Reageren zonder toepassing van of dreiging met geweld

Veel conflicten tussen mensen of bedrijven blijven zonder juridisch gevolg. Althans zij leiden niet tot aangiften, civiele claims of rechterlijke uitspraken. Volgens de rechtssocioloog Donald Black zijn enkele condities, zoals de sociale afstand tussen beide partijen en de toegankelijkheid van het recht voor deze partijen, bepalend voor de kans dat een conflict met juridische middelen wordt uitgevochten. Wanneer de mogelijkheden van een juridische uitweg niet groot zijn, bestaat de kans dat één van beide partijen het recht in eigen hand neemt. Black stelt dat deze eigenrichting kan leiden tot het plegen van misdrijven: crime as social control (Black, 1983). Het slachtoffer van vandaag, is morgen de dader. Door diefstal of geweld verwerft hij de genoegdoening voor aangedaan leed.

De analyse van Black leent zich goed voor toepassing op ons casus-materiaal. In onze zaken is uiteraard geen juridische wijze van conflict-beslechting denkbaar. De reacties op gepercipieerd onrecht (de ander komt zijn afspraken niet na en/of schaadt andermans belangen) kunnen uiteenlopen van niets doen tot het gijzelen of doden van de tegenpartij. Beide typen reacties zijn in zekere zin disproportioneel, maar een feit is dat er in de illegaliteit tussen het gelaten accepteren van het nadeel aan de ene kant en het uitvechten van het conflict aan de andere kant niet erg veel ruimte zit.

Bij illegale transacties kan veel misgaan. Conflicten kunnen gemakkelijk ontstaan door misverstanden, vertragingen, beperkte communicatie-mogelijkheden, et cetera. Maar deze alledaagse kwesties worden meestal vanzelf weer opgelost, al vallen er soms harde woorden: de persoon die het geld overdraagt komt uiteindelijk alsnog opdagen in het motel, of de toegezegde hoeveelheid BMK kan toch nog worden geleverd.

Maar niet altijd lopen dergelijke conflicten met een sisser af, om de een-voudige reden dat de persoon in het geheel niet komt opdagen, de kwali-teit van de XTC belabberd is of de politie tot inbeslagname of aanhoudin-gen is overgegaan. Hoe wordt met dergelijke incidenten omgespronaanhoudin-gen? In een aantal gevallen zien wij dat daders niet (onmiddellijk) reageren op dergelijke problemen:

WODC_252_13.indd Sec5:68

De kroon wordt gespannen door een zaak waarin een Nederlandse afnemer van cocaïne van zijn Colombiaanse handelspartners enkele malen het voordeel van de twijfel krijgt wanneer partijen cocaïne in de havens van Rotterdam en Antwerpen in beslag worden genomen. De Colombianen lijken het als een bedrijfsrisico te beschouwen. Zij nemen overigens wel het zekere voor het onzekere: ter voorbereiding van de volgende partij (ruim 3000 kilo cocaïne) wordt zeven keer de lijn getest (één van de onderzochte casussen).

In een ander geval van cocaïnesmokkel worden onder dekladingen vanuit Ecuador partijen cocaïne verscheept naar Nederland. Het samenwerkingsverband bestaat uit een Colombiaans deel dat zorgt voor de aanvoer en een Nederlands/Surinaams deel dat de invoer verzorgt. Beide facties investeren gemeenschappelijk in de transporten. Wanneer er problemen zijn, wordt door de Nederlandse tak (slechts) gedreigd om de investeringen in te trekken en het samenwerkingsproject te beëindigen. Wellicht durven zij de confrontatie niet aan met de Colombianen die in Colombia diverse liquidaties hadden uitgevoerd (casus 101).

Het probleem bij vooral dit soort ingewikkelde transacties met verre lan-den is dat de ware toedracht van de mislukkingen veelal in nevelen blijft gehuld. Wellicht is dat de reden dat in de zojuist beschreven voorbeelden terughoudend (dat wil zeggen: niet-gewelddadig) op de gerezen proble-men wordt gereageerd. Naarmate de afstand en de complexiteit toeneemt, worden mislukkingen wat gemakkelijker als bedrijfsrisico’s ingecalcu-leerd en geaccepteerd. Omdat het samenwerken in de illegaliteit altijd met dit soort risico’s gepaard gaat, bestaan er in deze ‘ongereguleerde’ sociale wereld enkele vuistregels over het afdekken van risico’s en het toedelen van verantwoordelijkheid. Een belangrijk voorbeeld hiervan is de regel dat degene die de handelswaar of het geld onder zich heeft, opdraait voor het verlies ervan. Het maakt daarom ook wat prijs betreft groot verschil of je bijvoorbeeld de cocaïne zelf komt halen uit Colombia of pas na het passeren van de Nederlandse grens inkoopt: de grootste winst is voor degene die de verantwoordelijkheid heeft voor de meest riskante fase van het handelstraject.

De toepassing van deze ogenschijnlijk simpele regel kan in de prak-tijk stof opleveren voor nieuwe conflicten in de samenwerking. Want als iemand eenmaal verantwoordelijk gehouden wordt voor het verlies van geld of handelswaar kan meestal niet direct de schade worden uit-gekeerd. Betalingstermijnen, op de pof nieuwe projecten starten, rente-vergoedingen, het zijn alle ingewikkelde en riskante constructies.

In een opsporingsonderzoek kunnen door reeds lopende observaties en telefoontaps de gebeurtenissen worden waargenomen die volgen

WODC_252_13.indd Sec5:69

op een gewelddadige beroving van een ondergrondse bankier. Deze vervoert een bedrag van circa 85.000 Britse ponden, dat in opdracht van B moet worden gewisseld. Vanuit zijn ziekenhuisbed informeert de bankier zijn opdrachtgever. Hij gaat ervan uit dat hij B geheel schadeloos zal stellen.

In de weken hierna volgen er enkele besprekingen, waarbij de rol van een derde/bemiddelaar interessant is. Deze derde doet voorstellen over de wijze van afbetalen. Zelf zegt hij dat hij de bankier kent via diens broer en niet zonder bescheidenheid vertelt hij in het verhoor: ‘Ik ben eigenlijk een vriend van iedereen. Ik ken veel mensen en kom vaak op feestjes en bijeenkomsten.’

Uiteindelijk betaalt de ondergrondse bankier in goed overleg het hele bedrag terug in vier termijnen (casus 112).

Misschien speelde ook de tragische achtergrond (de bankier werd zwaar gewond door enkele pistoolschoten) een rol in de vreedzame afloop van de affaire. Maar nog belangrijker is wellicht dat het voor de benadeelde partij duidelijk was dat de bankier nauwelijks blaam trof.

Het verhaal over de toedracht is een belangrijke factor in de wijze waarop met conflicten wordt omgegaan. Om dit te illustreren keren wij terug naar de hiervoor behandelde casus waarin een Nederlandse afnemer van coca-ine al vier partijen heeft verloren:

Na het veelvuldig en succesvol testen van de nieuwe lijn besluiten de Colombianen ruim 3000 kilo cocaïne naar Antwerpen te sturen. Maar ook die zending wordt, volgens de Nederlandse afnemer, in beslag genomen. Nu is de maat vol voor de Colombianen, zij geloven dat de Nederlandse afnemer de partij gewoon achterover heeft gedrukt. De Colombiaan die vanuit Colombia de contacten onderhoudt met de Nederlander wordt ter plekke gegijzeld en aan de tand gevoeld. Hij heeft de Nederlander geïntroduceerd in de groep en nu wordt hij verantwoordelijk gehouden voor wat er is gebeurd. Uit de taps blijkt dat in Colombia wordt overwogen om een drietal personen naar Nederland te sturen om een paar liquidaties uit te voeren. Het is de Colombianen opgevallen dat er in de Nederlandse en Belgische media niet over de inbeslagname is geschreven. Om deze reden besluit de politie ruchtbaarheid te geven aan de inbeslagname. Wat zij hoopt gebeurt: de Nederlander stuurt per fax enkele krantenberichten naar Colombia, en de Colombianen zien af van hun liquidatieplannen. Wel besluiten de Colombianen om enkele weken later enkele ‘stagiaires’ in Nederland te plaatsen ‘om kort op de cocaïne te zitten’ (één van de onderzochte casussen).

Kon in deze zaak het onheil van fysiek geweld en liquidaties worden afgewend, in de volgende paragraaf wordt ingegaan op daadwerkelijk uit-geoefend fysiek geweld naar aanleiding van conflicten.

WODC_252_13.indd Sec5:70