In Deltaprogramma 2015 hebben de opgaven voor waterveiligheid, zoet water en ruimtelijke adaptatie een uitwerking gekregen in regionale voor-
6.2.2 Toelichting op de herijking
Deltabeslissing
Nieuw in de herijkte deltabeslissing IJsselmeergebied is dat het gemiddelde winterpeil na 2050 niet alleen in het IJsselmeer beperkt kan meestijgen, maar ook in het Markermeer.39 De mogelijkheid voor een peilstijging in het Markermeer is toegevoegd, omdat ook daar enige peilstijging wenselijk kan zijn om onverwachte ontwikke- lingen op te kunnen vangen. Een hoger winterpeil heeft maatschappelijke en ruimtelijke consequenties voor de omgeving. Om alle betrokkenen ruimte te bieden en hen te stimuleren rekening te houden met mogelijke toekomstige ontwikkelingen, is aan de deltabeslissing toegevoegd dat de eventuele peilverhoging pas 25 jaar na het betreffende besluit in werking treedt en geleidelijk wordt doorgevoerd. Elke zes jaar - of zoveel eerder als nodig - wordt in het kader van de herijking bezien of een besluit over meestijgen nodig is. Een eventuele verhoging van de winterpeilen heeft ook gevolgen (voor- of nadelen) voor dijkversterkingen en voor landbouw en natuur. De waterafvoer van het Markermeer naar het IJsselmeer blijft ook na 2050 plaatsvinden door te spuien. In de Veluwerandmeren blijft het gemiddelde winter- en zomerpeil ook na 2050 gelijk.
De beheersing van meerpeilpieken is toegevoegd aan de deltabeslissing. Uit de Integrale Studie Waterveiligheid en Peilbeheer is gebleken dat de pieken in het winterpeil geleidelijk toenemen door klimaatverandering. De pieken ontstaan als bij ongunstige wind het water op het IJsselmeer en Markermeer en op de Waddenzee scheef komt te staan (opwaaiing), waardoor het niet mogelijk is voldoende te spuien. De komende jaren wordt de spuicapaciteit via de Afsluitdijk uitgebreid en komen daar de eerste pompen te staan. Daarmee zijn de meerpeilpieken tot 2050 goed te beheersen. Na 2050 wordt de pompcapaciteit stapsgewijs uitgebreid, afhankelijk van de zeespiegelstijging en veran- dering in de rivierafvoer, zodat pieken met een overschrij- dingskans van eenmaal per 10 jaar niet hoger worden.
Kaart 2 Voorkeursstrategie IJsselmeergebied Waterveiligheid
Dijkversterkingsproject HWBP programma 2021-2026
Versterking Friese IJsselmeerkust 1. Makkumer Wadden 2. Workum - Stoenckherne 3. Bocht van Molkwar 4. Mokkebank - Laaxum 5. Tacozijl
Spuien/pompen Afsluitdijk: ‘Spuien als het kan, pompen als het moet’
Deelname Kennisprogramma Zeespiegelstijging
Zoetwater Opgaven
Verzilting via de ondergrond (gecombineerd met een van de andere opgaven)
Uitzakkende grondwaterstanden en geen aanvoer zoetwater
Uitzakkende grondwaterstanden en beperkte aanvoer zoetwater
Verzilting inlaatpunten Omvang waterbuffer IJsselmeer Lage waterstanden en afvoeren Geen aanvoer zoetwater
Strategische keuzes met bijbehorende landsdekkende maatregelen
Voorkeursvolgorde: Aanpassen landgebruik aan waterbeschikbaarheid, zuinig watergebruik, water beter vasthouden, water slimmer
verdelen, (rest)schade accepteren Klimaatbestendige zoetwatervoorziening
hoofdwatersysteem in combinatie met slim water- management. (Belangrijke kranen in en vanuit het hoofdwatersysteem)
Maatregelen op specifieke locaties Vergroten watervoorraad IJsselmeer Verbeteren zoet-zoutscheiding sluizen Optie meer water via IJssel naar IJsselmeer door
Extremere pieken (kans kleiner dan 1:10 per jaar) zullen wel geleidelijk in hoogte toenemen: het zou extreem grote pompcapaciteit vragen om dat te vermijden. Daar moet rekening mee gehouden worden bij de voorbereiding van dijkversterkingen.
De wateraanvoer naar het IJsselmeer komt voor 75% uit de IJssel en voor 25% uit de Overijsselse Vecht, andere regionale wateren en neerslag. De herijkte deltabeslissing Rijn-Maasdelta biedt de ruimte om na 2050 de afvoerverde- ling over de Rijntakken te wijzigen (zie 6.3.1). Uitgangspunt van de herijkte deltabeslissing en voorkeursstrategie IJsselmeergebied is dat eventuele wijziging van de afvoer- verdeling geen significante invloed mag hebben op de waterveiligheid in het IJsselmeergebied.
Waterveiligheid
In de voorkeursstrategie uit Deltaprogramma 2015 was voor Marken en de IJssel-Vechtdelta de mogelijkheid opgeno- men om het gewenste veiligheidsniveau te behalen met een ‘slimme combinatie’ van dijkversterkingen en ruimte- lijke oplossingen om de gevolgen van overstromingen te beperken. De afgelopen jaren is uit onderzoek gebleken dat zo’n combinatie in beide gebieden onvoldoende efficiënt is. Daarom gaat nu de voorkeur uit naar dijkversterkingen.40
Zoetwater
Uit de knelpuntenanalyse zoetwater41 blijkt dat in het meest extreme klimaatscenario zes keer per eeuw watertekorten kunnen optreden. De herijkte zoetwaterstrategie blijft daarom inzetten op water vasthouden, het veiligstellen van het IJsselmeer als zoetwaterbuffer, zuinig en efficiënt omgaan met IJsselmeerwater en de regio weerbaarder maken voor perioden met weinig IJsselmeerwater. Dat sluit aan bij de ambitie van de regio om te voorkomen dat nieuwe ontwikkelingen tot een extra watervraag leiden, zoals klimaatverandering, ontwikkelingen in de land- bouw, het afremmen van bodemdaling, het bestrijden van hittestress en de komst van waterstoffabrieken en datacenters.
Ander onderdeel van de zoetwaterstrategie Noord- Nederland is het bestrijden van verzilting. Bij de droogte in 2018-2019 bleek dat bij een aantal regionale sluizen (Den Helder, Harlingen, Delfzijl) verzilting kan optreden met een groter effect dan eerder gedacht. Schutbeperkingen zijn ingezet om verzilting te voorkomen, maar daarnaast
40 Bron: Impact zeespiegelstijging op hoogwaterveiligheid | Achtergronden bij ENW-advies. Expert judgement over de houdbaarheid van de voorkeursstrategieën Deltaprogramma bij versnelde zeespiegelstijging. Aangeboden aan de minister d.d. 21 november 2019.
41 Bron: Deltares d.d. 30 juli 2019. Geactualiseerde knelpuntenanalyse voor het Deltaprogramma Zoetwater: Effecten van
Parijsmaatregelen en doorkijk naar het zichtjaar 2100.
worden mogelijke verziltingsbeperkende maatregelen onderzocht. De afgelopen jaren is ook in het IJsselmeer verzilting in een aanzienlijk gebied geconstateerd. Zoutvangen bij de Afsluitdijk (verdiepingen in de bodem achter het spuiwerk) lijken goede kansen te bieden als er voldoende water gespuid wordt en de zoutvangen regel- matig geleegd worden. Bij harde wind kan turbulentie optreden en zal het zoute water zich anders mogelijk verspreiden over het IJsselmeer.