Profielschets

Voor twee van de vijf respondenten is literair vertaler hun hoofdberoep, dat wil zeggen dat ze het grootste deel van hun inkomen uit dit beroep halen. De andere drie vertalers hebben daarnaast ook ander werk, zoals verpleegkundige, linguïst en docent. De hoeveelheid boeken die de vertalers jaarlijks vertalen, verschilt erg. Van één boek per jaar tot gemiddeld zeven boeken per jaar, in verschillende genres. Dit heeft deels te maken met het aantal uren dat de vertaler per jaar besteedt aan het vertalen. De meeste vertalers zijn al meer dan vijftien jaar werkzaam, op één vertaler na wens eerste

vertaling in 2002 verscheen. De vertalers werken overwegend alleen aan de vertaling van een boek, een enkele keer in duo’s. Ook wordt er wel eens gebruik gemaakt van de hulp van studenten bij de vertaling van een boek. Het genre dat de vertalers het meest vertalen komt in veel gevallen overeen met het genre dat ze ook het liefst vertalen. Naast literatuur, wordt door de vertalers ook vakliteratuur, historische teksten en

kinderliteratuur vertaald. Alle vertalers vertalen naast het Nederlands ook nog uit andere talen, waaronder nabije talen als het Duits, Afrikaans en Engels, maar ook Italiaans en Noors.

6.1.2 Opleiding

Opvallend is dat slechts drie van de vijf vertalers een specifieke opleiding gevolgd hebben, waarvan één vertaler aangaf de opleiding achteraf gezien niet als bijzonder

waardevol te beschouwen. Alle drie de vertalers hebben de opleiding aan de Universiteit van Stockholm gevolgd. Hoewel de meesten opmerken dat de opleiding voldoende voorbereiding op de arbeidsmarkt vormde, merkt één vertaler op dat de economische kant van het werken als vertaler ook onderdeel uit had kunnen maken van de opleiding. De vertalers werken veelal op freelance basis en zouden best baat kunnen hebben bij kennis over bijvoorbeeld boekhouden. De meeste vertalers vinden niet dat het moeilijk is om als literair vertaler aan werk te komen, hoewel sommigen opmerken dat de keuze voor het Nederlands als brontaal geen makkelijke is. Het Nederlands is geen grote taal, wat ertoe leidt dat er minder werk is. De vertalers hebben verschillende motivaties voor de keuze voor het beroep. Een aantal keer wordt genoemd dat het een creatief beroep is dat makkelijk te combineren is met andere werkzaamheden en dat het veel

zelfstandigheid biedt. Eén vertaler geeft ook als motivatie aan dat het beroep van vertaler de mogelijkheid biedt om de Nederlandse literatuur te verspreiden.

6.1.3 Carrière

De vertalers hebben op verschillende manieren hun eerste vertaalopdracht verkregen. Twee vertalers hebben via hun opleiding de kans gekregen om aan een eerste

vertaalopdracht te werken, een ander heeft dit via een contact in de uitgeverswereld ontvangen. De andere twee vertalers hebben zelf contact opgenomen met uitgeverijen om te informeren naar de mogelijkheid om een boek te mogen vertalen. De vertalers staan, voor zover zij zelf weten, niet in een vertalersbestand van een uitgeverij. Wel zijn de meeste vertalers te vinden in het bestand van het Översättarcentrum. Daarnaast zijn de meesten ook lid van eerder genoemde organisaties als Sveriges Författarfond en Sveriges Författarförbund, vanwege de financiële steun die ze hierdoor kunnen ontvangen. De meeste vertalers hebben inmiddels contacten opgebouwd met

verschillende uitgeverijen en worden op die manier benaderd voor nieuwe opdrachten. Het type opdrachten dat de vertalers in de eerste twee jaar van hun carrière uitgevoerd hebben, loopt erg uiteen. Sommigen hebben zich enkel op literaire vertalingen gericht, anderen hebben een breder spectrum aan teksten vertaald. Alle vertalers verwachten over vijf jaar nog werkzaam te zijn als vertaler, voltijd of deeltijd. De vertalers hebben een overwegend positief beeld van hun arbeidsmarkt. Hoewel het volgens sommigen lastig kan zijn om er in het begin tussen te komen en aan werk te

komen, heerst er over het algemeen een open cultuur waarin vertalers elkaar ook aanbevelen voor opdrachten wanneer ze zelf niet beschikbaar zijn. Wel wordt

opgemerkt dat er de laatste jaren alsmaar minder Nederlandse werken vertaald worden, waardoor het werkaanbod ook minder is.

Over de boekverkoop en de publicitaire aandacht van Nederlandse literatuur in Zweden worden verschillende zaken opgemerkt. De meeste vertalers hebben geen duidelijk zicht op de boekverkoop, maar zien alleen de uitleencijfers van de bibliotheken door de bibliotheekvergoeding die ze ontvangen. Ook zien de meesten de aandacht voor Nederlandse literatuur in de media afnemen. Waar voorheen de meeste boeken nog gerecenseerd werden in de grote Zweedse dagbladen, heerst bij een aantal vertalers het gevoel dat dit tegenwoordig significant minder is. Wat betreft de keuze hebben de vertalers weinig invloed. De meeste grote uitgeverijen gebruiken boekenbeurzen en literair agenten als bron voor het vinden van nieuwe te vertalen werken. Een enkele keer lukt het de vertalers een boek aan te dragen dat vervolgens vertaald wordt. Een aantal vertalers merkt op dat uitgeverijen hun aandacht vaak richten op bekende schrijvers en bekende titels in het land van herkomst, die vervolgens één kans krijgen bij de uitgeverij in Zweden. Wanneer de publicatie van dat eerste werk niet het beoogde succes oplevert, wordt er geen vertaling van een tweede boek meer gemaakt. Mits een andere uitgeverij een poging met diezelfde schrijver wil wagen, stopt het Zweedse avontuur van

Nederlandse schrijvers op die manier al snel. De vertalers vinden dit jammer en hebben het gevoel dat de uitgeverijen soms beter voor een ander werk hadden kunnen kiezen om te vertalen, maar door de mislukte eerste poging geen tweede werk in vertaling uit willen brengen. De vertalers zien het echter niet als een onderdeel van hun beroep om boeken aan te dragen, deze keuze en verantwoordelijkheid ligt bij de uitgeverijen.

6.1.4 Financiën

Geen van de vertalers geeft aan ruim te kunnen leven van de inkomsten van het vertaalwerk. Als redenen hiervoor worden de lage vergoeding en de schaarse

hoeveelheid opdrachten gegeven. Dit is deels de reden dat veel vertalers niet uitsluitend werkzaam zijn als vertaler, maar ook nog ander werk hebben. De vertalers geven allen aan op de hoogte te zijn van de beschikbare beurzen, ofwel door de informatie van Författarförbundet, ofwel door informatie van andere vertalers. Ook de vertalershuizen

zijn bekend bij de vertalers, en die worden door een aantal zeer gewaardeerd. Alle vertalers hebben wel eens een beurs of een verblijf in een vertalershuis aangevraagd en ontvangen. Wat betreft de financiële steun die beschikbaar is in Zweden, zijn de vertalers overheersend positief. Ze geven aan dat de beschikbaarheid van de financiële

hulpmiddelen vrij transparant is en dat ze op de hoogte zijn van de mogelijkheden. Hun aanvragen worden echter niet in alle gevallen gehonoreerd. Ook wordt er opgemerkt dat de vertalers in veel gevallen vertaalopdrachten toegewezen krijgen dankzij de beurzen uit bijvoorbeeld Vlaanderen en Nederland. De meeste vertalers zijn tevreden over de beschikbare steun en de beschikbare organisaties.

6.1.5 Waardering

De vertalers zijn het erover eens dat het beroep van vertaler een hoge intellectuele en sociale status heeft, maar helaas een lage economische status binnen het Zweedse literaire veld. Met name Författarförbundet en Översättarsektionen zetten zich in voor de status en het loon van vertalers, en volgens sommige vertalers met resultaat. In de media en bij recensenten blijven de vertalers vrijwel altijd onzichtbaar, wat deels zou kunnen liggen aan het feit dat recensenten over het algemeen geen kennis hebben van de brontaal van een boek en daarom de vertaling op zich niet kunnen beoordelen. Wel vinden ze waardering voor hun werk in de vorm van vertaalprijzen. De vertalers stellen dat het winnen van een prijs zeker bijdraagt aan de status van het beroep van vertaler.

6.2 Enquête uitgevers

Van alle uitgevers in Zweden zijn er in totaal veertien uitgeverijen die in de afgelopen vijftien jaar een vertaald literair Nederlands werk hebben uitgegeven. Eén daarvan bestaat niet meer, en van de overgebleven dertien uitgeverijen heb ik helaas maar met zes uitgeverijen contact gehad. Deze uitgeverijen zijn: Norstedts, Bonniers,

Natur&Kultur, Wahlström&Widstrand, Lind&Co en Bra Böcker. Het doel van het contact was om erachter te komen hoe Zweedse uitgeverijen aankijken tegen Nederlandse literatuur, op welke manier ze in contact komen met Nederlandse literatuur en op welke manier ze in contact komen met Zweedse vertalers. Ondanks het geringe aantal

respondenten, hoop ik met de verkregen informatie een beeld te schetsen van de werkwijze van Zweedse uitgeverijen met betrekking tot Nederlandse literatuur. Ik zal hieronder een samenvatting van de enquête geven.

De uitgeverijen geven aan in contact te komen met Nederlandse literatuur door ontmoetingen met Nederlandse uitgeverijen op grote boekenbeurzen in bijvoorbeeld Göteborg, Londen en Frankfurt. Daarnaast zijn ze ook in contact met het Nederlands Letterenfonds, waarvan ze een jaarlijks overzicht met de hoogtepunten van de

Nederlandse literatuur ontvangen. Sommige uitgeverijen maken gebruik van literaire agenten binnen Europa die hen op de hoogte houden van wat er speelt op de Europese boekenmarkt. Het besluit om een boek wel of niet te vertalen hangt onder andere af van de leesverslagen van proeflezers, de kwaliteit van het boek, eventuele internationale bekendheid en het succes wanneer het boek ook al in andere landen is uitgebracht. Zo heeft een boek dat in Noorwegen en Denemarken succesvol is, een grotere kans ook in Zweden uitgebracht te worden. De uitgeverijen overleggen in veel gevallen ook met elkaar en met buitenlandse uitgeverijen om te bepalen of een boek wel of niet vertaald en uitgegeven zal worden.

De Nederlandse literatuur heeft volgens de uitgeverijen nog niet echt een doorbraak gekend. Een aantal bekende Nederlandse schrijvers die het internationaal goed deden, sloegen in Zweden juist niet aan, zoals Herman Koch en Gerbrand Bakker. Volgens de uitgeverijen verkoopt vertaalde literatuur ook moeilijker in Zweden dan Zweedse literatuur en schrijvers uit kleine taalgebieden zijn in het bijzonder lastig. Toch wordt de brontaal van een boek niet gezien als reden om een boek niet uit te geven, alle uitgeverijen geven aan dat ze in principe alles willen uitgeven, ook literatuur uit een relatief klein taalgebied als Nederlands. Hoewel Nederlandse literatuur dus lastiger in de markt ligt in Zweden dan Zweedse literatuur, kunnen de uitgeverijen toch af en toe (kleinere) Nederlandse titels uitgeven met behulp van de bijdrage van het Nederlands Letterenfonds. De financiële steun van dit fonds wordt expliciet genoemd door de uitgeverijen.

Alle uitgeverijen maken gebruik van de financiële steun van het Nederlands Letterenfonds. Eén uitgeverij merkt daarbij op dat ze met hulp van deze steun ongeveer 50% van de vertaalkosten kunnen dekken, wat de export van Nederlandse literatuur op die manier bevordert.

Tot slot geven alle uitgeverijen nog aan dat er op dit moment voldoende geschikte en competente vertalers beschikbaar zijn in Zweden voor het vertalen van Nederlandse literatuur. Dit heeft deels te maken met het geringe aantal Nederlandse boeken dat vertaald wordt in Zweden; er zijn niet veel vertalers nodig. De uitgeverijen beschikken niet over een vertalersbestand, maar hebben in de loop van de jaren contacten

opgebouwd met vertalers. De meeste uitgeverijen werken op die manier samen met vaste vertalers. Eén uitgeverij geeft aan soms ook gebruik te maken van de

bemiddelingswerkzaamheden van het Översättarcentrum, maar alle geven de voorkeur aan vertalers waar ze vaker mee werken.