Oorsprong en ontwikkeling van standaarden in de biologische landbouw

Biologische landbouw was eeuwenlang de enige beschikbare landbouwmethode. Sinds de industriële revolutie aan het einde van de negentiende en begin van de twintigste eeuw is de biologische landbouwmethode echter voorbij gestreefd door de landbouw waarin gebruik wordt gemaakt van chemische bestrijdingsmiddelen en kunstmeststoffen. Als een reactie op de groeiende afhankelijkheid van de landbouw op synthetische meststoffen zijn in de jaren veertig van de vorige eeuw biologische protestbewegingen ontstaan. In navolging van de aandacht voor biologische producten zijn vervolgens in de jaren zeventig, tachtig en negentig standaarden ontwikkeld, eerst door private organisaties en later door overheden, om de sector te reguleren.

Oorsprong biologische standaarden

Het begin van de twintigste eeuw werd gekenmerkt door zowel de versnelde mechanisering in de landbouw als de opkomst van biochemie. Zo luidde de invoering van de verbrandingsmotor het tijdperk in van de tractor en het gebruik van gemechaniseerde werktuigen om het land te bewerken. Tegelijkertijd nam het gebruik van kunstmeststoffen en chemische bestrijdingsmiddelen verder toe wat leidde tot een stijging van de productiviteit per vierkante meter.⁸⁷

Als reactie op de groeiende afhankelijkheid van de landbouw van synthetische stoffen en de negatieve effecten van deze stoffen op het milieu, ontstonden er in de jaren veertig van de vorige eeuw bewegingen welke betoogden om terug te keren naar de biologische productiemethoden van voorheen.⁸⁸ Er zijn drie belangrijke stromingen te onderscheiden in de opkomst van biologische bewegingen in de eerste helft van de twintigste eeuw: (1) de biodynamische landbouw, ontstaan in Duitsland onder de inspiratie

87

Ruttan, V.W. (2002), „Productivity growth in world agriculture: Sources and constraints‟, Journal of

Economic Perspective, 16 (4): 161.

88 Paull, J. (2006), „The farm as organism: The foundational idea of organic agriculture‟, Journal of

van Rudolf Steiner⁸⁹; (2) de biologische teelt, op basis van de theorieën ontwikkeld door Sir Albert Howard in het Verenigd Koninkrijk⁹⁰; en (3) de biologische landbouw, ontwikkeld door Hans-Peter Rusch en Hans Müller in Zwitserland.⁹¹ Ondanks enkele accentverschillen benadrukken deze bewegingen de essentiële verbinding tussen de landbouw en natuur, en zodoende het respect voor het natuurlijk evenwicht. De bewegingen distantieerden zich daarmee van de interventionistische landbouwmethoden waarbij door kunstmatige ingrepen een maximaal rendement wordt nagestreefd. 92

Ondanks de aandacht die de biologische bewegingen ontvingen, bleef de commerciële toepassing van biologische landbouw lange tijd beperkt. In de jaren na de Tweede Wereldoorlog was het hoofddoel van landbouw namelijk om aan de onmiddellijke vraag naar voedsel te voldoen en de mate van zelfvoorziening van Europa te vergroten. Aan het eind van de jaren zestig en het begin van de jaren zeventig nam echter langzamerhand ook het milieubewustzijn van de consument toe en kregen de voedselveiligheid, gezondheidskenmerken en sociale en milieuomstandigheden waaronder agrarische producten worden geproduceerd meer aandacht.⁹³ Omdat de biologische eigenschappen van een product door de consument niet met het blote oog zijn waar te nemen, met andere woorden het biologische kenmerk is gebaseerd op „vertrouwens‟-criteria, werd er gezocht naar manieren om naar de consument te kunnen communiceren dat een producent zich daadwerkelijk houdt aan biologische voorschriften.

Aanvankelijk werden deze garanties gegeven door lokale coöperaties van biologische telers. Hierbij was sprake van een directe vorm van marketing, waarbij de consument de biologische teler persoonlijk kende en vertrouwde. Naarmate afzetmarkten echter groter werden ging het persoonlijk contact tussen de biologische teler en de consument, inclusief de vertrouwensband, verloren. Biologische telers werden daardoor genoodzaakt om middels een certificaat de consument te overtuigen van de daadwerkelijk toegepaste biologische productiewijzen. Er bestaat daarom een negatieve correlatie tussen

89

Paull, J. (2011), „Attending the first organic agriculture course: Rudolf Steiner‟s agriculture course at koberwitz, 1924‟, European Journal of Social Sciences, 21 (1): 64.

90 Howard, A. (1943), An agricultural testament, Oxford University Press (Oxford).

91

Heckman, J. (2006), A history of organic farming: transition from Sir Albert Howard‟s war in the soil to USDA national organic program‟, Renewable Agriculture and Food Systems, 21(3): 143.

92 Lockeretz, W. (2007), Organic farming: An international history, CABI (Wallingford): 18.

de invloed van certificatie op het productienetwerk en de mate waarin er persoonlijk contact bestaat tussen de teler en consument.⁹⁴ Op deze manier kan de opkomst van certificatie worden opgevat als een artefact van steeds commerciëlere agrarische economie dat de afstand tussen consumenten en voedselproductie vergroot.95

Vanaf de jaren zeventig begonnen daarom biologische telerassociaties met het opstellen van standaarden die bindend waren voor de leden van de associatie en welke rechtstreeks gecontroleerd werden door de associatie.⁹⁶ Door een wildgroei van dergelijke private biologische aanduidingen van telerassociaties in voornamelijk de Westerse landen, werd in de jaren zeventig de International Federation of Organic Agriculture Movements (IFOAM) opgericht ter bevordering van de biologische landbouw op internationaal niveau. In de federatie zijn alle organisaties verenigd die zich bezighouden met biologische landbouw, zowel op het vlak van de productie als inzake certificatie, onderzoek, voorlichting of promotie. De door de IFOAM vastgestelde richtlijnen voor de biologische landbouw worden in het algemeen beschouwd als de minimumstandaarden waaraan productie- en verwerkingsmethoden moeten voldoen, wat ruimte laat voor meer gedetailleerde standaarden, afhankelijk van de regionale of lokale condities.⁹⁷

Parallel aan de groeiende afzetmarkten voor biologische producten, begonnen overheden geleidelijk het belang van de biologische landbouw te erkennen. Overheden begonnen daarom met het opstellen van regelgeving voor de biologische sector en introduceerden subsidieschema‟s om binnenlandse biologische telers te ondersteunen. Sinds overheden zijn begonnen met het reguleren van biologische landbouw zijn private regionale standaarden minder belangrijk geworden. Alle biologische producten moeten voldoen aan publieke standaarden en slechts in zeer zeldzame gevallen vragen importeurs om een product dat is gecertificeerd conform bepaalde private standaarden.⁹⁸ Ditzelfde gaat op voor de standaarden op internationaal niveau. De internationale standaarden van de IFOAM

94 Johannsen, J., B. Wilhel en F. Schone (2005), Organic farming: A contribution to sustainable poverty

alleviation in developing countries?, German NGO Forum Environment & Development (Bonn): 27-28. 95

Scott, S., P. Vandergeest en M. Young (2009), „Certification standards and the governance of green foods in Southeast Asia‟, in: J. Clapp en D. Fuchs (2009), Corporate power in global agrifood governance, MIT Press (Cambridge en Londen): 63-64.

96

Vogl, C.R., L. Kilcher en H. Schmidt (2005), „Are standards and regulations of organic farming moveing away from small farmers‟ knowledge‟, Journal of Sustainable Agriculture, 26 (1): 9-10.

97 FAO e.a. (2001): 10.

hebben hun invloed verloren sinds transnationale standaarden zijn geïmplementeerd door de Codex Alimentarius Commissie (CAC), een intergouvernementele organisatie die in 1962 door de Verenigde Naties werd opgericht en welke onder zowel de verantwoordelijkheid van de Voedsel- en Landbouworganisatie (FAO) als de Wereldgezondheidsorganisatie (WHO) valt.⁹⁹ Zowel Nikolai Fuchs¹⁰⁰ als Sybille Kyed en Sørenson¹⁰¹, allen agrarisch economen, concluderen dat daardoor publieke standaarden in toenemende mate dienen als een handboek van de biologische landbouw en zijn uitgegroeid tot de primaire bron voor het definiëren van de biologische landbouwmethoden.102

Traditionele

landbouw ^{Biologische bewegingen}

Private certificatie

Publieke certificatie

1900 1910 1920 1930 1940 1950 1960 1970 1980 1990 2000 2010

Figuur 1: Biologisch gecertificeerd landbouwoppervlakte (1.000.000 hectare)¹⁰³¹⁰⁴