(Vervolg van bladz. 23).
1914. Donderdag, 10nin Wintermaand. Eén mis maar. Weinig geschot, uitgeweerd
een tijdeken halfsnachts; veel regen integendeel en vele gedrets van Zwaven en Turco's.
Ten drie'n alweer een begraving: nl. van kapitein Valant du Picq; even vanwege een drom zijner Algiersche Schotters of Uitzwermers wordt hem eere geboôn.
Van nu af aan, is hier meer winkelware weer: kaas, chocolade, beschuit, zout, enz.; maar duur, meer dan tevele,... en toch seffens verkocht. Buitengewoon vele wijn wordt verdaan en verleurd, in herbergen, winkels, hofsteên en huizen, insgelijks langs de bane: tegen 2 frank, en welhaast 1,50. Bier weinig. Meer kortedrank eer: brandewijn, cognac, die gemakkelijk wordt overgeblauwd. In enkele winkels champagne. Zake ‘patente’? Geen mensch loopt erachter. En dronkaards? Dannog maar letter te zien.
De menschen beginnen te durven 'wat indoen, al is de kom en de keer overlastig; meest vanuit Belle is 't, ook een beetjen uit Poperinghe.
IV. Overwintering.
Vrijdag 11n. Heel den nacht schuw gebommel al Langhemarck en Reninghe, en gewerengeknetter al Voormezeele. Te Voormezeele en te Boesinghe een stapje vooruitgang, zeggen de Franschen. In den namiddag schrootbommen alomtrent den Hert.
Een nieuwe verpleegdienst te Jul. Noyelle's: die van de 31eafdeeling; aan 't hoofd van het geherder E.H. Byrot, Generaalvikaris van Albi, maker van verschillende werken, uitnemende wel ter tale, roeiende en werkzaam. Zijn ordonnans of meêman is insgelijks priester. Weinig andere priesters. 4 missen.
Zaterdag, 12n. Vuile swansel van weêre. Anders, enkel 's namiddags geweld. Tmijnent in den nacht zijn krijgsoverheden
binnenge-vallen; ze willen er huizen, maar onderwijls breken en vermoorden maar-alles waaraan dat ze kunnen. Ik terd hun beleefd op hun teen, hetgene hun niet 'n bevalt, want ze zetten 't uit naar een ander. Schoone hielen!
Zondag, 13n. 80 HH. Nuttingen. Missen ten 7n, ten 8n, ten 9n, en ten 10n. Deze van ten 9n, met een prachtige rede van E.H. Byrot, is voor de mannen van 't leger.
Omendom Jul. Verschelde's nogal wat gesmijt.
Te Kemmel, ook hier bij Oskar Gesquiere's liggen nu Engelschen, waarvan immers de slagreke strekt tot bij Wytschaete. En men spreekt ook van Engelschen tewege voor Dickebusch.
Maandag, 14n. In 't Zuiden van Yper zouden de Onzen vandaag het eens aangaan, om 't vijandelijk leger een duw achteruitwaard te geven. Algemeene aanval zal 't zijn, en met alle geweld. En inderdaad, van met d'slag van den 7en, is 't een
hellegedonder geweest, dat er, van heel den tijd van de Franschen, nooit met meer monden, noch vlugger naeen, werd geschoten. Uren lang, schieten nog rapper dan tellen. Zware kanonnen kraakten en braakten van vorenaan Peirsegaele's, andere waren aan 't brommen en bulderen, gruisdikke gezet, omtrent Goudeseune's over den Vijver. 't Was bevangende en wreed, eendelijk-benauwelijk. Maar we hoorden 't toch geren. En men heeft ons ondertusschen verteld, hoe dat allichte dan ook 't voetvolk ten storme is gevlogen, met een sprong uit hun grachten, 't gewere geveld en den roerdolk erop. Wat een bloed, al van menschen, 'n heeft er dien dag niet gegutst geleekt, geloopen, gekwijldachter 't land, daar op Wytschaete en Voormezeele. En och Heere waartoe? De Engelschen op Wytschaete behaalden een bosselken; en op Voormezeele en Vierstrate liepen de Franschen hen dood tegen de mitrailleuzen der Duitschen. Vele van die schamele helden zijn blijven liggen tusschen de fransche en de duitsche grachten, waar dat ze maanden nadien(1)
, toen de Engelschen
(1) Uit dit zeggen valt te verslaan dat, ten minste tot hier nog, het verhaal maar maanden nadien overgeboekt werd in 't schoone.
afkwamen, immer niet op te rapen, voort lagen rotten. 't Gewin was klein aldus, en de levensverliezen zeer groot. Doch ook de Duitschen zullen vele geleden hebben: want de fransche ‘75ers’ stonden er talrijk, en wrochten verwoed;... en 't was zes eer het stopte. Vanals we den donkeren meêhadden, ben ik 'weest zien op het kerkhof naar al dat gewoel, en voelde er mijn bloed van verkruipen: 'k en zag en 'k en hoorde niets anders als aanhoudende vuur en donderend geweld. 't Zou vergruwelijk grootsch geweest zijn, als 't zoo moorddadig niet was... en dat een mensch nadacht: ‘'t zijn al entwien's kinderen, en zoovele zoovele ongelukkige zielen’!
De razernij al den overkant, bij den Duitsch, 'n was niet minder geweest. Ons geschot hier kreeg schrikkelijk weere. Bij 't Vijverhuis zijn verschillende fransche kanonniers ondergebleven, al ketsten onderwijls andere gestadig maar aan met immer meer schietraad. De verpleegschap der 32eafdeeling was in den tijd-tusschenin ook haastig wedergekeerd; en toen, achter eten des middags, de geneesheeren eens liepen zien naar de Vierstraat om beter 't gevecht en den slag waar te nemen, en dat ze waren gekomen aan 't hof van Verschelde's Marcel's, bij de kleine Vierstraat maar-effen, viel er ineens daar bij hen een bom die ontplofte, zoodat er twee onder hen dood, 'rad dood, en drie gekwetst geweest zijn; één dezer laatsten is 's anderendaags ook nog gestorven. De begraving dezer drie doôn was te Reninghelst.
Op heden is onze brave taalman weer komen zetelen tonzent, voor tewege de duitsche gevangenen, maar heeft er geen werk gehad. De Engelschen voeren beter te Kemmel: ze hadden er een vijftig geklampt.
Dinsdag, 15n. De Franschen 'n geven 't niet op; en, van ten 7n, vallen weer aan met hetzelfde geweld.
Met den noen echter vermindert 't geschot, al sleept het nog voort tot tegen den avond.
Nu worden we stilaan geware dat we nog zitten hier met den oorlog voor gansch den winter tewege.
Woensdag, 16n. Weinig geschot. Guldenmis: een 250 menschen aanwezig. Heden een doop uit Kemmel, waar ze voor 't oogenblik zijn zonder Geestelijken.
Donderdag, 17n. Kanonnengeschot. Nogal redelijk vliegtuigen.
Nieuws. Mannen van 't belgsche leger zitten hier nu aan 't vermaken van wegen. In den namiddag begraving van den moedigen kapitein Lafiteau, gisteren
doorkogeld. 't Lijk haal ik af naar Ch.-L. Hoflacks. Uitvaart met eerebewijs.
Den 18n, vrijdag. Van 'tzelfde: gebuisch. En begraving van sergeant Bertrand.
Den 19n, zaterdag. Kanonnengeschot heel den dag, nogal erg.
Nieuwe groote stukken zijn gesteld in de weide van Vandepitte's en Verpoort's, over 't kasteel van HrHendrickx. 't Staan er al veel langs de dreve van 't Hemelrijk naar de Kapelle van Frezenberg bij 'tzelfde kasteel. En al die vuurmonden schieten en moorelen om dood. De Duitschers doen weere, langs 't Hallebast overdag, 's morgens en 's avonds al den Vijver en Burgemeesters, omtrent dezen laatsten's vooral.
Ook nog gewerengeknorzel 's namiddags.
Zondag, den 20n. In de negen- en de tienemisse vele gasten van 't leger: onder de negenmis een prachtige rede door E.H. Byrot. En verder, nogalwat missen van berrie-en wapberrie-enmannberrie-en. Tberrie-en 9n, op O.-L.-Vrouwenaltaar doet mis de Jesuiet luitenant de Gironde, bekend voor een held, vereeremerkt van 't Eerelegioen, en uitermate bemind van zijn volk. Morgen, schamele jongen, zal hij door een kogel worden getroffen, wijl hij, naar van de loopgrachten, de begraving zal doen van twee Alpsche Jagers, Hijzelf is begraven te Zillebeke aan den Verbranden Molen. Bijna alle soldaten worden ter aarde besteld daar waar ze vallen, doch de overheden gewoonlijk brengt men weg uit 't gedrang, achterwaard, naar de kerkhoven ergens van de bewoonde dorpen.
Dien dag, fransch geschot weinig, duitsch nogal vele. Hebben te lijden vooral: Vijver en Krommenelst waar een kapitein en twee sergeanten zijn doodgeschoten. Voor den Krommenelst is 't danig verslecht sedert dat nu die kanonnen staan in de dreve.
Of 't waar is 'n weten we niet, maar volgens den zeg zouden de Duitschers nu op de Engelsche kuste gesmeten hebben.
Maandag, den 21n. Betrekkelijk stille. Over den Vijver eenige bommen; op de Vierstraat een fransche stapel van schietraad in brande geschoten.
De Duitschers zitten thans op min dan 10 minuten van de Vierstraat, en evenzoo van Voormezeel'-Plaatse.
De hoop en de moed bij de Franschen staat om te zakken. Ze beginnen te willen bekennen dat de Duitschman sterk en welingericht is.
H. Wullepit is vandaag tot Langhemarck geweest. Omtrent zijn huis was het eenig en benauwend: noch God noch goêmensch, niemand te ontwaren; 't is of in die streke alles dood was.
Den dinsdag, 22n. De belgsche Werkers (meest peerden geschutvolk die staan zonder tuig of getrek, ook voetvolk uit de oudste bedeelingen) komen legeren tonzent: 't zijn er op twee-drie hofsteden hier, en 't zijn er ook thuis in de Pastorij. 't Eerste dat ze in de Pastorij doen is groote kuisch, want 't is er onziende;... ze steken ook ruiten in, maar ze halen het glas uit de printjes- en beeldekensramen! Van die glazenmakers hebben we alzoo een 300 man op het dorp.
Vandage groote bommen op 't Zothuis te Yper. Yper zelf wordt meer en meer gerustgelaten.
Woensdag, den 23n. Sedert dat er kanonnen staan aan 't kasteel van
Vandenpeereboom's, waait er nu die kant ookal tegen. In den voornoen waren de zoons van Henri Derycke's, met een vluchteling meê, aan het looftrekken, toen schielijk een bom hen verraste: Jul. Derycke en de vluchteling dood op den slag; Maurits erg gekwetst, aanstonds naar 't Gasthuis te Poperinghe, en 's anderdaags dood! Twee van ons beste en christelijkste
jonkheden. God geve hunne ziele de eeuwige ruste. In den namiddag fransche aanval in 't schieten.
Donderdag, 24n. Heel den nacht, en heel den dag ook, voort hevig geschot. Den dag door, vele biechten. Wat de soldaten betreft, de legerherder zet hem in de kerk met den avond, en blijft er tot middernacht-Kerstnacht.
[A.V.W.]
Mengelmaren
Boekennieuws
C. Gezelle. De Kruisweg. Brugge, Excelsior, [1924], in-16n, 30 bl.
Guido Gezelle heeft ‘De XIV stonden of De bloedige dagvaart ons Heeren’ bezongen, Caesar Gezelle nu ook maar hij heet ze ‘De Kruisweg’.
Hier hebben we thans een beste gelegenheid om een keer, op een gemeenzaam gebied, oom en neef nevenseen aan te stellen. Niet om te zeggen of ze bei omtrent gelijkhoog zijn van hoofd en van schouders: zulks betracht men liefst niet, evenmin als men b.v. tegen de schilderkunst de deunkunst uitweegt; elk is wat hij is, en is dàn alleen best wanneer hij anders niet beter kan dàtgene zijn wat hij mogelijk bekwaam is te zijn. Men vergelijke ze dus alleen om ze nader te kennen, in dàt wat hen eigengroottiglijk groot maakt.
Twee Gezelle'n zijn ze, twee priesters, twee dichters, alle twee diepernstig ingenomen met datzelfde eeuwig-onveranderlijk hoofdtreurspel uit hunnen alovergeldenden godsdienst.
Welaan. Meer dan een keer zijn ze ja tezamen gaan staan voor den kruisweg, en ze weten gewis van malkaar of liever van 'tzelfde (vgl. alhier aldaar een hoofdinge, vgl. nog CG. 11estonde, reke 3-4 bij GG.X, 4-5; CG.III, 1 || GG.III, 11-12; CG.III, 13-14 enVIII, 7-9 || GG.VIII, 10; CG.IV, 21-22 GG.IV, 13-14; CG.IX, 3 GG.X, 1; CG.IX, 21-22; GG.IX;...). Het ware nog wonder dat ze niet evenbei leefden met dezelfde bewoording en beelden als welke de H. Kerk ons, reeds honderden jaren, over God's lijden in den geest en den mond steekt.
Maar anders: welk een verschil onder hen.
Guido G.'s Kruisvaart is door Ryelandt op deun gebracht. Caesar G.'s zou moeten worden geschilderd.
GG. verbeeldt hem te gaan in den hoop van de menschen; meê met heel de ‘vergadering der geloovige christenen’; vervoerd in gemeenzame eening; gewiegd op den zwier van de stem van 't verleden voorzoovele die hangt in 't geheugen
van 't heden; al denkende als de anderen allen; al schouwende eenvoudig langsboven 't verhaal, en al voelende meniglijk, als lid van de menigte; al zingend, al biddend, al weenend met allen, met 't volk heelegaar; volksgewijze opgeheft, ingedrukt, op de mate en den gang van dat kerkelijk treurspel; kerkelijk dus.
CG. integen gaat zijn kruisweg alleen, op zijn zelven: hij kijkt en hij treurt uit zijn eigen gemoed, over eigene zonden; trilt enkel om 'tgene er op hem spat; is elke treffing veel teerer geware; voelt dieper; droomt meer dan hij nadenkt; schept gehandel nevens en buiten 't verhaal (vgl. vooral zijn xestonde); m.e.w. is hemzelf uitenduit, en geen ander.
Men zei dat C. zijn oom niet kon loochenen: als 't waar is, hij 'n verloos er niet bij; maar hier is te zien dat 't niet heelemaal waar is, en die er minst bij verliest nu, zijn wij.
***
Bij J.J. Romen en Zonen, te Roermond, zijn uitgekomen: - Een gemeenschappelijke ‘uitvoering’ waartoe behooren
J. SASSEN. O.P. Het Klooster. [‘Cultuur-Historische Beschouwingen’]. 1922, in-16n, 110 B1. = G. 2,25.
G.A. MEYER. O.P. De Aflaten. Eene Geschiedkundige-Dogmatische Studie. 1922, in-16n, 118 bl. = G. 2,50.
P. VANDEN TEMPEL. O.P. De Mensch: Gods beeld. Beschouwingen over het genadeleven. 1922, in-16n, 106 bl. = G. 2,25.
DRS. L.M.FR. DANIËLS. Theotokos. Eene Uiteenzetting der Katholieke Maria-Leer. 1922, in-16n. 144 bl. = G. 2,75.
G. BonARMFELT. Mijn Weg naar de Kerk. Uit het Zweedsch vertaald en met uitleg door Fr. Andreas (Nic.) Metz. O.C. 1923, in 16n. 124 bl. = G. 3.
L.J.M. FEBER. Opgaande Wegen. [‘Beschouwingen van onderscheiden cultuurverschijnselen uit eenzelfde katholiek gezichtspunt’]. 1923, in 16n, 192 bl. =G. 3,50.
- Afzonderlijk dan:
FRANS ERENS. Vertelling en Mijmering. [1924], in 16n, 216 bl. - G. 3,50; alsook
Toppen en Hoogten. Litteraire Kritieken. Evenzoo, 214 bl. G. 3,50.
Bij de Uitgevers Romen en ZZ. te Roermond blijkt alles uiterst bezorgd, ernstig, struisch, en mannelijk mooi: iets dat wonderwel gaadt op de vroomvaste uitingen der hedendaagsche katholieke stuwing en steking in Holland.
Aldus is de bovenstaande ‘uitvoering’: waarvan overigens alle de deelen zoo goed zouden doen in de rekken, vooral in de handen onzer grootere jonkheden en
godsdienstige Vlamingen; dezen leerden daar lezende-weg (beter dan in zooveel overvlakkig fransch werk, franschgeestig ofte franschtalig) katholieke beginselen, strijdleer en kunstkunde; voegen we erbij, ze ontleerden er hun vlaamsch niet medeen, immers daar zaten ze in helder en schilderachtig katholiek Nederlandsch.
'Tzelfde met de bovenstaande werken van Erens, die zoo gemakkelijk lezen, stichtende en aantrekkelijk leerzaam zijn; maar die meer doelen op letterkunde, verhaal- en boekstafwezen, vaneigen om voor ernstige menschen.
Westvlamingen, wil'-je Hollandsch, daar is er, maar goed ...en de gulden, zoo 't schijnt, is aan 't minderen.
L.D.W.
De Onze-Lieve-Vrouwenkapellekens.
In steden en dorpen vindt men er menige, op de hoeken der straten, aan de kruisstraten, te midden in 't veld.
Deze kapellekens maken deel uit van de nalatenschap onzer voorouders, doch het gebeurt almeer dat ze stilaan verdwijnen; andere eigenaars komen, en zien er niet naar om; boomen worden uitgeroeid, en niemand denkt het kapelleken te verplaatsen.
Dit weze gezeid ter gelegenheid van de jammerlijke dingen die vermeld staan in
Biek. (boven bl. 17-19).
Die kapellekens redden, ze zien te herstellen is het doel eener vereeniging welke te Gent bestaat; DE VRIENDEN DER H. MAAGD, welke vereeniging haar werk zou willen uitstrekken over heel 't land. Ze verzoekt al wie wil meedoen, zijn naam op te geven, de kapellekens die bij zijn wete bestaan of bestonden eens aan te wijzen, en, mag er een geldelijke gift af, deze te zenden aan
E.H. CELIS
(Postcheck. 42502) Heirnislaan, 5, Gent.