op de stemme ofte wijse: De fiere Nachtegale.
Ghemaeckt op desen Naem-spreuck: Met Arbeydt heen.
1. MEt eerlijck herts beweghen, Wensch' ick den besten zeghen, Op die niet strijden teghen Den Konste-bauw onscheldigh, Ghy Maeghden alle neghen, Versterckt de swack bedeghen,
En voordert, na u pleghen, Het voorneem soet-gheweldigh, Heldigh // veldigh ghesint, Helpt my, die deught bemint, Vertoonen hoe 't beghint, En hoe-men worstelt in 't Ondeughdens onderdrucken, Om door oprechte stucken, Eerbaerheyts vrucht te plucken, Beschaft my re'en,
Die treft met arbeydt heen.
2. Arbeydt aerdtsch van natueren, Vol druckigh swaer besueren, Door 't sondigh vuyl besmueren, Draeght elck lichaem te pande: Den gheest van fijnder kueren, Wilt naer 't vry wesen spueren, Dus rijster om verschueren Een fel twist-vier in brande, Van de // wiegh tot in 't graf, Behoeft elck arbeyts staf, Om keeren wulpsheyt af, En dempen hooghmoedt straf, Verfoeyt men 's Weerelts treken, Oft eyghen sins ghebreken, Door swijghen, dincken, spreken, Behoort ghestreen
Te zijn met arbeydt heen 3. Eenigh Vorstlijcke vaten, Keysers rijck boven maten, Koninghen, Graven, Staten Des Landts, arbeydt ghenieten, Rechters die onrecht haten, Lants vooghden, ondersaten, Hooftmans noch vroom soldaten, Mach 't slaven niet verdrieten,
'T schieten // mist, feylt oft lieght, Voorby de Vinck die vlieght, Maer kloot oft pijl bedrieght Hem, die gherustigh wieght, Dus moetmen vrede houwen, Nabuersche vriendtschap bauwen, Oft groot ghewelt doen flauwen, Daer dient ghetre'en
In 't Ampt met arbeydt heen. 4. Rust is en blijft verbeten, Door 't Natuers kloeck vermeten: Want sy helpt (soo wy weten) 'T gheschapen zaedt voortbringhen, Eer 't oud' is afghesleten,
Het nieuw wort opghesmeten, Tot 's Menschen dranck oft eten, Met ander noods bedwinghen, Dinghen // hoe schoon oft groot, Elck spruyt uyt arbeydts schoot, Ja hy bevrijdt ter noodt
Ons namen voor de doodt, Door 't leeren veelder Konste Verwerftmen Eer en Jonste, Oock plaets in Famas wonste, Daer onvergle'en
Men raeckt met arbeydt heen. 5. 'T gheschapen werck des Heeren Schijnt ons arbeydt te leeren,
De Sonne t' zijnder eeren Gaet altijt op oft neder, De Mane (na 't verseeren) Men daeghlijckx siet vermeeren, De sterren doen haer keeren, Veel eer dan Vinck oft veder, Weder // Windt, wolcken, locht, Zijn arbeydtsaem verknocht,
'T viers werck blijft onvolbrocht, Het water volght den tocht, De Zee, niet om betoomen,
Maeckt altijts schuym' en stroomen, Het landt draeght menschen, boomen, Opwaerts bene'en,
Elck wijst met arbeydt heen. 6. Egyptsche wijse Lieden Besorghden, mits ghebieden, Die arbeydt wilden vlieden, Een straf op haer lichamen, Tot sulck onkruyts uytwieden, Sy haer Stewachters rieden, De handt te gaen bespieden Van die daer vreemt aenquamen, Ramen // konden sy vroet, Of sulck edel van bloedt Was, rijck, oft kleyn van goedt, En achten 't werck onsoet, Om 't noo-werckvel te ritsen, Door groot gheweldts aenhitsen, Dwonghen s' haer aen grafspitsen, Metsen oft sme'en,
En voort met arbeydt heen. 7. Naem, met natuyrs verleesten, Van kruyden, blommen, beesten, De kracht van minst en meesten Leert ons arbeydts verkloecken: Want lees-ghesinde gheesten Verquicken (als ter feesten) In 't smaken van de keesten Van als, uyt alle hoecken, Boecken // vol sinnigh schrift, Heeft arbeydt hem ghegift, Waer uyt de blom ghesift, Men 't gruys laet drijven drift,
Van hoogh, oft diepe vraghen, Van groote donderslaghen, Aerdbevingh', ander plaghen, Verhaelt de ghe'en,
Die las met arbeydt heen. 8. Besietmen in 't vermeyden Ghestichten schoon verscheyden, Speelhoven, Ackers, weyden, Bevrucht niet om vol sommen, Men dinckt oock om 't arbeyden Van dies' eerstmael bereyden, Die vaert oft weghen leyden, Om varen, gaen en kommen, Blommen // zijn daer te zien, Waer uyt de wacker Bien Bekleven lijf en knien, Met heunigh, onder dien Veel mierkens sietmer draven, Zaedt halen, droogh begraven, Als zijnde zorghsaem slaven, Seer kleyn van le'en,
Sy gaen met arbeydt heen. 9. Elck Mensch aldus onsaligh Ghestelt seer nederdaligh, Weest arbeydt soet aenhaligh, Hy is u seer noodwendigh, Hy maeckt u wulpsheyt saligh, Hy sterckt dijn vroomheyt staligh: Want lijf en ziel doorstraligh Versnelt hy zeer behendigh, Schendigh // gantsch onghesont Vervalt den Mensch terstont, Ontwijckt hy van den grondt, Oft uyt arbeydts verbondt: Die lust in 't wercken rapen, Den dranck, de spijs, het slapen
Beklijft hen, oock rechtschapen Zijn haer ghebe'en,
Ghestiert met arbeydt heen.
10. Hoe blijft de Faem vermelden
Herculis werckx ghewelden,
Met die Iason verselden, Maer niet des arbeyts swichters,
Aeneas daden ghelden,
Ghelijck der neghen Helden, Oock al die eerstmael stelden De Wet als zeden-stichters, Dichters // Anacreon,
Homerus, Lycophron, Ennius, Hermycon, Naso, Maro, Chyron, Apelles, Alexander, Archimedes, Terpander, Euclyd, Anaximander,
Om dat sy de'en,
Veel dinghs met arbeydt heen. 11. Eert dan arbeydt, 't sal blijcken, Gheen dingh is zijns ghelijcken, Verarmde by den rijcken Stelt hy heel onbenepen, Bekleedt, om niet beswijcken, Ghehuyst om 't we'er te wijcken, Teghent Zee-water dijcken Te slaen, heeft hy begrepen, Schepen // maeckt zijnen vlijt, Veel wapens tot bevrijdt, Het landt, dat dorstigh splijt, Maeckt hy vruchtbaer, in 't spijt Der berghen die 't beletten, Hy gheeft beschreven Wetten, Om schralen grondt te vetten, Selfs stercke ste'en
Men bauwt met arbeydt heen. 12. Is erghens leedt ghesproten, Bedyghen, huysen, koten, Oft wort den wegh besloten Door menigh doornigh rijser, Ist werck-peerdt onverdroten Vergaen, als vuyle goten, De boots die niet en vloten, D' eyg'naers die sijn t' onwijser, 'T ijser // des ploeghs ist roest, Verstroyt den rijpen oegst, Doorgroeyt den hof begroest, Gheraeckt den wijngaert woest, Doorboort het water kolcken, Verdervet landt en volcken, Dit komt, oft wort ghemolcken Uit traegheyts spe'en,
Dus gaet met arbeydt heen. 13. Ick bidd' al die dit hooren, Den ouderdom al vooren, En wilt u niet verstooren,
Maer laeft den gheest met vreughden, Die arbeydts boogh oorbooren, En buyght hem niet verlooren: Want, siet, het pees ontschooren Verweckt hem nieuwe deughden, Jeughden // in Konst verhitt, Den hooghsten Heer aenbidt, Dat elck dat hooghste witt, Daer rust in eeren sitt, Naer ernstigh veel opheffen Des arbeydts, magh betreffen, Aenhooren, sien, beseffen, Vreughd' onbesne'en,
Schiedt daer met arbeydt heen.
Laet ons ontslaen de zeylen Des voornemens, en peylen, Om anckren aen dees kusten, Den Arbeydts bergh op steylen, Wilt hy ons jonstigh deylen Zijn hulp, ick wil hem veylen Mijn vonck', als ongheblusten, Lusten // te meer sal 't my, Houd' ick ghesontheyt by De vroomhertigheyt vry, Tot deughts verwecksel bly, Wil ick met die verdroeghen, Der Konsten acker ploeghen, En 't zaedt te saeyen voeghen, Seer wel te vre'en,
Ghestelt
Met arbeydt heen.
Dit Liedt gehoort hebbende, begonde ick t' overdincken, of dese mijn wandelinge ende besichtinge, niet ooc een nutte arbeydts oeffeninghe en was, ende dede te meer vlijt, om alles met neersticheyt wel t' oversien, ende te doorsien, ende oock om de bediedenisse van alles wel te verstaen, ende andere naderhandt 't selve na te vertellen ende te verklaren: maer (leyder) mijn kranck begrijp en heeft op vele naer sulck vermoghen niet ghehadt, dat ick al het ghene dat ick daer sagh (om na te moghen vertellen) soude konnen onthouden hebben. Doch ben ick eyndelinge gekomen aen de Noortzijde der Kercke, daer het klare Sonneschijn de swarte schaduwe niet verdrijven en kan, alwaer ick sagh een ontallijcke menichte van graven der gener, die hier deughtsaem geleeft hadden. Ende of elck wel zijn besonder grafschrift hadde (daer in verhaelt stondt hunne deught oeffeninghe, diese in 't leven hier gepleeght hadden) so kan ick u nochtans de selve (want den meestendeel my uyt den sinne is) nu niet verhalen, maer wel een alghemeen grafschrift dat daer was, 't welck my soo uytermaten wel beviel, ende ick also in mijn ghedachten dructe, dat het niet lichtelijck daer uyt komen en sal, ghelijck elck met my wel segghen ende bekennen sal, die 't maer eens aendachtelijck en overleest, ofte hoort, om het welcke te doen ick 't hier van woorde te woorde verhalen wil, ende was dit.