In dit onderzoek is gekeken naar het gemeentelijk beleid voor de energietransitie om inzichten te krijgen in het adaptief vermogen van gemeenten en te beoordelen in welke mate de energieke sa-menleving de ruimte krijgt om verantwoordelijkheid en eigenaarschap. De focus van dit onderzoek op het gemeentelijk beleid voor de energietransitie lijkt voldoende inzichten te hebben opgeleverd om een beoordeling te kunnen geven over de adaptieve vermogens van de gemeenten.
Vanwege de veronderstelling in dit onderzoek dat kennis relatief is, is het belangrijk om op verschil-lende manieren informatie te verzamelen en inzichten te krijgen in de empirische werkelijkheid. Door beleidsdocumenten en de interviewdate heeft dit onderzoek gebruik gemaakt van twee visies op de werkelijkheid. Een derde visie had dit onderzoek steviger in haar conclusies gemaakt. ‘Triangulation refers to the cross-referencing of one piece of evidence with another in order to better determine what the actual position is’ (Flowerdew en Martin, 2005). Een derde visie op de werkelijkheid kon bij-voorbeeld worden geboden door enquêtes, gebaseerd op de criteria van het wiel, af te nemen onder energieke actoren voor kwantitatieve resultaten, door gemeentelijke politieke debatten te observe-ren voor meer kwalitatieve informatie, of bijvoorbeeld door meer onderzoek te doen naar de inte-gratie van energieambities in andere sectoren door indirect betrokken beleidsambtenaren te inter-viewen of te enquêteren. Verder kan er op basis van triangulatie opgemerkt worden dat het voor de kwaliteit van dit onderzoek beter was geweest in plaats van minimaal 2, minimaal 3 interviews per gemeente te houden. Als laatste, de gemeente Tilburg, was gedurende de informatieverzameling van de dit onderzoek de enige met een nieuw coalitieakkoord. Door het onderzoek iets later uit te voe-ren, 2 of 3 maanden na de gemeenteverkiezingen, was er mogelijk meer informatie via coalitieak-koorden en had Almere mogelijk een vastgesteld coalitieakkoord gehad.
Omdat de informatieverzameling voor dit onderzoek heeft plaatsgevonden in de periode februari-mei 2014 is de wat informatie verouderd. Tevens had de informatieverzameling in een korter bestek plaats kunnen vinden. Dat het onderzoek wat ouder is heeft geen effect op de vergaarde kennis be-treft de invloed van overheidsinstituties op de energietransitie en op de toepasbaarheid van het adaptatiewiel op de energietransitie. De gemeenten hebben mogelijk wel vooruitgang geboekt hun beleid voor de energietransitie. Vanwege de verschillende aanpakken in het gemeentelijk beleid is het interessant te kijken hoe het nu gaat met de drie gemeenten. Het adaptatiewiel kan op meerdere momenten worden toegepast op gemeenten om de voortgang in het vermogen tot aanpassing te on-derzoeken. Dit onderzoek is afgerond voordat er een nieuw collegeperiode met nieuw gemeentelijk energiebeleid wordt gevormd. Vanwege de tijd die gepasseerd is zou het interessant zijn om nog een ronde aan informatieverzameling te organiseren, zodat er een nieuwe analyse en beoordeling uitge-voerd kan worden voor het jaar 2018.
- 99 -
Er kunnen een aantal leerervaringen getrokken worden vanuit dit onderzoek voor vervolgonderzoek.
- Naast het bestuderen van beleidsdocumenten en informatie uit interviews, zou de onderzoe-ker er goed aan doen ook bijeenkomsten te observeren waarin de gemeente en de energieke samenleving met elkaar treffen; door gemeentelijke politieke debatten te observeren; en door meer onderzoek te doen naar de integratie van energieambities in andere sectoren. Ook kunnen er enquêtes worden afgenomen onder energieke actoren om hun ruimte voor de ontwikkeling van adaptieve capaciteit in relatie tot klimaatmitigatie te inventariseren. - Het gemeentelijk beleid voor de energietransitie is sinds 2014 mogelijk minder compact
ge-worden en meer verweven door de organisatie. Via focusgroepen zouden ambtenaren die direct en indirect betrokken zijn bij het beleid voor de energietransitie bij elkaar kunnen wor-den gebracht, om informatie te verzamelen. In plaats van 22 criteria te behandelen, zou meer in het algemeen de dimensies behandeld kunnen worden om inzicht te krijgen in het adaptief vermogen.
- Er wordt geadviseerd om beleidsdocumenten op verschillende niveaus van de overheidsinsti-tutie te bestuderen. Politiek, management en mensen die dicht bij de uitvoering van de orga-nisatie staan.
- Ook wordt geadviseerd om te letten op het moment van onderzoek, door enige maanden na collegeperiodes onderzoek te doen. De beschikbaarheid van actuele beleidsdocumenten is dan het grootst.
- De interviews die zijn gehouden duurden vrij lang; de meesten duurder rond de 2,5 uur. De inleidende vragen van de interviews kunnen vooraf gesteld worden op mail om de interviews te verkorten.
- 100 -
Nawoord
De combinatie van studeren en werken heeft mij inzichten gegeven om deze masterscriptie te
schrijven. Het heeft er ook voor gezorgd dat er langer aan gewerkt is, dan oorspronkelijk de
bedoeling was. De bruikbare informatie die is verkregen via de interviews was vrij
overweldi-gend, maar heeft mij inzichten gegeven in hoe de gemeente als institutie werkt. Ook heeft het
geleid tot een basis voor vervolgonderzoek. Het zou interessant zijn om het adaptief
ver-mogen van de gemeenten Groningen, Almere en Tilburg opnieuw te beoordelen na de
ge-meenteverkiezingen in 2018. Dit levert inzichten op in welke mate gemeentelijk beleid voor
de energietransitie zich binnen de gemeentelijke organisatie ontwikkelt, en of energieambities
voor het klimaatneutraal maken van vooraanstaande steden dichterbij zijn gekomen.
- 101 -
Bronvermelding
Boeken
Allmendinger, P. (2009). Planning Theory, Hampshire: Palgrave Macmillan
Baarda, B. (2014). Dit is onderzoek!: handleiding voor kwantitatief en kwalitatief onderzoek, Gronin-gen: Noordhoff.
Bersselaar, van den, V. (2007). Wetenschapsfilosofie in veelvoud: fundamenten voor onderzoek en professioneel handelen, Bussum: Uitgeverij Coutinho
Castells, M. (1996). The Rise of the Network Society, Malden, MA: Blackwell Publishing Roo, de, G. & Voogd, H. (2007). Methodologie van planning, Bussum: Uitgeverij Coutinho
Roo, de, G. (2012). Spatial Planning, Complexity and a World 'Out of Equilibrium': Outline of a Non-Linear Approach to Planning. In: Complexity and Planning: Systems, Assemblages and Simulations, eds. G. Roo de, J. Jean Hillier and J. Wezemael van, Surrey: Ashgate.
Flowerdew R., & Martin D. (2005). Methods in Human Geography: A guide for students doing a re-search project, Essex: Pearson Education Limited.
Giddens, A. (1984). The Constitution of Society: Outline of the Theory of Structuration, Cambridge: Polity Press.
Linden G., & Voogd H. (2004). Environmental and Infrastructure Planning, Groningen: GEO PRESS Kemp, R., & van den Bosch, S., (2006). Transitieexperimenten, praktijkexperimenten met de potentie om bij te dragen aan transities, Delft: Kenniscentrum voor Duurzame Systeeminnovaties en Transi-ties.
Spit, T., & Zoete, P. (2006). Ruimtelijke Ordening in Nederland: een wetenschappelijke introductie in het vakgebied, Den Haag: Sdu Uitgevers bv.
Voogd, H. (2006). Facetten van de planologie, Alphen a.d. Rijn: Kluwer.
Zuidema, C. (2011). Stimulating Local Environmental Policy: Making sense in decentralization in Envi-ronmental governance, Rijksuniversiteit Groningen.
Artikelen
Andrews-Speed, P., (2016). Applying Institutional Theory to the Low-Carbon Energy Transition. En-ergy Research and Social Science 13, 216-225.
Bergsma, E., Gupta, J., Jong, P. (2012). Does individual responsibility increase the adaptive capacity of society? The case of local water management in the Netherlands. Resources, Conservation and Recy-cling 64, 13-22.
Boer, de, J., Zuidema, C. (2015). Towards an integrated energy landscape. Urban Design and Plan-ning, 168(5), 231-240.
Boonstra, B., & Boelens, L. (2011). Self-organization in urban development: towards a new perspective on spatial planning. Urban Research & Practice, 4(2), 99-122.
Brink, van den, M., Termeer, C., Meijerink, S. (2011). Are Dutch water safety institutions prepared for climate change? Journal of Water an Climate Change, 2(4), 272-287.
- 102 -
Brink, van den, M., Meijerink, S., Termeer, C., Gupta, J. (2013). Climate-proof planning for flood-prone areas: assessing the adaptive capacity of planning institutions in the Netherlands. Regional En-vironmental Change, 14 (3), 981-995.
Bueren, van, E.M., Steenhuisen, B.M. (2013). Lokale energievisies als instrument: een verkenning. Be-stuurswetenschappen, 2. SDU. Verkregen op 16-02-2017: https://repository.tudelft.nl/islandora/ob-ject/uuid%3A1e5132bd-77b8-4fc7-8426-ae7c97daf2b2
Buuren, van, A., Driessen, P., Rijswick, van, M., Rietveld, P., Salet, W., Spit, T., Teisman. (2013). To-wards Adaptive Spatial Planning for Climate Change: Balancing Between Robustness and Flexibility. Journal for European Environmental & Planning Law, 10 (1), 29-53.
Fuchs, C. (2002). Concepts of Social Self-Organization. INTAS Project Human Strategies in Complexity, Research Paper 4.
Fuchs, C. (2003). Structuration Theory and Self-Organization. Systemic Practice and Action Research, 16 (4), 133-167.
Geels F, W. (2002) Technological transitions as evolutionary reconfiguration processes: A multi-level perspective and a case-study. Research Policy 31(8/9), 1257-74.
Gupta, J., Termeer, C., Klostermann, J., Meijerink, S., Brink, van den, M., Jong, P, Nooteboom, S., Bergsma, A., (2010). The Adaptive Capacity Wheel: a method to asses the inherent Characteristics of institutions to enable the adaptive capacity of society. Environmental Science and Policy, 13 (6), 459-471.
Gupta, J., Bergsma, E., Termeer, C., Biesbroek, G., Brink, van den, M., Jong, P., Klostermann, J., Meije-rink, S., Nooteboom, S. (2015). The adaptive capacity of institutions in the spatial planning, water, agriculture and nature sectors in the Netherlands. Mitigation and Adaptation Strategies for Global Change 21(6), 883-903.
Hodgson G.M. (2006). What are Institutions. Journal of Economic Issues, XL(1). Verkregen op 26-11-2015: http://www.geoffrey-hodgson.info/user/image/whatareinstitutions.pdf
Kemp, R., Loorbach, D., Rotmans, J. (2007). Transition management as a model for managing pro-cesses of co-evolution towards sustainable development. International Journal of Sustainable Devel-opment and World Ecology, 14 (1), 78-91.
Kern, F,. & Smith, A. (2008). Restructuring energy systems for sustainability? Energy transition policy in the Netherlands. Energy Policy, 36, 4093-4103.
Kern, F., & Howlett, M. (2009). Implementing transition management as policy reforms: a case study of the Dutch energy Sector. Policy sciences 42(2), 391-408
Loorbach, D., van der Brugge, R., Taanman, M. (2008). Governance in the Energy Transition: Practice of Transition Management in the Netherlands. International Journal of Environmental Technology and Management, 9 (2/3), 294–315.
Loorbach, D. (2010). Transition management for sustainable development: a prescriptive, complex-ity-based governance framework. Governance: An International Journal of Policy, Administration, and Institutions, 23(1), 161–183.
Nilsson, M., Nilsson, L.J., Hildingsson, R., Stripple J., Eikeland P.O. (2011). The missing link: bringing institutions into energy future studies Futures 43(10), 1117-1128.
- 103 -
Rauws, W., & de Roo, G. (2016). Adaptive planning: Generating conditions for urban adaptability. Les-sons from organic development strategies. Environment and Planning B: Planning and Design, 0(0), 1-23.
Rotmans, J., Kemp, R., van Asselt, M. (2001). More Evolution than Revolution. Transition Manage-ment in Public Policy. Foresight 3(1), 15-31.
Rotmans, B., & Loorbach, D. (2009). Complexity and Transition Management. Journal of Industrial Ecology, 13(2), 184-196.
Smit, B., Pilifosova, O., Burton, I., Challenger, B., Huq, S., Klein, R., Yohe, G., Adger, N., Downing, T., Harvey, E., Kane, S., Parry., Skinner, M., Smith, J. (2001). Adaptation to climate change in the context of sustainable development and equity. Climate Change 2001: Impacts, Adaptation, and Vulnerabil-ity, 877-912.
Smith, A., Stirling, A., Berkhout, F. (2005). The governance of sustainable socio-technical transitions. Research Policy, 34(10), 1491-1510.
Smith, A., & Stirling, A. (2008). Social-ecological resilience and socio-technical transitions: critical is-sues for sustainability governance. STEPS Working Paper 8. Brighton: STEPS Centre. Verkregen op 01-02-2016: https://opendocs.ids.ac.uk/opendocs/handle/123456789/2438
Termeer, C., Biesbroek, R., Brink, van den, M. (2011). Institutions for Adaptation to Climate Change: Comparing National Adaptation Strategies in Europe. European political Science 11(1), 41-53.
Rapporten / beleidsdocumenten / wetenschappelijke betogen:
Akker, van den, D. (2011). Naar een lokaal klimaatbeleid 2.0: Notitie voor noodzaak. Deze notitie is geschreven als onderdeel van een opdracht van AgentschapNL, i.h.k.v. het Innovatieprogramma Kli-maatneutrale Steden van het Ministerie van I&M. Verkregen op 05-09-2014: http://opritduurzaam-heid.nl/wp-content/uploads/2012/03/20111003-Naar-een-lokaal-klimaatbeleid-2.0-def.pdf CE Delft. (2016). Overheid stimuleert gebruik fossiele energie. Delft. Verkregen op 01-02-2016: http://www.ce.nl/assets/upload/file/Artikelen%20(medewerkers)/2015/Opinie%20-%20Over-heid%20stimuleert%20gebruik%20fossiele%20energie.pdf
Hajer, M. (2011). De Energieke Samenleving: Op zoek naar een sturingsfilosofie voor een schone eco-nomie. Den Haag: Planbureau voor de Leefomgeving.
Horst, van der, A., Bettendorf, L., Draper, N., Ewijk, van, C., Mooij, de, R., & Rele, ter, H. (2010). Ver-grijzing verdeeld: toekomst van de Nederlandse overheidsfinanciën. Den Haag: CPB.
KNMI & PBL (2015), Klimaatverandering. Samenvatting van het vijfde IPCC assessment en een verta-ling naar Nederland. Den Haag / De Bilt: PBL / KNMI.
Kupers, R., Faber, F., Idenburg, A. (2015). Wie is de Wolf. Wetenschappelijke Raad voor het Rege-ringsbeleid (WRR).
Ministerie van Economische Zaken (2016). Energierapport: Transitie naar duurzaam. Den Haag. Rotmans, J., & Kemp, R. (2003). Managing Societal Transitions: Dilemmas and Uncertainties: The Dutch energy case study. Parijs: OECD.
Schwenke, A.S. (2012). Energieke BottomUp in Lage Landen. AS I-Search. Verkregen op 24-09-2013: http://asisearch.nl/energieke-bottomup-in-lage-landen-2012/
- 104 -
Termeer, C.J.A.M., & Meijerink, S. (2009). Klimaatbestendig of klimaatneutraal bestuur? Een essay over het adaptief vermogen van instituties. Deeladvies en achtergrondstudie voor de Raad voor Ver-keer en Waterstaat. Den Haag: VerVer-keer en Waterstaat. Verkregen op 02-08-2016: http://www.raad-venw.nl/extdomein/raadvenw/Images/essay%20Katrien%20Termeer_tcm107-257703.p
VNG (2016). Gemeenten nodigen Rijk uit voor echt gesprek over energietransitie. Den Haag. Verkre-gen op 13-03-2016: https://vng.nl/files/vng/20160120-notitie-vng-ergietransitie.pdf
Planbureau voor de Leefomgeving (2010). Quickscan energie en ruimte. Den, Haag.
Velden, van der, N., Silvis, H., Blom, M., Smith, M. (2016). Evaluatie energiebelastingtarief Glastuin-bouw: Vergelijking met energie-intensieve industriële sectoren. Uitgevoerd door LEI Wageningen UR en CE Delft in opdracht van en gefinancierd door het ministerie van Economische Zaken. Verkregen op 10-02-2017: http://edepot.wur.nl/378822
Statistics Netherlands (2015). Green Growth in the Netherlands. Den Haag.
Bezochte websites
Centraal Bureau voor de Statistiek (2017). Aandeel hernieuwbare energie 5,9 procent in 2016. Verkre-gen op 08-01-2018: https://www.cbs.nl/nl-nl/nieuws/2017/22/aandeel-hernieuwbare-energie-5-9-procent-in-2016
De Personeelsmonitor (2015). Personeelsmonitor gemeenten. Verkregen op 05-08-2015:
http://www.binnenlandsbestuur.nl/bestuur-en-organisatie/achtergrond/achtergrond/grote-stad-dik-in-de-ambtenaren.100094.lynkx
Hier Opgewekt (2015). Groei productiecapaciteit energiecoöperaties zet door. Verkregen op 13-02-2017: https://www.nieuwebusinessmodellen.nl/dl/pdf/publicaties/Energieartikellokaleenergiemoni-tor.pdf
Financieel Dagblad (2017). Wat gebeurt er nu Trump het klimaatakkoord heeft opgezegd? Verkregen op 15-02-2017: https://fd.nl/economie-politiek/1204354/wat-als-donald-trump-het-klimaatakkoord-opzegt
Klimaat voor Ruimte (2010). IC12 - Instituties voor adaptatie: Is de Nederlandse institutionele struc-tuur in staat zich aan te passen aan klimaatverandering? Verkregen op 06-06-2015: http://www.kli-maatvoorruimte.nl/onderzoekthemas/integratie/IC12
Lockwood, M., Kuzemko, C., Mitchell, C., Hogget, R. (2013). Theorising governance and innovation in sustainable energy transitions. EPG Working Paper: 1304. IGov. Verkregen op 02-01-2016: http://pro-jects.exeter.ac.uk/igov/wp-content/uploads/2013/07/WP4-IGov-theroy-of-change.pdf
Rijksoverheid (2016). Kabinet schetst route naar CO2-arme energievoorziening. Verkregen op 05-06-2017: https://www.rijksoverheid.nl/actueel/nieuws/2016/12/07/kabinet-schetst-route-naar-co2-arme-energievoorziening
Rotmans, J. (2011). Staat van de energietransitie in Nederland. Verkregen op 05-05-2014: www.jan-rotmans.blogspot.nl/2011/08/staat-van-deenergietransitie-in.html
- 105 -