Samenvatting interviews B 7.1 Resultaten interviews overheden

In het kader van het aanvullende onderzoek vonden er interviews plaats met communicatieadviseurs van drie overheidsorganisaties: één ministerie en twee provincies. Deze organisaties zijn betrokken bij het beleid of de uitvoering van Natura 2000. In deze paragraaf een samenvatting van de

gesprekken. Vanwege de leesbaarheid benoem ik de geïnterviewden steeds met Ministerie, Provincie 1 of Provincie 2. Het verslag van de gesprekken ondersteun ik met quotes om de informatie te

verduidelijken en zoveel mogelijk in haar context te laten. Communicatiebeleid en uitvoering

Zowel het ministerie als beide provincies geven aan te communiceren over Natura 2000. Voor het ministerie heeft het definitief aanwijzen van Natura 2000-gebieden, de implementatie van Natura 2000 (het opstellen van beheerplannen) en de Programmatische Aanpak Stikstof (PAS) de meeste prioriteit. De twee provincies noemen herhaaldelijk het opstellen van beheerplannen (plus

bijbehorende inspraakprocedures) en de PAS als belangrijkste onderwerpen van hun communicatie. Anno 2011 is natuurbeleid een belangrijk onderwerp, omdat er veel stappen moeten worden gezet. Binnen het natuurbeleid van het huidige kabinet spelen er vier thema’s: Natura 2000, de Ecologische Hoofdstructuur (EHS), de decentralisatie van taken naar provincies en de herziening van de

natuurwetgeving. Vanuit het ministerie ligt in de communicatie over het natuurbeleid op die onderwerpen het accent. Anders dan bij het vorige kabinet, is de beleidscommunicatie meer verbonden met de bewindspersoon.

“Activiteiten die we ondernemen, organiseren we zoveel mogelijk rondom de verantwoordelijke bewindspersoon. In het geval van Natura 2000 is dat de staatssecretaris.” (Ministerie)

Als het gaat om publieksvoorlichting zet de Directie Communicatie van het Ministerie reguliere middelen in om publiek te informeren over ontwikkelingen binnen Natura 2000. Ze plaatst

informatie op Rijksoverheid.nl, Facebook, Twitter en communiceert via de media door middel van persberichten en interviews met de staatssecretaris. Berichten in de Staatscourant en advertenties in dagbladen, bijvoorbeeld over aanwijzingsbesluiten en ter inzage leggingen van beheerplannen, worden verzorgd door de programma directie Natura 2000.

Hoe verloopt dit bij de geïnterviewde provincies? Beide provincies hebben bij de start van het traject een communicatieplan Natura 2000 opgesteld, waarbij de eigen websites, nieuwsbrieven,

persberichten, informatieavonden, bijeenkomsten, brochures of kaartmateriaal in de middelenmix opgenomen zijn.Beide provincies geven echter aan dat de uitvoering niet altijd van de grond komt. Een aantal acties is niet uitgevoerd, een aantal wel. Oorzaken die genoemd worden zijn: ‘traagheid in het hele Natura 2000-traject’ (Prv. 2), ‘drukte op de beleidsafdeling’ (Prv. 1) en

‘capaciteitsproblemen’ (Prv.1). De provincies richten zich in hun communicatie vooral op de belanghebbenden; de partijen die direct betrokken zijn bij het tot stand komen van de beheerplannen.21 Het gebrek aan tempo in het proces heeft er mede toe geleid dat de communicatiecapaciteit bij Provincie 2 ‘tijdelijk ‘bevroren’ is in afwachting van nieuwe

ontwikkelingen’. “Bovendien is de boodschap met de jaren ingewikkelder aan het worden (stikstof,

21

Dit kunnen overheden zijn, maar ook natuur-en terreinbeheerdersorganisaties, bedrijven en individuele burgers in of in de nabije omgeving van een Natura 2000-gebied.

103

PAS, bedrijven wel of niet op slot door stikstofproblematiek, verwevenheid met andere

beleidsdoelstellingen). Dat maakt het steeds moeilijker om iets begrijpelijk naar buiten te brengen,” aldus de provincie.

Doel en visie

Waar is het communicatiebeleid van de overheidsorganisaties op gericht? Voor zowel het ministerie als de provincies is het verkrijgen van draagvlak een belangrijk doel. Andere termen die in dit verband genoemd worden zijn: begrip (Ministerie) en kennis (Provincie 1).

Provincie 1 licht toe: “Voor het communicatiebeleid voor de verschillende doelgroepen, en met name bij het opstellen van beheerplannen, is het van belang dat alle partijen het eens worden. Daarvoor hebben we het communicatieplan als eerste opgezet.”

Op de vraag wat de visie van de geïnterviewde overheidsorganisaties op communiceren over Natura 2000 is, antwoordt men als volgt:

“We communiceren de kernboodschap die we binnen het Communicatieplatform22 met andere partijen hebben afgesproken. We leggen uit waarom we de dingen doen zoals we ze doen. Als ministerie zullen we er wel eens ons eigen sausje over gooien, maar in principe is de communicatie in lijn met wat er gezamenlijk is afgesproken.” (Ministerie)

“Communicatie volgt de planning van het beleid. Communicatie moet niet het wiel uitvinden, maar beleid moet weten welke kant we op gaan en wij kunnen adviezen geven waar dat nodig is. De communicatie over Natura 2000 wijkt niet af van andere beleidsthema’s, want we hebben ook andere Europese projecten.” (Provincie 1)

Provincie 2 geeft aan dat haar visie aan herijking toe is. “Natura 2000 is een elitair onderwerp aan het worden (of al geworden) met een negatief imago en daar moeten we wat mee.”

Positionering

Hoe positioneren de overheden Natura 2000? Sectoraal23 of onderdeel van.. ?

Het Ministerie positioneert Natura 2000 als een belangrijk onderdeel binnen het natuurbeleid van het rijk, zo niet als het belangrijkste onderdeel. Daar waar relevant spreekt zij heel specifiek over Natura 2000. In het natuurbeleid van dit kabinet ligt het accent op de verbinding tussen ecologie en economie. Binnen bepaalde grenzen moeten ondernemers de ruimte krijgen om te ondernemen. Ook in en om natuurgebieden.

Provincie 1 stelt zich positief op en probeert reëel te zijn over wat kan en niet kan in Natura 2000- gebieden. En duidelijk te vertellen wat goed is gegaan, maar ook ruimte bieden voor tegengeluiden. Provincie 2 vertelt dat er, gezien de zeer actuele en levendige discussie over de herijking van de Ecologische Hoofdstructuur, een verschuiving opgetreden is in het positioneren van de Natura 2000.

22 _{Het Communicatieplatform bestaat uit o.a. communicatieadviseurs van het bevoegd gezag: het}

Rijk en provincies.

23 _{Een sectorale benadering van de ruimte vertrekt vanuit het standpunt of de belangen van één}

specifiek ruimtegebruik (economie, milieu) zonder daarbij grondig rekening te houden met andere sectoren. Een sectorale benadering staat tegenover een geïntegreerde benadering. (Bron: Encyclo, online encyclopedie)

104

Zat zij voorheen meer op de lijn van sectoraal positioneren, nu ontkomt ze er niet meer aan om Natura 2000 te verbinden aan de EHS (net zoals dat ook gebeurt met de Kaderrichtlijn Water). De EHS staat nog steeds volop in de belangstelling (ook in de provincie) en Natura 2000 kan hierop meeliften.

Kernboodschappen

Hebben de geïnterviewde overheidsorganisaties een kernboodschap ontwikkeld met betrekking tot Natura 2000?

“We hebben als ministerie geen specifieke kernboodschap over Natura 2000, we hebben een kernboodschap over natuur. Maar die is in lijn met die van het Regiebureau Natura 2000. De boodschap komt er op neer dat natuur de basis is van ons bestaan en dat natuur en economische ontwikkeling samen moeten kunnen gaan. Daarnaast doet het kabinet een beroep op iedereen om een bijdrage te leveren aan natuur. Dan hebben we het bijvoorbeeld over boeren, burgers,

landgoedeigenaren en horecaondernemers.” 24 (Ministerie)

“We hebben de kernboodschap van de landelijke campagne overgenomen: natuur beleven, gebruiken en beschermen.” 25 (Provincie 1)

“Ja, de kernboodschap is goeddeels overgenomen van het Regiebureau (verhaal van beleven, gebruiken en beschermen), maar deze gaan we wel bijstellen. Als we goed kijken en luisteren naar reacties van de omgeving, dan wordt toch zeker het ‘beschermen’ het meeste opgepakt. Het ‘gebruiken’ is eeuwig punt van discussie. Natura 2000 zet in de beeldvorming juist het gebruik op slot.” (Provincie 2)

Verbinding Natura 2000 en behoud van biodiversiteit

In de interviews gaven de geïnterviewde overheidsorganisaties ook antwoordt op de vraag in hoeverre zij in hun communicatie een link leggen tussen Natura 2000 en behoud van biodiversiteit: “Natura 2000-gebieden zijn er om de teruggang van biodiversiteit een halt toe te roepen. Daar waar het relevant is, halen we dat doel aan.” (Ministerie)

“We benadrukken met name wat er bijzonder is aan een gebied. En waarom dat dus behouden moet blijven. En waarom dingen dus wel of niet kunnen. Ik denk dat dat het belangrijkste is om te

communiceren, want het gaat over dat gebied. En ik denk dat je daar de mensen ook echt mee bereikt. Biodiversiteit hangt ergens boven in de lucht. Net als gezondheid of milieu. Het is zo breed en abstract. Je wilt eigenlijk zo concreet mogelijk zijn in je communicatie. Dat betekent dat dat plantje beschermd moet worden. Het betekent dat we graag willen dat die vogels blijven komen.” (Provincie 1)

“Die link zit zeer zeker in onze kernboodschap. We proberen steeds voor het voetlicht te brengen dat het in Natura 2000 gaat om het behoud van biodiversiteit (van dier- en plantensoorten en hun leefgebied). Wij kiezen hiervoor omdat dit de kern is waar Natura 2000 om draait en dat vormt de legitimatie voor het hele proces (hoe ingewikkeld en moeizaam ook).” (Provincie 2)

Aanvullende vragen

24 _{Zie bijlage 9 voor de Kernboodschap Natuur.}

105

Aan het eind van elk interview konden de geïnterviewden reageren op drie ‘stellingen’. Ik vroeg hen a) of zij Natura 2000 als een kans of bedreiging zagen, b) hoe de communicatie met betrekking tot N2000 verbeterd kan worden en c) of zij het eens of oneens zijn met de stelling dat de link tussen Natura 2000 en haar eigenlijke doel, het beschermen van de biodiversiteit, vaker gelegd mag worden door overheden, maatschappelijke organisaties en bedrijven.

Deze slotvragen en -antwoorden hebben niet allemaal direct betrekking op de deelvragen in het onderzoek, maar laten wel zien waar de verschillende partijen op dit moment staan ten opzichte van Natura 2000 en communicatie over Natura 2000 en biodiversiteit.

De communicatieadviseur van het ministerie ziet Natura 2000 als een kans om waardevolle natuur in Nederland te behouden en verder te ontwikkelen. Wel geeft zij aan dat de economische waarde van natuur moeilijk te communiceren is doordat het onzichtbaar is, of zelfs onderschat. De communicatie kan verbeterd worden door meer samenwerking tussen partners in het communicatieplatform. In februari 2011 is een poging gedaan om een gezamenlijke boodschap te formuleren en afspraken te maken over de communicatie met betrekking tot Natura 2000. Er was veel positieve energie om samen aan de slag te gaan, maar stokte het bij de uitvoering. Een zorgpunt, omdat het Regiebureau, waar veel initiatieven vandaan komen, aan het eind van 2011 ophoud te bestaan.

Ze is het eens met de stelling dat de link tussen Natura 2000 en biodiversiteit vaker gelegd mag worden. Natura 2000 wordt nu vaak als een soort hindermacht gezien, terwijl weinigen tegen het doel (behoud van biodiversiteit) zijn. “Als je het doel niet steeds voor ogen houdt en communiceert, raakt Natura 2000 in een negatieve spiraal. En dat is heel jammer.” Afsluitend: “Ik hoop dat we het komende half jaar beleidsinhoudelijke stappen zetten met de PAS (als oplossing) en de visie op de implementatie (rek en ruimte) en daarmee de voortgang en het belang van Natura 2000 kunnen laten zien. Ook in het communicatieplatform kunnen we nog eens nadenken over die aspecten van de communicatie.”

De communicatieadviseur van Provincie 1 ziet Natura 2000 als een kans om natuurgebieden weer eens te laten zien aan inwoners, maar dan wel in een zodanige volgorde dat eerst de naam van het natuurgebied wordt gebruikt in de communicatie en daarna de naam Natura 2000. De communicatie zelf kan volgens haar verbeterd worden als er uiteindelijk ook meer positieve zaken worden

genoemd in de politiek. Deze worden te weinig genoemd, met scheve verhoudingen tot gevolg. Er is veel actie-reactie, in plaats van preventief communiceren. In dat laatste kunnen ambassadeurs een rol spelen (ook bijvoorbeeld de staatssecretaris), maar de communicatie moet wel reëel zijn. Volgens haar ligt de verantwoordelijkheid eerder bij overheden en maatschappelijke organisaties dan bij bedrijven om de link met biodiversiteit op een positieve manier te leggen.

De communicatieadviseur van Provincie 2 denkt dat het stadium gepasseerd is waarin Natura 2000 als kans gepresenteerd kan worden, omdat de stroperigheid en complexiteit dat al tegengesproken hebben. De herijking van de EHS wordt in de provincie aangegrepen om tot begrijpelijker

natuurbeleid te komen, waarin ook rekening wordt gehouden met internationale doelen als Natura 2000. Er wordt zwaar ingezet op beleidsontwikkeling, zodat niet aan het eind van de rit

communicatie erbij geroepen wordt om ‘draagvlak te regelen’. Volgens Provincie 2 wordt de link met biodiversiteit voldoende gelegd. Zij constateert echter dat er veel verschillende meningen zijn over wat wel of geen bijdrage levert aan biodiversiteit en wiens taak het is om daarvoor te zorgen (of iets te leveren of zelfs op te offeren).