Dit onderzoek kan getypeerd worden als een beleidsrelevant onderzoek (De Leeuw, 2003), het onderzoek levert kennis op over de onafhankelijkheid van de accountant in het MKB en dan voornamelijk voor Deloitte MKB Accountancy & Advies B.V. te Emmen. Dit onderzoek heeft de vorm van af te nemen open interviews (De Leeuw, 2003).
Het onderzoek is begonnen met het weergegeven van de achtergrond van de problematiek van het accountantsberoep door middel van deskresearch. Er is gebruik gemaakt van boeken, studie gerelateerde boeken, informatie van het internet en informatie van deskundigen. Deze achtergrond heeft tot de vraagstelling en de deelvragen van het onderzoek geleid.
4.3 Interviews
De vraagstelling en deelvragen van het onderzoek worden met behulp van de af te nemen interviews beantwoord. In tabel 3 is te zien welke vragen worden beantwoord met behulp van welke interviews.
TABEL 3
Vraagstelling en deelvragen gekoppeld aan interviews
Vragen Interviews
Vraagstelling
Waarom moeten de werkzaamheden van een accountant in het MKB, de uitvoering van de
samenstellings- of beoordelingsopdracht van een onderneming én de advisering aan deze onderneming, wel of niet gescheiden worden?
Interviews van ondernemers, banken, Belastingdienst en accountants.
In hoeverre zien de stakeholders van ondernemingen en de accountants in de combinatie van de werkzaamheden risico’s en hoe kunnen deze risico’s gereduceerd worden?
Hoofd deelvraag 1
Waarom moeten de werkzaamheden van een accountant in het MKB wel of niet gescheiden worden, volgens de ondernemers?
Interviews van ondernemers
Hoofd deelvraag 2
Waarom moeten de werkzaamheden van een accountant in het MKB wel of niet gescheiden worden, volgens de medewerkers van de banken?
Hoofd deelvraag 3
Waarom moeten de werkzaamheden van een accountant in het MKB wel of niet gescheiden worden volgens de medewerkers van de Belastingdienst?
Interview van de Belastingdienst
Hoofd deelvraag 4
Waarom moeten de werkzaamheden van een accountant in het MKB wel of niet gescheiden worden, volgens de accountants?
Interview van accountants
Om de vraagstelling en de deelvragen te beantwoorden, zijn er vier vragenlijsten opgesteld, één voor ondernemers, één voor de medewerkers van banken, één voor de medewerkers van de Belastingdienst en één voor accountants. Om de vragenlijsten op te stellen is als methodologische leidraad het boek “Interviewen” (Emans, 2002) gebruikt. De vier hoofd deelvragen zijn weer opgedeeld aan vier deelvragen (A,B,C en D). Deze vier deelvragen (A,B,C en D) worden bij alle vier de hoofd deelvragen beantwoord. Een overzicht van deze deelvragen met bijbehorende literatuur en interviewvragen is opgenomen in tabel 4.
TABEL 4
Overzicht onderwerpen gekoppeld aan literatuur en interviewvragen
Deelvragen Theorie Interview-vragen
ondernemers Interview-vragen banken Interview-vragen de Belasting-dienst Interview-vragen accountants
A: Zien de stakeholders van een onderneming en de accountants de risico’s van; belangenbehartiging, eigen belang, zelftoetsing, bekendheid en intimidatie, wanneer een accountant een samenstellings- of een
beoordelingsopdracht voor een onderneming uitvoert én aan deze onderneming adviseert?
Accountingweg, 2006; Berg, van den en Wijngaarden, van, 2005; Blommaert, 2005; Burgerlijk Wetboek; Cools en Ven van der, 2005; De Goey, 1999; Hessels en Hooge, 2006; Hooge, 2005; Mijn accountingweb, 2006; NOvAA, 2003; NOvAA, 2006; Smittenberg en Manschot, 2005; Van der Starre, 2005; Verdiesen, 2005. 21 24 t/m 30 2 14 en 15 20 t/m 28 2 13 en 14 19 t/m 27 5 9 t/m 11 19 t/m 27
B: Welke tegenargumenten van de risico’s zien de stakeholders van een onderneming en de accountants wanneer een accountant een samenstellings- of een beoordelingsopdracht voor een onderneming uitvoert én aan deze onderneming adviseert?
Accountingweg, 2006; Berg, van den en Wijngaarden, van, 2005; Blommaert, 2005; Burgerlijk Wetboek; Cools en Ven van der, 2005; De Goey, 1999; Hessels en Hooge, 2006; Hooge, 2005; Mijn accountingweb, 2006; NOvAA, 2003; NOvAA, 2006; Smittenberg en Manschot, 2005; Van der Starre, 2005; Verdiesen, 2005. 22 t/m 30 2 14 en 15 20 t/m 28 2 13 en 14 19 t/m 27 5 9 t/m 11 19 t/m 27
C: Hebben de branche waar de onderneming zich in bevindt, de grootte van de onderneming, of er sprake is van een scheiding van leiding en eigendom bij de onderneming, de verklaring, de adviezen en de accountant/
accountantskantoor invloed op het wel of niet scheiden van de werkzaamheden, de uitvoering van een
samenstellingsopdracht of een beoordelingsopdracht voor een onderneming én de onderneming adviseren, van de accountant volgens de stakeholders en de accountants?
Bruins, 2003; Bruins, Muizer en Stigter, 2003; Cools en Ven, van der, 2005; Hessels en Hooge, 2006; Knol, 2006; Jansen, 2005; Meijaard en Diephuis, 2004; NOvAA, 2006; Oudmaijer en Meijaard, 2006; Schutjens en Wever, 2005; Smittenberg en Manschot, 2005; Wildeboer, 2005; Verdiesen, 2005. 1 t/m 4 11 13 t/m 20 10 en 11 16 t/m 19 10 en 11 15 en 18 6 en 7 12 t/m 18
D: Waardoor kunnen de risico’s, die samenhangen met de uitvoering van een samenstellings- of beoordelingsopdracht én de advieswerkzaamheden van een accountant in het MKB, in het algemeen en voor de stakeholders specifiek worden gereduceerd? Greveling en Westra, 2004; Tsang, 2006; Verdiesen, 2006; Zantboer, 2006 31 t/m 37 40 3 t/m 9 12 en 13 29 t/m 35 38 3 t/m 10 28 t/m 34 37 8 28 t/m 34 37
Wel of niet scheiden 38 en 39 36 en 37 35 en 36 35 en 36
4.4 Gegevensverzameling
De gegevens worden verzameld door het afnemen van open interviews. De interviews worden afgenomen onder vier groepen; ondernemers, medewerkers van banken, medewerkers van de Belastingdienst en accountants. De ondernemers, de medewerkers van de banken en de medewerkers van de Belastingdienst zijn in overleg met de relatiebeheerders van Deloitte MKB A&A te Emmen benaderd. De relatiebeheerders hebben aangegeven welke personen te benaderen waren voor een interview. Dit is gedaan op basis van a.) het contact dat de relatiebeheerder heeft met de te interviewen persoon, b.) de ingeschatte bereidwilligheid van de te interviewen persoon en c.) de kennis van de te interviewen persoon met het onderwerp. Tabel 3 geeft een overzicht van de geïnterviewden per groep.
TABEL 5
Overzicht van geïnterviewden per groep Groep Geïnterviewden
De ondernemers van Hemmen Aanneming en Wegenbouw BV Meijer Staalbouw BV
Entree BV Asysco Group BV
Kortweg BV Van Rossum Advocaten
Oving Constructie Drefa Industries BV
Kremer Zand Emkon Holding BV
Banken Rabobank, Dhr. L. Bakker ING, Dhr. E. de Boer
ABN AMRO, Dhr. De Vries Rabobank Dhr. H. Meijer Fortis Bank, Dhr. G. Dost
Belastingdienst Belastingdienst Emmen, Dhr. H. Van Faasen Belastingdienst Emmen, Dhr, Faber en Dhr. Feringa Belastingdienst Emmen, Dhr. R. Boon
Accountants4 Dhr. B. Korte Dhr. R. Vloo
Dhr. H. Werkman Dhr. E. Santing
Dhr. F. Neef Dhr. J. Giezen
Dhr. A. Meijer Dhr. H. Sterken Dhr. T. Blaauwgeers Dhr. A. Schipper Dhr. H. Glasbergen Dhr. A. Van der Meer Dhr. R. Van der Vlag
4.5 Analyse
Een kwalitatieve analyse van de interviews vindt plaats in de hoofdstukken 5 t/m 8. Per hoofdstuk worden de resultaten van de deelvragen A t/m D in tabelvorm weergegeven. De resultaten bestaan uit citaten. De citaten zijn niet overeenkomstig het aantal geïnterviewden per groep, de ‘sterkste’ citaten zijn weergegeven. Hierdoor kan het zo zijn dat sommige geïnterviewden meerdere citaten hebben gegeven en andere geïnterviewden geen. Aan het eind van de vier hoofdstukken wordt de conclusie van desbetreffende groep gegeven.
4.6 Resultaat
Het resultaat is het antwoord op de vraagstelling en de conclusie van het onderzoek.
5 DE ONDERNEMERS
5.1 Inleiding
Dit hoofdstuk geeft antwoord op hoofd deelvraag 1:
1. Waarom moeten de werkzaamheden van een accountant in het MKB, de uitvoering van de samenstelling- of beoordelingsopdracht van een onderneming én de advisering aan deze onderneming, wel of niet gescheiden worden volgens ondernemers in het MKB?
Als eerste wordt er in paragraaf 2 ingegaan op deelvraag 1A en 1B. De risico’s, die samenhangen met de werkzaamheden die een accountant in het MKB verricht en de onafhankelijkheid van de accountant, en de tegen argumenten van deze risico’s volgens de ondernemers. De resultaten van deelvraag 1C; of een aantal kenmerken van een onderneming, de adviezen en de accountants/accountantskantoren invloed hebben op het wel of niet scheiden van de werkzaamheden, worden in paragraaf 3 uiteengezet. Welke maatregelen er kunnen worden getroffen om de risico’s te reduceren, de resultaten van deelvraag 1D, worden weergegeven in paragraaf 4 van dit hoofdstuk. Aan het eind van elke paragraaf volgt de conclusie van de deelvraag. In de laatste paragraaf wordt de conclusie van de hoofd deelvraag van de ondernemers in schemavorm weergegeven.
5.2 Risico’s
5.2.1 Inleiding. In deze paragraaf worden de resultaten gepresenteerd van de deelvragen 1A en 1B.
1A. Zien de ondernemers de risico’s van; belangenbehartiging, eigen belang, zelftoetsing, bekendheid en intimidatie, wanneer een accountant een samenstellings- of een beoordelingsopdracht voor een onderneming uitvoert én aan deze onderneming adviseert?
1B. Welke tegenargumenten van de risico’s zien de ondernemers wanneer een accountant een samenstellings- of een beoordelingsopdracht voor een onderneming uitvoert én aan deze onderneming adviseert?
De risico’s (belangenbehartiging, eigen belang, zelftoetsing, bekendheid en intimidatie), die samenhangen met het uitvoeren van zowel een samenstellings- of beoordelingsopdracht én het geven van advies (Frielink en Van Kollenburg, 2001; NIVRA, 2005), zijn in tabellen uiteengezet met citaten die het risico bevestigen (ja, want…) (deelvraag 1A) en die het risico tegenspreken (maar…) (deelvraag 1B).
5.2.2 Belangenbehartiging. In tabel 6 zijn de resultaten van de ondernemers te zien met betrekking tot het risico van belangenbehartiging.
TABEL 6
“Zien de ondernemers het risico van belangenbehartiging?”
Risico Ja, want... Maar…
Belangenbehartiging
Je moet een partner hebben die de financiële kant van de onderneming onafhankelijk kan beoordelen, anders word je blind en loopt de onderneming gevaar. Als je een accountant hebt die te ver meegaat met de ondernemer, dan is de accountant zijn rol kwijt.
Het mag niet zo zijn dat de accountant flexibeler is, of onafhankelijker. En daar werd vroeger wat meer in gemarchandeerd. Het is goed dat het
aangescherpt is.
Alle zaken die rond mijn BV horen, die moet de accountant ook behartigen. Hart voor de zaak/klant hebben. Als een accountant veel hart voor de klant heeft, zal de klant ook nooit mopperen over de factuur.
De accountant moet wel advies geven wat voor jou, als ondernemer, van belang is, maar hij moet wel onafhankelijk zijn.
Het enige risico dat ik zie bij sommige
ondernemers, is dat die ondernemers denken dat de accountant al wetend is. Dat is wel een gevaar. Het risico ligt dan bij een ondernemer. Een ondernemer kijkt dan niet verder.
Een accountant moet onafhankelijk zijn, hij heeft verantwoording naar de klant en naar de maatschappij toe. Het kan wel allebei samengaan; zowel advies geven als jaarrekeningen
samenstellen.
Ik heb liever een MKB-generalist, een totaalpakket, een stukje partnership. Er gebeurt het hele jaar wat en niet alleen in maart/april.
Dat risico zie ik niet zo, maar ik verwacht wel van een accountant dat hij alles voor mij doet. Wel onafhankelijk, maar wel kijkend naar mijn onderneming en dat hij kijkt of iets goed is voor mijn onderneming. Bij belastingzaken dat hij aan mijn kant gaat zitten en niet aan de kant van de belastingdienst. Hij is dan wel onafhankelijk. Ik betaal, het is mijn belang dus de accountant moet dan wel aan mijn kant gaan zitten en niet aan die van de belastingdienst. Alles binnen het kader van de wet.
Ik wil meer een accountant die zich iets meer in het bedrijf verdiept. Ik denk ook dat dat de taak van de accountants is. Hij heeft de eerste jaren ook gigantisch veel geld voor mij verdient.
Daar zit wel wat risico in, maar dat valt wel mee. Daar zit niet zoveel gevaar omdat je die wetgeving hebt.
Ik ga er wel van uit de accountant mijn belangen meer behartigt dan die van de bank bijvoorbeeld. Maar dat het niet zo ver gaat dat er onwaarheden in komen te staan, cijfers die niet waar zijn of die niet waar gemaakt kunnen worden.
De accountant in het MKB moet de huisarts voor het bedrijf zijn en wanneer het nodig is moet hij kunnen doorverwijzen naar specialisten.
Een MKB-bedrijf kan de kosten van verschillende adviseurs niet betalen. Dan moet die andere accountant/adviseur exact hetzelfde weten als die accountant die de jaarrekening voor mij maakt. Als je het gaat scheiden, dan ga je bepaalde verantwoordelijkheden weghalen en dan raken ze later toch weer aan de praat. Het is namelijk zo nauw verweven.
Het een is het gevolg van het ander. Als hij een jaarrekening samenstelt dan kan hij ook een advies uitbrengen. In bepaalde gevallen is het erg voor de hand liggend, dat hij bepaalde adviezen uitbrengt die voortvloeien uit de rapportage.
De ondernemers zien het risico van belangenbehartiging. De ondernemers vinden dat een accountant onafhankelijk moet zijn, maar de accountant moet de belangen van de klant wel behartigen. Deze belangenbehartiging moet niet zover doorvoeren dat er onwaarheden in de jaarrekening komen te staan. Verder kan het risico nog worden gezien dat ondernemers denken dat de accountant al wetend is en niet verder kijken. De ondernemers hebben liever een accountant in huisartsfunctie en geven aan dat een MKB-onderneming de kosten van verschillende adviseurs niet kan betalen. Ook zouden de accountant en adviseur dan exact hetzelfde moeten weten.
5.2.3 Eigen belang. De citaten van het risico van eigen belang staan in tabel 7 genoemd. TABEL 7
“Zien de ondernemers het risico van eigen belang?” Risico Ja, want… Maar…
Eigen belang
Dat risico blijft er altijd in zitten, dat kunnen wij niet controleren. Het mag niet en het is ook niet zo, denk ik. Als we daar al aan moeten denken, dan kunnen we niemand meer vertrouwen.
Het zijn eerstelijns adviezen, er komt geen stoot werk achteraan.
Adviseurs hebben in het algemeen de neiging om hun eigen werk te creëren. Accountants hebben dat niet. Accountants hebben het wettelijk kader. Accountants mogen ook niet werven of reclame maken. Accountants hebben een beetje een keurslijf, ze mogen niet supercommercieel zijn, wel een beetje commercieel. Accountants creëren minder hun eigen werk.
Als het raakvlakken heeft (bijvoorbeeld met subsidies) en ze hebben dat specialisme, dan is er niets aan de hand. Dat mag dat gewoon wel, daar zie ik geen problemen in.
Ik zou niet anders weten dan dat een accountant ook graag omzet maakt. Mijn belang en het belang van mijn accountant hoeven elkaar niet te bijten.
De ondernemers geven aan dat dit risico, het risico van eigen belang, er altijd in blijft zitten. Het zijn eerstelijns adviezen en er komt geen stoot werk achteraan. Wanneer accountants gespecialiseerd zijn in bepaalde adviezen, hoeven de belangen van de accountant en de ondernemer elkaar niet in de weg te zitten.
5.2.4 Zelftoetsing. In tabel 8 zijn de resultaten van de ondernemers weergegeven met betrekking tot het risico van zelftoetsing.
TABEL 8
“Zien de ondernemers het risico van zelftoetsing?”
Risico Ja, want… Maar…
Zelfto
etsing Ik kan niet anticiperen op dingen die fout gaan, dat moet gelijk gecorrigeerd worden. De risico’s zijn er wel, maar dan moeten ze gelijk gecorrigeerd worden. Ik ben voor strikte regels voor accountants en dan maak ik geen onderscheid tussen advies en jaarrekeningen. Het een zal met het ander samen hangen en ook een advies zou nooit buiten de wet mogen vallen.
Het zijn geen adviezen waarbij de bedrijfsvoering helemaal veranderd moet worden of dat de onderneming grote veranderingen moet ondergaan. Het zijn meer adviezen van “kijk daar nog eens naar of hou dat in de gaten”. Het zijn geen adviezen van laten wij die zaak eens gaan doorlichten, zulke adviezen krijg je niet meer. Ik vind niet dat accountants hun eigen adviezen controleren, want dat advies mag bijna de naam van advies niet hebben. Het zijn opmerkingen en suggesties.
Wij hebben toch niet zulke grote problemen. Wij zijn maar simpele bedrijven en accountants kunnen nooit zoveel advies geven dat ze de jaarrekening kunnen manipuleren.
Accountants geven het wel toe wanneer ze een verkeerd advies hebben gegeven en corrigeren dat dan. Het hangt ook af van de grootte en de aard van de onderneming. De onderneming, zoals de onze, is ook niet zo grootschalig en financieel gecompliceerd dat je daar steeds hele bijzondere adviezen nodig hebt.
Het risico van zelftoetsing is aanwezig volgens de ondernemers, maar de adviezen zijn niet zo uitvoerig. De adviezen veranderen niet de hele bedrijfsvoering en de adviezen zijn meer opmerkingen en suggesties. Wanneer er verkeerde adviezen worden gegeven, worden deze adviezen gecorrigeerd.
5.2.5 Bekendheid. De resultaten van het risico van bekendheid van de ondernemers zijn uiteengezet in onderstaande tabel (tabel 9).
TABEL 9
“Zien de ondernemers het risico van bekendheid?” Risico Ja, want… Maar…
Bekendheid
Het kan wel zo zijn dat een accountant die altijd met je meedraait een blinde vlek voor de onderneming kan krijgen.
Een accountant moet wel betrokken zijn bij een bedrijf. Hij moet weten wat er speelt, hij moet weten wat de ondernemer doet. Hij moet een plaatje hebben van het bedrijf. Als hij betrokken is bij een bedrijf dan weet hij waar hij een beetje meer op moet letten.
Het heeft alleen maar voordelen. Hij blijft wel onafhankelijk ook al kent hij de onderneming heel erg goed. Betrokkenheid en onafhankelijkheid gaan wel samen.
Ik zie dat niet als nadelig. Alle accountants die ik ken, hebben dat erg hoog in het vaandel. Ze kunnen dat scheiden het zakelijke (jaarrekening maken) en het ‘privé’ omgaan met de ondernemer. Het is dan ook de eed van de accountant, dat zou dan ook moeten. Ik denk niet dat het veel voorkomt. Je wilt wel die vertrouwenspersoon hebben. En ik wil niet om de twee jaar het hele verhaal opnieuw moeten vertellen. Je bouwt een relatie op.
Bij een adviesbureau ontbreekt heel vaak het vertrouwen in eerste instantie. Ik stap makkelijker naar een accountant toe dan naar een adviesbureau.
Het wordt moeilijk om de regels van het grootbedrijf toe te passen op het MKB. Het grootbedrijf heeft zijn eigen afdelingen en het MKB heeft dat niet. Het MKB kan wel eens hetzelfde advies nodig hebben als een onderneming in het groot bedrijf, maar kan niet zelf die afdelingen hebben, dat is veel te duur.
Als je in de werkzaamheden van een accountant gaat snijden, dan haal je die hele toegankelijkheid die de ondernemer heeft richting de accountant weg. Dus dan zal die ondernemer weer breder moeten kijken en dat zal hem weer meer geld kosten en het wordt dan weer complexer. Dat past niet in het MKB.
Het risico van bekendheid is aanwezig, doordat een accountant, die altijd meedraait, een blinde vlek voor de onderneming kan krijgen. Maar de ondernemers geven de voorkeur aan een accountant als vertrouwenspersoon en aan iemand bij wie de ondernemers met al hun vragen terecht kunnen. Hierbij speelt het kostenaspect ook een grote rol, door niet elke keer een andere adviseur in te schakelen en twee keer het hele verhaal over de onderneming te moeten vertellen.
5.2.6 Intimidatie. De resultaten van het laatste risico, het risico van intimidatie, zijn in tabel 10 genoemd.
TABEL 10
“Zien de ondernemers het risico van intimidatie?”
Risico Ja, want… Maar…
Intimida
tie Ik denk dat het wel eens gebeurt, ze zullen de randen opzoeken, wat wettelijk toegelaten is.
Dat blijft altijd een risico, maar ik geloof er niet zo in dat dat erg is in het MKB. Als men kwaad wil. Dan lukt dat altijd.
Ik geloof niet dat de grote kantoren daar gevoelig voor zijn. Ze zouden dan zeggen zoek maar een ander. Dat is misschien dan ook wel een nadeel van zo’n groot kantoor dat je als bedrijf zijnde daar te klein voor bent. Het heeft zo z’n keerzijde.
Ik verwacht niet van mijn accountant dat hij dat doet. Als ik zeg dat er zaken moeten worden weergegeven die niet zouden kunnen, dan zal de accountant dat niet doen.