Overheidsprogramma ter stimulering van de Chileense landbouw

In 2000 kondigde het ministerie van Landbouw in Chili beleidsmaatregelen aan ter stimulering van de biologische sector. De beleidsmaatregelen zijn tot stand gekomen middels overleg tussen vertegenwoordigers van de publieke en private sector en wetenschappers van binnenlandse universiteiten. In deze paragraaf worden de maatregelen uit het Chileense stimuleringsprogramma geanalyseerd in hoeverre zij invloed hebben gehad op de positie van binnenlandse naar de Europese Unie exporterende telers in het biologische productienetwerk.

166 García Martínez e.a. (2005): 11.

„Overheidsbeleid voor de Chileense landbouw. Periode 2000-2010‟

Het Chileense ministerie van Landbouw publiceerde in juni 2000 het beleidsdocument „Overheidsbeleid voor de Chileense landbouw. Periode 2000-2010‟ („Una Política de

Estado para la Agricultura Chilena. Período 2000-2010’).¹⁶⁸ Het document bestaat uit een grondige analyse van de toekomstscenario‟s voor de agrarische sector en kondigt beleidsmaatregelen aan om de private en publieke sector te ondersteunen voor de tijdsduur van tien jaar.¹⁶⁹ Enkele belangrijke aspecten uit het document zijn de uitvoering van programma‟s van goede landbouwpraktijken (Good Agricultural Policies – GAP), modernisering van de risico-inventarisatie van voedingsmiddelen (Hazard Analysis and

Critical Control Points – HACCP), regelgeving voor het gebruik van genetisch

gemodificeerde organismen (GGO‟s), verbetering van het nationale beleid voor het gebruik van pesticiden, een nationaal programma voor de controle op residuen en de versterking van de traceerbaarheid van landbouwproducten.¹⁷⁰

Naast bovenstaande maatregelen, welke meer van algemene aard zijn teneinde de agrarische sector in zijn geheel te ontwikkelen, introduceerde het Chileense ministerie van Landbouw ook maatregelen om het concurrentievermogen van de Chileense landbouw te vergroten en zowel binnen- als buitenlandse afzetmarkten te ontwikkelen.¹⁷¹ Zo bestaat het programma uit een gecoördineerd actieplan tussen de Stichting voor Agrarische Innovatie (Fundación para la Innovación Agraria; FIA), en het Instituut voor Landbouwkundig Onderzoek (Instituto de Investigaciones Agropecuarias; INIA), en de oprichting van een Comité voor Agrarische Innovatie (Consejo para la Innovación Agraria) waarin zowel publieke instellingen, universiteiten, particuliere onderzoeksinstituten en bedrijven zijn vertegenwoordigd. Het comité adviseert de Chileense minister van Landbouw op het gebied van agrarische innovatie en doet voorstellen voor het vaststellen van wetgeving en maatregelen ter bevordering van de ontwikkeling en overdracht van wetenschappelijke en

168

Ministerio de Agricultura de Chile (2000), „Una política de estado para la agricultura chilena: Período 2000-2010‟, http://www.rlc.fao.org/es/agricultura/bpa/pubs/80.pdf (Geraadpleegd op 13 september 2011): 9. 169 Oficina de Estudios y Políticas Agrarias (2001), „Informe mensual de la política agraria‟,

http://www.odepa.gob.cl/servlet/articulos.ServletMostrarDetalle;jsessionid=6D2A4FAB149A56E6DAE8AE94 5D70F704?idcla=1&idcat=1&idclase=99&idn=205&volver=1 (Geraadpleegd op 13 september 2011).

170 Parra (2008): 45.

technologische kennis.¹⁷² Binnen het comité heeft het ministerie van Landbouw een commissie gevormd voor die zich speciaal richt op het coördineren van maatregelen ter ontwikkeling van de biologische landbouw (Comisión Nacional de Agricultura Orgánica; CNAO). Deze commissie, bestaande uit publieke en private actoren actief in de biologische sector, dient voornamelijk als een overlegorgaan en coördineert de maatregelen ter stimulering van de biologische landbouw die onder het overheidsprogramma worden uitgevoerd. De maatregelen uit het onderstaand overzicht, opgesteld door agrarisch econoom Patricio Parra ¹⁷³, worden zodoende gecoördineerd door de CNAO maar uitgevoerd door andere publieke en/of private organisaties. ¹⁷⁴

Biologische regelgeving,

standaarden en certificatie

Het ministerie van Landbouw werkt samen met de particuliere sector, vertegenwoordigd door de brancheverenging Agrupación de Agricultura Orgánica de Chile A.G. (AAOCH), aan het invoeren van een biologische landbouwwet.¹⁷⁵ Handelsbevorderende

activiteiten

ProChile, een agentschap onder het Chileense ministerie van Buitenlandse Zaken, ondersteund sinds 2002 Chileense deelname op BioFach, de grootste vakbeurs op het gebied van biologische voedingsmiddelen in Europa.¹⁷⁶

Onderwijs Het Instituut voor de Ontwikkeling van de

Landbouw (Insituto de Desarrollo Agropecuario; INDAP) biedt technische ondersteuning aan

172 Minsterio de Agricultura de Chile (2000): 48-49.

173

Parra (2008): 43-38.

174 Hornkohl Venegas, M. (2010), Crea Comisión Nacional de Agricultura Orgánica, Minsterio de Agricultura de Chile (Santiago): 1-3.

175

Ministerio de Agricultura de Chile (2010), Sistema nacional de certificación de productos orgánicos

agrícolas, Ministerio de Agricultura de Chile (Santiago): 5-6.

176 Borregaard, N., G. Geisse, A. Dufey en J. Ladron de Guevara (2002), Green markets: Often a lost

kleinschalige biologische telers door middel van voorlichtingsevenementen.¹⁷⁷

Financiële ondersteuning De Chileense openbare ontwikkelingscorporatie (Corporación de Fomento de la Producción de Chile; CORFO) ondersteunt Chileense producenten op het gebied van financiën, innovatie, kwaliteit en productiviteit. Hoewel er geen specifieke steunmaatregelen gelden voor de biologische sector, kunnen biologische telers wel gebruik maken van de diensten van CORFO.¹⁷⁸

Tabel 3: Overzicht van biologisch landbouwbeleid en overheidsprogramma’s ¹⁷⁹

In de volgende paragraaf zullen bovenstaande beleidsmaatregelen van de Chileense overheid geanalyseerd worden in hoeverre zij de positie van de naar de Europese Unie exporterende biologische telers in Chili heeft beïnvloed.

Biologische regelgeving, standaarden en certificatie

Het Chileense ministerie van Landbouw heeft als onderdeel van overheidsprogramma een nationaal certificatiesysteem geïntroduceerd om de biologische productie voor zowel lokale consumptie als voor exportmarkten te reguleren. Het ministerie tracht middels een dergelijk certificatiesysteem het gebruik van alternatieve landbouwmethoden zowel te faciliteren als te stimuleren. Om dit te bewerkstelligen bevat het overheidsprogramma een reeks aan standaarden, certificatie-, accreditatie- en verificatieprocedures, en een systeem om de traceerbaarheid van producten te verhogen.¹⁸⁰ Het beleidsdocument heeft een belangrijke

177

Insituto de Desarrollo Agropecuario (2011a), „Programas de INDAP‟,

http://www.indap.gob.cl/Programasdeindap/Paginas/Bibliotecadecursos.aspx (Geraadpleegd op 20 september 2011).

178

Corporación de Fomento de la Producción de Chile (2011), „Líneas de apoyo‟,

http://www.corfo.cl/lineas_de_apoyo (Geraadpleegd op 20 september 2011).

179 Parra (2008): 45-46.

rol gespeeld als initiator van de ontwikkeling van biologische regelgeving en de oprichting van het nationale systeem voor verplichte certificatie van biologische producten.¹⁸¹

Het voornaamste doel van Chili om over te gaan op de introductie van het systeem was het stimuleren van Chileense telers om aan de biologische standaarden van de Europese Unie te voldoen. De opvatting van het ministerie van Landbouw was dat het aanpassen van het Chileense certificatiesysteem aan de meest strikte biologische regelgeving, met andere woorden de EU-standaarden, de adoptie van „best practices‟ zou stimuleren en de naleving van andere internationale standaarden uit alternatieve biologische afzetmarkten zou verzekeren.¹⁸²

Het Chileense biologisch certificatiesysteem (figuur 4) is ontwikkeld rondom drie actoren. Ten eerste de SAG (Servicio Agrícola y Ganadero de Chile) (I), een agentschap van het Chileense ministerie van Landbouw dat dienst doet als instantie ter accreditatie van lokale inspectie- en certificatieorganisaties. Het ministerie van Landbouw heeft via de SAG een juridisch raamwerk vastgesteld middels twee nationale standaarden (Norma Chilena; NCh), te weten NCh 2439 met standaarden voor de productie, verwerking, etikettering en marketing van biologische levensmiddelen, en NCh 2079 met algemene criteria voor de inspectie en certificatie van biologische landbouwmethoden, transport en opslag. Lokale inspectie- en certificatieorganisaties (II) zoals de PROA en CCO zien toe op de naleving van de bovenstaande standaarden en, indien het product bestemd is voor een buitenlandse markt, internationale standaarden. Ter voltooiing van het juridisch kader heeft het SAG een statuut (IV) opgesteld met specifieke regulering voor de erkenning van inspectie- en certificatieorganisaties.¹⁸³ Tot slot bestaat het schema uit het Nationale Instituut voor Standaardisatie (Instituto Nacional de Normalización; INN) dat de adoptie van Chileense standaarden door binnenlandse telers en de internationale erkenning van deze standaarden stimuleert (III).

181

Parra (2008): 45.

182 Garcia Martinez e.a. (2004): 9.

183 Yaksic, A. (2000), Factibilidad de fomento de la agricultura orgánica entre pequeños agricultores, Instituto de Desarrollo Agropecuario (Santiago): 56.

Figuur 4: Biologisch certificatiesysteem in Chili¹⁸⁴

Direct na de implementatie van bovenstaand schema in 2000 heeft Chili een verzoek ingediend bij de Europese Commissie om opgenomen te worden op de lijst van derde landen met een equivalent certificatiesysteem. Het Europese besluit over Chileense toetreding is echter uitgesteld omdat het Chileense certificatiesysteem nog niet voltooid was ten tijde van het indienen van het verzoek. De uitvoering van de wetgeving voor de certificatie van biologische producten in Chili was onvoltooid, of op zijn minst vertraagd, vanwege de beperkte binnenlandse vraag naar biologische producten en de sterke groei van de conventionele landbouwsector. De omschakeling van conventionele telers naar biologische landbouwmethoden en een snelle implementatie van het certificatiesysteem werden daardoor niet als absolute prioriteit gezien. Als een gevolg van bovenstaande, heeft de beperkte ontwikkeling van de biologische sector een negatieve invloed gehad op de toewijzing van financiële en personele middelen om het nationale certificatieysteem te verbeteren.¹⁸⁵

184

Afgeleid van Pons, J.C. en J. Malecot (2000), Análisis de las condiciones para la comercialización de

productos orgánicos chilenos en el mercado de la Unión Europea, Fundación Eurochile, ProChile en

Ministerio de Agricultura de Chile (Santiago): 10-17.

185 García Martínez e.a. (2004): 10.

SAG statuut (IV) Competente autoriteit van EU-lidstaat Internationale inspectie- en certificatieorganisaties EEG Verordening 2092/91 SAG (I) Ministerie van Landbouw Internationale accreditatie Standaard NCh 2439/ Standaard NCh 2089 Lokale inspectie- en certificatieorganisaties (II) Teler/ verwerker/ groot- en detailhandel INN (III)

Naast een vertraagde invoering, stelt Antonio Yaksic dat er een belangrijk verschil is in de uitvoering van het systeem in Chili vergeleken met de Europese Unie, de Verenigde Staten, Japan en Argentinië. Hij stelt dat vanwege het ontbreken van technische ondersteuning en financiële compensatie voor telers die zich in de overgangsperiode naar het biologisch teelt bevinden, er een barrière bestaat om daadwerkelijk de overstap te maken.¹⁸⁶ Het ontbreken van dergelijke instrumenten ter ondersteuningen van telers treft voornamelijk kleinschalige telers die niet de capaciteit en financiële middelen hebben om te investeren in de overstap naar biologische landbouwmethoden.

Daarnaast stelt Yaksic dat de definitie van een „biologisch product‟ welke wordt gehanteerd in de NCh 2439 te vrijblijvend is om als equivalent te worden beoordeeld aan de biologische standaarden van de Europese Unie. De belangrijkste meningsverschillen komen tot uiting in de middelen die zijn toegestaan in Chili (Annex A van standaard NCh 2439¹⁸⁷) maar op de lijst van verboden middelen in de Europese Unie staan (bijlage II.A van EU-verordening 2092/91¹⁸⁸). Bovendien hanteert Chili een maximaal percentage voor de aanwezigheid van niet-biologische middelen in een biologisch product van vijf procent, terwijl binnen de Europese regelgeving de niet-biologische middelen die toegestaan zijn binnen dit percentage beperkt zijn (bijlage VI van EU-verordening 2092/91).¹⁸⁹ Daarnaast maakt de standaard geen onderscheid tussen eenjarige planten en meerjarige planten. Voor eenjarige planten is een kortere overgangsperiode vereist waardoor telers sneller in aanmerking zouden kunnen komen voor certificatie. Tot slot zijn er geen voorwaarden opgesteld rondom de afbakening van biologische- en niet biologische percelen, en is er verwarring over het gebruik van synthetische hulpmiddelen indien biologische hulpmiddelen niet voorradig zijn.¹⁹⁰

Ook met betrekking tot NCh 2079 leidden enkele cruciale verschillen tot een negatieve beoordeling van equivalentie tussen de standaarden in Chili en de Europese Unie.

186 Yaksic (2000): 55.

187 Instituto Nacional de Normalización (2004), „Producción organica: Requisitos‟, Instituto Nacional de

Normalización (Santiago). 188

Europese Commissie (2006), „Council Regulation (EEC) No. 2092/91 of 24 June 1991 on organic production of agricultural products and indications referring thereto on agricultural products and foodstuffs‟,

Official Journal of the European Communities, L198: 43-55. 189

Pons, J.C. en J. Malecot (2000), Análisis de las condiciones para la comercialización de productos

orgánicos chilenos en el mercado de la Unión Europea, Fundación Eurochile, ProChile en Ministerio de

Agricultura de Chile (Santiago): 10-17.

Het INN noch de SAG voldoen aan de internationale erkenningcriteria van het International Accreditation Forum (IAF) of het European Accreditation System (EAS). Dit houdt in dat binnenlandse organisaties niet geaccrediteerd kunnen worden door de SAG om voor de export geteelde biologische producten te inspecteren en/of te certificeren.¹⁹¹ Het INN is internationaal wel erkend voor het accrediteren van ISO 61 (EN 45010) en ISO 14000, maar heeft geen toestemming voor het accrediteren van ISO 65 (EN 45011).¹⁹²

Vanwege het uitblijven van de toelating tot de lijst van derde landen heeft het Chileense ministerie van Landbouw in 2003 een biologische landbouwwet, Ley 20.090¹⁹³, ontwikkeld om het certificatiesysteem een sterker juridisch karakter te geven.¹⁹⁴ De nieuwe wet verplicht biologische telers om zich niet alleen aan de standaarden te houden van het land waarnaar het exporteert, maar ook conform de Chileense standaarden voor biologische levensmiddelen te produceren. Indien biologische telers de Chileense standaarden niet naleven lopen zij het risico op juridische sancties in de vorm van boetes en in het uiterste geval uitsluiting van certificatie.¹⁹⁵ De biologische landbouwwet is uiteindelijk in 2006 door het Chileense parlement goedgekeurd en per oktober 2007 inwerking getreden.¹⁹⁶

Ondanks de verbeteringen aan het certificatiesysteem is tot op heden Chili nog niet toegetreden tot de lijst van derde landen van de Europese Unie.¹⁹⁷ De SAG heeft namens Chili inmiddels echter wel een aantal internationale verdragen gesloten met niet-EU-landen (Taiwan en Zuid-Korea) en is in onderhandeling met Canada, de Verenigde Staten, Argentinië en Brazilië voor het autoriseren van binnenlandse inspectie- en certificatieorganisaties.¹⁹⁸ Voor de Europese markt blijft Chili echter aangewezen op het gebruik van buitenlandse inspectie- en certificatieorganisaties, waarvan er op dit moment

191 Yaksic (2000): 56.

192 Bañados e.a. (2001): 59.

193 Ministerio de Agricultura de Chile (2006), „Ley 20.089‟,

http://www.sag.cl/OpenDocs/asp/pagVerRegistro.asp?argRegistroId=680&argInstanciaId=54 (Geraadpleegd op 21 september 2011).

194 Asia-Pacific Economic Cooperation (2009), Report on APEC regional development of organic agriculture

in term of APEC food system and market access, ATCWG Focal Point of Viet Nam (Hanoi): 24. 195

Ministerio de Agricultura de Chile (2006).

196 Eguillor Recabarren, P. (2007), „Agricultura orgánica: Comenzó la implementación de la ley 20.089‟,

http://www.chilepotencialalimentaria.cl/content/view/92010/ODEPA-Dinamica-productiva-y-comercial-octubre-2007.html (Geraadpleegd op 21 september 2011).

197 Axmann, P. (2010), „Progress with the new EU import regime‟, European Organic Congress 2010: 6.

198 Servicio Agrícola y Ganadero (2010), Sistema nacional de certificación orgánica y el acceso a mercados, ProChile (Chillan): 14.

twaalf actief zijn in het land (zie tabel 3). Hierbij is op de eerste plaats niet zozeer de equivalentievoorwaarde een obstakel maar resulteren langdurige procedures voor de toelating tot de lijst van derde landen tot de huidige situatie waarin de Chileense biologische sector na een periode van tien jaar nog steeds is aangewezen op importvergunningen en buitenlandse inspectie- en certificatieorganisaties. ¹⁹⁹

Agreco R.F. Göderz Duitsland

Argencert Argentinië

BCS Öko-Garantie Duitsland

bio inspecta Zwitserland

Bio Latina Peru

CERES Duitsland

Control Union Certifications Nederland Farmers Verified Organic Verenigde Staten Institut für Marktökologie Zwitserland Oregon Tilth Certified Organic Verenigde Staten

OTCO Verenigde Staten

Soil Association Certification Verenigde Staten

Tabel 3: Inspectie- en certificatieorganisaties actief in het inspecteren van Chileense exporteurs onder artikel 11(6) van Verordening (EEG) 2092/91²⁰⁰

Exportbevordering

Het overheidsagentschap ProChili promoot, organiseert en coördineert de deelname van Chileense exporteurs aan diverse jaarlijks terugkerende activiteiten welke zijn uiteengezet in het Actieplan voor Internationale Promotie (Acciones de Promoción International). Het organiseren van handelsmissies naar buitenlandse markten en vakbeurzen staat hierin centraal. Deelnemende bedrijven worden door ProChili ondersteund in promotionele

199 Axmann (2010): 6.

200 Europese Commissie (2011), „List of inspection bodies operating in third countries, inspecting the exporters involved in imports from third countries according to article 11(6) of Council Regulation (EEC) N° 2092/91‟,

http://agricultura-ecologica.com/attachments/058_110124_ListaOrganismosControlTercerosPaises.pdf (Geraadpleegd op 21 september 2011).

faciliteiten zoals het regelen expositieruimtes op een vakbeurs, de ontwikkeling van promotiemateriaal, het aanbieden van vertalingdiensten en het coördineren van ontmoetingen met potentiële importeurs.²⁰¹

De biologische landbouw is door ProChili aangemerkt als één van de strategische exportsectoren van het land. ProChili organiseert voor bedrijven uit de biologische sector jaarlijks een handelsmissie naar de BioFach-vakbeurs in Neurenberg, Duitsland. In bijlage 1 is een overzicht toegevoegd van Chileense bedrijven die in de periode 2000-2010 deel hebben genomen aan deze handelsmissies. Het uiteindelijke doel van het bezoek aan de BioFach-vakbeurs is het verbeteren van de handelscontacten met Europese importeurs die onder artikel 11(6) in staat zijn een importvergunning aan te vragen.Het is echter moeilijk om te bepalen of de participatie van Chileense bedrijven aan de BioFach-vakbeurs, zoals onder andere de producent van biologische oliën en vetten T&W Novbeltec²⁰², ook daadwerkelijk heeft geleid tot een verhoging van het aantal afgegeven importvergunningen of een verhoging van de handelsomvang onder deze vergunningen. Omdat de Europese Unie geen details publiceert over de producent noch de aanvrager van een importvergunning²⁰³, kan niet worden gesteld dat de handelsmissies georganiseerd door ProChili hebben geleid tot een hoger aantal afgegeven importvergunningen.

Het positieve verband tussen handelsmissies en toegang tot markten wordt bovendien betwist door één van de weinige empirische onderzoeken op dit gebied. Econoom Roberto Alvarez concludeert naar aanleiding van zijn onderzoek naar de correlatie tussen het aantal handelsmissies van ProChili en de exportontwikkeling van het deelnemende midden- en kleinbedrijf, dat handelsmissies geen invloed hebben op de permanente export van een bedrijf. Het onderzoekt toont aan dat de handelspromotionele

201 ProChili (2011), „Actividades de ProChili‟, http://rc.prochili.gob.cl/actividades (Geraadpleegd op 25 september 2011).

202 ProChile (2003), „Alimentos orgánicos chilenos expanden a mercado europeo‟,

http://www.prochile.cl/noticias/noticia.php?sec=2607 (Geraadpleegd op 1 oktober 2011). 203

Europese Commissie (2010), „Import authorisations for products from third countries according to Art. 19 of Reg. (EC) No 1235/2008 laying down rules for the implementation of Reg. (EC) No 834/2007 which repealed Reg. (EEC) No 2092/91 including Art. 11(6) on import authorisations‟,

activiteiten van ProChili beperkt zijn tot een faciliterende rol waardoor het geen bepalende factor is voor het openen van nieuwe markten.²⁰⁴

Onderwijs

Veel kleinschalige telers in Chili maken geen gebruik van chemische meststoffen en pesticiden omdat deze simpelweg niet beschikbaar of te duur zijn. Hierdoor is er een grote groep van telers die door middel van kleine veranderingen in hun landbouwmethoden in aanmerking zouden komen voor biologische certificatie. De telers dienen daartoe geïnformeerd te worden over de biologische methoden zoals het gebruik van groenbemesters en compost, recycling, maatregelen ter bescherming van de bodem en het gebruik van insecten voor de gewasbescherming. De stap om over te schakelen naar het produceren voor de biologische markt blijft echter relatief gezien groot door het gebrek en kennis bij de telers om aan te tonen dat de landbouwmethoden voldoen aan de eisen van de Europese Unie.

De INDAP richt zich uitdrukkelijk op kleinschalige telers om deze te informeren over de richtlijnen voor de certificatie van biologische producten. INDAP definieert deze doelgroep als volgt: “Onze gebruikers zijn telers die leven van het land en minder dan 12 geïrrigeerde hectare bezitten”.205

De cursus die wordt aangeboden aan kleinschalige telers, getiteld „Biologische en Ecologische Landbouw‟, bestaat uit de volgende themamodules: bemesting en recycling van organisch afval, biologische landbouwtechnieken en biologische certificatie en marketing.²⁰⁶

In de laatste module, biologische certificatie en marketing, beschrijft INDAP het concept van de biologische landbouw, het certificatieproces en de potentiële voordelen verbonden aan deze alternatieve landbouwmethode. Hierbij wordt er specifiek ingegaan op de omvang en de reikwijdte van nationale standaarden (Norma Chilena; NCh) en de termen en definities die nodig zijn voor de correcte toepassing van deze standaarden. Bovendien worden deelnemers geïnformeerd over de hulpmiddelen, zoals bemesting, die door de SAG

204 Alvarez, R. (2004), „Sources of export success in small- and medium-sized enterprises: The impact of public programs, International Business Review 13 (2004): 399.

205

Instituto de Desarrollo Agropecuario (2011c), „Beneficios por instrumento‟,

http://desarrolloweb.indap.cl/BeneficioInstrumento/BuscarInfBen.asp (Geraadpleegd op 2 oktober 2011).

206 Instituto de Desarrollo Agropecuario (2011b), „Curso: Agricultura ecológica/orgánica‟,

zijn goedgekeurd om in aanmerking te komen voor het gebruik van het officiële biologische logo van de SAG.

De module over biologische productiestandaarden en certificatieprocessen beperkt zich echter tot wat benodigd is om voor de binnenlandse markt gecertificeerd te worden. Door de SAG zijn twee binnenlandse en vier buitenlandse inspectie- en certificatieorganisaties (Institute for Marketecology, BCS OKO Garantie, Argencert en Ceres-Certification of Environmental Standards) geautoriseerd om telers te certificeren voor de binnenlandse markt.²⁰⁷ Bovendien heeft de SAG twee groepen van kleinschalige telers, Sociedad Comercializadora de Tierra Viva en Red de Productores Orgánicos Décima

In document Upgrading in het productienetwerk: (pagina 54-69)