Conclusie deelvraag. De conclusies van de deelvragen 4A t/m 4D zijn gepresenteerd in figuur 5

Figuur 5

Conclusie accountants

Figuur 5: De conclusies van de vier deelvragen van de geïnterviewde groep; accountants.

4D: Waardoor kunnen risico’s gereduceerd worden?

- Er vindt een eerste en tweede lezing plaats voor zowel de jaarrekening als het advies. - De tweede lezing wel regelmatig rouleren. - Door natuurlijk verloop binnen de accountantsorganisatie wordt er regelmatig door iemand anders de jaarrekening samengesteld / beoordeeld en wordt de tweede lezing door iemand anders gedaan. - Accountants van andere Deloitte-kantoren doen dossier-reviews. - De basis van een advies/makkelijke adviezen wordt vaak door een accountant gedaan, het specifieke gedeelte van een advies/moeilijke adviezen worden door een expert binnen één van de disciplines van Deloitte gedaan.

- Er worden bij een advies meerdere opties gegeven. - Beroepsgroep besteedt ook veel aandacht aan fraudethema’s en integriteit. - Tuchtrechtspraak van de NOvAA. - Het afgeven van een LOR (letter of representation) bij het afgeven van de jaarrekening, waarin staat dat de onderneming niets heeft achtergehouden dat van invloed kan zijn op de jaarrekening. De klant blijft verantwoordelijk voor de jaarrekening.

- Bij de samenstellingsverklaring wordt er geen zekerheid afgegeven.

- Bij een onderneming die al een tijd slecht draait, is accountant verplicht een discontinuïteitparagraaf op te nemen.

Wel / niet scheiden van de werkzaamheden?

4A: Zien de accountants het risico van belangenbehartiging, eigen belang, zelftoetsing, bekendheid en intimidatie?

- De risico’s zijn aanwezig in het MKB. Er is altijd een spanningsveld, een accountant denkt in het voordeel van de klant en wil de klant niet kwijtraken.

4B: Welke tegenargumenten van de risico’s zien de ondernemers?

- De kosten voor de ondernemer, dat het scheiden van de werkzaamheden met zich meebrengt.

- De accountant is een toegankelijk en makkelijk aanspreekpunt voor de klant. - Een accountant in het MKB is niet afhankelijk van 1 of 2 klanten.

- Door ook het geven van advies worden bedrijfsrisico’s kleiner. Dit is ook beter voor de belanghebbenden. Wanneer het advies ergens anders wordt gehaald, dan kennen die adviseurs de onderneming niet zo goed en zaken worden over het hoofd gezien. - Adviezen zijn goed te overzien en de consequenties zijn niet erg groot.

4C: Hangt het af van onderneming/ advies/ accountant:

- Wel scheiden: Wanneer ondernemer niet zelf besluiten kan nemen, moet accountant oppassen bij het geven van advies (2 accountants). Beoordelingsverklaring (1 accountant). Niet geven van advies over: effecten, beleggingen en verzekeringen.

De accountants geven aan dat de risico’s aanwezig zijn in het MKB. Er is altijd een spanningsveld, een accountant denkt in het voordeel van zijn klant en wil de klant niet kwijtraken. Maar het scheiden van de werkzaamheden brengt ook hogere kosten met zich mee voor de ondernemers en de bedrijfsrisico’s kunnen groter worden, omdat externe adviseurs niet

geheel op de hoogte zijn wat er bij een MKB-onderneming speelt en hierdoor bepaalde zaken over het hoofd zien. Een accountant in het MKB is niet afhankelijk van één of twee klanten. Verder zijn de consequenties in het MKB kleiner dan in het grootbedrijf en adviezen overzichtelijker. Doordat er een eerste en tweede lezing plaatsvindt, door het rouleren van de accountants en door het toezicht van de beroepsgroep van accountants worden de risico’s, die de uitvoering van beide werkzaamheden met zich meebrengen, gereduceerd. Verder wordt er bij specifieke/ moeilijke adviezen een expert ingeschakeld en worden er meerdere opties gegeven bij het geven van advies. De samenstellingsverklaring verleent geen zekerheid (Deckers en Van Kollenburg, 1998) en de verantwoordelijkheid berust bij de leiding van een onderneming. Wanneer een onderneming al een tijd slecht draait, is de accountant verplicht een discontinuïteitparagraaf in de jaarrekening op te nemen. De accountants vinden dat de werkzaamheden van een accountant in het MKB niet gescheiden hoeven te worden.

9 CONCLUSIE

9.1 Inleiding

De vorige hoofdstukken (hoofdstuk 5 t/m 8) gaven de conclusies weer van de verschillende groepen. Dit hoofdstuk geeft antwoord op de vraagstelling van dit onderzoek en geeft de conclusie van het onderzoek weer.

9.2 Vraagstelling

Deze paragraaf geeft antwoord op de vraagstelling:

“Waarom moeten de werkzaamheden van een accountant in het MKB, de uitvoering van de samenstellings- of beoordelingsopdracht van een onderneming én de advisering aan deze onderneming, wel of niet gescheiden worden volgens stakeholders van ondernemingen en accountants in het MKB?

In hoeverre zien de stakeholders van ondernemingen en de accountants in de combinatie van de werkzaamheden risico’s en hoe kunnen deze risico’s gereduceerd worden?”

De stakeholders van een MKB-onderneming en de accountants vinden dat de werkzaamheden, het uitvoeren van een samenstellings- of beoordelingsopdracht én het geven van advies, van een accountant in het MKB niet gescheiden hoeven te worden. Er is aangegeven dat het theoretisch gezien wel beter zou zijn, maar in de praktijk werkt het niet en is het niet nodig. De risico’s van belangenbehartiging, eigen belang, zelftoetsing, bekendheid en intimidatie (Frielink en Van Kollenburg, 2001; NIVRA, 2005) worden wel herkend in het MKB, maar wegen niet op tegen de nadelen die het scheiden van de werkzaamheden met zich meebrengt. De risico’s kunnen gereduceerd worden doordat de banken en de Belastingdienst een eigen onderzoek hebben en doordat bij de jaarrekening een eerste en tweede lezing plaatsvindt door de accountants bij Deloitte.

9.3 Conclusie

De conclusie van de geïnterviewden is dat de risico’s wel herkend worden, maar niet opwegen tegen de nadelen. De geïnterviewden zien de risico’s als geheel niet zozeer en daardoor oordelen ze dat de werkzaamheden niet gescheiden hoeven te worden. Wanneer de risico’s afzonderlijk voorgelegd worden, geven de geïnterviewden aan dat de risico’s separaat wel aanwezig zijn in het MKB. Dit geeft aan dat de geïnterviewden geen cumulatie van de risico’s ervaren. Dit brengt een onzekerheid met zich mee over de mening van de geïnterviewden om de werkzaamheden

van de accountant niet te scheiden en leidt tot de vraag waarom deze risico’s niet cumulatief ervaren worden.

De ondernemers. De ondernemers geven aan dat er aspecten zijn die de risico’s afzwakken. Hierbij speelt het kostenaspect een belangrijke rol. De kosten, dat het scheiden van de werkzaamheden met zich meebrengt, zijn hoog voor een MKB-ondernemer doordat een ondernemer andere adviseurs moet inschakelen en zijn verhaal twee keer moet vertellen. De ondernemers geven aan dat de adviezen die gegeven worden meer als opmerkingen en suggesties gezien worden en dat niet de gehele bedrijfsvoering door de adviezen veranderd wordt. Verder hebben ondernemers liever een accountant in huisartsfunctie, één aanspreekpunt, een vertrouwenspersoon (De Jong e.a., 1998) en iemand die ook gelijk de klankbordfunctie (Maathuis, 1995) vervuld.

De banken en de Belastingdienst. De banken en de Belastingdienst geven ook aan dat het kostenaspect voor de ondernemer een belangrijke rol speelt om de werkzaamheden van de accountant niet te scheiden. Verder geven ze aan dat het de onderneming ook kan schaden wanneer de accountant niet voldoende betrokken is en ze geven aan dat ze er geen slechte ervaringen mee hebben. Ook maken de banken een eigen analyse van een onderneming voordat zij aan een onderneming krediet verstrekken en heeft de Belastingdienst, naast het gebruik van de jaarrekening, een eigen onderzoeksplicht.

De accountants. De accountants geven aan dat een accountant in het MKB niet afhankelijk is van één of twee klanten. Bij zowel de jaarrekening als bij de ‘zwaardere’ adviezen vindt er een eerste en tweede lezing plaats en vinden er dossier-reviews plaats. Verder is het voor de accountant een voordeel dat hij de onderneming goed kent en hierdoor een makkelijke en toegankelijke rol als adviseur kan vervullen, dat een financieel aspect voor zowel de ondernemer als de accountant met zich meebrengt. De kans op (bedrijfs)risico’s wordt groter wanneer een andere adviseur de ondernemer adviseert, deze adviseur is niet geheel op de hoogte van de onderneming en kan dingen laten liggen. De accountant kan op veel gebieden adviseren en wanneer de adviezen te specifiek worden en de deskundigheid van een accountant ontbreekt op een bepaald vlak, kan hij makkelijk een expert, van dezelfde accountantsorganisatie, op dat adviesgebied in schakelen. Het kostenaspect telt in de praktijk blijkbaar, in tegenstelling tot de literatuur waar dit aspect niet zozeer naar voren komt, op dit moment dusdanig hoog mee dat de risico’s niet tegen dit kostenaspect opwegen. In figuur 6 staan de voordelen en nadelen van het wel of niet scheiden van de werkzaamheden van een accountant genoemd.

FIGUUR 6

Voordelen en nadelen van het wel of niet scheiden van de werkzaamheden Werkzaamheden, het uitvoeren van een samenstellings- of beoordelingsopdracht én het geven van advies,

van accountant in het MKB

Wel scheiden van de werkzaamheden Niet scheiden van de werkzaamheden

Voordelen Nadelen Voordelen Nadelen

- Risico’s van

belangenbehartiging, eigen belang, zelftoetsing, bekendheid en intimidatie worden lager.

- Kosten voor ondernemer worden hoger

- Bedrijfsrisico’s worden hoger

- Kosten voor ondernemer worden lager

- Risico’s van

belangenbehartiging, eigen belang, zelftoetsing, bekendheid en intimidatie worden hoger.

Figuur 6: Een overzicht van de voor en nadelen van het wel of niet scheiden van de werkzaamheden van een accountant.

Verder moet er rekening gehouden worden dat de meningen van de geïnterviewden op hun ervaringen gebaseerd zijn. De ervaringen die de geïnterviewden hebben met de accountants in het MKB: de accountants die zij kennen en met wie zij samenwerken. De eigen lokale omgeving bepaalt het beeld van deze materie en dat is op dit moment positief. Dit geldt, echter, voor deze lokale omgeving. Wanneer het onderzoek in een andere omgeving zou hebben plaatsgevonden, zouden de conclusies anders kunnen zijn. Verder is het de vraag hoe lang deze eigen lokale omgeving dit positieve beeld vasthoudt. Doordat het publiekbelang in het MKB kleiner is dan bij de grote bedrijven, is het voor de media niet interessant om eventuele ‘schandalen’ afzonderlijk aan het licht te brengen. Deze ‘schandalen’ worden in het MKB misschien eerder als ‘fouten’ gezien, doordat de impact kleiner is. Wanneer de impact van deze ‘fouten’ toeneemt en deze ‘fouten’ als ‘schandalen’ door de media naar buiten worden gebracht, kan dit de mening van de geïnterviewden beïnvloeden.

Bij de grote bedrijven hebben o.a. de eerder genoemde schandalen bij Enron en Ahold ertoe geleid dat de rol van de accountant bij de grote bedrijven ter discussie werd gesteld. Bij Enron en Ahold is er sprake van scheiding van leiding en eigendom (www.accountingweb.nl; www.mijnaccountingweb.nl), waardoor de aandeelhouders de grootste gedupeerden bij deze schandalen waren. In het MKB is er veel vaker sprake van dat de leiding en eigendom in één hand zitten (Hooge, 2005; www.novaa.nl) (zie figuur 7).

FIGUUR 7

Leiding en eigendom in het groot bedrijf en MKB Groot bedrijf bestuurders (leiding) tegenover (voornamelijk) aandeelhouders (eigendom)

MKB ondernemer (leiding en eigendom) tegenover (voornamelijk) de banken en de Belastingdienst

Figuur 7: Een weergave van de scheiding van leiding en eigendom in het groot bedrijf en in het MKB.

Door deze verschillen in belanghebbenden zijn de risico’s anders verdeeld bij een MKB-onderneming dan in bij een groot bedrijf. Doordat in het MKB de leiding en eigendom vaak in één hand zit, is er geen sprake van een afzonderlijk belang van de aandeelhouders. Dit belang van de aandeelhouders was wel aanwezig bij Enron en Ahold.

Bij de grote bedrijven wordt een accountantsverklaring gegeven bij een jaarrekening (Deckers en Van Kollenburg,1998; RAC, 2005). Deze verklaring geeft een redelijke mate van zekerheid over de controle van jaarrekening als geheel. De accountantsverklaring reduceert de informatieasymmetrie voor de belanghebbenden.

In het MKB wordt er vaak een samenstellingsverklaring (zie bijlage I werkingssfeer jaarrekening) gegeven bij een jaarrekening. Deze verklaring geeft geen zekerheid omtrent de jaarrekening (Deckers en Van Kollenburg,1998; RAC, 2005). Hierdoor is er geen zekerheid of de informatieasymmetrie voldoende gereduceerd wordt en is de verklaring gebaseerd op vertrouwen.

Doordat de leiding en eigendom vaak in één hand liggen in het MKB, de samenstellingsverklaring geen zekerheid afgeeft en de ervaringen van de geïnterviewden op dit moment positief zijn, hoeven de werkzaamheden van een accountant in het MKB niet gescheiden te worden.

De werkzaamheden van een accountant in het MKB hoeven niet gescheiden te worden, accountants kunnen ook advieswerkzaamheden verrichten. Hierbij speelt de deskundigheid met betrekking tot het advies een belangrijke factor (Frielink en Van Kollenburg, 2001). Deloitte is een grote speler in de MKB-markt en heeft als voordeel dat het verschillende disciplines en experts in huis heeft (www.deloitte.com). Hierdoor kan Deloitte zich op de adviesmarkt richten en de accountant als huisarts laten fungeren en de basis van een advies/makkelijke adviezen laten uitvoeren. En wanneer de adviezen dan specifieker/moeilijker worden, kan de accountant een expert inschakelen binnen één van de disciplines van Deloitte.

10 DISCUSSIE

10.1 Inleiding

Dit laatste hoofdstuk geeft eerst een kritische reflectie van het onderzoek en vervolgens suggesties voor vervolgonderzoek.