Hoofdstuk 4: Spanje en Podemos
4.3 De Populistische retoriek van Podemos
Zoals gezegd zijn de oprichters van Podemos allemaal verbonden aan hetzelfde wetenschappelijk centrum. Het Centro de Estudios Politicos y Sociales (CEPS), gelegen in Valencia, heeft als doel om middels wetenschappelijk en cultureel onderzoek eenheid te creëren tussen (inter)nationale linkse bewegingen.188 De ideeën die Iglesias en zijn collega’s hebben verworven tijdens hun onderzoek voor dit centrum en de theorieën die ze hierin bestuurden hebben een grote rol gespeeld in de totstandkoming van Podemos. In hun onderzoek bestuurden ze het belang van discours in het benoemen van conflicten binnen de maatschappij. Naar het model van Laclau leerden ze hoe een verandering van het politieke discours in Spanje een verandering van de
184 Bécquer Seguín, ‘Populism and other Epithets’, 11 september 2014, geraadpleegd op 5 mei 2015, van http://www.dissentmagazine.org/blog/populism-epithet-podemos-spain-pundits.
185 José M. Pavia, Anselm Bodoque, Joaquín Martín, ‘Podemos, a hurricane in the Spanish crisis of trust. Analysis and characterization’, 4 maart 2015, geraadpleegd op 10 mei 2015, van
http://www.uv.es/aplicada/SeminariosDepartamento/Documento_04-03-2015.pdf.
186 Bécquer Seguín, ‘The Syriza of Spain’, Jacobinmag, 19 december 2014, geraadpleegd op 3 mei 2015, van https://www.jacobinmag.com/2014/07/the-syriza-of-spain/.
187 José M. Pavia, Anselm Bodoque, Joaquín Martín, ‘Podemos, a hurricane in the Spanish crisis of trust. Analysis and characterization’, 4 maart 2015, geraadpleegd op 10 mei 2015, van
http://www.uv.es/aplicada/SeminariosDepartamento/Documento_04-03-2015.pdf.
188 X. Aguar,’ Podemos vuelve a sus origenes y confiará a la Fundación CEPS su estructura valenciana’, 3 december 2014, geraadpleegd op 7 mei 2015, van http://www.valenciaplaza.com/ver/144704/podemos- ceps-comunitat-valenciana.html.
perceptie van realiteit tot stand zou brengen, waardoor alternatieven voor de toekomst konden worden gevonden.189 Om ideeën op te doen voor strategieën, om het door de twee traditionele partijen beheerste politieke discours in Spanje te veranderen, hebben de Podemos oprichters tijdens hun werk voor het CEPS in de afgelopen jaren intensief samengewerkt met Zuid- Amerikaanse leiders en politieke krachten.190 Het CEPS heeft in de afgelopen jaren nauwe banden gecreëerd met onder andere de Venezolaanse overheid, waar de institutie een officiële extensie werd van het overheidsnetwerk van Hugo Chavez. 191 Drie van de meest prominente Podemos leden hebben in het bestuur gezeten van het CEPS, namelijk Iglesias en zijn
rechterhanden Luis Alegre en Iñigo Errejon.192 De invloeden van het CEPS op Zuid-Amerikaanse politieke bewegingen en vice versa zijn in de afgelopen jaren steeds uitdrukkelijker geworden. Zo heeft Errejon via de CEPS in Bolivia onder andere als adviseur opgetreden in de electorale campagne van Morales in 2009193 en heeft Juan Carlos Monedero, een andere Podemos oprichter, gewerkt als politieke consultant voor het Bolivariaanse blok van Venezuela, Ecuador, Bolivia en Nicaragua.194 Volgens het Spaanse Ministerie van Cultuur heeft het CEPS sinds 2002 minstens 3,7 miljoen euro ontvangen van de Venezolaanse overheid, voor haar bijdrage in de stimulatie van maatschappelijk bewustzijn omtrent de Bolivariaanse revolutie.195
Binnen de retoriek van Podemos en de manier waarop de partij deze heeft ontwikkeld is de hand van Laclau overduidelijk aanwezig. Zoals beschreven in hoofdstuk één, stelde Laclau dat het van groot belang was voor progressieve intellectuelen om het belang van discours te leren kennen, om zo een eigen strategie te formuleren waarmee de hegemonie van het
rechtsconservatisme kon worden bestreden. Podemos lijkt dit advies ter harte te hebben genomen. De partij heeft een nieuw discours weten te creëren in Spanje, waardoor de hegemonie van de twee traditionele partijen voor het eerst op de proef wordt gesteld. Daarnaast heeft de partij een strategie bedacht waarmee haar discours snel en effectief verspreid kan worden door Spanje,
189 José M. Pavia, Anselm Bodoque, Joaquín Martín, ‘Podemos, a hurricane in the Spanish crisis of trust. Analysis and characterization’, 4 maart 2015, geraadpleegd op 10 mei 2015, van
http://www.uv.es/aplicada/SeminariosDepartamento/Documento_04-03-2015.pdf. 190 Ibid.
191 Ibid. 192 Ibid.
193 X. Aguar, ‘Podemos vuelve a sus origenes y confiará a la Fundación CEPS su estructura valenciana’,
Valencia Plaza 3 december 2014, geraadpleegd op 7 mei 2015, van
http://www.valenciaplaza.com/ver/144704/podemos-ceps-comunitat-valenciana.html.
194 James Badcock, ‘Podemos struggles to rebuff Venezuela link’, 2 maart 2015, geraadpleegd op 8 mei 2015, van http://www.telegraph.co.uk/news/worldnews/europe/spain/11444876/Podemos-struggles-to- rebuff-Venezuela-link.html.
195 José M. Pavia, Anselm Bodoque, Joaquín Martín, ‘Podemos, a hurricane in the Spanish crisis of trust. Analysis and characterization’, 4 maart 2015, geraadpleegd op 10 mei 2015, van
waardoor deze effectief de strijd aan kan gaan met de hegemonie van het huidige politieke discours. Een van de belangrijkste strategen binnen Podemos is de hiervoor besproken Errejon. Toen hij in 2011 zijn proefschrift over Boliviaans populisme schreef, was de theorie van Laclau de leidende draad binnen zijn onderzoek.196 In een obituarium over de in 2014 overleden Laclau schrijft Errejon dat de theorie van Laclau in Zuid-Amerika een enorme impact heeft gehad, maar dat het vooralsnog genegeerd is in Europa. Hij stelt dat het Zuid-Amerikaanse model van de uitbreiding van democratie en sociale inclusie in Europa zowel door de conservatieven als door veel links georiënteerde groepen wordt verworpen, vanwege het negatieve imago van het populisme in Europa.197 Errejon stelt dat Europa een tijd doormaakt waarin het oligarchische offensief opkomt, terwijl de verarming van ‘het volk’ toeneemt. Volgens hem is een Zuid- Amerikanisatie van de Zuid-Europese politiek nodig om de politieke ervaringen van Zuid- Amerika te incorporeren in het Europese politieke systeem. Hierin is volgens Errejon een begrip van het Zuid-Amerikaanse discours en hegemonie, geïnspireerd door de theorie van Laclau, van groot belang.198
Met de protesten van de indignados werd een platform gecreëerd waarmee Podemos zich als partij kon profileren. In het creëren van een nieuw discours was het voor Iglesias en zijn partij van belang om enerzijds alle sociale eisen vanuit de verschillende onderdrukte groepen en anderzijds alle vijanden (de politieke elite, het neoliberalisme) te binden onder één
gemeenschappelijke noemer. Het eerste succes hierin was het benoemen van de ‘vijand’: ‘La casta’ (de kaste).199 Door de expliciete benoeming van deze vijand, wist Podemos alle onderdrukte en protesterende groepen te binden als zijnde ‘het volk’. Na de creatie van deze antagonistische relatie, begon Podemos met de diffusie van een serie dichotomieën waarin deze reconstructie van de wereld werd bevestigd: ‘oude politiek versus nieuwe politiek’; land geregeerd door het volk versus land geregeerd door elites’; ‘sociale meerderheid versus
geprivilegieerde minderheid’; ‘democratie versus oligarchie’.200 In het verspreiden van dit nieuwe discours gebruikt Podemos discursieve technieken die rechtstreeks voortkomen uit de
Bolivariaanse revolutie. Zo spreekt Podemos net als Chávez tijdens zijn campagnes over het
196 Clement Petitjean, ‘Ernesto Laclau: Theorist of Hegemony’, 30 april 2014, geraadpleegd op 8 mei 2015, van http://www.versobooks.com/blogs/1578-ernesto-laclau-theorist-of-hegemony.
197 Ibid. 198 Ibid.
199 José M. Pavia, Anselm Bodoque, Joaquín Martín, ‘Podemos, a hurricane in the Spanish crisis of trust. Analysis and characterization’, 4 maart 2015, geraadpleegd op 10 mei 2015, van
http://www.uv.es/aplicada/SeminariosDepartamento/Documento_04-03-2015.pdf.
200 Santos Julia, ‘Gente será, mas gente empoderada’, 8 augustus 2014, geraadpleegd op 8 mei 2015, van http://cultura.elpais.com/cultura/2014/07/24/babelia/1406215148_985080.html.
omverwerpen van het systeem en het tot de grond brengen van de heersende elites.201 Een agressieve retoriek die, zoals in hoofdstuk twee is besproken, veel wordt toegepast door de Zuid- Amerikaanse politieke leiders. In de diffusie van haar discours maakt Podemos gebruik van moderne technieken, die de partij een tactische voorsprong hebben opgeleverd op de traditionele partijen. Zo maakt Podemos intensief gebruik van sociale media en innovatieve interactieve websites. Hierdoor is een vloeiende participatie van burgernetwerken mogelijk geworden, waardoor niet alleen het nieuwe discours al snel verspreid kon worden, maar ook de belangrijke cirkels snel kunnen communiceren en van elkaar kunnen leren. Het gebruik van media door Podemos beperkt zich echter niet tot alleen het internet. Door middel van een serie van overtuigende tv optredens van Iglesias, die zich bijvoorbeeld middels tv debatten met andere politieke leiders als overtuigend en charismatisch politicus heeft weten te profileren, heeft
Podemos zich al vroeg in haar bestaan weten te legitimeren als politieke partij die verder gaat dan alleen de protesten op straat.202 De mediagerichte strategieën van Podemos begonnen in 2010, toen de partij een eigen contra hegemoniaal televisieproject startte, genaamd La Tuerka (‘De Schroef’). Hiermee kreeg Iglesias de kans om via simpele taal de idealen van Podemos te verspreiden en een links discours te creëren dat verder reikte dan de protesten op de pleinen. De communicatieve strategieën die Iglesias via dit kleine televisiekanaal leerde, hielpen hem uiteindelijk in het verwerven van een celebrity status, waardoor hij toegang kreeg tot het grote publiek.203
De Zuid-Amerikaanse connecties van Podemos zijn gebaseerd op zorgvuldige opgebouwde relaties. Zo ging Iglesias al in 2005 op bezoek bij de MAS van Morales om de Boliviaanse presidentiele verkiezingen van dichtbij mee te maken en lessen te trekken uit de Boliviaanse ervaring. Iglesias wilde erachter komen hoe de MAS zo overtuigend de inheemse groepen en de arbeidersklasse van Bolivia had weten te mobiliseren. De toekomstig politicus was toen al vastbesloten om een naar Zuid-Amerikaans model geïnspireerde revolutie te ontketenen in Spanje tegen het neoliberalisme en het eurocentrisme.204 De lessen die Iglesias in Bolivia leerde, gecombineerd met de ervaringen van zijn collega’s die allen langdurig onderzoek hadden gedaan naar Zuid-Amerikaanse democratieën, zouden Podemos negen jaar later in de gelegenheid stellen
201 Manel Barriere, Andy Durgan and Sam Robson, ‘The challenge of Podemos’, 5 januari 2015, geraadpleegd op 4 mei 2015, van http://isj.org.uk/the-challenge-of-podemos/.
202 Bécquer Seguín en Sebastiaan Faber, ‘Can Podemos Win in Spain?’, 14 januari 2015, geraadpleegd op 6 mei 2015, van http://www.thenation.com/article/195129/can-podemos-win-spain.
203 César Rendueles & Jorge Sola, ‘Podemos and the Paradigm Swift’, 13 april 2015, voor het laatst geraadpleegd op 9 mei 2015, op https://www.jacobinmag.com/2015/04/podemos-spain-pablo-iglesias- european-left/.
204 Bécquer Seguín, ‘Podemos’ Latin American Roots’, 27 maart 2015, geraadpleegd op 8 mei 2015, van https://www.jacobinmag.com/2015/03/podemos-spain-iglesias-morales-chavez/.
de politieke hegemonie in Spanje te bestrijden. In Zuid-Amerika leerde Iglesias dat de concepten van nationale eenheid en nationale soevereiniteit een sleutelrol spelen in het hegemoniseren van het politieke discours.205 Met het vier decennialange dictatoriale regime in het achterhoofd hebben de twee grote partijen in Spanje altijd geprobeerd om afstand te houden van
nationalistische retoriek. Door het nationalisme exclusief te verbinden aan de arbeiders- en lagere klasse, heeft Podemos het begrip echter losgeweekt van haar fascistische ondertoon.206 Door het herinvoeren in Spanje van een nationalistische retoriek heeft Podemos in Spanje de nadruk weten te leggen op klassenstrijd in plaats van ideologische achtergrond. Volgens Podemos wordt het politieke spectrum in Spanje beheerst door de uit de constitutie van 1978 voortkomende bipartisaanse consensus, die nog altijd het Francoistische beleid van tijdens de dictatuur
doorvoeren.207 De corruptie van het oude bewind heeft volgens Podemos geleid tot de crisis en de enorme armoede in het land. De nationale soevereiniteit en democratie was volgens Podemos jarenlang door het politieke monopolie ‘gegijzeld’. Daarnaast wordt deze soevereiniteit door het neoliberale beleid vanuit de EU en de eisen van de trojka volgens de partij nog verder ingeperkt. Podemos profileert zichzelf als de vertegenwoordiging van de onvrede uit het heterogene volk, dat middels een nieuw politiek discours de nationale autonomie terug wil winnen.208