Politiek krachtenveld

Deze paragraaf zal ingaan op het politieke krachtenveld op zowel landelijk als gemeentelijk niveau. Aan de hand van deze analyse wordt getracht uitspraken te doen in hoeverre het politieke krachtenveld bijgedragen heeft aan het op de politieke agenda plaatsen van de noodzaak te komen tot een nieuwe stijl van gebiedsontwikkeling. Waardoor de mogelijkheid ontstaat dat zich een ‘window of opportunity’ vormt waarvan gebruik gemaakt kan worden.

5.4.2.1 Landelijk niveau

Van der Krabben (2013) geeft aan dat een nieuwe stijl van gebiedsontwikkeling vraagt om een transitie van de ene werkwijze naar een andere werkwijze. Echter is er vanuit de landelijke politiek nog onvoldoende aandacht voor het belang van een nieuwe stijl van gebiedsontwikkeling. Het gaat hierbij niet alleen om de nieuwe stijl van gebiedsontwikkeling. Van der Krabben (2013) geeft aan dat er onvoldoende aandacht geschonken wordt aan de waarschuwingen van het Economisch Instituut van de Bouw (EIB) op het gebied van het toekomstige woningtekort en de problematiek die ontstaat doordat de markt niet kan voorzien in de toenemende vraag naar woningen, doordat de expertise in de bouwsector tijdens de crisis fors is teruggelopen. Slappendel (2013) geeft aan dat de Rijksoverheid wel geleidelijk begint in te zien dat er behoefte is aan een nieuwe stijl van gebiedsontwikkeling, alleen nog niet weet op welke wijze dit vormgegeven moet worden. Van der Krabben (2013) voegt hieraan toe dat hiervoor bij de Rijksoverheid expertise vrij wordt gemaakt om proefprogramma’s op te zetten, om zodoende inzicht te krijgen in nieuwe vormen van gebiedsontwikkeling. De Zeeuw (2013) geeft aan dat de benadering die medio 2012 door het Ministerie van Infrastructuur en Milieu is aangedragen

“nogal vergezocht” is. Het voorstel voorziet in het creëren van ketenintegratie waarbij ‘stromen’

en ‘gebruik’ vroegtijdig worden gekoppeld aan de vastgoedproductie. Hiermee worden toekomstige eigenaren en eindgebruikers gestimuleerd om al in een vroegtijdig stadium te participeren in het planproces. De focus zal binnen deze benadering worden gelegd op het transformeren van bestaand vastgoed in plaats van het realiseren van nieuw vastgoed (Peek, 2012). De Zeeuw (2013) is van mening dat deze benadering enerzijds in 9 van de 10 projecten niet is toe te passen, omdat het een herontwikkeling betreft waarbij de benodigde nutsvoorzieningen reeds aanwezig zijn. En anderzijds levert deze nieuwe kijk op gebiedsontwikkeling volgens De Zeeuw (2013) niets extra’s op.

Specifiek voor het project Waalfront is Schimmel (2013) van mening dat de rol van de Rijksoverheid tweeledig is. Enerzijds schept de overheid door middel van planologische kaders gelegenheid om het gebied het Waalfront te herontwikkelen. Vanuit dit perspectief heeft de Rijksoverheid het project Waalfront aangewezen als een crisis- en herstelwetproject. “Daarmee

probeert men ook wel het probleem te dimmen” (De Zeeuw, persoonlijke communicatie, 9

december 2013). Hierbij moet worden opgemerkt dat voordat een wetswijziging wordt voorgesteld men er zeker van wil zijn dat de te introduceren wet in de praktijk ook de gewenste uitkomst biedt (Van der Krabben, persoonlijke communicatie, 22 oktober 2013). Diverse studies en experimenten zijn hiervoor nodig, omdat “er geen toverformule is van hoe je van de ene stijl

naar de andere gaat”. Dit is te verklaren doordat gebiedsontwikkeling gepaard gaat met diverse

onzekerheden. Hierdoor is het ministerie terughoudend met nieuwe voorstellen op het gebied van ruimtelijke ordening. Dit is te verklaren doordat men bang is om een “flater te slaan in de

tweede Kamer”, en hiermee het proces verder te vertragen (Van der Krabben, persoonlijke

Anderzijds is het project Waalfront vanwege haar goede landschappelijke ingreep van bovenstads belang en is derhalve door de provincie aangewezen als sleutelproject (Schimmel, persoonlijke communicatie, 24 oktober 2013). Vanwege de status van dit project heeft de Rijksoverheid en de provincie een subsidie van 100 miljoen euro beschikbaar gesteld aan gemeente Nijmegen, om de herontwikkeling van het gebied alsnog mogelijk te maken (Vergunst, persoonlijke communicatie, 15 november 2013). De subsidie draagt in dit kader bij aan het kostendekkend maken van bepaalde kostenposten en/of het wegnemen van bepaalde risico’s en maakt hiermee de exploitatie van het gebied gemakkelijker. Ondanks subsidiering, nieuwe wetgeving en voorgestelde nieuwe beleidsalternatieven is Slappendel (2013) van mening dat de Rijksoverheid weliswaar geleidelijk begint in te zien dat er een probleem is, maar nog niet goed weet hoe hier dan vorm en inhoud aan gegeven moet worden. Slappendel (2013) voegt hieraan toe dat je het probleem pas echt goed kunt aanpakken wanneer je de ideeën ook echt in de daden omzet. “Het

is het verhaal van hoe eet je een olifant… hapje voor hapje en aan het eind is die op” (Slappendel,

persoonlijke communicatie, 23 oktober 2013).

5.4.2.2 Gemeentelijk niveau

Slappendel (2013) is van mening dat de gemeentelijke organisatie in het Waalfront zich daadwerkelijk inzet voor een nieuwe vorm van gebiedsontwikkeling. Schimmel (2013) voegt hieraan toe dat het succesvol implementeren van een nieuwe stijl van gebiedsontwikkeling niet direct afhangt van subsidies die door de hogere overheden worden verstrekt, maar sterk afhangt van de “guts” en de betrokkenheid van het bestuur, dat bereid is “om af te wijken van de

gebaande paden”. Schimmel (2013) vult dit aan met de opmerking dat de bereidheid om af te

wijken van de gebaande paden afhangt van het feit of een bestuurder bereid is om met het gebied iets goeds te doen voor de stad. De eerder genoemde stelling van Kingdon, dat een bestuurswisseling van invloed kan zijn op de politieke agenda, werd bewaarheid doordat in 2006 een nieuw college van B&W aan het bewind kwam. De nieuwe wethouder Kunst heeft op een gegeven moment gezegd: “op deze manier kunnen we niet door”. Sindsdien is er voortdurend gekeken naar de wijze waarop er “vorm gegeven kan worden aan een nieuwe stijl van

gebiedsontwikkeling” (Schimmel, persoonlijke communicatie, 24 oktober 2013). Kunst (2013)

stelt, als verantwoordelijk wethouder, dat de herontwikkeling waarschijnlijk langer zal duren dan men in eerste instantie voor ogen had, “maar wat is nou twintig à dertig jaar in de geschiedenis

van de oudste stad van Nederland. Over twintig jaar weet niemand meer iets over de ellende die we hebben gehad in dit gebied”. Ook bepaalt het risicoprofiel van de gemeente in grote mate de

bereidheid om af te wijken van de gebaande paden. Schimmel (2013) is van mening dat gemeenten in een Publieke Private Samenwerking (PPS), en daarmee een financieel belang hebben bij een gebiedsontwikkeling, eerder geneigd zijn om af te wijken “van een koers die zij al

jaren hebben gevolgd en daarbij elke dag actief te kijken naar een innovatieve stijl van gebiedsontwikkeling”. Kunst (2013) bevestigt dat een samenwerking waarbij zowel de gemeente

Nijmegen als Bouwfonds Ontwikkeling ieder voor 50% verantwoordelijk zijn voor de grondexploitatie, en de financiering ervan, er toe bijdraagt dat men zich blijft inzetten om de herontwikkeling van het Waalfront weer aan de gang te brengen en te houden. De gemeenteraad heeft daarom besloten de focus te richten op een tweetal projecten, namelijk het Waalfront en het project Waalsprong. Kleinschalige ontwikkelingen worden hierbij enkel nog incidenteel opgepakt (Schimmel, persoonlijke communicatie, 24 oktober 2013). Andersom geredeneerd zal een gemeente minder geneigd zijn om te zoeken naar een nieuwe stijl van gebiedsontwikkeling

wanneer er sprake zou zijn van een bestuurder die geen betrokkenheid toont, omdat hij het project overgedragen heeft gekregen van zijn voorganger en “het project eigenlijk maar niets vind

en denkt van laat ik mijn bureau maar schoon houden”. Ook zal een gemeente minder snel zoeken

naar beleidsalternatieven als de herontwikkeling van het Waalfront een private aangelegenheid zou zijn en gemeente Nijmegen hierbij geen financieel belang zou hebben (Schimmel, persoonlijke communicatie, 24 oktober 2013).

Van der Krabben (2013) voegt hieraan toe dat men op lokaal niveau bij de transfer naar een nieuwe stijl van gebiedsontwikkeling ook te maken heeft met een onzekere uitkomst, want “alle

voorstellen om het op een andere manier te doen, zijn voorstellen met een onzekere uitkomst. Dat maakt de transitie extra lastig”. Het is vanuit dit kader essentieel dat er op bestuurlijk niveau

gemotiveerde en betrokken aansturing plaatsvindt rondom het gebiedsontwikkelingsproces. Het is hierbij van belang dat bestuurders transparant een afweging maken aangaande de extra afwegingsmogelijkheden op het gebied van globaliteit en flexibiliteit in plannen (Zeeuw, F. de, en J. Feijtel, 2013). Onderstaand wordt een vergelijking gemaakt met de transfer rondom stedelijke gebiedsontwikkeling en de transfer die is ingezet omtrent grootschalige infrastructurele projecten. Op basis van deze vergelijking kan worden opgemaakt waarom de transfer naar een nieuwe stijl van gebiedsontwikkeling relatief moeizaam verloopt, in vergelijking met de transfer tot grootschalige infrastructurele projecten.

De wijze waarop grootschalige infrastructurele projecten benaderd worden, is in de afgelopen periode flink veranderd. Van der Krabben (2013) is van mening dat infrastructuurontwikkeling een heel duidelijk en helder traject is, omdat vooraf reeds helder is welke stappen er doorlopen moeten worden. Echter het grote verschil met de transfer van gebiedsontwikkeling is dat de transfer die is ingezet bij infrastructurele projecten relatief zeker was, omdat de Rijksoverheid voorafgaand aan het project reeds voldoende financiële middelen reserveerde om het project te kunnen realiseren. Infrastructurele projecten worden in dit kader door de Rijksoverheid duidelijk gezien als een taak van de overheid, mede omdat er geen opbrengsten tegenover staan (De Zeeuw, persoonlijke communicatie, 9 december 2013). Het veranderingsproces bij infrastructurele projecten ging er in die zin om, “om zo zorgvuldig mogelijk om te gaan met het

beschikbaar gestelde budget”, waarbij men tracht de overlast voor de burger zo beperkt mogelijk

te houden. De onzekerheid bij infrastructurele projecten is aanzienlijk kleiner, omdat vooraf het benodigde budget al beschikbaar wordt gesteld, terwijl bij gebiedsontwikkeling de financiering gedurende van het project relatief onzeker blijft (Van der Krabben, persoonlijke communicatie, 22 oktober 2013).