Park Beerschoten

Van de aanleg van het park Beerschoten is in de 18e _{eeuw is niet zoveel bekend. Wel wordt er al}

over een buitenplaats gesproken. Omstreeks 1820 is het park omgevormd naar een landschappelijke stijl. De eerste kaart die ons daar meer over verteld is het kadastrale minuutplan door J.Vesters, De Hoole Bildt, Sectie B, verkend in 1823. (zie bijlage V). Op deze kaart zien wij dat de directe omgeving van het huis (no. 45) al een landschappelijk karakter draagt; enkele grillige waterpartijen (no.’s 42 en 58), een paar onregelmatig gevormde weilanden (no.’s 54, 48, 57, 44 en 75) en wellicht enkele boomgroepen zijn hiervan de elementen. Verder van het huis Beerschoten is het karakter meer formeel; we zien een groot aantal lanen, enkele rotondes en zelfs een sterrenbos

Afstudeer scriptie f Dennis Elbersen Oranjerie van Beerschoten Jitse de Hoogh

(no.’s 34-39) wat op een 17e _{eeuwse aanleg duit. De familie Steengracht heeft door de tijd heen het}

landgoed steeds vergroot. Rond 1845 schijnt het deel in de Bilt +- 150 ha. en het deel in de gemeente Zeist +- 718 ha. groot geweest te zijn. Rond deze tijd moet het park opnieuw zijn ingedeeld, nu met wat meer visie. De verschillende waterpartijen werden met elkaar verbonden tot een lange, slingerende beek, die zich tussen enkele heuvels door kronkelde. Hierdoor veranderde ook het weiland ten noorden van het huis van vorm (no. 44) terwijl een deel van de formele laan (no. 30) afgeschermd werd. De waterpartij no. 58 kreeg hierbij een andere draai. Deze wijzigingen hebben wellicht in het jaar 1850 plaats gevonden ook het jaar van de vergroting van de oranjerie en de bouw van een nieuwe ijskelder, die ten noordoost van het huis nog te zien is. In

1830 was er al een kleine oranjerie, waaronder een ijskelder aanwezig moet zijn geweest. 15

Het park achter het huis zal in de 17e _{eeuw in barok stijl zijn aangebracht en omstreeks 1820 zijn}

verlandschappelijkt. Door wie is niet bekend. Omstreeks 1850 is het park voor een 2e _maal

verlandschappelijkt. Ditmaal waarschijnlijk door J.D. Zocher jr. in een hoog Engelse landschapsstijl. Bij de wijzigingen in het park zijn nog wel enkele delen uit de baroktijd gespaard gebleven. Zo bestaat de rechte structuur van lanen en het sterrenbos nog steeds. Wel is er in het midden van het sterrenbos waar de lanen bijeen komen een heuvel opgericht, en zijn er aan de bosrand stukken aangeplant zodat het een golvend karakter krijgt. Zo is ook het paraplulaantje nog in takt. Hier konden de dames wandelen zonder dat ze in de zon kwamen, want als je in die tijd bruin was dan hoorde je tot het werkvolk dus zeker niet tot de rijken. In het noordwestelijke deel van het bos wordt afgewisseld door open gebieden, waarvan een deel intussen zodanig is verruigd, dat er allerlei plantensoorten van de schrale grond zijn terug gekomen. Ook vinden we aan de noordoostkant van het bos een diepe kuil, dit was vroeger een visvijver, gevuld door de hoge grondwaterstand. Daar hield men de vis (voor consumptie) vers. Toen dit niet meer nodig was omdat het eten vers aangeleverd werd, werden er goudkarpers in gedaan voor de sier vandaar de naam Goudvissenkom. Echter is deze vijver later droog gevallen. De grond die uit de goudvissenkom kwam, werd gebruikt om een heuvel te maken (de trappenberg) dit gebeurde rond 1850. Voorbij de goudvissenkom werd een gedeelte van het bos

voor productie van hout gebruikt.16

Afbeelding 3-9

Schildering van het huidige park van Beerschoten in vogelvlucht, aquarel door I. van der Burg, (1999) Waarin:

1. Woonhuis 2. Trappenberg 3. Goudvissenkom 4. Paraplulaantje

Afstudeer scriptie f Dennis Elbersen Oranjerie van Beerschoten Jitse de Hoogh

3.2.3 Woonhuis

Het symmetrisch ingedeelde landhuis bestaat uit een hoog vierkanten middendeel en twee lagere zijvleugels. Het huis heeft een souterrain en drie bouwlagen. De zijvleugels zijn apart overkapt met afgeplatte schilddaken en lopen door tot tegen het middendeel. De hoofdingang van Beerschoten zit in de noordoostgevel van het middendeel. Een brede trap leidt naar een ingangsportiek van vier Toscaanse zuilen waarop het balkon van de verdieping rust. Aan weerszijden van de ingangsportiek bevindt zich een rondboogvenster. Op de verdieping is een grote vensterpartij geplaatst. Links en rechts van deze partij is een venster met omlijsting en fronton aangebracht. Boven de rondomlopende kroonlijst van het middendeel staat een balustrade die door enkele dakkapellen en hoekpijlers onderbroken word. De noordoostgevels van de twee zijvleugels zijn identiek. Boven de band van rustiek, waarin kelderlichten zijn geplaatst, zijn op de zijvleugels twee vensters aangebracht met klassieke omlijsting. De omlijsting bestaat uit pilasters, kroonlijst met mozaïekwerk en een balustrade. De zijvleugels zijn in de mezzanino voorzien van bolkozijnen. De mezzanino is als onderdeel van de kroonlijst verfraaid met mozaïekwerk. De overige gevels van de zijvleugels hebben een identieke indeling. Aan de noodwestgevel is echter ter hoogte van het souterrain een vijfzijdige uitbouw toegevoegd. Op de uitbouw zit een balkon dat wordt overdekt door een zinken koepeldak en rust op ranke gietijzeren kolommen. De zuidwestgevel van het middendeel is zowel op de verdieping als op de zijvleugels over de gehele breedte voorzien van kolommen. Op de hoeken van elk bouwdeel bevinden zich gepleisterde hoekblokken of pilasters. In het interieur zijn nog enkele interessante onderdelen bewaard gebleven. Zo is in de hal nog steeds een neorenaissancistische schouw aanwezig en zijn de plafonds in enkele vertrekken nog met decoratief stucwerk versierd.

Afstudeer scriptie f Dennis Elbersen Oranjerie van Beerschoten Jitse de Hoogh

3.2.4 IJskelder

Op het landgoed dicht bij de oranjerie is ook nog een ijskelder aanwezig. Deze werd vroeger gebruikt als opslag voor ijs dat uit de vijver werd gehaald. Met dit ijs werd dan de “ijskast” van het huis gevuld zodat er een soort van koelkast ontstond. In de ijskelder werd het ijs opgestapeld tussen de verschillende lagen riet. Zo kon er tot en met september ijs uit de ijskelder worden gehaald. De ijskelder is in 1853 gebouwd en is nog steeds aanwezig maar moet nodig

worden hersteld (zie afb. 3-10.).17

Afbeelding 3-11 De ijskelder (1967,afb. Historische kring d’Oude School

3.2.5 Koetshuis

Het koetshuis is rond 1825 gebouwd. Het gepleisterde pand bestaat uit een bouwlaag op een rechthoekige plattegrond en heeft een mansardeschilddak. De oostelijke voorgevel, die thans als achtergevel functioneert, heeft een symmetrische indeling met een hoger opgetrokken middengedeelte dat twee dubbele moderne “koetsdeuren” heeft, daarboven zit een smal hoog venster met ruitvormige roedenverdeling. In 1920 wordt er een metaalwarenfabriek gevestigd in het voormalige koetshuis. In 1976 wordt de metaalfabriek overgeplaatst naar Hilversum. De overige gebouwen van de fabriek zijn toen afgebroken. In 1978 koopt het Utrechts Landschap het voormalige koetshuis en restaureert het geheel, het wordt dan in 1982 officieel geopend als

informatief- en educatiecentrum (zie afb. 3-12). 18

Afbeelding 3-12 Voorzijde koetshuis (tegenwoordig achterzijde) met daarvoor de beeldentuin van Jits Bakker (augustus 2003. afb. eigen coll.)

Afstudeer scriptie f Dennis Elbersen Oranjerie van Beerschoten Jitse de Hoogh