Cap. I. Beschryvingh van Biarmen.
ONder de Landen Noordwaerts ghelegen, is een Landtschap dat men noemt Biarmen, welcks toppunt is de Noorderschen Pool, en sijn Horizont is de Circkel Equinoctiael, de welcke het Taenrondt in twee gelijcke deelen doorsnijt, makende den dagh en den nacht elck een half jaer langh geduerende, soo dat in 't selve Landt 't gantsche jaer anders niet dan een natuurlijcken dagh is. Dit landt van Biarmen, alsoo ons Saxo
Sialandicus beschrijft, wordt gedeelt in twee deelen: Het een deel wordt ghenoemt
Biarmen op dese zyde van 't gheberghte, en het ander deel Biarmen over 't gheberghte. In 't landt, dat ghelegen is op dese zyde, staen hooghe Berghen, die altijdts bedeckt zijn met Sneeuw, de welcke nochtans door de hitte der Son nimmermeer smelt, soo dat se gheen schade oft letsel bybrenght. Tusschen dese Berghen liggen
veel groote, wyde en dichte Bosschen, in welcke gheen weghen oft doortoghten ligghen die bekent zijn, en oock veel lustighe Beemden, met een groot getal van veelderhande wilde beesten, die op andere plaetsen niet bekent of te vinden zijn. Boven desen soo zijn 'er oock veel Rivieren of Beecken, de welcke loopen al ruysschende en schuymende, door 't gemoet dat het water vindt tegen de Steenrotzsen, die in de selve Beecken leggen. In 't Landt van Biarmen, over 't gheberghte, woont een seldtsaem en wonderlijck volck, maer weynigh menschen vindt men die 't wagen willen daer te reysen, om de onghenaeckelijcke weghen, en sorghelijcke doorganghen die 'er liggen, soo dat 'er naeuwlijcks yemandt is die de reyse wil aenvaerden. Want het meesten deel der weghen is seer diep van Sneeuw, en 't is 'er seer ghevaerlijck over de Sneeuw te reysen. Maer die in dat Landt willen trecken, die moeten ghebruycken tamme Herten, die gheleert zijn in Sleden te loopen, (die men daer in alsoo groote menighte vindt, als men Esels in Italien doet) de welcke met een ongelooffelijcke snelheydt loopen, voerende en treckende de Sleden over de hooge bevroosen Sneeuwbergen. De voornoemde Saxo beschrijft ons, hoe dat in dat Landt over 't geberghte in de Bosschagien woonachtigh was eenen Satyr, die uytter maten rijck was, Memmingus ghenaemt, die by hem een seer grooten schat had vergadert. 't Welck Hotherus de Koning van Sweden vernemende, dede inspannen sijn tamme Herten, en reysde alsoo over de hooge Sneeuwbergen ter plaetse daer de voorseyde Satyr woonde, en beroofde hem van sijn groote rijckdom die hy vergadert had, de welcke hy mede in Sweden braght, wesende daer door seer machtigh en rijck. Gheen van dese twee ghewesten worden ghebouwt oft bezaeyt, nochtans soo ligghen 'er veel schoone en
lustige velden en valeyen, de welcke, waer 't dat men se ackerde en bezaeyde, souden seer veel goede vruchten moghen voortbrenghen. Maer door de groote menighte der visschen die 'er ghevanghen werden, en de overvloedt der wilde beesten die sy 'er hebben om by te leven, soo maecken sy luttel wercks van 't broodt. 't Volck van dit Landt als 't ter oorlogh gaet, soo ghebruycket meesten deel list, in plaets van wapenen, en met seeckere besweeringhe oft tooverye, soo doen sy komen een onweêr, hoe klaer en suyver dat de locht oock magh wesen, en doen 't regenen, als oft men 't water met emmeren uyt de locht goot. 't Volck van Biarmen en de Moscoviten zijn
aenbidders der Afgoden, ghelijck de Scythen, en zijn ervaren meesters in alle manieren van tooveryen: want sy weten een mensch te betooveren, 't zy met het gesicht, oft door woorden, oft andersins: dat hy geheel en buyten sijn verstandt is, wesende als uytsinnigh. Jae dat meer is, sy doen dickwijls door tooverye, dat een mensch gaet allenghskens quynen en uytteeren tot dat hy doodt is.
Cap. II. Beschryvingh van Finlandt.
FInlandt, in een Landtschap Noordwaerts gheleghen, is een deel van Noorwegen, het welcke soo groote wijde en lenghde is begrypende, dat 'et in voorleden tyden pleegh een Koninckrijck op hem selven te wesen. Dit Landt, hoe wel het een van de koudtste landen is die in de werelt zijn, soo wordt het nochtans bebouwt, bezaeyt, en bewoont van seer stercke en moedige mannen, die in voorige tijden hun vyanden kloeckelijck plegen te weêrstaen, en hun lant vromelijck te bewaren, en
ghen den aenstoot van hun vyanden te beschermen. In Finlandt is de Locht seer koudt, als 't oock in andere landen is die daer omtrent ghelegen zijn: Maer sy is 'er seer suyver en klaer, en selden regent het daer in de Somer, soo dat 'er een heel ghesonde locht voor 's menschen lichaem is. Want de Locht is 'er soo gematight, dat men de Visch, die alleen in de Son ghedrooght is, daer sonder souten bewaren magh, alwaer 't thien jaer langh sonder bederven. Van den vijfentwintighsten dagh van Maert tot den achtsten dagh van September, soo is 't daer eenpaerlijck dagh, sonder eenighe duysterheydt van avondtstonden te hebben: En van den vierden dagh van May tot den eersten dagh van Augustus, soo gaet de Son daer niet onder, maer wordt altijdts boven het aerdrijck gesien. Het Noord-eynde van Finlandt is ghelegen wel drie hondert vijftigh Gotsche mylen van 't Zuyd-eynde van Gotlant, alwaer op sekere plaetsen (als te Lincopen en Scaren) de Son wesende in 't beginsel van Cancer, men ter rechter middernacht sonder eenigh licht, kan lesen oft schryven, de kleynste letteren die men vinden magh, oft oock sien alderhande gelt te ontfangen en te tellen. Op welcke plaetsen, en oock andere daer omtrent gheleghen, aldaer de Noordsche Pool boven den Horizont tsestigh graden verheven staet, soo siet men van 't eerste van May, tot in 't beginsel van Augustus gantsch gheen Sterren aen den Hemel, dan alleen de Maen, de welcke vol wesende, ghesien wort als een brandende Doornhaegh, draeyende omtrent het vlacke van der aerden, waer af die van 't landt seer verwondert en vervaert zijn.
Cap. III. Beschryvingh van Schrickfinlandt
SChrickfinlandt is een Landtschap ghelegen tusschen Biarmen en Finlandt, streckende met eenen hoeck Zuydwaerts tot aen de Zee van Bothnien. En wort meesten deel geheeten de Staert, om dat de lieden van 't landt ghebruycken seeckere lange effen houten, die voor krom zijn, ghelijck een Boogh, de welcke sy binden onder aen 't plat van de voeten, en loopen daer mede over de hooghe Sneeuwbergen, opwaerts en nederwaerts, langhs en dwars aldaer het hen belieft, haer selven voerende en regeerende met een stock die sy in de handt houden: Maer het een hout moet een voet langer wesen dan 't ander, en dat nae de maet der lenghde van man oft vrouw, te weten, is een man oft vrouw acht voeten langh, soo moet het een hout wesen effen langh acht voeten, en het ander negen. Ten anderen, soo bekleeden sy dese houten van onder met een dun velleken van een Rangyfer Kalf, welcke zijn beesten van hayr en ghedaente gelijck Harten, maer sy zijn veel hooger en grooter van lichaem. Dat sy dese houten van onder met dese dunne vellekens aldus bekleeden, gheschiet uyt verscheyde oorsaecken. Ten eersten, om dat sy te ghemackelijcker en gladder hen selven souden mogen over de hooge Sneeuwbergen voeren. Ten anderen, om hen selven, als sy komen omtrent het hanghen van de berghen en steenrotzsen, lichter en beter te keeren en wenden. Ten derden, om dat sy niet in 't opwaerts loopen van de Berghen van boven afvallen, oft te rugghe achterwaerts afschieten souden: want de hayren die noch aen de vellekens zijn, rechten hen op ghelijck borstels van een Egel, en steecken in de Sneeuw ghelijck oft houte
men waren, en door een wonderlijcke kracht der natuur, soo houden sy teghen dat men niet achter over valt. Daerom als sy gheleert en gewoon zijn met sulck ghereedtschap te loopen, soo is 'er gheen bergh soo hoogh, oft steenrotz soo steyl, oft dal soo diep, insonderheydt in de Winter, of sy gheraecken daer lichtelijck op en af, en loopen waer dat het hen belieft. Maer in de Somer soo valt het hen eenighsins lastigher, door dien dat de Sneeuw van de warmte der Son sachter gheworden zijnde, terstont wat wijckt in 't aendrucken van de houten, die onder aen de voeten vast ghemaeckt zijn. Niet te min daer is gheen bergh soo hoogh noch soo steyl, of sy gheraeken 'er met list van loose omweghen en kromme omloopen, die se ghebruycken, boven op. Want in 't scheyden der valeyen, soo loopen se niet terstont opwaerts, om boven op den top van den bergh te gheraecken, maer loopen draeyende rondom de voet van den bergh, 't selve volhardende tot sy zijn op 't opperste van den bergh oft steenrotz, oft daer sy begeeren te wesen: het welcke by hun heel ghemeen is, oft als sy ter jacht loopen daer sy seer curieus af zijn, en groot vermaeck in hebben: oft somtijts oock dat sy uyt geneughten om 't snelst loopen, ghelijck die geene doen die in de loopbaen loopen, niet soecken dan de prijs te hebben van 't snelst te loopen.
Cap. IV. Van 't geweldt en groote kracht der Noordwesten windt.
IN Yslandt ('t welcke een landt is, gheleghen vast aen de bevroosen Zee, onder 't ghebiedt van den Koningh van Noorweghen) is een Zeehaven, geheeten in hun ghemeene tael Westrabord, alwaer
op 't platte landt en velden, ghelegen omtrent den oever van de Zee, de windt Circius oft Noordwesten windt soo gheweldigh waeyt, dat hy de ghewapende mannen die daer omtrent over- en weêr-ryden, soo lichtelijck als oft een bouwt Vlas op stoppelen waren, van 't paerde ter aerden werpt. Het selve gheschiet oock den ghenen die door 't Land der Portucriptiken trecken, (dat is te seggen van de lieden die in de holle Steenrotzsen en grotten woonen) en dat bysonder in de tijdt van de Winter, als de Son haren loop heeft in 't teecken van Capricornus, tot welcke tijden de winden op Zee daer soo gheweldigh oft stormachtigh niet zijn. Boven desen sijn 'er oock in Yerlant op veel plaetsen berghen, die niet seer hoogh zijn, over welcke, is 't dat 'er yemandt reysen wil, als dese Noordwesten windt waeyt, die is niet alleen in ghevaer van te vallen, oft van de berghen af te rollen, maer oock van 't leven daer te laten, en in de diepte en holen van de bergen te versticken. Ten anderen, wat vreesselijcke en schadelijcke winden dat 'er in 't West-quartier van Noorwegen omtrent de waterkanten waeyen, is den inwoonders van 't landt, en oock den vreemdelinghen, die daer verkeeren en haren handel dryven, seer wel bekent. Want door 't groot gewelt en kracht van dese winden, soo kan 'er gheen boom oft struyck wassen noch voortkomen. Daerom soo ghebruycken die van 't landt, in plaets van hout, om vuur te maken, groote vischbeenen, daer sy hen by warmen, en oock hen spyse mede koocken. Desghelijcks hoe gheweldigh en schadelijck dat dese windt is, omtrent den oever der Zee in 't West-quartier van Bothnien, dat worden de lieden die daer omtrent woonachtigh zijn, tot hun groote schade dickwijls wel ghewaer. Want door sijn groote kracht soo voert hy wegh geheele daecken van de huysen,
de welcke hy over al wijdt en breedt verstrooyt, de selve vernielende en te niet brengende.
Cap. V. Van 't geweldt en kracht der Noorde winden.
GEen mensch ter werelt, die eenighsins de verborgentheden der natuur ondersocht oft gheleert heeft, is soo slecht oft bot, die niet weet, hoe vreesselijck, gheweldigh en gevaerlijck dat de stormen en draeywinden in de Noordersche Landen zijn, aengesien dat 'er gemeenlijck seer veel oorsaken ghevonden worden, en dat 'er nimmermeer stof ontbreeckt, om de selve op te doen rysen en te verwecken. Daerom zijn 'er de winden dickwijls soo gheweldigh, dat sy het water van onder de schepen wegh-nemen, houdende de schepen in de locht seer hoogh en verre uyt het water opgheheven. Desghelijcks nemen sy oock van der aerde steenen, ende andere ghedierten dat sy gemoeten, en voeren 't in de locht een deel weeghs eer dat se de selve laten vallen. Oock voeren of nemen sy niet alleen steenen en beesten op, maer oock loode daecken van Kercken, en andere verscheyde huysen, jae dat meer is, seer groote stercke balcken, daer de daecken op rusten, voeren sy oock mede op in de locht, en met hulp van een andere stercken windt, die daer toe komt, soo dragen sy de selve seer verre van daer, eer dat se weder neêr komen. Dickwijls gebeurt het oock dat de Meulens met meulensteenen, en al dat 'er op is, van de draeywinden opgenomen worden, en soo door de locht wegh-ghevoert, de welcke een verre streecke van daer wederom neder-gheset worden, sonder dat de lieden die op de Meulens zijn eenigh letsel oft noot van 't lijf daer af hebben: Ja dat meer is, de storm en
't onweêr is 'er somtijdts soo groot en gheweldigh van de draeywinden, die Dorpen, Sloten en Steden bevatten, soo dat sy (als voor verhaelt is) de daecken van de huysen wegh-dragen, seer wijdt en breedt langhs de velden verstrooyen. De winden waeyen daer in de Somer uyt den Westen en Noorden soo sterck en geweldigh, dat 'er steenen, soo groot als men in de handt sou moghen houden, van der aerden opghenomen en van den windt op eenen hoop worden vergadert, gelijck oft sandt was: soo dat sy somtijdts de menschen daer mede wapenen en kleederen van 't lijf afrucken, oft oock wel een man met gheweldt van 't paert werpen. Jae oock soo ghebeurt somwijlen te Vichien, in 't Koninckrijck van Noorwegen, dat uyt de plaetsen en huysen van de rijcke visschers, de Visch, die in de Son en locht aen langhe sparren en stocken te drooghen hanght, door 't gheweldt der draeywinden met groote menighte
wegh-ghevoert wordt, als oft lichte barders waren, en alsoo geworpen in de huysen der arme lieden, de welcke 't selve ontfangen, als een gave hen van Godt toegesonden.
Cap. VI. Van de Donder, Blixem en Weerlichten die men in de Noordersche
Landen siet geschieden, en van verscheyde uytwerckingen van dien.
DE Donder, Blixem en Weerlichten, zijn in de Noordersche Landen seer te vreesen, insonderheydt in de Landen die teghen 't Zuyden over legghen, om de groote kracht en uytwerckinghen die sy daer pleghen. Men siet dickwijls gheschieden Noordwaerts, dat 'et in September, de locht wesende seer suyver en klaer, geheele nachten over eenparigh sonder ophouden blixemt, welcke blixem
de aenschouwers meer vervaert dan beschadight. Maer den blixem en het weerlichten dat met den donder uyt 'er nature van de donckere wolcken voortkomt, doet daer menschen en andere dinghen groote schade. Want veel menschen en beesten die hen op hooghe plaetsen onthouden, worden van den donder en blixem ter doodt ghebraght, en oock hooghe toorens en huysen die met hardt peck besmeert zijn, (welcke niet seer te verwonderen is) met een vuur dat onblusschelijck is, vernielt: Desghelijcks de hooghe boomen worden daer van den donder van boven tot beneden in twee stucken ghescheurt, oft door een dwarsche afbytinge in stucken ter neder geslagen.
Cap. VII. Van de scherpe en bytende koude.
DE groote kracht en scherpheydt van de vorst oft koude die in de Noordersche Landen is, als wesende in haer eygen huys en heerlijckheydt, is veel beter met redenen door 't ghevoelen te bewijsen, dan met veel ghetuyghen van Schryvers. Want men siet dat 'er groote menighte van ghedierte, die veel hondert mylen van daer sich onthouden, worden bevende door 't gevoelen van de scherpe en bytende koude, die 't lichaem en al de leden terstont soo is benaeuwende, dat se staen schudden en tsidderen van de koude die sy allenghskens worden ghevoelende: Wat sou dan de koude daer niet doen, daer sy alle haer kracht en geweldt gebruyckende is, woonende en heerschende, uyt bevel en door 't gebodt der naturen: Van welcke saecken ick meen dat ick hier en in veel andere volgende hooftstucken met beter reden sal mogen schryven, (ich die daer ghebooren ben en verkeert
heb, jae tot omtrent daer den Noorder Pool boven den Horizont sesentachentigh Graden verheven staet) dan sommige andere die van hooren seggen, uyt onseker meenen, zijn schryvende, en veel klaerder bewijs, hoe krachtigh en scherp-bytende dat de vorst oft koude daer magh wesen: de welcke allenghskens van daer de gheheele werelt over gespreyt wordt, ghelijck de stralen oft linien die uyt het middelpunt ghetrocken worden rondom in den Circkel, als alle volckeren, die de koude ghevoelen, daer af goede getuygenis konnen geven.
Cap. VIII. Van den Rijm en Sneeuw.
IN de Noordsche Landen valt de Rijm en Sneeuw somtijdts soo overvloedigh, en het stormt 'er soo vreesselijck, en de Mist valt 'er soo dick, dat de Locht soo verduystert is, dat de reysende lieden die over wegh gaen, malkanderen te ghemoet komende, niet kennen oft sien hoe na dat sy d'een den anderen zijn, noch weten of 't vrienden of 't vyanden zijn, maer loopen tegen malkanderen eer dat sy d'een den ander gewaer worden. Het welck een oorsaeck van veelderhande onlust en ghevaer is, mits dat over beyde zyden van de weghen plaetsen zijn, daer men lichtelijck van boven af tuymelen sou, of groote en hooge Sneeuw-hoopen die daer soo vast en hoogh opghehoopt ligghen, dat die gheene, die daer met eenige packen gheladen komen, aen d'een noch d'ander zyde naeuwelijcks daer door konnen gheraecken. Niet te min, dat men sich qualijck sou mogen wachten van te vallen van boven af, om het staen der Beesten, soo helpen se seer naerstelijck malkander de Sneeuw-hoopen in stucken breecken, en welven oft keeren daer over hunnen waghens,
om te beter met hun beesten daer over te raken, om alsoo de begonnen reys te mogen volbrengen: Het welcke sy met sulcke naerstigheydt en haest doen, als oft achter hen brandt was: oft dat sy om eenigh ander groot gevaer te ontgaen daer toe gedwongen waren; Sy haesten hen soo seer, uyt vrees dat de weghen en bosschen, mits hun langh dralen, souden moghen door het haestigh vallen van de Rijm en Sneeuw vervult en