Zoals eerder vermeld heeft het Hof een aantal primaire taken. De voornaamste is het vreedzaam oplossen van conflicten tussen staten. De vraag is nu in hoeverre staten tegen hun wil gebonden kunnen worden door een beslissing van het IG. De algemene regel met betrekking tot de rechtsmacht van het Hof is dat deze alleen bestaat als staten instemmen om een geschil aan het IG voor te leggen. Staten erkennen weliswaar het Hof bij toetreding tot de VN, maar dat wil niet zeggen dat ieder conflict verplicht door het IG opgelost dient te worden. Artikel 36 van het statuut formuleert het als volgt: „de rechtsmacht van het Hof strekt zich uit tot alle zaken die de partijen daaraan voorleggen‟.147
Het Handvest van de VN verplicht in artikel 36 lid 3 staten min of meer juridische disputen voor te leggen aan het IG. Lid 2 van hetzelfde artikel in het statuut geeft staten de mogelijkheid om van te voren het Hof bevoegd te verklaren op het terrein van een aantal rechtsgebieden. Staten hebben drie opties met betrekking tot de rechtsmacht van het Hof. Ze kunnen bij een bestaand geschil een zogeheten
compromis sluiten de zaak aan het Hof voor te leggen. Voorts kunnen staten bij het sluiten van een verdrag direct vastleggen dat mocht er onenigheid betreffende het verdrag ontstaan, zij dit aan het Hof voor zullen leggen. Dit wordt een compromissoire clausule genoemd. Ten slotte bestaat er een facultatieve clausule die staten de
mogelijkheid biedt de rechtsmacht van het Hof zonder voorbehoud te erkennen.148 Ongeveer een derde van alle VN-lidstaten heeft de rechtsmacht van het Hof zonder
146 International Court of Justice, Statute of the Court, <
http://www.icj-cij.org/documents/index.php?p1=4&p2=2&p3=0>, geraadpleegd: 11 oktober 2009
147 Ministeriele en Defensie publicaties, <http://mpbundels.mindef.nl/11_serie/11_30/11_30_110_bijl.htm>, geraadpleegd: 11 oktober 2009
40 voorbehoud erkend. Groot-Brittannië heeft als enige van de permanente leden de
verplichte jurisdictie van het IG geaccepteerd bij geschilbeslechting.149 Van werkelijke verplichte rechtsmacht is in de praktijk dan ook geen sprake.
Het IG bepaalt zelf of het bevoegd is een bepaalde zaak te behandelen volgens lid 6 van artikel 36 statuut. Het gebeurt niet zelden dat een land in een procedure voor het Hof betoogt dat het IG geen jurisdictie heeft in de betreffende zaak.150 Dit gebeurt ook als het Hof niet een geschil tussen twee landen behandelt die een conflict hebben, de uitspraak van het IG is dan bindend, maar als het Hof door de Veiligheidsraad of de Algemene Vergadering is gevraagd om een advisory opinion te geven. Ook al is de uitspraak in een dergelijke procedure niet bindend, de uitspraak heeft wel invloed, zoals zal blijken uit de te behandelen Wall opinion.
Het Internationaal Gerechtshof komt grotendeels voort uit zijn voorganger, het Permanente Hof van Internationale Justitie. Ook zijn regels overgenomen van het Permanente Hof van Arbitrage, zoals het principe dat een hof zelf bepaalt of het jurisdictie heeft in een bepaald geschil en het geven van een gemotiveerde beslissing. Er zijn een aantal verbeteringen aangebracht ten opzichte van het PHIJ, zoals
verplichte erkenning van het IG voor lidstaten van de VN. Verplichte jurisdictie bleek echter een stap te ver.
4.6 Samenvatting
Door de goede ervaringen die met arbitrage, vooral tussen de Britten en Amerikanen, waren opgedaan, werd er aan het eind van de 19e eeuw gepleit voor de oprichting van een arbitragehof. Deze is er gekomen, maar had niet veel bevoegdheden. Wel bleek het een nuttig middel om kleine, de staatsveiligheid niet ondermijnende geschillen te laten behandelen door het Arbitragehof. Ook werden procedurele regels die nu gelden voor het Internationaal Gerechtshof mede door het Arbitragehof ontwikkeld.
Het Permanente Hof van Internationale Justitie was het eerste echte internationale gerechtshof. Zijn functioneren werd echter vanaf het begin beperkt doordat de VS geen lid was van de Volkenbond en het Hof niet erkende, een aantal staten uit de Volkenbond trad en staten niet verplicht waren het Hof te erkennen. De internationale politieke
149 Kooijmans, Internationaal publiekrecht in vogelvlucht, 145
41 situatie verslechterde snel in de jaren ‟30 van de vorige eeuw, waardoor de rol van het Hof werd gemarginaliseerd.
Het Internationaal Gerechtshof is de opvolger van het PHIJ. Lidstaten van de VN zijn verplicht het statuut van het Hof te erkennen. Het IG heeft geen verplichte rechtsmacht. De uitspraken zijn bindend en kunnen worden afgedwongen door de Veiligheidsraad. Rechters uit alle lidstaten van de VN moeten de mogelijkheid hebben tot het Hof toe te treden, hoewel in de praktijk een roulatiesysteem wordt gehanteerd. Rechters worden voor negen jaar benoemd en dienen geheel onafhankelijk van hun vaderland te opereren.
42
5 Nicaragua en de Verenigde Staten
In de afgelopen twee hoofdstukken is uitgelegd hoe het mogelijk was dat in een
bepaalde periode van de geschiedenis verdergaande internationale samenwerking werd bereikt en hoe deze samenwerking van staten er uit zag. In de komende hoofdstukken zal bekeken worden hoe het Hof functioneert aan de hand van twee geschillen die voor het IG hebben gespeeld.