In dit onderzoek heb ik onderzocht in hoeverre er een vertaalbeleid bestaat voor de vertaling van Nederlandse literatuur naar het Zweeds en hoe dit beleid zich in de praktijk uit voor de Zweedse vertaler van Nederlandse literatuur. Ik heb hierbij niet alleen gekeken naar het Zweedse literaire veld en het vertaalbeleid, maar ook naar de positie van de Nederlandse literatuur in Zweden. Vervolgens heb ik de verschillende instanties en organisaties die zich bezighouden met en inzetten voor de Nederlandse literatuur in Zweden uiteengezet, en de steun en middelen die beschikbaar zijn voor vertalers van de Nederlandse literatuur in Zweden.
Het Zweedse literaire veld van vertaalde Nederlandse literatuur bestaat uit verschillende actoren, waaronder Nederlandse schrijvers, Zweedse vertalers, Zweedse uitgeverijen, het Nederlands Fonds voor de letteren, Zweedse vakverenigingen voor vertalers, Zweedse universiteiten, de Zweedse overheid en het Zweedse publiek. Alle actoren spelen een rol bij de vertaling van Nederlandse literatuur naar het Zweeds, en hebben een zekere mate van macht binnen het literaire veld zoals Bourdieu dat uitlegt. De mate waarin zij hun macht kunnen uitoefenen, heeft invloed op de vertaalde literatuur.
De Zweedse overheid streeft naar een leescultuur met een rijk aanbod van kwaliteitsliteratuur van zowel nationale als internationale afkomst. Het aanbod
vertaalde literatuur is echter gedaald in de afgelopen jaren, van circa 70% van de totale nationale boekproductie bestaat tegenwoordig slechts 30% van de boekproductie nog uit vertaalde literatuur. Binnen deze vertaalde literatuur speelt de Nederlandse
literatuur geen significante rol, jaarlijks worden slechts een aantal werken vertaald naar het Zweeds.
De keuze om een werk wel of niet te laten vertalen, ligt veelal bij de Zweedse uitgeverijen. Het Nederlands Fonds voor de Letteren kan invloed uitoefenen op deze keuze, door goed contact te onderhouden met de uitgevers en ze te informeren over nieuwe en interessante werken, maar vooral door de financiële tegemoetkoming die ze bieden voor het vertalen van Nederlandse literatuur. De Zweedse vertalers hebben weinig invloed op de besluiten van uitgeverijen of van het Fonds. Zowel uitgeverijen als het Fonds voor de Letteren nemen zelfstandig besluiten, repectievelijk over het laten
vertalen van een Nederlands werk naar het Zweeds en het toekennen van een vertaalsubsidie. Er lijkt een tendens te heersen in Zweden waarbij uitgeverijen een Nederlandse schrijver maar één kans geven met de vertaling van een Nederlands werk. Wanneer het eerste boek geen succes is bij het Zweedse publiek, wordt er geen vertaling van een tweede boek meer gemaakt. De schrijver heeft dan zijn kans verspeeld in
Zweden, mits een andere uitgever een poging wil wagen. Sowieso lijkt er een
verschuiving plaats te vinden waarbij vertaalde literatuur voornamelijk nog uitgegeven wordt door kleinere uitgeverijen in Zweden. Deze uitgeverijen hebben vaak minder financiële middelen en zijn daarom meer afhankelijk van steun uit het buitenland. De macht binnen het Zweedse literaire veld lijkt zich te verschuiven naar de actoren met veel economisch en politiek kapitaal.
Zweedse universiteiten hebben een onderwijzende en informerende functie voor de Zweedse vertalers, maar zouden hun opleiding kunnen uitbreiden met informatie over de financiële kant van het werk. Deze functie ligt nu bij de Zweedse vakverenigingen voor vertalers, maar zou ook al een nuttig onderdeel van de opleiding kunnen zijn. Veel vertalers geven aan dat zij, ondanks dat ze een relatief goed inkomen hebben in
vergelijking tot vertalers uit andere Europese landen, niet volledig kunnen rondkomen van hun vertaalwerk en dat zij daarom naast vertaalwerk nog ander werk hebben. Dit heeft met het salaris en met de hoeveelheid beschikbaar werk te maken. Omdat vertalers voor hun vertaalwerk niet alleen uitbetaald worden door uitgeverijen, maar ook nog andere subsidies en beurzen aan kunnen vragen, zouden vertaalopleidingen er goed aan doen ook aan de financiële kant van het werk meer aandacht te besteden.
Er zijn verschillende soorten voorzieningen voor vertalers binnen Zweden, die door verschillende instanties uitgevoerd worden. Bij Översättarsektionen kunnen vertalers terecht voor informatie en adviezen over politieke en financiële kwesties. Sveriges Facköversättarförening biedt begeleiding aan nieuw beginnende vertalers. Författarförbund informeert over en deelt subsidies en tegemoetkomingen uit aan onder andere vertalers. Sveriges Författarfond deelt onder andere leenrechtvergoedingen uit aan vertalers. Vanuit het perspectief van het Nederlandse literaire veld, waarin de meeste van voorgenoemde werkzaamheden door één orgaan, namelijk het
Letterenfonds, geregeld wordt, lijkt het wellicht onoverzichtelijk en omslachtig dat zoveel verschillende instanties zich bezighouden met vertalers. Uit mijn veldonderzoek
is echter gebleken dat de Zweedse vertalers hiermee geen problemen hebben en tevreden zijn met de huidige organisatie in Zweden.
Zowel bij het Zweedse publiek als bij de andere actoren in het veld, lijkt de Nederlandse literatuur geen duidelijk imago te hebben. Het feit dat geen enkel Nederlands literair werk in de afgelopen twaalf jaar prijzen gewonnen heeft in Zweden, versterkt deze indruk. Dit zou een aantal redenen kunnen hebben. Allereerst is het Nederlands een kleine taal, die geografisch gezien omringd is door veel grote talen als het Frans en het Duits. Hierdoor valt Nederlandse literatuur niet genoeg op in de literaire wereld. Daarnaast zijn er momenteel weinig of geen cultuurbemiddelaars voor de Nederlandse literatuur in Zweden, prominente personen die de Nederlandse literatuur bij de juiste mensen bekend kunnen maken. Dankzij de inzet van het Letterenfonds kunnen er toch jaarlijks een aantal Nederlandse werken naar het Zweeds vertaald worden. Dat er maar weinig boeken die vertaald worden zonder financiële steun vanuit Nederland, versterkt die indruk.
Aan geschikte vertalers vanuit het Nederlands lijkt momenteel geen gebrek in Zweden, hoewel het een klein groepje mensen is met weinig verloop. Wanneer er één of meerdere vertalers wegvallen, bijvoorbeeld wegens pensioen, is het de vraag of er nog voldoende beschikbare vertalers over blijven. De opleidingsmogelijkheden om in Zweden literair vertaler vanuit het Nederlands zijn gering, alleen in Stockholm is het mogelijk een dergelijke opleiding te volgen. Het is echter belangrijk dat er voldoende vertalers beschikbaar zijn, omdat er tot op zeker hoogte een wisselwerking bestaat tussen geschikte vertalers en Nederlandse literatuur die vertaald wordt. Zonder geschikte vertalers, zal de verspreiding van Nederlandse literatuur stil komen te liggen.
Nederlandse literatuur is in Zweden grotendeels afhankelijk van de financiële steun van het Letterenfonds. Laatstgenoemde stelt kwalitatieve vertalers als een vereiste voor het toekennen van subsidie. Als er echter minder vertaald wordt vanuit het Nederlands naar het Zweeds, zal er minder werk zijn voor vertalers en wordt het Nederlands een minder aantrekkelijke taal voor aspirant-vertalers. Voor de toekomst is het dus noodzaak dat er zowel voldoende geschoolde vertalers zullen komen, als interesse in en vraag naar Nederlandse literatuur.
Er kan geconcludeerd worden dat de Nederlandse literatuur geen duidelijk imago heeft in Zweden, waardoor er minder werkgelegenheid is voor vertalers Nederlands-Zweeds. Dankzij de financiële steun van het Nederlands Fonds voor de Letteren kunnen er toch ieder jaar een aantal werken naar het Zweeds vertaald worden. De Zweedse vertalers kunnen in Zweden bij verschillende instanties subsidies en beurzen aanvragen ter aanvulling op het vertaalhonorarium, maar een tekort aan werk lijkt de grootste reden te zijn dat zij niet volledig kunnen rondkomen van hun beroep als vertaler. Om de
Nederlandse literatuur levend te houden in Zweden en vertalers te voorzien van voldoende werk is een cultuurbemiddelaar nodig die zich inzet voor de Nederlandse literatuur in Zweden en er zo voor zorgt dat deze literatuur een bestendig imago kan opbouwen.
8. Bibliografie
8.1 Boeken en artikelen
Bourdieu, P. (1984a). ‘’Quelques propriétés des champs’’. in: Bourdieu, P., Questions de
sociologie. Parijs : Minuit, p. 113-120.
Bourdieu, P. (1984b). ’’Le champ littéraire. Préalables critiques et principes de méthodes’’, in: Lendemains, n. 36, p.5-20.
Broady, D. (2002). ‘’Nätverk och fält’’, in: Sociala nätverk och fält (red. Håkan Gunneriusson), Opuscula Historica Upsaliensia 28, Uppsala universitet.
Broomans, P. (2006). ‘’Martha Muusses en de drie M’s. Over de studie naar
cultuurbemiddeling’’. In: Object: Nederlandse literatuur in het buitenland. Methode: onbekend. Vormen van onderzoek naar de receptie van literatuur uit het Nederlandse taalgebied. Teksten van de lezingen gehouden op het gelijknamig symposium, 29 en 30 oktober 2004 aan de Rijksuniversiteit Groningen. Groningen: Barkhuis Groningen. p. 56- 70.
Heilbron, J. (1995). ‘’Nederlandse vertalingen wereldwijd. Kleine landen en culturele mondialisering.’’ In: Heilbron, J., W. de Nooy, W. Tichelaar, Waarin een klein land.
Nederlandse cultuur in internationaal verband. Amsterdam: Prometheus.
Heilbron, J. (1999). ‘’Towards a sociology of Translation. Book Translations as a Cultural World-System. ‘’ In: European Journal of Social Theory, (2) 4, p. 429-444.
Kalmteg, L. (2007, 19 juli). Nytt centrum för översättningsstöd. Svenska Dagbladet. Geraadpleegd van https://www.svd.se/nytt-centrum-for-oversattningsstod
Leerssen, J. (1997). ‘’De identiteit van de Nederlandse literatuur’’. In: Neerlandica Extra
Muros’, jaargang 1997, p. 1-7.
Lindqvist, Y. (2012). ‘’Det globala översättningsfältet och den svenska
översättningsmarknaden: Förutsättningar för litterära periferiers möte.’’ In: Läsarnas marknad, marknadens läsare: En forskningsantologi utarbetad för litteraturutredningen. (ed. U. Carlsson & J. Johannisson). Göteborg: Nordicom Göteborgs universitet, p. 197- 209.
Söderling, F. (2007, 17 juli). Centrum ska stödja översättningar. Dagens Nyheter.
Geraadpleegd van https://www.dn.se/arkiv/kultur/centrum-ska-stodja-oversattningar/
Vaessens, T. (2005, 11 november). Literatuurgeschiedschrijving (De Groene
Amsterdammer). Geraadpleegd van
Vanderauwera, R. (1985). ‘’The response to translated literature: a sad example’’. In: Hermans, T. The manipulation of literature. London: 198-214.
Velzen, J. van (2016, 20 oktober). Nederlandse literatuur bestaat niet (Trouw).
Geraadpleegd van https://www.trouw.nl/cultuur/nederlandse-literatuur-bestaat-niet- ~ae1b0497/
Vries, M. de (2006). ‘’Te Nederlands? Over non-vertalingen, beeldvorming en nationale identiteit’’. In: Object: Nederlandse literatuur in het buitenland. Methode: onbekend.
Vormen van onderzoek naar de receptie van literatuur uit het Nederlandse taalgebied. Teksten van de lezingen gehouden op het gelijknamig symposium, 29 en 30 oktober 2004 aan de Rijksuniversiteit Groningen. Groningen: Barkhuis Groningen. p. 151-169.
Wikén Bonde, I. (1995). ‘’Hella Haasse in Zweden. Receptie haar werk in Zweedse vertaling’’. In: Qolloquium Neerlandicum, jaargang 1994 nr 12, p. 165-175.
Wikén Bonde, I. (1997). Was hat us dieser Gast wohl zu erzählen? Oder Die Jagd nach dem Nobelpreis. Zur Rezeption niederländischer Literatur in Schweden (dissertatie).
Stockholm: Almqvist & Wiksell International.
Wikén Bonde, I. (1998). ‘’Vertalingen in het Zweeds van Nederlandstalige literatuur’’. In:
Qolloquium Neerlandicum, jaargang 1998 nr 10, p. 109-114.
Wikén Bonde, I. (1997). ‘’Nederlandse cultuur en literatuur in noord-Europa’’. In:
Neerlandica Extra Muros, jaargang 1997, p. 31-39.
Wikén Bonde, I. (2006). ‘’Van het ene polysysteem naar het andere. De receptie van de Vijftigers in het Zweedse literaire veld’’. In: Object: Nederlandse literatuur in het
buitenland. Methode: onbekend. Vormen van onderzoek naar de receptie van literatuur uit het Nederlandse taalgebied. Teksten van de lezingen gehouden op het gelijknamig
symposium, 29 en 30 oktober 2004 aan de Rijksuniversiteit Groningen. Groningen:
Barkhuis Groningen. p. 125-150.
Wikén Bonde, I. (2009). ‘’Netwerken, velden en systemen’’. In: Internationale
Neerlandistiek, jaargang 2009, p. 95.
Wikén Bonde, I. (2009). ‘’Het Zweedse avontuur van Maarten ‘t Hart’’. In: De Gids, jaargang 172, p. 845-852.
8.2 Rapporten
‘’Läsandets kultur - slutbetänkande av Litteraturutredningen’’, SOU 2012:65, onderzoeksrapport in opdracht van de Zweedse overheid, gepubliceerd in 2012. ‘’Förslag till former för ett internationellt utbytesprogram för litterära
upphovspersoner’’, 2013/8660, onderzoeksrapport in opdracht van Konstnärsnämden, gepubliceerd op 22-02-2015.
CEATL. (2008). Comparative income of literary translators in Europe. Geraadpleegd van https://www.ceatl.eu/docs/surveyuk.pdf
Europese commissie. (2018) Oproep tot het indienen van voorstellen EACEA 13/2018: Steun voor projecten voor literaire vertaling [Oproep]. Geraadpleegd via
https://eacea.ec.europa.eu/sites/eacea-site/files/2018_lit_call_notice_en_nl.pdf
Nederlands Letterenfonds. (2016) Beleidsplan 2017-2020 [Beleidsplan]. Geraadpleegd via http://www.letterenfonds.nl/images/issue_download/Beleidsplan-Nederlands- Letterenfonds-2017-2020.pdf
8.3 Websites
Vertalingendatabase, geraadpleegd op 6 juli 2018 van http://www.letterenfonds.nl/vertalingendb/zoek.php Website Cultuurfonds, geraadpleegd op 7 juni 2018 van
https://www.cultuurfonds.nl/informatie/onderscheiding-prijzen-en-stipendia
Website Europese Commissie, geraadpleegd op 7 juni 2018 van
https://eacea.ec.europa.eu/homepage_en
Website European Union Prize for Literature, geraadpleegd op 7 juni 2018 van
http://www.euprizeliterature.eu
Website Filter, geraadpleegd op 7 juni 2018 via http://www.tijdschrift-filter.nl/filter- vertaalprijs.aspx )
Website Nederlands Fonds voor de Letteren, geraadpleegd op 7 juni 2018 van
http://www.letterenfonds.nl
Website Vertalershuis Amsterdam, geraadpleegd op 7 juni 2018 van
http://www.vertalershuis.nl
Website televisieprogramma Babel, geraadpleegd op 17 oktober 2017 van
https://www.svt.se/babel/bocker-i-babel/
Website Universiteit van Göteborg, geraadpleegd op 15 juli 2018 van https://sprak.gu.se/utbildning/program/oversattarprogrammet Website Universiteit van Stockholm, geraadpleegd op 15 juli 2018 van
https://www.tolk.su.se/utbildning/våra-utbildningar/grundnivå/kandidatprogram-i- språk-och-översättning-180-hp-startar-ht-18-1.57835
Website Universiteit van Växjö, geraadpleegd op 15 juli 2018 van
https://lnu.se/program/fackoversattning-i-engelska-franska-spanska-eller-tyska- magisterprogram/engelska-svenska-distans-deltid-ht/
Website Universiteit van Lund, geraadpleegd op 15 juli 2018 van http://www.sol.lu.se/utbildning/utbildningsutbud/oversattning/ Website Författarförbundet, geraadpleegd op 15 juli 2018 van
http://www.forfattarforbundet.se
Website Sveriges Författarfond , geraadpleegd op 15 juli van http://svff.se
Website Kulturhuset/Stadsteatern, geraadpleegd op 15 juli van
http://kulturhusetstadsteatern.se/Litteratur/Internationell-forfattarscens- litteraturpris/
Website Översättarsektionen, geraadpleegd op 15 juli 2018 van
http://oversattarsektionen.se
Website De Nios, geraadpleegd op 15 juli 2018 van http://www.samfundetdenio.se
Website Svenska Akademien, geraadpleegd op 15 juli 2018 van