Locht, Aerde, en Mensche.
Locht, de j. personagie.
DE hoogste hoocheyt hoog, wiens klaerheyt ons verlicht,
Die Aerde, water, lucht, en vyer al heeft ghesticht,
Diens jonst ick yeder wensch, voor een minsamigh groeten.
Aerde, de ij. personagie.
Hy die hem heeft verneert (tot 's menschen drucx verzoeten) Te treden hier op d' Aerd', met ned'richeyt ghepaert,
Hem bidd' ick, dat hy dit gheselschap, hier vergaert, In voorspoedt, eer en deught, beware t' allen tijde, Maer wie ist die hier staet, so licht, vreemt van gesmijde, Die ducht voor snelle vlucht, mach mercken op den wint.
Locht.
Ick hoor wel, onbekent, maeckt menich onbemint, Maer wetenschap die bint, die elck hier moet behaghen, Ay wat zijt ghy voor een, moet ick met oorlof vragen, 'T schijnt wond'ren veel en groot zijn u an 't lijf gewrocht.
Aerde.
So zijn wy dan na wensch hier 't saem by een gerocht, Maer nu dient ondersocht, wie dat doch van ons beyden, D' een d' ander overtreft, 't is licht wel t' onderscheyden, Die wat verstant gebruyckt, en merckt, waer van, en hoe.
Want noodighst, schoon ben ick in mijn selfstandigh wesen, Klaer, luchtigh, vol cieraet, wel weert van elck gepresen, In eeren hoogh ghestelt, en rijckelijck begaeft,
Met gaven veelderley, daer van dat wort ghelaeft Den Mensch, die veel behoeft, natuerlijck vol gebreken.
Aerde.
Ghy toont u trotsigh hert, door u hoogmoedigh spreken, Doch wie te recht ghy zijt, en kan niet zijn bedocht.
Locht.
Ick beeld' hier af, de schoon, klaer, lievelijcke Locht, Maer wat ghy ooc afbeeld, ic wou men 't my verklaerde.
Aerde.
Aen my wort afghebeeld, vol schoone planten, d' Aerde, 't gesayde vruchbaer groeyt, door hoogsten hulp en kracht, Van all' hooftstoffen 't swaerst', nootwendigh hoog geacht, Verstanden hoogh en leegh met my sulcx al betuyghen.
Locht.
'T bewijs maect stom de tong, en doet de stercke buygen, Bedinckt waert so met u, u strengh die braeck als glas.
Aerde.
Ben ick dan niet, uyt wie dat alderley ghewas,
Wijn, Oly, Koren, Vlas, voort komt, en noch meer dingen, Des Menschen Moeder ooc, die ooc door Gods gehingen Haer daghelijcx noch voedt, en spijs naer eysch bequaem, Van all' hooftstoffen 't soetst', den Mensch heel angenaem, Zijn wonst vol gonst, om hem te rusten met ghemake, Omringt van d' Oceaen, heel bitter, zout van smake, Met wat'ren wijt doorvloeyt, met boomen schoon beplant, Vol beemden, hoven fraey, verciert aen elcken kant, Met steden, dorpen veel, mits berghen, dalen groene, Metaligh, kalckigh wit, ooc steenigh, gout-rijck koene, Bevintmen 't Aertrijckx gront, met overvloet vervult, Van dinghen veelderley: maer recht ghy niet en sult Het eynde mijner deught van my wel konnen hooren.
Locht.
U eyghen lof en deught te bringhen op het hoogh. Siet eens wat ick afbeeld', slaet eens op my u oogh, So sult ghy mercken klaer een hooftstof vol van wonder, Hooghnoodigh yeder een, vol cieraet, als bysonder, De Sonn' en Mane schoon, met sterren veel en klaer, Den Blicxem vyerigh snel, met 's donders groot misbaer, D' onsienelijcken windt, den kouden snee daer neven, Mits hagel, Regen nat, komt al uyt my gedreven,
'T heeft al in d' locht zijn plaets, zijn wonst, zijn loop, zijn gang, Den voghel hoe gepluymt, bruyckt daer het zoet gesang, In 't kort, wie kan in 't minst hem met my verghelijcken?
Aerde.
Ghy soudt my geeren met den eersten stoot doen wijcken, Maer veel te vast ghegrondt ben ick op reden vast.
Is d' Aerde van den Mensch niet Moeder wel ghepast? Is Adam niet van d' Aerd' ghemaeckt en afghenomen? En van hem yeder Mensch gheteelt en voort ghecomen? Van d' Aerde neemt den Mensch zijn voedsel met begeert, Ooc d' Aerd' is 's menschen wonst, en daer hy hem geneert, Tot dat de doot hem komt met 's doots gepijn verseeren, Dan moet hy wederom in aerde strack verkeeren, Daer door verhooght mijn faem, elck is bevinder // fris.
Locht.
En meendy dat daerom mijn eer te minder // is? Ben ick de ghene niet, waer van den Mensch vermaert Zijn gheest en leven schept, soo haest hy is ghebaert? Want kond hy door de Locht den adem niet gescheppen, Heel machteloos hy blev', hy soud' hem geensins reppen, 't is middel, waer door God den mensch voorsiet met kracht Zijn leven stadich voed: want anders 't bleef versmacht, Dies ick u overtreff', soo ben ick my vermeter,
Ghesonde klare lucht, wat is ter Weerelt beter,
Tot 's Menschen zoet vermaeck, gesont oft sieck omvlecht?
Aerde.
Een vruchtbaer Aertrijck is oock niet te achten slecht, In overvloet beplant met veel verscheyden vruchten.
Locht.
Maer stondens' niet ter lucht, het ware zeer te duchten, Dat haest verwelck'ren soud' u teer onvast cieraet, Maer mijne schoonheyt siet, blijft steedts in eenen staet, Of schoon t' ontweder fel den glans dick gaet versmijten, Haer wesen blijft altijt heel, sonder te verslijten,
Dus 't uwe glijt en swact, maer 't mijn' blijft ongeschent.
Aerde.
'T geschil is onverdeelt, mijn deught blijft wijt bekent, Want nevens koorn en wijn, dat beyd' is seer nootsaeclijc, Groeyt noch op d' aertrijc gront veel goets nut en vermaeclijc, Als erten, boonen schoon, mits kriecken, pruymen goet, Oock App'len, peiren groot, in vollen overvloet,
Dwelc al tot voedtsel streckt der Menschen in 't gemeene.
Locht.
En hoe naer had ghy geern? hier af al d' eer alleene, 'T waer loon meer dan verdienst, 't is best dat ghy dan zwijgt, Dinckt hoe het Aertsch gewas eerst zijn volmaecktheyt krijgt, wanneer het zaet noch leyt int aertrijc diep verborgen 'T ghewormt al onderdaen, den Lantman is vol sorgen, Dat sulck gedierte mocht het groeyen doen belet, Maer alst hem wat vertoont, noch teer onvast gheset, Het moet zijn meeste kracht verkrijghen en behalen Uit soete koele Locht, mits 't Sonnigh heet doorstralen, Oock Regens vochtich nat: in 't kort, elck moet verstaen, Ghetempertheyt der locht bringt rijpheyt op de baen, In 't fruyt, in wijn, in graen, het blijckt noch al ten lesten.
Aerde.
Een hulpe meught ghy zijn, als ghy noch zijt ten besten, Een medehulp segh ick, meught wesen ghy in 't werck, Maer wat ghy hebt gedaen voor schaed in menig perck, Met smuycken ongesont, door mist en quade dompen, Dat weet den Lantman wel, die zijn gewas verkrompen Seer dickwils vonden heeft, met herten leet vervult.
Locht.
Want siet, wat quade lucht het Aertrijck gaet besluyten, Wort dat niet al ghemerckt, uyt d' aerde staeg te spruyten, Oorspronclijck van dien aert, wat seght nu daer af ghy?
Aerde.
Men zeyt, 't is quade locht, daer laet ick 't blijven by, Vervolgh' 't verhael mijns lofs, bekent van vele luyden,
Door veelheyt, schoonheyt nut, van boomen, blommen, kruyden, Die groeyen op der Aerd', welrieckend' lieflijck fijn,
Welsmaeckend', ooc bequaem om boeten menighs pijn: Want menigh daer uyt haelt, deught, vreugt, na mijn bevroetsel.
Locht.
De spinn' oock haer fenijn.
Aerde.
De Honighbye haer voedsel,
Dies zoeticheyt komt voort, mits welvaert, nut en winst.
Locht.
Vergheefs u woorden zijn, het meest verweget 't minst: Want van de zoete locht, heel lieflijck, en niet steurigh, So wort al t' aerd' gewas, schoon bloyend', en koleurigh, En siet door sulckx ben ick hoogh boven u vermaert.
Aerde.
Onwetentheyt zeer groot wort hier gheopenbaert, Het roestend' yser, siet, fijn, grof, en harde stalen, Gout, silver, koper, tin, en allerley Metalen, Smaragdus, Onix dier, mits ander fraey ghesteent, 'T melijdend' root korael, met noch meer schoon gebeent, Ist niet oorsproncklijc al, uyt 't Aertrijckx gront geresen?
Locht.
Maer zonder my, soudt al van kleender weerde wesen: Want quaemt niet al ter locht, wie soudt dan wesen nut? 'T is yeder onbequaem, soo langh alst in den put
Des Aertrijcx diep noch leyt, ghedoken seer onreynlijck: De Locht, en Son-gheschijn, vercieret al ghemeynlijck. So veel 't ghesteent belangt, u selfs daer niet med' quetst, 'T onnutst wort meest alleen in 't Aertrijck diep gemetst, Maer 't kostelijkste reyn, met 't alder schoonste schoone,
Wort al ter locht ghewrocht, seer heerelijck ten toone, Dus blijckt, dat boven u, my komt het hooghst gebiedt.
Aerde.
Maer sonder vasten gront (segh ick) en waert al niet, In my wort wel ghesticht, dat u niet veel moet raecken, En sonder my, en kan men in u gheensins maecken Huys, Stadt, Kasteel, noch slot, het steunsel geef ick dy.
Locht.
Ick mach wel sonder u, maer ghy niet sonder my: Want d' Aerde sonder Locht, en kan niet veel uytrichten, De Locht kan sonder d' Aerd' veel saken wel beslichten: Want van der Aerd' en heeft de Locht in eenigh deel Gheen hulpe noch bystandt, om chieren zijn prieel: Maer d' Aerde van der Locht hoeft hulp tot elcker uren, In meest haer doen, soo 't Godt ghestelt in der natueren Voorsichtelijcken heeft, en jonstelijck bedaut.
Aerde.
'T bysonderst' is nochtans, daer op dat wort ghebaut, Aensiet al 't hoogh ghesticht, waer dat het is te mercken, De seven wond'ren groot, gemaeckt niet om verstercken, En is sulck swaer ghewicht, niet al ghegrondet vast Op d' aertrijckx bodem sterck, draeght sy niet al den last? Wat dunckt u dan, mach haer den prijs niet heel aenkleven?
Locht.
Maer soude sulc gesticht om hooch schoon zijn verheven, Ick moetse gheven plaets' en ruymte, soudmen die
Sien konnen in 't vertoogh, maer wanneer, hoe oft wie Mijn schoon gesticht wilt sien, of ghy wat kont besmetten, Vry sonder hulp van u staet het, en niet beletten
En kont ghy zijnen glans, al zijt ghy selfs bevleckt.
Aerde.
Dat op my wort gesticht, wort t' mijnder eer ontdect, Vol wonder, deught en nut, te lang en veel om nommen.
Locht.
En wilt doch niet soo seer op u ghestichten rommen, Al zijnse hoogh en fraey, met konste reyn deurwrocht,
Al hebben spitsen veel vervult de wijde locht, Ghy hebter vele selfs besweken, soo wy lesen, Want Philadelphia, Cesaria, Ephesen,
Versoncken zijn in d' Aerd', meer ander in 't ghetal.
Aerde.
Omroert ghy desen poel, bedenckt wat harden val 'T groot Babylon vercreegh, door locht vol ongesonden.
Locht.
Wat ghy al hebt vernielt, en is niet om vermonden,
Helvetia vermaert ghedenckt alsulck verdriet.
Aerde.
Wat donderslaghen fel, als schrickelijck gheschiet, Wort dick in u ghehoort, 't veroorsaeckt dood' en siecken.
Locht.
Bedinckt ghy Tyrus wel?
Aerde.
En ghy 't heel landt van Griecken,
Daer d' onghesonde locht een groote pest ontstack?
Locht.
Wat komt uyt d' aertrijc veel, dan meest groot ongemac, Van doornen, dist'len scherp, weert datment wel bequele, Fenijnigh fel ghediert wort daer ghebroet om vele, Tot grief van 't mensch'lijck beelt, dat daer af is verschrict.
Aerde.
'T gevogelt uyt der locht, 't onnoosel oock verklickt, Maer wat baet dit geschil, 't duert langer dan ic meynde: Want altijt wederom, 't valt ront heel sonder eynde,
Quaem yemandt hier op 't slagh, dat waer recht mijnen wensch.
Locht.
Dat waer ooc mijn begeert: maer siet, hier komt den Mensch, Die ons gheproeft, ghetoeft heeft, met en teghen wille.
Aerde.
Heel vremt: want daer men heeft veel lange strange jaren, In, op, en by verkeert, goed' kenniss' die moet baren, Wat onbekentheyt doet, dus na ick heb verstaen, Dat tweedracht beyd' besit, u hert, ick neem sulckx aen, Als yet dat my mishaeght: want 't bringt an vele schaden.
Aerde.
Soud' ick niet stooren my, daer ick so groot van daden Ben, en van outs geweest, ooc vreemt, ront van fatsoen, Van wesen swert, verciert met veel verscheyden groen, Den Mensch, 't zy van wat staet, zeer grootelijcx van noode, Een voetpadt van dat leeft, een deckxel van de doode Ben ick, en salt noch zijn, soo langh alst Godt belieft, 'T ghediert des velts, end' al ghevoghelte gherieft Van my werdt, alst soeckt aes, na lust vry op en neder, Van my neemt elck vertreck, dan beet elc op my weder, Hooghnoodich ben ick haer, bysonder om dees saeck.
Locht.
Daer heb ick teghen wat, my deert alsulcke spraeck, Want die te hooren soud' my 't hooft door toorn doen zweeten.
Aerde.
Wel, waerom soo verstoort?
Locht.
Op dat ghy seght, dat beeten
Hier moeten op der Aerd' de vogh'len altemael.
Aerde.
Ist dan de waerheyt niet?
Locht.
Neen doch: want (nae 't verhael)
Een Indisch Voghel vlieght al stadigh sonder ruste,
Die d' aerd' heeft niet van doen, dan somtijts slechs uyt luste: Siet doch, wat heeft nu kracht u macht by een verzaemt?
Aerde.
Dats vry wat nau gesocht, om maken my beschaemt, Maer toeft een weynigh doch, hy blijft altijt niet leven, En zijnde doot verstickt, blijft hy in d' locht dan sweven? O neen hy vrylijck, hy valt dan van boven af.
Mensche.
Dats waer, de Aerd' op 't lest wort haerder allen graf, In woorden-strijdt bequaem, zijt ghy niet als de slechte.
Aerde.
Heb ick dan niet ghelijck, te blijven by den rechte, Die my Natuere gheeft? alsulcx is mijn ghevoel.
Locht.
Goetduncken doet alleen u zitten op den stoel Der hooveerdy, na aerdt van u zwaer aerdtsche zinnen. Maer ghy, o Mensch, bedinct, wie prijs behoort te winnen, Ick die soo lustigh ben, vol jeught, vol deught altijt, 'T swaermoedigh vroedigh hert is meest in my verblijt, Ja selfs de dieren al, mijn deughden groot beseffen,
Faelt haer eens aertsche hulp, na d' lucht sy thooft opheffen. Soo veel 't ghebau belangt, d' aerd' is alleen den grondt, Van kruyt, van boom, van blom, fenijnigh oft ghesont, Is d' Aerd' alleen bekent, haer wortels aerdt verknesen, Maer 't lustighste vertoont hem in de Locht ghepresen, Dus is 't volmaect vermaeck alsdan eerst elck vertooght.
Mensche.
Ick merck hier wederzijds, dat yeder een hem poogt, Om doen verdrooghen gaer des anders groeyend' eere, Maer neyght elck wat den moet, verheft u niet zo zeere, Elck denck, van wien dat hy begin ontfanghen heeft, Meer dan vijf duysent jaer, soo heeft men u beleeft, Doorloopen, en doorsweeft, een yeder zeer verscheyden, D' een dus, en d' ander zoo, en gheene van u beyden, En zoud' ick konnen niet uytkiesen, wie my doet
Meest hulp, vermaec, oft deugt: want als ick seggen moet, Waert niet de zoete Locht, hoe kreegh ick adems leden? En waert niet d' aertrijcx gront, waer op dan soud' ic treden? Ten waer de Locht, hoe zoud' de klaerheyt zijn anschaut? En waert het Aertrijck niet, waer op waer dan ghebaut des aertrijcx vrucht bequaem, mijn voetsel reyn vol jeugden? Dus noodigh is my elck, goet, lieflijck, en vol deugden, Maer wie dat is het best, d' uytspraeck valt my te zwaer.
Aerde.
Wy makent u nochtans ghenoechsaem openbaer, Geen duysterheyt en blijckt, in 't mijne doch bysonder, In 't midden, hoogh, en leegh, ben ick een woudt van wonder, In schoonheyt, grootheyt t' saem, doch nergens het my faelt.
Locht.
Gelijck der Sonnen strael, des Maens vry overstraelt, In hoogheyt overtreft, in klaerheyt klaerst gaet schijnen, So ga ick 't Aertrijcx deught (die stadigh moet verdwijnen) Te boven, soo 't wel blijckt, end' doen sal dagh en nacht,
Dies spreeck ick wel bedacht.
Aerde.
En ick magh oock wel schrijven.
Locht.
O schoon ghesonde Locht.
Aerde.
O edel vruchtbaer Aerde.
Locht.
Ghebleken heeft mijn kracht.
Aerde.
Allom blijckt mijn bedrijven.
Locht.
Dies spreeck ick wel bedacht.
Aerde.
En ick magh oock wel schrijven.
Locht.
Verbreken moet u macht.
Aerde.
U wesen sal niet blijven.
Locht.
Van elck word' ick ghesocht.
Aerde.
Elck houdt my als vermaerde.
Locht.
Dies spreeck ick wel bedacht.
En ick magh oock wel schrijven.
Locht.
O schoon ghesonde Locht.
Aerde.
O edel vruchtbaer Aerde.
Mensche.
U spraec doet dincken my, dat ick niet geern ontpaerde, 'T bywesen van u beyd', want beyd' toont ghy my deught, Nochtans in u ghehadt meer teghenspoedt dan vreught Heb ick: want nevens al d' aerts deughden soet en goedigh, Soo zijnder hier en daer ondeughden overvloedigh, Want nevens thuynen schoon, en wat'ren stroomigh mild, Soo zijnder bosschen woest, vol qua ghedierten wild, By 't schoon gesticht vermaert, dwelc 't alom gaet vermoyen, Gaet dicwils boosen mensch vuyl slijc onreynlijc stroyen, En onder 't marber graf het stinckend' schuylt en duyct, In plaets' van soete locht, het dicwils mistigh smuyckt,
In plaets' van 't schoonheyt klaer, zijn dicwils ooc t' anmercken, Onweders schricklijck fel, en duyster dicke zwercken,
Waer door ghenietight wort mijn seer bequame vrucht, Mijn lichaems voedtsel veel bedorven, dus beducht Ben ick als nu ter tijt, wie ick nu hooghst sal prijsen.
Locht.
'T geschil is nochtans groot, 't waer voor my goet om wijsen, Want mijn natuere schoon, die elck hier wel beseft,
('T aerdts wesen suer en stuer) al vry ver overtreft, Dies is hier mijn gerucht verbreyt, niet om verhoogen. Och hoe word' ick anmerckt van klaer scherpsichtig' oogen! Hoe sagh dien Thales na mijn schoonheyt sonderlingh, Doen hy 't gebreck der Son voor eerst bemercken gingh, End' Ptolomeus wijs, Cleostratus vermeten,
Mits oock Socrates kloeck, en ander, elck versleten Heeft kostelijcken tijt, om speuren mijn bediedt,
Noyt moeyt, noch kost hoe groot, mocht haer vervelen niet, Maer die opt Aertrijcx gront haer nootshalf steets generen Wat zijnt doch anders dan, die meest vernuft ontberen,
Hier aen wort licht bespeurt, wie heeft den besten stam.
Mensche.
Neen, houdt wat: want heeft niet d' outvader Abraham, Ooc Noe, hem geneert met t' Ackerwerck zeer vroedigh? Den Koningh Cyrus oock, met Calatinus moedigh, End' Cato, Laertes kloeck, elck heeft met lust gheplant 'T geboomt, en d' aerd' doorploegt, Osirus eerstmael vant Het yser van den ploegh: wat seght ghy in 't aenhooren?
Aerde.
Doen Cincinato tot Dictator was verkooren,
Waer was hy meent ghy, doe men hem de mare droegh?
Locht.
Wel waer was vonden hy?
Aerde.
Met d' handen aen den ploegh,
Was dat een slechten bloet, wats nu dijn strijt begonnen?
Locht.
Wel hoe zalt wesen dan? wert hier den prijs gewonnen Van 't plompe, stomp geboert? hoe sou dat gaen recht slinx, Dat fijn, en scherp ghezicht (dat als 't ghedierte Linx Byna 't gheberght doorziet) in desen vooren strijcken, Neen, houdt also noch niet, oft 't moeste klaerder blijcken, Sy zijn my veel te plomp, gheooght, ghetonght, ghetant.
Aerde.
Al heet ghy boeren haer, dat is u onverstant,
'T zijn bauwers na haer ampt, dies schaemt ghy krijgt in 't spreken.
Locht.
O Mensch, wilt weten doch, wie hoogst dient opgesteken In eer, toont wijsheyt kloeck, na recht ons nu doch dient.
Mensche.
Neen, liever zwijgh ick stil, zoo blijf ick beyder vrient: Want gaef ick van u beyd' d' een meer gelijck als d' ander, Op my mocht voncken haest, van nijt, dien fellen brander, En ziet, met sulcken hitt' ben ick niet geern verwermt: En noodloos ist, dat ghy d' een teghen d' ander schermt, So na ghebuers ghy zijt, so weynigh oock verscheyden:
Want, niet, ja gantschlijck niet, is tusschen u lier beyden, En noothalf meugt ghy doch gantsch niet verscheyden zijn: Want elck u heeft van doen, so wel als broodt en wijn: Want soo ons wijn en broodt nootzaecklijck is gegeven, So noodig is ons d' Aerd, en Locht, voor 's Menschen leven,