de link met biodiversiteit

Hoewel het belang van het behoud van biodiversiteit door bijna alle respondenten in dit onderzoek gedeeld wordt, lopen de meningen uiteen over de vraag of de verbinding tussen Natura 2000 en biodiversiteit voldoende gelegd wordt. Zoals ook uit eerder onderzoek bleek, is de letterlijke term biodiversiteit vaak niet de meest geschikte term om in publiekscommunicatie te gebruiken. Het omvat eenvoudigweg te veel terreinen. Aan de andere kant zullen andere doelgroepen, zoals agrariërs, zich wellicht wel aangesproken voelen omdat biodiversiteit, in welke vorm dan ook, een bijdrage kan leveren aan het verduurzamen van hun bedrijf. Feit is dat veel planten en dieren zich niet aan landsgrenzen houden en dus ook niet aan de grenzen van natuurgebieden. Biodiversiteit is bovendien een breder en complexer begrip dan natuurgebieden. Wellicht kan de kennis en expertise van maatschappelijke organisaties in de natuur- en landschapssfeer en educatiecentra, en de

ervaringen uit het buitenland, helpen om in de communicatie over Natura 2000 hier nog meer ontvangergericht mee om te gaan en de begrippen natuur en biodiversiteit nog meer tot hun recht te laten komen.

5.4 Eindconclusie

Nu de conclusies op de deelvragen behandeld zijn, rest de eindconclusie op de hoofdvraag:

Welke kernboodschap(pen) over Natura 2000 dragen actoren in Nederland uit en in hoeverre wordt daarin een relatie gelegd met het behoud van biodiversiteit?

Allereerst kunnen we concluderen dat bijna alle sectoren die betrokkene of belanghebbende bij Natura 2000 zijn, communiceren over dit thema. Voor wat betreft dit onderzoek gaat het om actoren

63

die vallen onder de categorieën overheid, natuur- en landschap, sport en recreatie, landbouw en ondernemersverenigingen.

Van de actoren die hebben aangegeven te communiceren over Natura 2000, heeft iets minder dan de helft een kernboodschap ontwikkeld met betrekking tot dit thema. De ondernemersorganisaties benadrukken in die boodschap het belang van het voortbestaan van gebruikersactiviteiten in Natura 2000-gebieden en een evenwichtige afweging tussen ecologie en economie. De landelijke en

regionale overheden en natuurorganisaties geven in hun boodschap vooral aandacht aan het belang van die gebieden voor natuur en mens – al blijft bijvoorbeeld de economische waarde ervan lastig te communiceren volgens betrokken overheidsorganisaties – en het proces om de doelstellingen van Natura 2000 te halen door samenwerking met eigenaars, beheerders en gebruikers.

Wat betreft de laatste deelvraag uit dit onderzoek, kunnen we constateren dat de relatie tussen Natura 2000 en biodiversiteit voor een grote meerderheid van eerder genoemde actoren duidelijk aanwezig is en zij positief staat tegenover het behoud van biodiversiteit. Echter, de verbinding tussen beide begrippen in kernboodschappen of communicatie-uitingen, wordt eerder impliciet gelegd dan expliciet. Vaak verschilt het per doelgroep in hoeverre beide begrippen aan elkaar verbonden worden. Biodiversiteit wordt dan anders verwoordt, helemaal niet genoemd, of alleen als er uitgelegd wordt waarvoor het overheidsprogramma bedoelt is. Communiceert men over Natura 2000, dan ligt op dit moment in de meeste boodschappen de focus op natuur of natuurgebieden, op beheerplannen of op de wet- en regelgeving eromheen.

Al lijkt het hoogtepunt wat betreft communicatie naar het grote publiek tot nu toe tussen de jaren 2007 en 2010 te liggen, toch vindt er veel communicatie achter de schermen plaats tussen

overheden en maatschappelijke organisaties. En dan vooral daar waar verschillende belangen elkaar raken. Niet alleen over de voortgang van Natura 2000 en de oplossing van de stikstof- en

waterproblematiek, maar ook ten aanzien van nieuwe natuurwetgeving.

5.5 Tot slot

Met de beleidsinhoudelijke stappen die nog genomen gaan worden in het vooruitzicht, zal Natura 2000 de komende tijd zeker onderwerp van gesprek blijven. Communicatie die plaats vindt op de snijpunten van belangen zal daarbij essentieel zijn voor het verdere verloop van het proces om biodiversiteit te waarborgen en daarin gezamenlijke belangen te kunnen vinden.

Natura 2000 is een langdurig en, in sommige opzichten, uniek proces. Er spelen veel factoren (veranderingen?) mee die buiten het onderzoeksgebied communicatie gaan en die ook in dit onderzoek niet gemeten zijn. Tegelijkertijd lijkt communicatie er van alles mee van doen te hebben. Waarschijnlijk zal pas door de ervaringen met, onder andere, het beheerplanproces duidelijk worden wat het resultaat is van de boodschap. In ieder geval lijken ook praktische zaken invloed op de ontvankelijkheid van die boodschap te hebben. Wat dit betreft blijft het dus bij een observatie, maar misschien is het belangrijkste communicatiemoment juist wel het eerste contact tussen

vergunningaanvrager en vergunningverstrekker en de helderheid en toegankelijkheid van de procedure. Of het moment dat een natuurbezoeker een paneel met informatie over Natura 2000 ontdekt in het natuurgebied waar hij van geniet.

Vorig jaar is er in het communicatieplatform gebrainstormd over procescommunicatie en hoe dit kan bijdragen aan een makkelijker beheerplanproces. De contacten tussen verschillende sectoren in het landelijke communicatieoverleg werden als waardevol ervaren, zo laat ook dit onderzoek zien. Tegelijkertijd blijft de behoefte aan een goede, transparante vertaalverslag van landelijk naar lokaal en het samenbrengen van theorie en praktijk, het beleid en het veld, groot.

64

Er is in die overleggen al veel gezegd over strategische uitgangspunten als communiceren op lokaal gebiedsniveau, de rol die ‘ambassadeurs’ van Natura 2000 daarin kunnen vervullen als opinieleider in een netwerk, duidelijkheid bieden in vergunningverlening, samenwerking met andere programma’s of partners in het landelijk gebied en de waarde van oplossingsgerichte praktijkverhalen.

In mijn aanbevelingen sluit ik mij hier bij aan.

5.6 Eigen visie

In de geraadpleegde onderzoeksrapporten is er al veel gesproken over procescommunicatie. Hier wil ik me beperken tot een ander aspect van de boodschap van Natura 2000, namelijk het merkaspect. In de communicatie over Natura 2000 is dit wellicht een onderbelicht thema vanwege de noodzakelijke aandacht voor de procesmatige kant. In deze laatste paragraaf wil ik daarom meer ingaan op hoe ik aankijk tegen de potentie van Natura 2000 als merk.

Naar mijn mening is de opvatting terecht dat Natura 2000 in de eerste plaats een werktitel is. Het geniet vooral bekendheid onder direct belanghebbenden, zoals politici, bestuurders,

adviesgroepleden, ondernemers en omwonenden. Het is aan de overheid om te bepalen hoe zij het merk de komende jaren wil blijven positioneren en of (en hoe) zij, wanneer het beheerplanproces eenmaal is afgerond, Natura 2000 bredere naamsbekendheid wil geven onder burgers.

Over wat het merk Natura 2000 kan maken of breken heb ik een paar gedachten op een rij gezet. Hierbij heb ik ook gebruik gemaakt van een SWOT-analyse die vorig jaar gemaakt is (tabel 6). Het gaat om factoren die het merk beïnvloeden of kunnen beïnvloeden.

Tabel 6 SWOT-analyse Natura 2000 (bron: Regiebureau)

Sterkte

 Vastgesteld Europees beleid

 Samenwerking bevoegde gezagsdragers en maatschappelijke organisaties

 Hoog op politieke agenda  Structuur beheerplanproces

Kansen

 Natuur/duurzaamheid sterk merk (ondersteuning gedachtegoed)  Lokale betrokkenheid bij overheden en

maatschappelijke organisaties  Natura 2000 koppelen aan regionale

gebiedsontwikkeling  Goede oplossingsgerichte

praktijkvoorbeelden voorhanden

 Inzetten lokale ambassadeurs/opinieleiders  Koppeling met andere

natuurgebieden/nationale parken

 Positieve beïnvloeding nieuw aangetreden provinciale politici

Zwakte

 Draagvlakverlies door onduidelijkheid over regels/vergunningverlening

 (Mogelijke) beperkingen in en om Natura 2000-gebieden

 Langdurig proces om te komen tot beheerplannen

Bedreigingen

 Accent op juridisch getouwtrek (procedures)  Overwegend negatieve beeldvorming in de

media

 Natura 2000 verzandt in het totaal aan plattelandsontwikkeling

 Mogelijk dupe van bezuinigingen op natuurbeleid

65

1. Wet- en regelgeving. Natura 2000 is verbonden met wet- en regelgeving. De afgelopen jaren zou de focus te veel op technocratische en juridische kwesties hebben gelegen. Meer verbondenheid met natuur, biodiversiteit, duurzaamheid en samenleving zal het merk goed doen. Maar naar mijn idee zou juist het inzetten van communicatie op die juridisering ook een kans kunnen zijn. Ik denk hierbij aan de campagne van de Belastingdienst: ‘Leuker kunnen we het niet maken, wel makkelijker’. Voor agrariërs, recreatieondernemers en andere potentiële vergunninghouders kan dit betekenen dat de vergunningsprocedure inzichtelijker en toegankelijker gemaakt wordt, zodat zij beter weten waar hun bedrijf aan moet voldoen om in of nabij een Natura 2000-gebied te kunnen blijven opereren en welke gegevens of aanpassingen zij daarvoor moeten leveren.

Een voorbeeld waarbij een poging wordt gedaan om de vergunningverlening eenvoudiger te maken, is te vinden op http://www.natuurenmilieuoverijssel.nl/?page=5946 .

2. Europees gegeven. Natura 2000 is een initiatief van de Europese Unie. Het is een daarmee een Europees gegeven. Uniek daaraan is dat voortaan op internationale schaal rekening wordt gehouden met de natuurlijke beweging van diersoorten. Zoals de trektochten van vogels, die maling hebben aan landsgrenzen. Tegelijkertijd schept dat Europese karakter afstand. De Nederlandse burger heeft over het algemeen niet zo veel op met ‘Brussel’. Er is juist een tegenbeweging te zien: meer aandacht voor de lokale omgeving, de eigen streek, de natuur in de achtertuin.

Naar mijn idee ervaart de Nederlandse burger niet alleen weinig warme gevoelens als hij het woord ‘Europa’ hoort. Ook de afstand tussen burger en provincie is bijvoorbeeld nog steeds groot. Dat is jammer, want in de afgelopen studieperiode heb ik gezien dat provincies over zaken gaan die ook burgers belangrijk vinden, zoals de natuur in hun eigen directe omgeving.

Ik vraag me sterk af Natura 2000 daarin als verbindende schakel kan fungeren. Ik denk dat het eerder van onderop moet komen. Dat mensen het gevoel krijgen van ‘Our coast’. Dit is onze kust, onze Veluwe, onze Waddenzee. Of in ieder geval het besef dat wij de natuur met elkaar delen en er daarom voorzichtig mee omgaan, vanuit een innerlijke overtuiging of geloof.

Natura 2000 kan uiteindelijk die gebieden een extra status geven. Of, zoals ook al vaker is geopperd: Natura 2000 als michelinster, die de ecologische waarde van een gebied internationaal erkent en, in zoverre zij daar toe bij kan dragen, waarborgt. Kortom, Europese topnatuur.

3. De toekomst van het merk. Tot slot heeft de literatuur over overheidscommunicatie, en natuurlijk ook de stage bij het Regiebureau, me laten zien dat Natura 2000 per definitie een complex

onderwerp is. Dat maakt het lastig om het als merk neer te zetten. Natura 2000 kent vele aspecten. Het is onder andere een overheidsprogramma, een netwerk van natuurgebieden en het is bovendien verbonden met wetgeving. En dat allemaal tegelijkertijd. Als Natura 2000 een werktitel blijft, is dat denk ik prima. Mocht de overheid Natura 2000 in de toekomst sterker willen positioneren, dan denk ik dat alleen Natura 2000 als naam van een netwerk van Europese topnatuurgebieden behouden kan blijven, omdat het merk in Nederland nu al te veel omvat (zelfs de stikstofproblematiek wordt ermee verbonden) en verschillende associaties oproept. Een nieuwe, pakkende naam zou wat mij betreft nog beter zijn, maar dat terzijde. De Vogel- en Habitatrichtlijnen, en alles wat er verder omheen hangt, zijn dan de ‘submerken’ die, net als een minister dat voor een minister-president doet, de klappen opvangen. Wel is het daarmee ontzettend uitkijken, want negatieve publiciteit kan ook de ‘belofte’ die Natura 2000 biedt schaden. Hopelijk is het daar niet al te laat voor.

Ten slotte denk ik dat het helemaal niet zo erg is dat de link met biodiversiteit niet altijd direct gelegd wordt. Als het waarom – ‘waar doen we het voor’ – maar duidelijk wordt in de boodschap.

Afsluitend: de basis van een sterk overheidsmerk, zegt Onno Maathuis, ligt in de relatie met de burger: betrouwbaarheid, een duidelijke koers en goede dienstverlening. Naar mijn idee zou dit laatste voor Natura 2000 kunnen betekenen: duidelijkheid krijgen over de rol van communicatie in het proces (door vervolgonderzoek) en een toegankelijkere vergunningprocedure.

66

67

Bijlage 1: Steekproef (select)

Groep 1 Overheidsorganisaties Contactpersoon