Omgaan met weerstand
5. Analyse & Resultaten
8.1 Uitgewerkte aanbevelingen gemeenten
Handreiking Dorps- & Wijkdemocratie – Voor in het gemeentehuis
Voordat de handreiking daadwerkelijk wordt gegeven is het belangrijk om van tevoren goed aan te geven dat onderstaande bevindingen niet als richtsnoer gebruikt dienen te worden maar als een mogelijkheid om bewonersinitiatieven te benaderen. Het volgen van de aanbevelingen zorgt daarnaast allerminst voor
gegarandeerd succes; de context rondom een bewonersinitiatief speelt naar alle waarschijnlijkheid een grotere rol. Desalniettemin kunnen onderstaande bevindingen de gemeente en de personen werkzaam binnen die gemeente helpen bij de omgang met een bewonersinitiatief.
Staat er een asterisk (*) bij een term dan wordt daarmee bedoeld dat het een term is die specifiek is gebruikt binnen een of twee bewonersinitiatieven. Verder is het goed om op te merken dat de lijn gevolgd wordt die centraal heeft gestaan in dit onderzoek en wat betekent dat eerst de democratische waarden worden aan bod komen en dan de democratische principes. Allereerst wordt er echter begonnen met een algemene
kernboodschap.
Kernboodschap dorps- & wijkdemocratie
1. Bewonersinitiatieven handelen democratisch, vinden democratische waarden belangrijk en gebruiken democratische principes om die democratische waarden te borgen.
2. Bewonersinitiatieven spreken voornamelijk een andere democratische taal dan in het gemeentehuis; ze gebruiken eigen termen voor begrippen als inclusiviteit, zeggenschap, verantwoording afleggen en het omgaan met weerstand.
3. De democratische taal die wordt gesproken en de democratische principes die worden toegepast lijken grotendeels te verschillen per initiatief; veel initiatieven gebruiken eigen termen en eigen principes.
Inclusiviteit als democratische waarde bij bewonersinitiatieven
1. Bewoners vinden het belangrijk dat er veel, zo niet alle dorps- of wijkbewoners, de mogelijkheid hebben om mee te kunnen doen met het bewonersinitiatief.
2. Bewoners zullen in het begin in mindere mate maar zeker in later stadium zelf actief proberen andere bewoners erbij te betrekken die niet zijn vertegenwoordigd of niet hun stem laten horen.
3. Er zit weinig verschil zit tussen het formeel lid zijn van een bewonersinitiatief en het niet lid-zijn maar desalniettemin kunnen deelnemen in werkgroepen en activiteiten die vallen onder het
bewonersinitiatief.
4. Er is in veel gevallen een verregaande bereidwilligheid om mensen mee te laten doen op basis van de kennis en vaardigheden die ze hebben maar ook de beschikbare tijd en moeite die deze erin willen investeren.
De termen die veel worden gebruikt door bewoners om inclusiviteit aan te geven zijn: 1. Het kunnen meedoen van iedereen of Het gezamenlijk/samen doen
2. Het betrekken van iedereen of Het gezamenlijk/samen betrekken 3. Het kunnen meepraten van iedereen of Het gezamenlijk/samen praten 4. Het kunnen meedenken van iedereen of Het gezamenlijk/samen denken
Inclusiviteit en democratische principes bij bewonersinitiatieven
1. Het betrekken van mensen die niet vertegenwoordigd zijn of niet hun stem laten horen is vaak hard werken en heeft niet altijd succes. Wat lijkt te werken is een persoonlijke benadering, eerder dan een algemene oproep. Intuïtief weten bewoners wie welke affiniteit, vaardigheden en kennis heeft en zij zullen deze personen dan ook zelf een bezoekje brengen met de vraag of diegene mee wil doen. 2. Bewonersinitiatieven kijken bewust naar de samenstelling van hun initiatief en zullen proberen
verschillende bewoners bij het initiatief betrekken op basis van geslacht, leeftijd, werk, hobby, etc. Ze proberen via deze personen ook andere mensen uit de directe omgeving van deze personen erbij te betrekken.
3. Bewonersinitiatieven zijn behoorlijk flexibel in de wijze van organisatie wat zoveel betekent dat men werkgroepen of functies in het leven roept om bepaalde bewoners erbij te kunnen betrekken. 4. Bewonersinitiatieven gebruiken het behalen van bepaalde concrete doelstellingen om de rest van de
gemeenschap erbij te betrekken. Het behalen (en vieren) van doelstellingen en mijlpalen heeft een positieve invloed op het mee willen doen van andere dorps- en wijkbewoners die in eerste instantie de kat uit de boom hebben gekeken.
5. Hoewel bewonersinitiatieven beginnen met een select groepje is het vaak mogelijk voor andere bewoners, mochten ze dat willen, om aan te sluiten, ongeacht of het vliegwiel nu in beweging is of niet.
6. Het kunnen meedoen, deelnemen of betrekken van mensen bij het bewonersinitiatief lijkt in de meeste gevallen een grens te kennen. Vaak is dit een geografische grens maar dit verschilt per initiatief.
Zeggenschap als democratische waarde bij bewonersinitiatieven
1. De mate van organisatie verschilt per initiatief dus ook de mate in hoeverre er is nagedacht over de verdeling van zeggenschap. Allemaal zijn zich wel bewust van dat er een verdeling is – zou moeten zijn wat betreft de invloed op de besluitvorming.
2. De meeste zeggenschap ligt vaak niet bij het bestuur of de leden van een bewonersinitiatief; de meeste zeggenschap ligt bij de mensen die het daadwerkelijk uitvoeren of het doen.
3. Er wordt bij bewonersinitiatieven weinig tot geen onderscheid gemaakt tussen eigenaarschap en zeggenschap (zie democratische principes voor verdere uitleg).
Zeggenschap als begrip
De termen die veel worden gebruikt om aan te geven dat iets of iemand zeggenschap heeft zijn: 1. Het hebben van verantwoordelijkheden
2. Het hebben van zeggenschap
3. Het hebben van (beslissings)bevoegdheid 4. Het hebben van regie*
5. Het hebben van een mandaat* 6. Het hebben van een rol – functie*
Zeggenschap en democratische principes binnen bewonersinitiatieven
1. Bewonersinitiatieven organiseren zich in werkgroepen, commissies of cirkels die zelf de meeste zeggenschap hebben over wat ze doen en hoe ze dit willen doen; zeggenschap ligt bewust laag in de organisatie.
2. Binnen bewonersinitiatieven wordt er daardoor ook weinig onderscheid gemaakt tussen eigenaarschap en zeggenschap; werkgroepen zijn eigenaar van een bepaalde taak of verantwoordelijkheid en hebben ook de zeggenschap om deze zo in te vullen als ze zelf nodig achten.
3. Deze organisatievorm is gebaseerd op een onderling vertrouwen dat men heeft in de kennis, vaardigheden en expertise van elkaar en dat tevens bijzonder belangrijk wordt gevonden.
4. Bewonersinitiatieven maken onderscheid tussen ‘grote’ en ‘kleine’ beslissingen wat niet automatisch betekent dat een grote beslissing belangrijker is.
5. Het verschil tussen ‘grote’ en ‘kleine’ beslissingen is vaak niet heel duidelijk; gevoelsmatig en door onderling contact wordt er bepaald of een bepaalde beslissing voorgesteld moet worden aan de rest van het initiatief.
6. Grote beslissingen worden vaak genomen op basis van stemmen en een gewone meerderheid. 7. Bij grote beslissingen is er in tegenstelling tot het kunnen meedoen (zie inclusiviteit) vaker wel grens
tussen wie mag stemmen (leden van het initiatief) en wie niet mag stemmen (bestuur en niet-leden). Vaak is er wel een laagdrempelige mogelijkheid voor niet-leden om ook bij deze grote beslissingen invloed te hebben op de besluitvorming.
Verantwoording afleggen als democratische waarde bij bewonersinitiatieven
1. Bewonersinitiatieven hechten waarde aan het verantwoording afleggen doordat ze zelf vaak een principe hebben ontwikkeld waarin een bepaalde verantwoordingsrelatie zit.
2. Naast zelfontwikkelde principes maakt men ook gebruik van verantwoordingsprincipes die bekend zijn binnen de representatieve democratie.
3. Er verantwoording wordt afgelegd binnen het initiatief maar ook naar de rest van de gemeenschap. 4. Verantwoording afleggen is vaak informeler en losser georganiseerd dan binnen de representatieve
democratie wat niet hoeft te betekenen dat men het niet belangrijk vindt of het niet doet.
5. De verschillen over hoe belangrijk en op wat voor wijze verantwoording wordt afgelegd verschillen, vergeleken met de andere democratische waarden het meest bij bewonersinitiatieven.
Verantwoording afleggen als begrip
1. Het verantwoorden – zich verantwoorden 2. Het toetsen*
3. Het omgaan met spanningen* 4. Het terugkoppelen*
5. Het aan elkaar uitleggen wat we doen waarom we het doen*
Verantwoording afleggen en democratische principes binnen bewonersinitiatieven
1. De verantwoordingsrelatie binnen bewonersinitiatieven is vooral zichtbaar, mede door de verdeling van zeggenschap, tussen een werkgroep en de rest van het initiatief of tussen een werkgroep en het bestuur.
2. Werkgroepen, commissies en cirkels vragen tijdens initiatiefbrede bijeenkomsten vaak voordat een beslissing wordt genomen goedkeuring aan het initiatief of een orgaan binnen het initiatief. De overige leden of organen binnen het initiatief hebben hierbij veelvuldig de kans aanpassingen of veranderingen af te dwingen.
3. Dit vooraf verantwoorden lijkt de basis te vormen voor een groot onderling vertrouwen en de overtuiging dat men met zijn allen bijdraagt aan het bereiken van het maatschappelijke doel, wat op haar beurt weer tot gevolg heeft dat verdere verantwoording behoorlijk los en informeel georganiseerd is. Dit geldt vaak niet voor financiële zaken en de verantwoording daarover. Dit heeft men vaak minder los en minder informeel georganiseerd.
4. Vaak is er wel een klassieke verantwoordingsrelatie zichtbaar tussen het bestuur van een
bewonersinitiatief en de leden die de macht hebben tijdens een ALV of andere bijeenkomst het bestuur weg te stemmen als zij dit nodig achten.
5. Bewonersinitiatieven leggen vaak naast verantwoording naar elkaar ook verantwoording af naar de rest van de gemeenschap.
6. Hoewel minder actief dan onderlinge verantwoording afleggen zien we vaak wel een bereidheid om de gehele gemeenschap waarbinnen het bewonersinitiatief zich begeeft, uit te nodigen voor bijeenkomsten en op de hoogte te houden van wat er allemaal gebeurt via lokale en sociale media. Hiermee proberen bewonersinitiatieven keuzes en beslissingen te verantwoorden richting mede dorps- of wijkbewoners. 7. Deze bijeenkomsten hebben niet alleen een verantwoordende functie maar vaak ook nevenfunctie zoals
het bieden van openheid, transparantie of het bevorderen van inclusiviteit.
Het omgaan met weerstand als democratische waarde
1. Het gewicht dat wordt gegeven aan het goed kunnen omgaan met weerstand verschilt per initiatief al lijkt er wel een ondergrens te zijn: bewonersinitiatieven vinden het belangrijk onderling goed met elkaar om te gaan.
2. Het kunnen omgaan met weerstand is terug te zien bij bewonersinitiatieven omdat zij vaak maatregelen hebben genomen die betrekking hebben op de omgang met verschillende soorten weerstand.
3. Meest aandacht wordt besteed aan het goed kunnen omgaan met weerstand binnen het initiatief. 4. De aanpak en de mate van weerstand die het initiatief ondervindt lijkt bijzonder erg te verschillen.
Omgaan met weerstand als begrip
1. Het kunnen omgaan met conflicten
2. Het kunnen omgaan met ruzie/botsen/tegenwerking* 3. Het kunnen omgaan met bezwaar/allergieën*
4. Het kunnen omgaan met kritiek en de tegenstem, -spraak en –argument* 5. Het kunnen omgaan met meningsverschillen*
Het omgaan met weerstand en democratische principes bij bewonersinitiatieven
1. Men lijkt binnen bewonersinitiatieven drie soorten weerstand te onderscheiden:
- Weerstand door bewoners of partijen van ‘buiten’ het initiatief: hier gaat men constructief mee om door de feedback die de buitenstaanders geven (deels) mee te nemen of ze uit te nodigen dit binnen het initiatief op te lossen door mee te gaan doen. Het meenemen van feedback van buitenstaanders omvat het laten zien wat er met de feedback is gebeurd.
- Weerstand van ‘binnen’ die als waardevol wordt gezien: bewonersinitiatieven organiseren een zekere mate van tegenspraak, de tegenstem of het tegenargument (checks & balances) omdat men waarde hecht aan een kritische blik en voor- en tegenspraak.
- Weerstand van ‘binnen’ die niet als waardevol wordt gezien: vaak gaat het hier over persoonlijke kwesties die het grootste of een groter deel van initiatief negatief beïnvloeden waardoor deze als onwenselijk worden gezien.
2. Wanneer er sprake is van niet-waardevolle weerstand van binnen dan probeert men binnen het bewonersinitiatief er in eerste instantie altijd samen uit te komen. Hiervoor gebruikt men de op overeenstemming gerichte dialoog waarbij men vooral probeert uit te leggen waarom men wat vindt. 3. Ondanks deze dialoog kan er nog steeds onenigheid zijn wat vervolgens kan leiden tot twee situaties: - Men blijft actief binnen het initiatief maar vindt elkaar, zacht gezegd, niet meer zo leuk (kwam in de
meeste gevallen voor).
- Men breekt met het initiatief en stapt eruit (meestal lijkt deze beslissing te worden genomen door het individu en niet door het initiatief blijkt uit de interviews maar is niet helemaal te controleren). 4. Men probeert de niet-waardevolle weerstand te voorkomen en mocht dat niet lukken, er zoveel
mogelijk van te leren zodat het in de toekomst niet voorkomt.