3.5.1 Inleiding
Borgman schrijft in 2007, dat de waarde van onderzoeksdata op de lange termijn nog niet duidelijk is vastgesteld. Datarepositories moeten hun bestaan nog voortdurend rechtvaardigen.120 In paragraaf 2.5.1 werd reeds het voorbeeld beschreven van investeringen van Amerikaanse bibliotheken in data- archieven, die leeg bleven door een gebrek aan door wetenschappers aangeleverde data.121
Wordt het belang van duurzame opslag van onderzoeksdata meer en meer onderkend, de rol van de universiteitsbibliotheek hierin is nog niet vanzelfsprekend. In deze paragraaf wordt ingegaan op de mogelijke rol, die universiteitsbibliotheken kunnen spelen in het duurzaam bewaren, beheren en beschikbaar stellen van digitale onderzoeksdata. Enkele voorbeelden uit het buitenland worden beschreven.
3.5.2 De mogelijke rol van universiteitsbibliotheken
Zoals beschreven in paragraaf 2.5.5 willen onderzoekers graag lokale ondersteuning om hun data te beheren en verwachten ze daarin een actieve rol van de universiteitsbibliotheek. Carr stelt in zijn boek The academic research library in a decade of change in het hoofdstuk ‘The digital data delu- ge: the challenge of e-science’ de fundamentele vraag of wetenschappelijke bibliotheken wel in staat zullen zijn om e-science gemeenschappen en hun financiers te overtuigen, dat ze een toegevoegde waarde kunnen zijn in nieuwe onderzoeksomgevingen. Het boek van Carr, dat in 2007 verscheen, bevat meer vragen dan antwoorden.122
In The data deluge: can libraries copy with e-Science? wordt dieper ingegaan op de rol, die wetenschappelijke bibliotheken kunnen spelen in een tijd, waarin e-research met enorme hoeveelhe- den digitale onderzoeksdata gemeengoed is geworden. In het boek worden met name de uitdagingen beschreven waar bibliotheken voor komen te staan en de wijze waarop ze zich moeten herpositione- ren in het wetenschappelijke onderzoeksproces en hun takenpakket moeten herdefiniëren.123 Hoewel enkele voorbeelden genoemd worden van bestaande initiatieven op het terrein van databeheer door bibliotheken, geeft het boek vooral weer onder welke randvoorwaarden bibliotheken om kunnen gaan met het beheren van onderzoeksdata.
119
In Nederland bieden de universiteitsbibliotheken van Delft en Utrecht een dienst als VKC aan. Zie Talsma en De Graaf-von Vonno 2001 (Delft) en De Groot, Jansen en Van den Berg 2009 (Utrecht).
120
Borgman 2007. 121
N.a.v. Nelson 2009, Empty archives. 122
Carr 2007: 169-184. 123
Interessant is de bijdrage van Mullins, omdat hij ingaat op de rol van wetenschappelijke bibliotheken en bibliothecarissen vanuit de bibliotheek- en archiefwetenschap en daarmee een ant- woord probeert te vinden op de vraag gesteld in de ondertitel van het boek.124 Mullins geeft een definitie van databeheer (Engels data curation) vanuit het perspectief van de bibliothecaris cq. ar- chivaris ‘to store, provide access, preserve, and carry forward data into the future with assurance that the data will be accessible and retrievable for future verification or use’.125 Geredeneerd vanuit de definitie van bibliotheekwetenschap126 concludeert Mullins, dat bibliothecarissen de logische functionarissen zijn om onderzoeksdata te beheren. Als het gaat om het organiseren en toegang bie- den tot informatie, het zoeken en vinden van informatie en het bewaren van informatie is het ant- woord positief. Wil de bibliotheek een rol van betekenis gaan spelen in het beheren van datasets dient eerst de opvatting te worden losgelaten, dat de bibliotheek zich uitsluitend bezig houdt met het eindproduct van wetenschappelijk onderzoek.127
Is de grote aandacht en interesse van universiteitsbibliotheken voor het beheren van grote hoeveelheden onderzoeksdata uitsluitend de laatste jaren een hot item? Het antwoord luidt nee. Al in 1969 vroeg Pearson aandacht voor het beheer van in dit geval statistische datasets door universi- teitsbibliotheken. Hij vond de bibliotheek de meest geschikte instantie om datasets bibliografisch te controleren, te verzamelen, duurzaam te bewaren en te verspreiden.128 Pearson besluit zijn artikel met ‘librarians are the persons most qualified to ensure that machine-readable statistical data sets are controlled, collected, conserved, and made freely available to the whole academic community’.129
3.5.3 Enkele voorbeelden uit het buitenland
De bibliotheek van Cornell University in de Verenigde Staten startte eind 2006 een Data Working Group om de mogelijkheden van databeheer te onderzoeken en na te gaan welke aspecten en gerela- teerde activiteiten verbonden zijn aan het beheer van onderzoeksdata. Dat leidde tot een uitgebreid rapport in 2008.130 Inmiddels is in de Albert R. Mann bibliotheek, een faculteitsbibliotheek van de bibliotheek van Cornell University, DataStaR (Data Staging Repository) operationeel. Daarmee kan zowel het databeheer van wetenschappers tijdens het onderzoeksproces worden ondersteund alsme- de het publiceren en archiveren van onderzoeksdata met kwalitatief hoogwaardige metadata worden
124 Mullins 2010: 33-42. 125 Mullins 2010: 35. 126
Mullins 2010: 37, ‘The systematic study and analysis of sources, development, collection, organization, dissemination, evaluation, use, and management of information in all its forms, including the channels (formal and informal) and technology used in its communication’. Geciteerd uit: ODLIS. Online Dictionary for Library and Information Science. Het betreft eigenlijk de definitie van informatiewetenschap.
De definitie van bibliotheekwetenschap luidt: ‘The professional knowledge and skill with which recorded information is selected, acquired, organized, stored, maintained, retrieved, and disseminated to meet the needs of a specific clientele, ..’. Zie: http://www.abc-clio.com/ODLIS/odlis_l.aspx (geraadpleegd 20 april 2011). 127 Mullins 2010: 41. 128 Pearson 1969. 129 Pearson 1969: 67. 130 Albert e.a. 2008.
aangemoedigd.131 Een ander Amerikaans voorbeeld is het onderzoek, dat de bibliotheken van Pur- due University met betrekking tot het verzamelen en beheren van data uitvoerden door het instellen van een e-Data Task Force.132
In Australië ten slotte heeft de bibliotheek van Monasch University een leidende rol op zich genomen ten aanzien van het beheer van onderzoeksdata. De bibliotheek werkt daarbij nauw samen met partners binnen de universiteit met name het Monash e-Research Centre.133 Ook de bibliotheek van de University of Sydney onderzocht welke rol bibliotheek en bibliothecarissen kunnen spelen in het beheren en duurzaam bewaren van onderzoeksdata.134