oostersche Landen beghevende, quam tot aen Byzantium, daer hy de Reus, Tanna ghenoemt, die voor onverwinnelijck ghehouden wierd, en op de krachten van sijn
lichaem steunde, met worstelen verwon, en hem dwongh naer d'onbekende deelen des aerdtbodems, naer d'inhout van 't voorschrift, te trecken. Dieshalven, dewijl de woede van 't geval sijn krachten niet van de zeghe konden berooven, trock hy naer de deelen van Polen, en verwon, in een lijfghevecht, de vermaerde Worstelaer, Vasche, of Vasza ghenoemt. Hy begon niet langh daer nae een ghevecht teghen Hama de Worstelaer by de Saxschen. Men verhaelt dat hy, in de strijdt tegen dese Hama, eerst soodanigh neêrghevelt wierd, dat hy, op sijn knyen legghende, met sijn kin op d'aerde quam. Maer hy betaelde hem met een heerlijcke wraeck dese nedervellingh. Want soo haest als hy weêr op sijn voeten quam te staen, en sijn handt kon vaerdigh maken, en sijn deghen uyttrecken, sloegh hy hem in 't midden deur aen twee stucken, en braght door dese verwinningh de Saxschen onder de heerschappy der Deenen, die hun maght oock soo strenghelijck misbruyckten, dat sy hen dwongen, tot een teecken van dienstbaerheyt, voor yeder elleboogh langhte sekere tol jarelijcks te betalen. Maer dese gheweldighe heerschappy duurde niet langh.
Cap. V. Van de hulp en onderstandt, die hy aen de verdruckten bewees. HY, ootmoedighlijck van Helgo, Koningh van Noorweghen, (die ghedwonghen was teghen neghen Worstelaers van uytmundende sterckheydt te strijden, die by
uytdagingh van lijfghevecht sijn Bruyt op de Bruylofts-dagh wilden schaken) versocht om hem in soo ongelijck een gevecht te helpen, bewillighde soo vaerdighlijck in sijn gebeden,
dat hy, na dat Helgo voor uyt naer de plaets van de strijdt ghetrocken was, terwijl hy noch eenighe daghen vertoefde, toen hy sich op wegh had begheven, soo veel weeghs in een dagh te voet afdeê, als, gelijck men seght, de voorgaende ruyters in twaelf dagen afghedaen hadden. Hy, van de Worstelaers ghevraeght of hy genoegh krachten om te strijden had, gaf tot antwoort, dat hy krachten ghenoegh had, niet alleenlijck teghen een, maer teghen al de genen, die tegen hem quamen. Hy, in de volgende dagh met verachtingh sijner teghenstrevers in 't parck ghetreden, en, sich aen de knobbel van sekere bergh neêrgheset hebbende, stelde sijn lichaem voor de windt en sneeu bloot, en, sich als in de Somer verfrisschende, trock sijn kleedt uyt, als om sich te verluchten. Hy wierp daer na de purpere mantel, daer meê hy onlanghs van
Helga (dit was de naem van de Konincklijcke Bruyt) beschoncken was, op de haghen,
op dat het niet sou schijnen dat hy een beschuttingh van kleederen teghen de neêrploffende haghelbuy ontleent had. De Worstelaers, de bergh, daer teghen over opklimmende, sochten een plaets, die beschut was, om daer te gaen sitten, en, een vuur aenghesteecken hebbende, verdreven de koude. Maer sy, Starchaterus niet siende, sonden eyndelijck seecker man naer de top van de bergh, die, als uyt een wacht-tooren op sijn koomst mercken sou. Dese sagh in 't hanghen van de bergh een oudt man sitten, die tot aen de schouders in de sneeu bedeckt sat. Hy vraeghde aen hem, of hy de geen was, die de beloofde strijdt uytvoeren sou. Toen hy gheseght had dat hy dese Starchaterus was, vraeghden d'anderen, die ondertusschen hier by gekomen waren, of hy teghen alle gelijck, of teghen een alleen wilde strijden. Hy gaf hier op weêr tot antwoort: Als ick van een snoode hoop van honden aenghebast wordt, soo ben ick
gewendt hen alle ghelijck, en niet d'een na d'ander wegh te dryven; en, in deser voeghen aenwijsende dat hy liever teghen alle ghelijck, dan teghen een alleen, wilde strijden, achtte dat sijn teghenstrevers eer met woorden, dan met de wapenen, veracht moesten wesen. Soo haest als de strijdt begonnen was, versloegh hy ses van hen, sonder eenige wondt t'ontfanghen. Maer de ses overgheblevenen, hoe wel sy hem veel wonden gaven, wierden echter oock, naer 't voorbeeldt van hun broeders, verslagen. Hy deê sijn wonden van geen ander, dan van een boere Soon, verbinden: want dese stack d'uytgevalle deelen van de buyck weêr op hun voorige plaets, en bondt het uytghestorte inghewandt met een wisse bandt. Doch op dat hy de heusheydt en weldaedt van dese jongelingh niet ongheloont sou laten, soo gaf hy hem tot vergeldingh de mantel, die op de haghe lagh.
Cap. VI. Van Starchaterus oeffeningen.
TOen Starchaterus by de Koningh van Sweden oorloghde, en verstaen had dat
Ingellus, Koningh van Deenmarcken, sich gheheel tot alle ontucht en overdaedt
overghegeven had, en, de plicht van de Konincklijcke achtbaerheydt verlatende, een slaef van alle onghebondenheden gheworden was, kon hy dit niet, dan met groote droefheydt, verdragen, te weten dat soo schrander een jonghelingh, en de Soon van soo vroom een Vader, soo vervallen was. Hy nam dieshalven een sware sack met koolen, als een rijck pack, op sijn schouders, om daer meê naer Deenemarcken te trecken, en, van de ghenen, die hem tegen quamen, ghevraeght waerom hy soo