Daerin (als uytlegghende) wordt uytghebeeldt, wat de 9. Muses, met haer gheselschap, ende wandelplaetsen, al te bedieden hebben.
1. O Al in all', die alle Menschen vry Dijn hulpe noot, om noot-hulp hun te wesen Dijn bystandt goet, laet my doch oock staen by, Nu mijnen wil is willigh opgheresen,
Om een verklaer te schrijven klaer in desen, Op dat ick magh zijn machtigh, voor elc Mensch Te maken hier, vermakelijck om lesen,
Het schoon versaem, der Muses t'saem, na wensch. 2. Den Helicon, daer op te houden placht
Hesiodus, in langh voorleden' jaren,
Vry-Konsten-school, wert seer vermaert, en g'acht, Dat daer in was der Muses soet vergaren,
End' Lust-hof schoon, dat daer oock haer quam baren
Mnemosyne, van Iovis zijnde swaer, Mercur', Minerv', Apoll', Aurora waren
'T gheselschap goet, der Konst-goddinnen daer. 3. Hier uyt moet slechts verstaen zijn sonderling,
+
Helicon. Mnemosine.
Antiopa. Iuppiter. Muses.
+
Dat als op Hoogh' begrijpelijcke sinnen, Een Vast ghedacht, end' Neerstigh oeffeningh, Van Gave Gods, wort soet bedauwt uyt minnen: Soo kan daer van een swangerheyt beginnen, End' baren voort de Deughden, die in Konst Volleert end' kloeck elck maken, om ghewinnen Dies over al een yeders liefd' end' gonst.
4. By Griecken wijs, zijn eerst dees Muses maer (Als susters drie) bekent gheweest ter deghen, Dat's Overlegh van alle dinghen klaer,
+
Melete. Mneme. Aaede
+
End' Goet onthoudt van datter is verkreghen, Ooc Dichts gesangh schoontaligh, als vol zegen, Om yeders hert te helpen uyt verdriet:
Dan naderhandt, soo zijnder wel tot neghen Bekent gheraeckt, end' elck heeft haer bediet.
+
1. Clio, Eersucht.
+
5. D' Eergierigheyt (siend' hoe een ander wert Om Wetenschap bemint, end' seer verheven) Het drie-ghehoeckt schier onversadigh hert Altijt aenport end' prickelt, dat ghedreven De sinnen zijn tot leersaemheyt beseven, In Hope zijnd' oock Eere te begaen, Wanneer in Konst, tot yeders nut, sy leven: Dus Eer-sucht meest doet Leerlust komen aen.
6. End' soo men siet, dat eenen Lant-man heeft (Als hy siet vrucht) vermaken in zijn bauwen:
+
2. Euterpe Behagen/ ofte ghenoechte int leeren.
+
In sulcker voegh', soo haest als oeff'ningh geeft Slechts wat begrijp in wetenschaps bedauwen: Soo moet daer zijn, vermakelijck vol trauwen,
Behaghens vreught, om sulck verkreghen goet:
Dit lockt dan 't hert, om voortgaen sonder flauwen In dees Ghenoeght, die Leer-lust wassen doet.
+
3. Melpomene,
behertigen/oft bevlytighen.
+
7. Int voortgaen dan, en magh niet zijn gespeurt Onlijdtsaemheyt, oft ommesiens vertraghen: Want nimmermeer en siet men dat gebeurt Den Jager 't Wildt, dan door zijn vlijtigh jagen:
Behertight: oock moet 't Konstelijck behaghen
Seer Vlijtigh zijn, om krijgen kloeck verstandt: Want Wakentheyt, en Arbeyts swaer verdragen, Doet hebben best welsprekens Konst ter handt.
8. Onstadigheyt en magh niet zijn in vlijt, (Met nu te slap, end' dan te vierigh blaken)
+
4. Thalia in Mate volherden.
+
Maer Matelijck volherden t' alder tijdt,
Staeg doende zijnd', als 't Mierken snel in 't waken: Want die begint, end' dan wil 't selve staken, Sal nimmermeer gheniet daer hebben van: Maer die volherdt, kan overwinnigh raken, 'T welck and'r' end' hem tot nut magh strecken dan.
9. Maer of 't begrijp als Was lichtvattig waer En vloog als Wint snel weder uyt 't Gedachte,
'T waer moeyt' om niet, dus beter is voorwaer Een swaer begrijp, als Marmer-steen onsachte,
+
5. Polimnia, Goet onthoudt.
+
Met Goet onthoudt, uytnemende van krachte, Om in 't Ghedacht te blijven doen ghewis Al 't nut, dat opt 't Gehoor oft 't sien betrachte: End' sulck Onthoudt een Gav' (elck noodigh) is.
10. Ooc vordert seer, om zijn in Konst vermeert, (Door ondervraeg, end' antwoort goedertierig) Verhalen dick 't geen dat men heeft gheleert, So 't Schaep erkauwt 't gegeten gras manierig,
+
6. Erato, Vindinge door leerliefde.
+
End' 't doet altijt, door Liefd' aen Konste vierig, Noch vinden meer, by 't ghene dat men weet: End' als men dan verbreyt dees Vinding cierig, Men wordt terstont ghepresen wijdt en breet.
11. Maer al te vroeg men mag niet seggen voort Dees Vindingh nieu, om niet te zijn beladen Van nijders spot, die schimpen op elck Woort, Als Zoilus stout in zijn Homerus smaden: Dus moet voor al, met sinnen rijp beraden,
+
7. Terpsichore, Oordeel.
+
Een Oordeel goet, met Kennisse beleydt, Daer over gaen, 't welck af keert al 't beschaden, Dat eyghen Liefd' al staegh voor d' oogen breyt. 12. Dit Oordeel dan, doet onderscheyden recht Het goet uyt 't quaet, om niet, door sinnen dwalig, Voor 't best' altijt te kiesen 't arghste slecht: Als Esel bot, die 't Onkruyt neemt hoe schraligh
+
8. Urania, hemels/ het beste kiesen.
+
Voor Tarwe schoon: maer om met Hemels saligh Verstandt omvaen, het Quade t' achten niet, End' 't Best alleen te kiesen, 't welck schoontaligh Vermaken kan elcks hert, wie 't hoort oft siet.
13. Dit best' en is lichtveerdigh noch ontem Als sulck Volc koos, die Plato woud' verdrijven:
+
9. Calliope, Volmaeckte goede stemme.
+
Maer 't is een klaer Volmaeckte goede stem, Om Godes lof in elcks Ghedacht doen blijven: End' door sangh-dicht, uytdruckelijck verstijven De Daden schoon der lofbaer Helden naeckt:
Deught-leersaem ooc uytspreken oft beschrijven Wat alderbest een Mensch goet-ruchtig maeckt.
14. En nimmermeer, voor die sulcx oeff'nen wil, Is tijdt onnut, om zijn van 't leeren ledigh:
+
Aurora, den Morgenstont. Apollo, oft Phaebus, Sonne.
Gheneeskonst vinder. Muses, dansleyden. Neghen Dichters van de 9. Muses ghemint/ als: Homerus van Clio.
Ovidius van Euterpe. Thamyras van Melpomene. Virgilius van Thalia. Pindarus van Polimnia. Sappho van Erato. Hesiodus
van Terpsichore. Musaeus van Vrania. Orpheus van
Calliope. Minerva,oft Pallas,
ghebaert uyt de hersenen van Jupiter. Poortwachster. Sy heet oock Parthenos, altijt maegt. Tritonia gheheeten/ om datse in drie dingen bestaet/met drie gevolghen.
+
Maer leer-nut best ist 's morgens vroegh, als stil Door Slaep gherust noch zijn de sinnen vredig, End' 't dagh-gewoel die niet beroert onstedigh, Door Arbeydt, Ampt, oft Kommer veel te saem: Dus segt men recht, den Morgenstont seer zedig Elck leerlingh is goet-jonstigh end' bequaem.
15. Maer tijt en lust vervliegt onnut wel licht, Als 't lichaem swac, door sieckt is staeg vol lijden: Dus noodigh ist, dat 't Klaerst gheschapen licht Hier 't werc voldoet, soo 't doet in omloops rijden. End' vruchtbaer' Warmt' te geven in goed' tijden Op 't groen Ghewas, dat dies kan worden nut, Om voeden 't Lijf, end' zijn tot elcks verblijden, Voor pijne, smert' end' sieckt een goet beschut.
16. Dees Weerelts oog', geest gevend' elc na aert, Moet oock also verscherpen 's Menschen sinnen, Om gantsch ghesont verlustight onbeswaert, Met aenlegh goet, den gang bequaem beginnen, Als Blinden Grieck, in Eersucht om ghewinnen, Met Sulmoaen, ghenoeght' in 't leeren saen, Door Herten vlijt, als Thracer hadde binnen,
Volheerdigh zijnd' in Maet als Mantuaen.
17. Groot vordeel hier de Goed' onthouding doet Van Theber kloec, om (als de Roomsche vrouwe) Tot sins vermaeck wat nieus te vinden goet, End' dat doorsien met Oordeel recht ghetrouwe, Als Ascrean, in zijn Landt-bouwingh nauwe, Met Musaeus oock kiesen 't beste vroet, Om dan volmaeckt, bekommen vry van rauwe Een Goede stemm', als Thraci harper soet. 18. Hier toe behoeft de Wijsheyt vol vernuft, Die Goetheyt Gods laet in de herssens baren,
Een kloeck Verstandt, om blijven niet versuft, Als Men-licht dwaes in Onverstandt vervaren: Maer open doen den Ingangh, om vergaren, End' laten in, al dat tot Deught hem streckt: Want d' altijt reyn' schoon' Hemel-wijsheyt, naren En laet daer niet onsuyvers noch bevleckt.
19. Dees Wijsheyt meest in dingen drie bestaet, Dat 's, altijt wel bedincken het voorleden, Aenmercken oock hoe 't teghenwoordigh' gaet, End' recht voorsien wat komen magh naer heden, Om so begaeft, daer 't eyscht tijt, plaets, en Reden, In alle dingh te gheven goeden Raet,
End' blijven staen in Oordeels rechte treden, Oock wat men doet, te hand'len recht de Maet.
+
Haen op den Helm. Olijftack. Gulden Helm. Groen ooghen. Kristalijnen schilt. Scherpe pijcke.
Medusas hooft in den schildt.
+
20. Vrymoedig kloec moet neerstig zijn gewaect, Om Wetenschap door Arbeydt te verkrijghen, Die altijt blijft Klaerblinckend', als of naeckt
De Wijsheyt Gods quam 't Mensch verstant doorsijgen:
Voorsichticheyt, met Recht beraets opstijghen,
Seer hulpsaem is, door 's Geests scherpsinnicheyt, Om blijven vry van 't schadigh quaet aentijgen, End' bloeyen schoon in deughdigh Werc bereyt.
21. Want als men so, met Wackerheyt en vlijt,
Voorsichtelijck zijn saken kan beschicken,
Men kan daer door, als yemandt tegen strijdt, End schimpig smaet, seer licht'lijc hem verschricken
+
Den uyl.
+
Want dinghen, die Verborgen duyster stricken Voor ander zijn, doorsietmen al wel klaer: Mits dat in Maet, met een opmerckig micken, Men Nacht end' Dagh den tijt altijt neemt waer.
+
Mercurius
+
22. 't Rijc-redens woort voldoet hier ooc zijn werc Dat Godlijc meer dan Menschlijc schijnt te wesen:
+
Jupiters soon.
+
Want Weldaet groot, door Wijsen raet (meer sterc Dan Wapen-tuyg) den Mensch komt aengeresen:
+
Goden bode.
+
Welsprekentheyt is dienstigh oock in desen,
+
Vleugels aen hoedt ende voeten
+
Met veerdicheyt van Tong' end' Geest gepresen, Dat elck Woordt schijn' gevleugelt in 't aenhoor.
23. Maer niet misbruyct en mag 't welspreken zijn Door Lof-getuyt, met woorden schoon uytwendig, Daer binnen in verborghen light, tot pijn,
Een spottigh smaen, geveynsdelijc, doch schendigh:
+
Kooplieden Godt.
+
Want die alsoo, om 't hert te locken blendigh, Door Valsch bedrogh, soeckt listigh eygen baet, Vertoont zijn Ding (als Koopman loos) behendig. Van buyten schoon, daer 't binnen is vol quaet.
24. Tot achterklap, oft Naesten laster boos, Magh geen tijt ooc 't Welspreken zijn gedwongen:
+
Dieven Godt. ’t beslangde roedeken Caducea, dat allen twist scheydt. Dooden ter Hellen.
+
'T waer Momus werck, te zijn sulc Eer dief loos, naemschendig quaet, met vrientschap scheyders tongen: Maer lofbaer ist, als Schoontaels list gewrongen, Met Reden goet, staegh tusschen Twisters ras, Tot Vrede soet, schil-slissigh komt gedronghen, dat 't vrientschap wort, daer vyantschap eerst was.
25. Schoon Redens tael is ooc bequaem om doen Den Hooghen moet der opgheblasen falen,
Dat fellen Toorn', end' groot Vermeten koen, Men beyd' als dood' siet vlack ter eerden dalen: End' andersins, om die bloot suffigh dwalen,
+
Dooden verwecken.
+
Uit 't hert vertsaeght verwecken kloecken moet: Oock al die zijn in Ondeught doot voorthalen, End' wecken op in Deughdelijkcken spoet.
26. Konst-vroet dan zijnd', en mag men rusten niet: Want Konst men leert, alleenlijc niet om 't weten, Maer om altijt daer in hem t' oeff'nen yet, Op dats' in Noot haer noot-hulp magh vermeten: Want lof der Deught, is niet alleen gheseten In Wetenschap: maer in Konst oeff'ning meest.
+
Toenamen der Muses. 1.
Meonides, naer 't Landt Meonia.
+
Ghenegentheyt wil selv' soo zijn ghequeten, Dat hem in Konst vermak' al staegh den Geest.
27. 'T zy of men tracht, om 't lieve Vaderlandt, Met lof zijns Aerts, te breyden uyt goetruchtigh:
+
2. Thespiades, naer een stadt Thespia in Beotien. 3.
Aonides, naer Aon, een Heer
in Beotië/ deze naer em
Aonia hiet. 4. Ardalides, na Ardalus, Vulcani soon. 5. Antiopodes, na Antiopia haer
voedster. 6. Mnemosinides, na Mnemosine haer Moeder. 7. Lygies, haer eenen maet-slag/ in Griecx Lygie gheheeten. 8. Castalides, naer Castalia/ een vliet onder aenden berg Parnassus. 9.
Pateides, na een seer
schraelwaterken. 10.
Ilissiades, naer Ilissus, een
beecxken in Attica. 11.
Pimplaees, naer Pimplae/ een
seer klaer waterken in Thracien.
+
Oft dat men neemt zijn Woonplaets by der hant, Oft wandelplaets, daer 't sien is dickwils kluchtig: Oft dat men wil zijn Onderwijsers tuchtigh,
Heerschappers goet, Weldaders oock eersaem,
Vereeren schoon, om eerbaer daet Godtvruchtig, In volgend' eeuw', al eeuwigh met goe'n Naem.
28. Seer noodigh ist, dat sonderlingen Lust, End' Liefd' aen Konst, seer Vierigh 't hert ontsteken: Want 't willigh hert voelt arbeydt noch onrust, Maer wel geneyght, kan 't allen onlust breken, Om Neerstelijck, door Oeff'ningh onbesweken, Onwetentheyt te werpen onder voet,
End' worden kloeck in al der Konsten treken: Want Oeff'nings vlijt, doet elc in Konst zijn vroet.
29. Men siet daer door Vermeerderen t' Gedacht, Om alle dingh, dat leersaem komt voor d' ooren, T' onthouden wel, soo dat het Hooft sy g'acht Als Handtboeck nut, om 't nut al bringen vooren, Vervolgens soet, met Matelijck oorbooren, Elck op zijn plaets in oorden wel ghestelt, Soo sal dan zijn vermakelijck om hooren, 'T geen' soo in schrift oft mond'lingh wort vertelt.
30. Als Suyver gantsch van all' ondeugts verhael, Van ontucht, oft lichtveerdigh ydel spreken: Oock vry van schimp, end' bitter scheldig smael, Daer Laster-nijt met Leugen is bestreken: Maer Nut berisp, in onderwijs ghebleken, Met Woorden soet, seer stichtelijck beleydt, Soo 't dient tot nut (g'lijc 't water schrael der beken Om 't vuyl afdoen) soo wordet niet weerseyt.
31. End' g'lijck elck vliet is Nederdriftig soet, Alsoo en magh geen opgheblasigh rijsen In Reden zijn: maer nederheyts ootmoet, Geen tijts sich selv', maer dicwils ander prijsen, End' alle dingh van Duyster-spraecks afgrijsen Wel houden reyn, op dattet niet ontsticht:
Maer beeldent uyt, met opentlijck bewijsen, Verstandigh Klaer soo mach 't verstaen zijn licht.
+
12. Libetrides, na Libethrus een soete bome in tessalië. 13. Caballinides, Pirenides,
Pegasides, hippocrenides Aganippi, des, naer de namen
der bomen/ die Pegasus aen den berg Helicon maecte. 14.
Eurotides, na Eurote/ een
vloet in Laconië/ omwassen met Lauwerboomen/ gelijc het dal Tempe: ende met d' altijt groen blijvende Lauwerkranssen werden de deugdelijcke verwinders gekroont. 15. Pierides na den
berg ende Bosch Pierus in
Macedonië/ oft na de 9. Pierides/ die sy verwonnen.
+
32. Niet dat men soeck te maken ydel vreught, Door 't Soet gehoor, oft anders droefheyt suchtig, Maer aldermeest te locken elck tot deught, End' schricken doen van ondeugt seer beduchtig, Door leersaem leer, hoe Deugden lof is vluchtig Van elck, die niet te leven vroom en soeckt, End' hoe in eer men siet vereert doorluchtigh, Elck, die in Deugt t' opwassen hem verkloeckt.
33. Maer Sin-rijc schoon moet zijn gemaect een werc Soo 't sal met recht veel ander overtreffen,
Soet-vloeyigh, reyn, wel-sprekig, leersaem sterck,
Dat elck een kan vermaeck daer in beseffen, Al sat' hy in een Schip wel-seyligh effen, 'T welck geen' ontblijft, end' vele seylt voorby: Alsoo sal oock seer veerdigh doen verheffen, In goet Gerucht, sulck werck zijn wercker vry.
34. En sulc Gerucht sal niet verdwijnen swaer, Maer voort en voort van eeuw' tot eeuw' gedeuren: Want beyde, Werck, end' Wercker, werden klaer Met Eer' omringht, ghelijck met vaste meuren: End' als het lijf 't verdwijnen moet beseuren, Den lof des Wercks sal dan vermeeren schoon: Want Wercker sal, door Lesers lust, ghebeuren Een altijt groen', end' blijvend' Eeren-kroon.
35. Maer daer gewoel, end' onrust veel verkeert Men qualijck kan dees Eer' in Konst gewinnen: Dus wie dat tracht, om zijn (niet ongheleert, Maer) onder die, die 't overtreffen minnen, In Stille plaets zijn oeff'ningh moet beginnen, Goed' Leeringh veel doorsoecken, om ghewis Konstlievigh soo verlusten staegh zijn sinnen, 'T welck noodig hem (als 't Wout den Jager) is.
+
16. Pimpleides, na Pimpleus/ eenen Bergh in Thracien. 17. Heliconides, na den berg Helicon in Beotien. 18. Coricides, na een hol in den berg Parnassus 19.
+
36. End' seer ghelieft zijn sulcke Plaetsen stil, Van yeder een, die is in Konst leergierigh,
Om Wetenschap bekomen wel na wil, End' worden dies uytmuntigh goedertierigh: Want siet, hy komt tot Hoog begrijp manierigh, End' kan alsoo, met goet opmerck ter handt, Vroetsinnigh bet doorsien een dingh seer vierigh, Dan die noch dwaelt in 't dal van Onverstandt.
37. Want zijn Verstant is so Diepgrondig wel, Dat alle dingh (oft 't schoon veel ander Lieden Niet recht verstaen) hy kan begrijpen snel, Met kenniss' goet, ooc 't recht Verstant bedieden: End' als hy komt selv' eenigh Werck uytbieden, By hem gemaeckt, met Wijsheyts hooghe stem, Verstant heeft hem al 't onnut soo doen vlieden, Dat elc, wie 't siet, hoog prijst zijn Werc, en hem.
38. Al dat alsoo, met Hooghe stemme soet, Verstandigh wort in sangh-gedicht beschreven, Kan wel altijt (gh'lijck Bergh 't Onweder doet) Kloec wederstaen den smaet, die 't wil doen sneven: Maer alle die Konst-oeff'nigh stadigh leven, (Hoe wel doch stil) zijn niet altijt alleen: Want dic, alst past, sy geern' haer voegen neven Konst-minnaers kloec, om oeff'nen Konst Gemeen.
39. 't Griecx wijs-gier volck pord' aen altijdt haer Jeught, Dees Dicht-konst soet, en Minnaers ooc t' aenkleven, Om met Verstandt haer voeden op in Deught, Tot meerder nut, in Wijsheyt wel bedreven: Maer (leyder) nu, waer is dien Tijdt ghebleven? Schier niemant meer en raedt de jeugt hier aen:
+
Dwalinge van veel Konst-roemers. Hyaspeus, eenen top van Parnassus/ Apollo toe gewijdt.
+
End' menigh oock, die hem wel meent begeven In Dicht-konsts school, men siet verkeert in gaen.
40. Want dic, die meent ter rechter hant in slaen Den rechten Wegh, end' zijn geleyt door Reden, Tot Nuchterheyts Sin-scherpingh, om verstaen Recht Konsten grondt, tot lust en nut in Vreden, Gaet andersins, door onbedachtheyts zeden,
+
Thitoreus den anderen top
van parnassus/ Bacchus toegewijt. Mercurius
Minerva.
+
Ter slincker handt, daer Onverstandt hem leydt Tot Gulsicheyts Sin-smooringh' onbesneden, Daer Konst niet is, maer Onbescheydenheyt. 41. Dus als hy meent te vinden sitten daer
Welsprekentheyt, end' Wijsheyt, die ontfanghen,
End' bystandt doen, Konst-minnaers allegaer, In alle 't gheen, daer Konst is in bevanghen, Met Onderwijs soet-lavigh elcks verlanghen, End' voedigh met erkauwingh, om verheught, Al spelen schier, in al der Konsten ganghen Te worden vroet, tot elcks vermaeck en vreught.
42. In ander plaets hy (leyder) komt, en vindt
+
Bacchus. Circe.
+
Den Overlust, versaemt met Boos gheneghen, Om elck t' ontfaen, die onervaren inn't,
End' voeden hem in quaet ondeuchdigh plegen, Hem ghevend' in, door Overdaets beweghen, Een Tem-sorg dranc, van Druyven, Hop, of Mout, Daer door verdwelmt hy alles doet t' ondegen, So dat van Konst hy Daet noch Naem behout.
+
Mercurij roedeken.
+
43. Want als hy meent, van Reden aengeport, Het Volck yet nuts vermak'lijck stellen vooren, Men siet, dat hy van Selv' goetduncken wordt,
+
Circes roedeken
+
Meest deel beweeght tot ongheschickt oorboren: Al meent hy dan vol Konst hem laten hooren, In Leeringh goet, als ander kloeck, oft meer: Vol ydel Waen, door Hoppe-nats sin-smooren, Hy romt sich selv', end' smaedt op ander seer.
44. Zijn Soberheyt in Gulsicheyt verkeert,
+
Pantherdieren, die den
wagen Bacchi voorttrecken ende Daemons die hem volghen. Eeuwigen goeden Naem. Dronckaerts naem/ die niet geacht en wordt.
+
Doet reyne Tucht, onreyn, Ontuchtigh wesen, End' Minsaemheyt van Wreetheyt zijn verheert, Oock Liefd' en Vred' van Haet en Nijt verknesen, 'T ghemeene nut door eyghen baet mispresen, En Vriend'licheyt door Twist wort wech gestiert, Eenvoudicheyt in Hooghmoet opgheresen, 't out goet Gebruyc misbruyckig gans schoffiert.
Groen Lauwer-kroon zijn, door zijn daet verwerflijc,
Soo krijght hy slechts, voor sulcken daden grof, Vol schand' en spot, Druyv'looverkrans lichtsterv'lijc: End' boven dien, door onverstant bederv'lijc,
'T ghemeen ghevoel in oordeel is soo licht, Dat hy alleen dien schant-naem niet is erv'lijc, Maer elck een schier, hoe kloec in Konst bericht.
46. End' lichtelijck wordt elck verleydt alsoo,
+
Om Circes tooverijen te wederstaen geeft Mercurius raet/ ende oock het kruyt
Moly.
+
Die niet en heeft (om wederstaen vrymoedigh Den Overlust, end' 't Boos gheneghen snoo,