In deze paragraaf worden de resultaten van de deskresearch per universiteitsbibliotheek beschreven. Aandachtspunten daarin zijn de rol van universiteitsbibliotheken met betrekking tot digitale onder- zoeksdata, de reeds ontwikkelde activiteiten en het beleid rond databeheer. De volledige gegevens inclusief een bloemlezing van relevante teksten uit de beleidplannen zijn opgenomen in bijlage 1.
4.4.1 Universiteit van Amsterdam
De Bibliotheek van de Universiteit van Amsterdam (UvA) vermeldt op de website van het reposi- tory UvA-DARE een concrete verwijzing naar onderzoeksdata. Onder de kop Onderzoeksdata regi-
streren staat het bericht, dat op relatief korte termijn wetenschappers hun eigen onderzoeksdata kunnen registreren. Doel is de noodzaak voor de UvA om te kunnen beschikken over de volledige onderzoeksresultaten.
In het Informatiebeleidsplan 2009-2013 wordt de verdere ontwikkeling van het repository benadrukt door het voornemen deze uit te gaan breiden met verrijkte publicaties en datasets. De bibliotheek wil daarvoor diensten gaan aanbieden. Het beleid wordt vervolgens uitgewerkt in actie- plannen. In hoofdstuk 3 van het Informatiebeleidsplan UBA Actieplannen 2010-2011 staat het Ac-
tieplan ondersteuning van onderwijs en onderzoek. Daarin beschrijft de bibliotheek hoe deze in de onderzoeksomgeving, de zogeheten Virtual Research Environments, in combinatie met een reposi- tory voor onderzoeksdata een rol van betekenis kan spelen. De expertise, die de bibliotheek daarbij kan bieden, ligt op het terrein van het metadateren, valideren, koppelen, zoeken, vinden en archive- ren. Taken voor de bibliotheek zijn daarbij het bewaren, onderhouden, terug kunnen vinden en be- schikbaar stellen van onderzoeksdata.
De Bibliotheek van de UvA ziet voor zichzelf een mogelijke rol weggelegd in de levenscy- clus van data, met name op de grenzen tussen het private, shared en publieke datadomein. De eigen diensten worden vooral nodig geacht in het stadium van shared data. Cloud services komen nadruk- kelijk in beeld, waardoor onderzoeksgegevens niet uitsluitend lokaal hoeven te worden opgeslagen. Ook is in het informatieplan DANS aangewezen als strategische partner voor duurzame opslag en hergebruik van onderzoeksdata.
4.4.2 Vrije Universiteit (Amsterdam)
De Universiteitsbibliotheek van de Vrije Universiteit (VU) heeft een Datacentrum voor het onder- steunen van studenten en wetenschappers bij het vinden van economische data.
In het Meerjarenplan UB VU 2011-2013 constateert de universiteitsbibliotheek een toene- mende vraag naar diensten voor toegang tot en gebruik van databestanden en virtuele onder- zoeksomgevingen. Uitbreiding van het datacentrum en infrastructuur voor het ontsluiten van data moeten ontwikkeld worden evenals het realiseren van duurzame opslag van onderzoeksdata en ande-
re digitale onderzoeksoutput. Ook het opbouwen van kennis voor datamanagement en ondersteuning in gebruik van datasets wordt noodzakelijk geacht, waarbij samenwerking met onder andere DANS, SURF en het eigen Universitair Centrum IT van belang is.
4.4.3 Technische Universiteit Delft
De TU Delft Library is samen de bibliotheken van de Technische Universiteit Eindhoven en de Uni- versiteit Twente initiatiefnemer van het 3TU.Datacentrum, de voorziening voor duurzame opslag van technisch-wetenschappelijke onderzoeksdata. Met het datacentrum is een basisvoorziening ge- creëerd, die de komende jaren verder uitgebouwd zal worden.
De TU Delft Library heeft het beleid voor de periode 2011-2015 vastgelegd in de nota TU
Delft Library als onmisbare schakel.151 De TU Delft Library heeft een sterke voorkeur voor intensi- vering van de landelijke samenwerking als het gaat om samenwerkingsomgevingen voor onderzoek (en onderwijs), repositories en systemen voor onderzoeksdata. Over vier jaar zal het verwerken van datasets tot de standaard dienstverlening behoren. Het opnemen, rubriceren, publiceren en archiveren van de Delftse wetenschappelijke output, waaronder datasets ook nadrukkelijk vallen, wordt als kerntaak opgevat. Binnen het programma academische aardigheden zal datamanagement een vast onderdeel gaan worden.
De TU Delft Library heeft begin mei 2011 de website aangepast.152 Het is interessant om de verschillen met de vorige versie, waarop de deskresearch van 13 april 2011 is uitgevoerd, te be- schrijven. Op de nieuwe website is geen directe link meer te vinden naar het repository en het 3TU.Datacentrum. Via de knop Collecties is een link naar Delftse publicaties te vinden. Hieronder vallen drie categorieën namelijk TU Delft Repository, 3TU.Datacentrum en TU Delft Octrooien. Daarmee wordt het 3TU.Datacentrum nadrukkelijk gepositioneerd als de voorziening waar onder andere de eigen wetenschappelijke output in de vorm van datasets met het oog op hergebruik ge- raadpleegd kan worden.
De nieuwe homepagina bevat tevens een nieuwsbericht van 12 mei 2011 over het mini- symposium Store-share-and-cite: Increase your citations by (re)use of research data. Doel is onder- zoeksdatamanagement en het correct citeren van data te belichten.153
4.4.4 Technische Universiteit Eindhoven
In het eind 2006 geschreven beleidsplan Van bibliotheek en Informatievoorziening naar Informatie
Expertise Centrum voor de periode 2007-2010 plaatst het Informatie Expertise Centrum (IEC) van de TU/e zich in de rol van partner in het wetenschappelijke communicatieproces. Het betreft in dat
151
De beleidsnota werd op 13 mei 2011 per email ontvangen. 152
http://www.library.tudelft.nl/. 153
Het mini-symposium vindt plaats op 9 juni 2011. Zie: http://www.library.tudelft.nl/nieuws/artikel/tu-delft- library-organiseert-gratis-mini-symposium/ (geraadpleegd 22 mei 2011).
proces niet alleen publicaties en andere documenten afkomstig van de aan de TU/e verbonden onder- zoekers, maar ook de door hen gegenereerde onderzoeksdata.
Het beleidsplan spreekt in dat verband van het opzetten van een datacentrum in 3TU ver- band, dat inmiddels is gerealiseerd. Het IEC ziet vooral als taken het beheren, ontsluiten en toegan- kelijk houden van publicaties, onderzoeksdata en andere documenten. Terwijl voor publicaties, rap- porten en dergelijke zelf een voorziening is opgezet, vindt het archiveren en ontsluiten van onder- zoeksdata gezamenlijk plaats met de TU Delft en de Universiteit Twente. Als onderdeel van het rea- liseren van een technische infrastructuur voor onderzoeksdata wordt ook expliciet als activiteit het opbouwen en bijhouden van expertise op dit terrein genoemd.
4.4.5 Universiteit Twente (Enschede)
Bibliotheek & Archief van de Universiteit Twente (UT) beschikken niet over een afzonderlijk meer- jarenbeleidsplan. In 2010 zijn echter twee interessante beleidsnota’s verschenen, waarin onderzoeks- data aan bod komen.
In de nota Dataopslagbeleid Universiteit Twente wordt gewaarschuwd voor het verlies van ruwe wetenschappelijke data als deze niet goed worden beheerd en opgeslagen, bijvoorbeeld wan- neer een onderzoeker deze enkelvoudig lokaal opslaat. Door data veilig op te slaan wordt hergebruik mogelijk, wat leidt tot meer efficiëntie en lagere kosten. Als data verloren gaan, moet onderzoek of worden gestaakt of opnieuw worden gedaan met alle (financiële) gevolgen van dien. De verantwoor- delijkheid voor goed databeheer ligt overigens bij de onderzoeker zelf, die daartoe gebruik zal moe- ten maken van de voorzieningen, die binnen de UT geboden worden.
Het ICT Servicecentrum (ICTS), dat overigens geen deel uitmaakt van Bibliotheek & Ar- chief maar een zelfstandig organisatieonderdeel is, biedt faciliteiten voor dataopslag aan. Die voor- zieningen zijn zowel gericht op dataopslag tijdens het onderzoeksproces middels collaboratories als voor langdurige opslag van zeer grote datasets met het oog op een mogelijk vervolgonderzoek, waarvoor een goedkope offline voorziening wordt gemaakt. Bibliotheek & Archief spelen voor wat betreft deze mogelijkheid van dataopslag geen rol.
Het 3TU.Datacentrum, waarin de bibliotheek wel participeert, wordt in de nota Dataopslag-
beleid Universiteit Twente nadrukkelijk gezien in het kader van Open Data als onderdeel van beleid rond Open Access voor publicaties. Het betreft onderzoeksdata, die na afloop van het onderzoek duurzaam moeten worden opgeslagen en ontsloten. Als voordelen van het 3TU.Datacentrum worden genoemd het niet optreden van fysiek verval van data, het eenvoudig terugvinden en opvragen van datasets, het leesbaar blijven van formats waarin de data zijn opgeslagen en het beschermen van de copyrights.
In de tweede relevante nota het Informatieplan UT 2010-2014 wordt eveneens Bibliotheek & Archief genoemd in het kader van het repository van de UT. Naast publicaties zullen ook datasets en onderzoeksinstrumenten opgenomen worden. Doel is om de zichtbaarheid van de UT publicaties te
verbeteren en daarmee het imago van de UT te verbeteren. De verantwoordelijkheid voor invoer en het toevoegen van metadata ligt bij de onderzoeker zelf. De bibliotheek speelt een rol in de kwali- teitscontrole op de invoer van metadata.
In Dataopslagbeleid Universiteit Twente wordt geconstateerd, dat zowel aan de opslagfacili- teiten van het ICTS als van 3TU.Datacentrum meer bekendheid gegeven zou moeten worden. De op 13 april 2011 uitgevoerde deskresearch bevestigde dit beeld, aangezien een verwijzing naar het 3TU.Datacentrum of mogelijkheden voor dataopslag niet werden gevonden. In mei 2011 is de web- site van Bibliotheek & Archief vernieuwd en is daar verandering in gekomen door een aparte pagina te wijden aan onderzoeksdata speciaal gericht op onderzoekers.154 Ook het bekendheid geven aan datamanagement is opgestart ondermeer door het organiseren van het symposium ‘Data management in research’. Met het symposium wil de bibliotheek onder andere het belang en de noodzaak van databeheer onder de aandacht van wetenschappers brengen alsmede voorlichting geven over de hui- dige faciliteiten om databeheer te ondersteunen.155
4.4.6 Rijksuniversiteit Groningen
De Bibliotheek van de Rijksuniversiteit Groningen (RUG) heeft nog geen faciliteiten voor databe- heer ontwikkeld. Voorjaar 2011 is een visiedocument Bibliotheek in beweging gepresenteerd, waarin een visie wordt gegeven op de bibliotheek in 2020. Deze toekomstvisie bevat eveneens beleid met betrekking tot onderzoeksdata.
De bibliotheek kiest voor landelijke samenwerking met het doel te komen tot een gezamen- lijk systeem voor onderzoeksdata, institutionele repositories en registratie van onderzoeksinformatie. Ook voorziet de bibliotheek een rol in het beschikbaar stellen van verrijkte publicaties met onder andere ook datasets. De RUG heeft ondertussen ervaring opgedaan met verrijkte publicaties. Als eerste instelling won de RUG in februari 2011 de Verrijkte Publicatie van de maand-prijs.156
De bibliotheek ziet voor zichzelf ook een ondersteunende rol weggelegd in de elektronische onderzoeksomgevingen, waarmee de bibliotheek dichter bij de wetenschappers komt. Daarbij speelt de informatiespecialist als zogeheten embedded librarian een belangrijke rol. Een taak van deze em- bedded librarian zal onder andere zijn het bijstaan van onderzoekers bij opslag en beter gebruik van door hen gegenereerde data. In Bibliotheek in beweging wordt daarmee ook de data librarian geïn- troduceerd. Deze data librarian zal om goede ondersteuning aan onderzoekers te kunnen bieden ook de bij deze functie behorende competenties moeten ontwikkelen, zoals onderzoeksvaardigheden.
Ter voorbereiding op de totstandkoming van het visiedocument zijn werkgroepen samenge- steld. Een aantal werkgroepen aarzelde of bibliotheken wel een rol met betrekking tot onderzoeksda- ta zouden moeten spelen. De reden daarvan vermeldt het visiedocument niet.
154
Zie: http://www.utwente.nl/ub/wet_staf/onderzoeksdata/ (geraadpleegd 19 mei 2011). 155
Het symposium vindt plaats op 26 mei 2011. Info op: http://www.utwente.nl/ctw/actueel/ mededelin- gen/wk19/reminder_symposium_data_management.docx/ (geraadpleegd 19 mei 2011).
156
4.4.7 Universiteit Leiden
Over het beleid van de Universiteitsbibliotheek, onderdeel van de Universitaire Bibliotheken Leiden (UBL), verscheen in 2006 het beleidsplan ‘Voor onderwijs en onderzoek’, die de periode tot en met 2010 omvatte. In dit beleidsplan wordt geconstateerd, dat bibliotheekcollecties van karaker zullen veranderen. Zo zullen ook datasets en ander primair onderzoeksmateriaal deel gaan uitmaken van de door de bibliotheek beheerde informatiebronnen.
Het gaan beheren van digitaal materiaal, zoals datasets, stelde de universiteitsbibliotheek voor een uitdaging, omdat deze activiteit niet tot de traditionele taakstelling behoorde. Met als uit- gangspunt de voordelen van de bestaande expertise van de bibliotheek op het terrein van informa- tiemanagement verwachtte de UBL een rol te gaan spelen op nieuwe gebieden van de knowledge life-cycle. Het beleidsplan maakt tevens melding van een verkenning naar de mogelijkheden van het opslaan van onderzoeksdata in een repository. De bibliotheek ziet voor zichzelf taken weggelegd met betrekking tot opslag, technologie, licentiebeheer, organisatie en ontsluiting van data en ander niet- tekstueel materiaal als beeld en geluid, maar is tegelijk van mening dat daarvoor samenwerking met andere partners onontbeerlijk is.
4.4.8 Universiteit Maastricht
De universiteitsbibliotheek geeft in het strategisch plan Meer waarde voor de periode 2011-2015 een beeld van de bibliotheek in 2015. Het beleid is mede gericht op het bieden van onderzoeksonder- steunende diensten zoals met betrekking tot databeheer. De bibliotheek wil diensten op maat gaan leveren onder andere in het ondersteunen van het onderzoeksproces, maar ook door het geven van advies en het aanbieden van consultancy door bijvoorbeeld een data librarian of faculty information specialist.
Om meer bekendheid te geven aan recente ontwikkelingen rond onderzoeksdata verschenen in februari en maart 2011 bijdragen over dit onderwerp in de nieuwsbrief Library Wall. In de bijdra- gen worden actuele zaken beschreven, die spelen bij externe organisaties als SURF, SURFfoundati- on en NWO. De nadruk in de berichtgeving ligt op dataopslag en -beheer en de wijze, waarop moge- lijk ondersteuning aan onderzoekers geboden kan worden.
4.4.9 Radboud Universiteit Nijmegen
De Universiteitsbibliotheek Nijmegen (UBN) kiest in het beleidsplan In het centrum van onderwijs
en onderzoek voor een centrale plaats in het onderwijs- en onderzoeksproces. In het beleidsplan stelt de UBN zich mede tot doel om in nauwe samenwerking met wetenschappers het onderzoek te onder- steunen. Dat wil de bibliotheek onder andere bereiken door ondersteuning te bieden bij het inrichten van samenwerkingsomgevingen voor onderzoekers.
Het bewaren en beheren van datasets maakt in het beleidsplan deel uit van de ontwikkeling en inhoudelijke uitbreiding van het Radboud Repository. Naar het opnemen van datasets moet echter wel vraag zijn. Op basis van behoefteonderzoek zal uitbreiding van materiaalsoorten zoals datasets in het repository uitgevoerd worden. De bibliotheek vestigt op de website door middel van enkele teksten over NARCIS en DANS de aandacht op de mogelijkheid van het zoeken en raadplegen van datasets.
4.4.10 Erasmus Universiteit Rotterdam
De Universiteitsbibliotheek (UB) van de Erasmus Universiteit Rotterdam heeft in het beleidsplan Op
naar de top voor de periode 2008-2013 twee activiteiten op het terrein van databeheer beschreven. In de eerste plaats heeft de UB in 2006 het Erasmus Data Service Center (EDSC) opgericht. Het EDSC geeft toegang tot financiële en sociaalwetenschappelijke databanken en ondersteunt studenten en onderzoekers in het gebruik van deze extern aangekochte bestanden. Ten tweede richt het beleid van de bibliotheek zich op het opslaan, beheren en ontsluiten van datasets in het repository RePub door deze te koppelen met elektronische publicaties. Inmiddels wordt het Open Access publiceren van datasets door het EDSC ondersteund in samenwerking met het repository.157
In het beleidsplan wordt gestreefd naar een zogeheten Top-scenario, waarin de UB structu- reel ondersteuning biedt in het ontwikkelen van collaboratories. Een niveau lager in het High- scenario beschrijft de UB als activiteit het ondersteunen van auteurs en gebruikers van datasets door een zogeheten data management librarian. In het kader van het EDSC wordt in het beleidsplan de term data librarian gehanteerd. Overigens gebruikt de huidige functionaris van het EDSC als bena- ming voor diens functie het Nederlandse equivalent databibliothecaris.
Het EDSC is inmiddels een reguliere activiteit van de UB geworden. Het Datateam van het EDSC bestaat uit vijf specialisten. Een aantal van hen besteedt een deel van hun tijd aan activiteiten rond data naast een taak als vakreferent. Van de medewerkers wordt vooral een klantvriendelijke houding verwacht naast basale kennis van het vakgebied en databases. In de toekomst wil het EDSC zijn diensten uitbreiden naar andere vakgebieden als gezondheidszorg en geschiedenis en diensten aanbieden als datamanipulatie, statistische analyse, dataontsluiting en -archivering. Daarnaast wordt gestreefd naar samenwerking met andere Nederlandse datacentra.158
4.4.11 Universiteit van Tilburg
Van de Universiteitsbibliotheek van de Universiteit van Tilburg (UvT) is geen meerjarenbeleidsplan beschikbaar. Het overkoepelende strategisch plan van de UvT besteedt geen directe aandacht aan onderzoeksdata. Wel worden in het kader van de onderzoeksinfrastructuur de datapanels van Cen-
157
Plaatsman en Gulpers 2011: 31. 158
tERdata, het instituut voor dataverzameling en onderzoek van de UvT genoemd.159 Daarnaast wordt opgemerkt, dat wetenschappers in het kader van werken op afstand behoefte hebben aan onbeperkte toegang tot onderzoeksdata en onderzoeksbronnen.
De Universiteitsbibliotheek beschikt over een Data Lab, waarin studenten en onderzoekers ondersteund worden in het gebruik van onder andere financiële databanken. Daartoe is een data re- search specialist in dienst. Via de homepagina van de bibliotheek is er geen direct verwijzing naar het Data Lab. De website van het repository vermeldt gegevens over DANS. De bibliotheek verzorgt binnen het masterprogramma voor onderzoek in de sociale en gedragswetenschappen een college over de faciliteiten met betrekking tot onderzoeksdata bij de UvT en daarbuiten. Daarin komen vele aspecten van onderzoeksdata aan de orde, waaronder dataopslag, data delen en de rol van data pro- fessionals als data scientist, data steward en data curator.
4.4.12 Universiteit Utrecht
De Universiteitsbibliotheek Utrecht (UBU) heeft in het beleidsplan Partner in Science voor de peri- ode 2009-2012 nadrukkelijk als doel gesteld om zich als expert op het terrein van het ontsluiten en toegankelijk houden van wetenschappelijke informatie, waaronder onderzoeksdata te profileren. De UBU wil tegemoet komen aan de behoeften van onderzoekers en andere doelgroepen om dienstver- lening op maat te leveren ook als het gaat om onderzoeksdata.
De UBU kan op twee manieren ondersteuning bieden voor databeheer. In de eerste plaats door het faciliteren van een digitale werkomgeving: de Virtuele KennisCentra (VKC). Binnen een VKC is het onder andere mogelijk data duurzaam op te slaan. In de tweede plaats richt de UBU zich op het toegankelijk maken en houden van primaire onderzoeksdata, die onderdeel zijn van een we- tenschappelijke publicatie. De UBU kondigt in dit kader pilots aan om diensten op dit terrein te ontwikkelen. In het beleidsplan is een citaat opgenomen van de hoogleraar Geowetenschappen, waarin deze de UBU kwalificeert als goede partner voor de faculteiten om primaire data toeganke- lijk te maken voor derden.
4.4.13 Wageningen University & Research centre
Van de bibliotheek van Wageningen University & Research centre (Wageningen UR) was op het moment dat de deskresearch uitgevoerd werd geen meerjarenbeleidsplan beschikbaar. Navraag leer- de, dat het nieuwe plan waarschijnlijk in juni 2011 gereed zou komen. Dat was echter te laat om het plan nog mee te nemen in de uitgevoerde deskresearch en te analyseren op beleid met betrekking tot onderzoeksdata.
Toch hebben bij de bibliotheek Wageningen UR ontwikkelingen rond databeheer wel dege- lijk de aandacht. In 2009 is het onderwerp onderzoeksdata bij de bibliotheek in de belangstelling
159
komen te staan. Eind 2010 vond een bijeenkomst plaats om de behoefte te peilen bij onderzoekers naar mogelijkheden om hen als bibliotheek ondersteuning te bieden op het gebied van duurzame opslag van data. Via de website van het repository Wageningen Yield worden nieuwsberichten van de website OpenAccess.nl getoond. Begin 2011 werd gemeld, dat supplementaire data zoals tabellen en meetgegevens als onderdeel van een artikel in het e-depot van de bibliotheek opgeslagen kunnen worden.