DDR gebrek, repressie, kortzichtigheid
6.4. Synthese: Beeldvorming over de periode 1983-
Alle onderzochte lesmethodes behandelen met betrekking tot deze periode maar één aspecten- complex uit de DDR-geschiedenis: de Bürgerfrühling, de omwenteling die voorafging aan de val van de Muur, de val van de Muur zelf en de vereniging van Duitsland – met het einde van de Koude Oorlog als gevolg. Zoals uit het overzicht op pagina 68 blijkt, doen zij dat op heel verschillende manieren. De twee Belgische schoolboeken besteden weinig woorden aan deze tijd. Uitgever Van In, misschien ook het auteursteam, heeft er echter voor gekozen om de leerlingen die met Storia werken al op de kaft van hun leerboek met een scene uit deze tijd te confronteren: de letterlijke opening van de Muur door de val van een muurelement. In de hoofdstukken volgen nog eens drie foto’s met betrekking tot die gebeurtenis. Hierdoor zal de interesse van de leerlingen worden gewekt en hun affiniteit met de bevolking aan beide kanten van de Muur worden bevorderd.
Hoewel er meer woorden in worden gebruikt, zijn leerlingen na lezing van de informatie in Geschiedeniswerkplaats minder goed op de hoogte van de gebeurtenissen rondom de Wende dan bij Feniks. Het grote aantal woorden is namelijk gebaseerd op twee informatiekaders over president Michail Gorbatsjov en bondskanselier Helmut Kohl (handboek) en een historische bron (werkboek). Wat verder opvalt in dit boek van Noordhoff Uitgevers is de woordkeuze: Kohl heeft “razendsnel een plan voor vereniging, waarmee hij vriend en vijand verraste”181. In de andere schoolboeken wordt de informatie neutraler gepresenteerd.
181 Geschiedeniswerkplaats, blz. 188; Wie “vriend” of “vijand” is geweest, blijft zonder uitleg. Binnen de Europese
Gemeenschap is in ieder geval sprake van “bevriende landen”. Van Lubbers en Thatcher is bekend dat zij tegen de vereniging zijn geweest. Zij waren tegenstander en hadden hiervoor hun redenen, maar zij waren geen vijanden. Kohl handelde niet zonder steun van de VS. Deze medestander, misschien ook vriend, was dus beslist niet verrast. Integendeel, Kohl had Bush over zijn 10-punten-plan geïnformeerd. Mitterrand stemde in met de vereniging, maar was zeker ambivalent. Gorbatsjov, de vertegenwoordiger van de vijand, stemde in ruil voor economische steun toe. Volgens Hubert Védrine was hij over de vereniging blij verrast, maar hield hij er al enkele jaren rekening mee. Mitterrand zou van mening zijn geweest dat de SU binnen een decennium te zwak zou worden om dit tegen te houden. Dit zou hij tegen bondskanselier Helmut Schmidt al in de herfst van 1981 hebben gezegd. Hierbij werd, zo zegt Védrine tijdens een interview in november 2014, nooit de vraag gesteld of de Franse regering voor of tegen de vereniging zou zijn, maar ‘hoe’ deze zou verlopen. De eisen van Mitterrand waren volgens Védrine: het moest vreedzaam gebeuren, democratisch en pro-Europees. Omdat de kwestie rond Europese valuta het meest was gevorderd, eiste Mitterrand volgens Védrine de invoering van de Euro. Zonder een EMU zou de vereniging waarschijnlijk niet tot stand zijn gekomen, beweerde Karl- Otto Pöhl, de vroegere president van de Bundesbank.Terwijl Kohl eerder neutraal stond tegenover de EMU, stond de Bundesbank er wel open voor. Pöhl speelde een actieve rol in het Delors-comité. Aysso Reudink, oud-uitgever van het tijdschrift European Affairs (bestond van 1986 tot 1992), beweert dat Mitterrand aandrong op de Euro “om zodoende de structureel zwakke Franse franc blijvend te verdoezelen, in ruil voor de medewerking van Frankrijk aan de Duitse hereniging.” Een andere lezing is dat Henry Kissinger voorspeld zou hebben, dat als de Muur valt, Frankrijk hiervan het hoofdslachtoffer zou worden. De grootsheid van Frankrijk bestond na WO II voor een goed deel uit de kleinheid van Duitsland. Niet alleen Franҫois Mitterrand, maar ook diens voorganger Giscard d’Estaing lijkt te hebben voorgesteld dat
Vondsten met betrekking tot de DDR in de tijd tussen 1983 en 1990 in …
Historia Storia Feniks Geschiedenis-
werkplaats
Schweizer Geschichtsbuch 4 hoofdstukken
(HB)
2 hoofdstukken 1 hoofdstuk 1 hoofdstuk (HB) 1 hoofdstuk (WB)
1 hoofdstuk (HB) 1 hoofdstuk (HL) 6 bladzijdes 3 bladzijdes 4 bladzijdes 5 bladzijdes (HB)
2 bladzijdes (WB)
5 bladzijdes (HB) 2 bladzijdes (HL) 197 woorden 184 woorden 330 woorden 535 woorden 782 woorden (HB en HL) 2 foto’s, kleur 3 foto’s, kleur 1 foto, kleur - 1 foto, zwart-wit
1 cartoon - - - -
1 tijdsbalk 2 tijdsbalken 2 tijdsbalken 1 tijdsbalk 1 Zeittafel (HB)
1 landenkaart - - - 1 Zeitstrahlen-Tabelle (HL) 2 kaften van tijdschriften - - - - - 1 kennen-en- kunnen-lijst - - - - - - 2 informatie-kaders (HB) - - - - 1 historische bron (WB) - - - 2 kennis- vragen 1 inzicht vraag (HB)
1 inzicht vraag (WB) 1 inzicht vraag 1 toepassingsvraag 2 analysetaken (HB)
Of de SU onder Gorbatsjov met diens perestrojka (hervormingen waaronder meer econo- mische vrijheid en betere relatie met het Westen) en glasnost (openheid) vanaf 1986 nog een werkelijke vijand kan worden genoemd, durf ik in twijfel te trekken. Andere Europese partners, zoals Nederland en Groot-Brittannië daarentegen, waren eerder onaangenaam verrast en bang. Dit wordt
de DDR in een dergelijk geval niet zou moeten toetreden tot de Bondsrepubliek maar als een zelfstandige staat door zou moeten gaan en ook onmiddellijk lid zou moeten worden van de EU. Frankrijk wilde vervolgens, toen duidelijk werd dat de vereniging niet te voorkomen was, medevormgeefster zijn van het verenigingsprocess, ook om op te kunnen komen voor Poolse interesses: de erkenning van de Poolse Westgrens door de Bondsrepubliek. Op 14-11-1990 werd het grens-contract getekend. De angst van Frankrijk voor een groot Duitsland werd nog eens extra duidelijk bij het verschijnen van de tekst „L’Empire latin“ in 1990, een tot dan toe niet gepubliceerd manuscript uit 1945 van de filosoof Alexandre Kojève. Ook in 2013 werd tijdens de schuldencrisis nog aan dit manuscript gerefereerd.
Binnen de West-Duitse regering onthield oppositiepartij SPD haar stem tijdens de stemming over Kohls 10- punten-plan en Die Grünen stemden tegen. Beide partijen misten in dit plan onder andere de erkenning van de Oder- Neiße-grens.Het thema vereniging speelde sinds de opdeling van Duitsland in de twee staten steeds weer een rol en werd daarom regelmatig besproken. Artikel 23 van de oude grondwet van de Bondsrepubliek Duitsland speelde daar bijvoorbeeld al op in.
Bronnen:
- http://www.hubertvedrine.net/
- mik, Mitterrand forderte Euro als Gegenleistung für die Einheit; in: Der Spiegel-online, 25-9-2010 (zie ook: http://www.spiegel.de/politik/ausland/historischer-deal-mitterrand-forderte-euro-als-gegenleistung-fuer-die- einheit-a-719608.html (toegang 4-4-2017)
- https://www.youtube.com/watch?v=zlskdSg-xh0 (toegang 13-1-2017)
- Reudink, Aysso, Mitterrand nam Kohl op sleeptouw; in: NRC.nl, 3 februari 2017 (zie ook:
https://www.nrc.nl/nieuws/2017/02/03/onderzoek-naar-de-euro-mitterrand-nam-kohl-op-sleeptouw-6518984- a1544443 [toegang 4-4-2017])
- Lepenies, Wolf, Frankreichs Furcht vor dem Fünften Reich; in: Die Welt, 11-11-2014 (zie ook:
https://www.welt.de/kultur/article134200796/Frankreichs-Furcht-vor-dem-Fuenften-Reich.html [toegang 4-4- 2017])
- Maier, Gerhart, Die Wende in der DDR, Bonn (bpb) 1991, blz. 69 - Dinan 1999, blz. 128 f
door de Britse bron in het werkboek bevestigd. De uitdrukking is “vriend en vijand” is daarom onnauwkeurig en schetst geen representatief beeld.
Net als Storia voorziet het Schweizer Geschichtsbuch de leerlingen van veel informatie. De kans dat de Zwitserse leerlingen zich geraakt zullen voelen en meeleven met de Oost-Duitse bevolking is groot. Niet alleen informeert dit schoolboek uitvoerig over de situatie in de laatste fase van de DDR, maar toont het ook op een zwart-witfoto de indrukwekkende mensenmassa (70 000 deelnemers) tijdens de Montagsdemonstration op de avond van 9 oktober 1989 in Leipzig, één maand voor de val van de Muur. De verwerkingsopdrachten, gericht op fotoanalyse en het doen van historisch onderzoek, zijn gericht op de hoop, de doelen en politieke idealen van de Oost- Duitsers en de historische gebeurtenissen met voorbeeldfunctie voor deze mensen. De andere lesboeken bieden geen verwerkingsopdrachten aan of blijven steken in de lagere niveaus volgens de taxonomie van Bloom.
Geen enkel auteursteam wijst alleen één oorzaak aan voor de val van de Muur. Gorbatsjov bood de DDR, net als de andere Oost-Europese lidstaten van het Warschaupact de kans, het staats- bestuur naar eigen inzicht vorm en inhoud te geven. De DDR-regering deed er niets mee, maar ging zowel economisch als politiek-maatschappelijk door op de oude manier. De SED-partijleider kon of wilde niets veranderen, was niet bij machte of had gewoon geen idee wat hij anders zou kunnen doen. De bevolking van de DDR daarentegen wist precies wat zij wilde en zocht de grenzen op van het mogelijke. Zij was daadkrachtig, goed georganiseerd, moedig en doelgericht, zocht naar mense- lijke, democratische en vreedzame mogelijkheden om haar doel te bereiken.