Oorspronkelijke functie en levensloop

Als laatst mogelijk uitgangspunt voor de besluitvorming, kan er gekeken worden naar de mogelijke oorspronkelijke functie en de levensloop van het schilderij. Het is waarschijnlijk dat Oude Arlésienne aanvankelijk gemaakt is als studie en bij nader onderzoek blijkt dit uit meerdere elementen. Allereerst noemt Vincent van Gogh het schilderij zelf een ‘studie’ (étude) in een brief aan zijn broer Theo.84 Dit is een primaire aanwijzing voor de oorspronkelijke functie. Ook de schilderstijl klopt met het vermoeden. Zo is de mantel opvallend schetsmatig geschilderd alsof de schildering een opzet geweest is voor iets dat hij later nog uitgebreider had willen uitwerken in andere schilderijen; een methode die hij wel vaker toepaste. Hij heeft dit echter blijkbaar nooit gedaan met Oude Arlésienne aangezien het model of haar portret verder nergens teruggevonden wordt en daarna ook niet meer is genoemd in verdere correspondentie.85

Het zou echter te kort door de bocht zijn om te stellen dat de functie als ‘studie’ de meest waardevolle is voor het schilderij. Bovendien kan het niet met volledige zekerheid

80 _{Meedendorp, T., mondelinge correspondentie, 18-02-2015}

81 _{Brief 765, van Vincent van Gogh naar Theo van Gogh, Arles, 30 april 1889, bron: Van Gogh Museum, The}

Letters, www.vangoghletters.org, <http://www.vangoghletters.org/vg/letters/let765/letter.html>,

geraadpleegd op 29-04-2015. ‘L’eau d’une inondation a montée jusqu’à quelques pas de la maison et à plus forte raison la maison étant dans mon absence restée sans feu, en y revenant l’eau et le salpètre suintait des murs.’

82 _{Meedendorp, T., mondelinge correspondentie, 18-02-2015}

83 _{Stols-Witlox, M.J.N., mondelinge correspondentie, 11-06-2015. Hendriks, E., emailcorrespondentie, 15-}

06-2015

84 _{Brief 578, van Vincent van Gogh naar Theo van Gogh, Arles, Februari 1888, bron: Van Gogh Museum, The}

Letters, www.vangoghletters.org, <http://www.vangoghletters.org/vg/letters/let578/letter.html>,

geraadpleegd op 04-14-2015. ‘les etudes que j’ai sont une vieille femme Arlesienne…’

vastgesteld worden. Inherent aan de mogelijk oorspronkelijke functie van een schilderij is ook wat er vervolgens werd gedaan met dit doek. Daarvoor zal de levensloop van het object tijdens en na voltooiing beter bekeken moeten worden.

Het was voor Vincent van Gogh niet ongebruikelijk om standaardformaten van doeken te kopen die al opgespannen en geprepareerd waren.86 Na voltooiing kon hij zijn schilderijen, dus niet alleen zijn studies, van het spanraam af halen om ze op te rollen en te sturen naar zijn broer Theo.87 Dit kan ook het geval zijn geweest bij Oude Arlésienne. Gezien het formaat van het originele doek (max. 57.7 x 43.1 cm) zou, het deel aan verloren doek in acht genomen, het goed kunnen dat Van Gogh een standaardformaat voor doeken heeft gebruikt.88 Het zou dan een Paysage 12 (61 x 45.9 cm) doek geweest kunnen zijn.89 Dit komt ook overeen met de eerdere vaststelling dat het doek commercieel geprepareerd zou zijn (zie paragraaf 2.1.1). Mogelijk heeft Van Gogh ook hier het doek van het

spanraam af gehaald om hem zo op te kunnen sturen naar zijn broer Theo, in de hoop dat hij wat kon verkopen. De opgestuurde doeken bleven bij Theo in Parijs opgeslagen. Hij stuurde de schilderijen van Vincent incidenteel naar een tentoonstelling en wist maar enkele te verkopen.90 _{Hij overleed in 1891 en zijn zoon Vincent Willem (1890-1978) erfde}

na zijn weduwe de collectie.91 Tot 1925 zijn er veel werken verkocht en de schilderijen die overbleven zijn in 1962 in de Stichting Vincent van Gogh ondergebracht en zijn sinds 1973 permanent in bruikleen bij het Van Gogh Museum.92 _{Oude Arlésienne is altijd onderdeel}

van de collectie geweest en is vrijwel zeker tot de restauratie waarbij de bedoeking is aangebracht, niet opgespannen geweest.

Oude Arlésienne heeft dus hoogstwaarschijnlijk enkele decennia bestaan als los

fragment. Men zou een dergelijke niet-opgespannen toestand kunnen zien als een ‘authentieke’ en ‘oorspronkelijke’ omdat deze kan vertellen hoe Vincent van Gogh met zijn schilderijen om ging. Echter, zoals in paragraaf 1.2 al duidelijk werd, kan authenticiteit verschillende vormen aannemen bij hetzelfde schilderij. Zo is de huidige presentatie ook een vorm van authenticiteit (Afb. 24). Het feit dat het doek op een gegeven moment gerestaureerd en ingelijst is, representeert het moment in de geschiedenis dat de schilderijen van Van Gogh steeds meer werden gewaardeerd. Ook dit kan voor verschillende toeschouwers een waardevolle vorm van authenticiteit zijn.

Het is echter al gebleken dat men graag de huidige manier van presenteren, met onder andere de grote neutrale retouche aanwezig, zou willen verbeteren. Bovendien zorgt de huidige presentatie ervoor dat het verhaal van Oude Arlésienne als los fragment

moeizaam verteld kan worden. De vergulde inlijsting en de gerestaureerde staat van het doek zorgen ervoor dat vooral de nadruk ligt op de esthetische kant van het schilderij. De neutraal geretoucheerde lacune vormt daarin een storende factor. Men kan zich nu moeilijk een voorstelling maken van dit schilderij als los fragment dat Vincent van Gogh oprolde en naar zijn broer stuurde.

Nu is het niet alleen aan de restaurator, maar ook aan andere betrokken personen om te bepalen welke vorm van authenticiteit en welke waardes als het meest waardevol worden geacht. Afhankelijk van wat men uiteindelijk wil laten zien, kan er op verschillende manieren met de aanwezige lacunes omgegaan worden. Aangezien het onwaarschijnlijk is

86 _{Hendriks, E., 2013: 100}

87 _{Hendriks, E., emailcorrespondentie, 15-06-2015} 88 _{Hendriks, E., emailcorrespondentie, 15-06-2015} 89 _{Technical examination report F0390: 3}

90 _{Meedendorp, T., emailcorrespondentie, 11-06-2015} 91 _{Van Tilborgh, L., 2011: 25-27}

dat er retoucheeropties zijn waarbij de lacunes helemaal niet meer zullen storen, kan er in de besluitvorming juist gebruik worden gemaakt van hun aanwezigheid om een verhaal te vertellen. Het is waarschijnlijk dat de aanwezige schades direct of indirect het gevolg zijn van de kwetsbaarheid van het doek doordat het lange tijd niet opgespannen is geweest. Dit heeft mogelijk als oorzaak dat Vincent het doek van het spanraam heeft gehaald om aan zijn broer Theo te sturen. De schades kunnen daardoor het verhaal over de relatie tussen Vincent en Theo belichamen. Dit kan zorgen voor een historische sensatie wanneer men het werk bekijkt. Hoe dit eventueel gedaan kan worden wat betreft de restauratie en presentatie, zal in het volgende hoofdstuk uitgebreider besproken worden.

Afb. 23 Schades in het doek en de verflaag rechtsboven. De schades

zien eruit alsof ze veroorzaakt zijn door bijvoorbeeld het omvouwen van het doek als een soort ezelsoor.