Het verenigde Duitsland een begin
8.4. Synthese: Beeldvorming over de periode 1991-
Het Zwitserse lesboek biedt voor de periode 1991 tot en met 2004
niet alleen in omvang de meeste informatie, maar toont met behulp van grafieken en kaarten hoe in deze tijd onder de Duitse bevolking over verschillende onderwerpen werd gedacht. Naast politieke items zoals de verdere integratie van het land in de EU, het standpunt van de Duitse bevolking ten opzichte van het EU-lidmaatschap, de deelname aan militaire activiteiten onder NAVO-bevel, het standpunt van de Duitse bevolking met betrekking tot deze deelname en het standpunt van de Duitse regering ten opzichte van de Irak-interventie, maken de leerlingen ook kennis met de samenstelling van de Duitse bevolking en het leesgedrag met betrekking tot dagbladen in vergelijking met hun eigen land en enkele andere landen. Daarnaast komen zij te weten dat Duitsland handelsbetrekkingen heeft met de meeste Golfstaten en Rusland.
De Zwitserse jongeren kunnen hieruit opmaken dat Duitsland stevig verankerd is in de EU en de NAVO en hierin als democratische staat zijn taken serieus neemt, maar niet klakkeloos volgt in elke oorlog. Ook typisch voor een democratie: niet alle inwoners zijn het altijd eens met het regeringsbeleid. De bevolking kan zich hierover vrijelijk uiten en doet dit ook. Hierin verschilt Duitsland dus niet van Zwitserland. Zelfs met betrekking tot het dagelijkse wel of niet lezen van een krant zijn er nauwelijks verschillen en ook Zwitserland is klant bij het Russische Gazprom.
De kans is groot dat de Zwitserse leerlingen een genuanceerd beeld over de Duitsers en de Bondsrepubliek ontwikkelen en zich zullen herkennen in haar multiculturele bevolking. Bovendien stimuleert het auteursteam van het Schweizer Geschichtsbuch de Zwitserse leerlingen met behulp van opdrachten om zich met de verstrekte informatie intensief bezig te houden. Dit ligt anders voor de Nederlandse en Belgische jongeren. Zij moeten het met veel minder informatie doen. En in tegenstelling tot de Zwitserse auteurs, bieden de Nederlandse en Belgische auteursteams geen verwerkingsopdrachten aan, behalve in Geschiedeniswerkplaats waar de opdrachten van een laag moeilijkheidsniveau zijn.
213 Precieze informatie met betrekking tot het gebruik van printmedia in Duitsland zijn te vinden in: Ridder, Christa-
Maria, Engel, Bernhard, Massenkommunikation 2010: Mediennutzung im Intermediavergleich; in: Media Perspektiven (Heft 11), Frankfurt/Main 2010, blz. 523-536; zie ook (toegang 13-1-2017):
- http://www.ard-werbung.de/nc/media-perspektiven/publikationen/fachzeitschrift/alle-ausgaben/ - https://www.bfs.admin.ch/bfs/de/home/statistiken/kultur-medien-informationsgesellschaft-
sport/medien.assetdetail.929383.html
214 Gazprom is een Russisch energiebedrijf dat onder andere grote delen van de EU voorziet van gas. Op 9 december
2005 accepteerde de voormalige Duitse bondskanselier Gerhard Schröder een functie als lid van de raad van commissarissen bij Gazprom. De oppositie was van mening dat er sprake is van belangenverstrengeling en ook voormalige collega’s in de SPD vonden Schröders carrièrestap twijfelachtig. De reden hiervoor was dat Schröder en Poetin in september 2005, net vóór de verkiezingen in Duitsland, een overeenkomst hadden getekend voor de aanleg van een Russisch-Duitse gasleiding.
Bronnen (toegang 13-1-2017):
- http://www.washingtonpost.com/wp-dyn/content/article/2005/12/09/AR2005120901755.html - http://www.spiegel.de/politik/deutschland/neuer-job-schroeder-verrubelt-seinen-ruf-a-389956.html
De twee Belgische lesmethodes zetten het verenigde Duitsland voornamelijk neer als ge- ëngageerde en invloedrijke EU-lidstaat. Ook in de NAVO is het land stevig verankerd, laat Historia zien. De spotprent maakt duidelijk: Dit Duitsland is helemaal niet geïnteresseerd in oorlog. In tegendeel: de regering van dit nieuwe Duitsland vertegenwoordigt samen met Frankrijk het empathisch vermogen van de NAVO-lidstaten. De VS mogen dan wel een belangrijke handelspartner zijn, toch durft de Bondsrepubliek beslissingen te nemen die tegen de machtige partner ingaan. Over de bevolking zelf ervaren de leerlingen echter niets. De problemen die de vereniging met zich mee heeft gebracht, blijven onbesproken. Dat is in Storia niet veel anders. De Bondsrepubliek wordt alleen vanuit het politieke oogpunt behandeld. Duitsland spant zich – in persoon van zijn bonds- kanselier – in om de EU tot een succes te maken en uit te breiden naar het Oosten van het Europese continent.
Vondsten met betrekking tot de Bondsrepubliek Duitsland in de tijd tussen 1991 en 2005 in …
Historia Storia Feniks Geschiedenis-
werkplaats Schweizer Geschichtsbuch 2 hoofdstukken (HB) 1 hoofdstuk (HB) 1 hoofdstuk (HB) 1 hoofdstuk (HB) 5 hoofdstukken (HB) 5 bladzijdes 3 bladzijdes 2 bladzijdes 3 bladzijdes 10 bladzijdes
250 woorden 89 woorden 84 woorden 81 woorden 576 woorden
- - - - 3 grafieken
4 landkaarten - - - 3 landkaarten
- 1 foto (kleur) - 1 foto (kleur) 1 foto (kleur)
- - - - 1 fragment uit document
- - - - 1 toelichtende tekst
1 fragment van een opinietekst 2 grafieken - - - - 1 tabel - - - - 1 spotprent - 1 spotprent - - - 1 tijdsbalk - - - - 1 kennen-en- kunnen-lijst - - - - - - 4 inzicht vragen (WB) 1 toepassingsvraag 3 inzichtvragen 4 analysevragen 2 evaluatievragen
In het Nederlandse schoolboek Feniks worden de Duitse economie, politiek en maatschappij gethematiseerd. Echter, de combinatie van informatie uit de tekst met het beeldbijschrift van de spotprent kan verwarring scheppen. De leerlingen zullen – naar mijn verwachting – juist met veel vragen blijven zitten, zowel omtrent de financiële situatie in Oost- en West-Duitsland na de vereniging als ook de bereidheid van West-Duitsland en de West-Duitsers om de gebieden in de voormalige DDR en de Oost-Duitsers weer op de been te helpen. Ook zullen de leerlingen niet begrijpen waarom de twee figuren een slaapmuts dragen en wat dit te betekenen heeft.
De verstrekte informatie in Geschiedeniswerkplaats is summier en tweeledig. Aan de ene kant is het land verworden tot een stabiel lid van de EU, accepteert en respecteert de Duitse maatschappij homoseksualiteit in alle rangen en standen. De seksuele voorkeur speelt niet langer een rol. Politici worden gekozen op andere gronden. De maatschappij is op dit punt tolerant, de mensenrechten worden gerespecteerd, dit is wettelijk geregeld. Aan de andere kant zijn er onder de Duitsers groepen actief die behoren tot de rechtsradicale vleugel en deze lieden zijn bereid om buitenlanders van het leven te beroven. Echter, in dit schoolboek wordt niet duidelijk vermeld dat in de jaren negentig van de 20ste eeuw ook in andere Europese landen aanslagen met dodelijke
afloop op buitenlanders plaatsvonden. Dat de situatie in Duitsland wordt uitgelicht, kan als othering worden geïnterpreteerd. Vooral omdat bekend is dat in het Nederlandse publieke debat racistische gewelddaden in eigen land met name werden vergeleken met voorvallen in Duitsland. Geweld- dadige aanvallen op buitenlanders in eigen land werden door de Nederlandse overheid als ‘kwa- jongensstreken’ en ‘incidenten’ afgedaan terwijl wij vandaag de dag weten dat het wel degelijk ging om racistische gewelddaden en deze ook structureel plaatsvonden. En wel al een decennium eerder dan in Duitsland. Het is bij het onderkennen van gewelddadig racisme bovendien zaak om niet uitsluitend te kijken naar het aantal doden.
Opvallend is in Geschiedeniswerkplaats dat ter illustratie van de bijeenkomst van de Europese regeringsleiders in Maastricht in 1991 gekozen is voor een foto, een still uit een filmopname, waarop de Duitse bondskanselier niet in één oogopslag te herkennen is. Hij keek net achterom om met een collega te praten. Wie onzichtbaar is voor de camera, is voor de kijker afwezig. De officiële foto van de Europese Commissie is een zwart-wit-foto waar wel alle leden van de Europese Raad goed te herkennen zijn en in de lens van de camera kijken. Mogelijk hebben de auteurs juist voor de afbeelding in kleur gekozen om het lesboek aantrekkelijker te maken voor de gebruikers. Maar zij beïnvloeden op deze manier wel de beeldvorming over Helmut Kohl en indirect ook over Duitsland. De informatie bij de bewuste foto is bovendien onjuist. Dit is betreurenswaardig, maar heeft naar verwachting geen invloed op de beeldvorming over Duitsland.
Samenvattend kan worden gezegd dat de inbedding van het verenigde Duitsland als lid van de EU de rode draad vormt in alle schoolboeken voor het vak geschiedenis uit dit onderzoek. In geen enkele lesmethode wordt in twijfel getrokken dat de Bondsrepubliek Duitsland de problemen die zich voordoen niet het hoofd zou kunnen bieden. Voor elk auteursteam ligt de nadruk wel op een ander vlak: Historia wijst op het vreedzame Duitsland, Storia op de actieve rol van de Bondsre- publiek in de EU, Feniks raakt de financiële problemen van de vereniging aan, in Geschiedenis- werkplaats wordt gewezen op (in)tolerantie onder de bevolking en in het Schweizer Geschichts- buch poogt het team een inkijk te bieden in verschillende terreinen van het dagelijkse en politieke leven. De algemene teneur is neutraal. De verstrekte informatie is in alle lesmethodes correct. Een duidelijk herkenbare vorm van othering zijn nu wel aantoonbaar: in Geschiedeniswerkplaats.