Het ontstaan van het project

Toen Verhaeghe met de reeks begon, werd meteen aangevoeld dat vanwege de complexiteit en gevoeligheid van het onderwerp nood was aan een wetenschappelijk controleorgaan:

Alhoewel de Tv-uitzendingen de aangehouden thema’s niet “uitputtend” zullen behandelen, maar daar ze toch ook de bedoeling hebben de recente geschiedschrijving te stimuleren, is het wenselijk ze met zekere wetenschappelijke waarborgen te omgeven, temeer daar een aantal delicate punten ter sprake zullen komen.97

Hoewel dit uiteindelijk zou uitmonden in een Wetenschappelijke Commissie die door de BRT werd aangesteld, is het belangrijk om te vermelden dat men oorspronkelijk contact zocht met Marcel Grégoire. Hij was de toenmalige voorzitter van het tweetalige

Belgisch Instituut voor Wetenschap der Politiek en stelde als voorwaarde dat alle

programma’s die in het kader van het project geproduceerd werden ook uitgezonden zouden worden op de RTB. Daar beide gesplitst waren sinds 1960 en ze dus niet langer onder één gemeenschappelijke Raad van Beheer vielen, mislukten de onderhandelingen.98 _{Vanden Daelen stelt hierover het volgende:}

Het lag dus eerder in de lijn van de verwachtingen dat de RTB ook niet zou aanvaarden dat identiek dezelfde programma's op BRT en RTB zouden vertoond worden, gezien elk van hen voor zijn eigen publiek werkte en dat, zo meent Verhaeghe, een historische waarheid een historische waarheid is, maar dat de wijze van voorstellen nogal verschillend zou zijn voor de twee doelgroepen. Geschiedenis en engagement?99

96 _{Zie in dit verband de jaarverslagen van de VRT: S.n, “Historische Jaarverslagen,” VRT, geraadpleegd}

op 13.7.2020, https://www.vrt.be/nl/aanbod/historiek/tijdlijn/jaarverslagen.

97 _{Samenvattend document van de vergadering van woensdag 27 mei 1970 en donderdag 23 juli 1970,}

23.07.1970 (VRT-Archief, Brussel, Doos 251522, Map: ‘Notulen Wetenschappelijke Commissie’), 1-2; Herman Van de Vijver, interview.

98 _{Vanden Daelen, 22 jaar oorlog op de BRT, 58.} 99 _{Vanden Daelen, 22 jaar oorlog op de BRT, 58-59.}

Het was dus voor de BRT (en dus vanuit de Vlaamse zijde) rond het midden van de jaren 1960 duidelijk dat de uiteenlopende herinneringscultuur rond de Tweede Wereldoorlog tussen Vlaanderen en Wallonië van dien aard was dat samenwerking onmogelijk geacht werd. Dit is opvallend, vooral omdat dit zo vroeg in de opbouw van het project als een realiteit werd aanvaard: er stond nog niets concreet op tafel qua thema’s of methodes, maar toch werd communautaire samenwerking meteen afgewezen. Hieromtrent werd er echter geen verdere informatie teruggevonden. De eerste vergadering van de Wetenschappelijke Commissie op woensdag 27 mei 1970 kan gezien worden als het echte beginpunt van het project. De opzet werd als volgt omschreven: “Het is de bedoeling een reeks Tv-programma’s samen te stellen

over de manier waarop onze landgenoten de Tweede Wereldoorlog beleefd hebben. […] De uitzendingen worden bestemd voor het brede publiek en worden uitgezonden op een kijkdicht uur.”100 _{Zogezegd, zo gedaan. Toen het project in 1991 eindigde had} men 20 reeksen geproduceerd (zie tabel 1). Hoewel het bij de start van het project de bedoeling was om de chronologie aan te houden, werd dit idee later verlaten. De productie van de reeksen gebeurde relatief chaotisch, vandaar dat de volgorde van de reeksen chronologisch niet klopt (zie bv. ‘Een klein land in Wereldoorlog II’ over de Achttiendaagse veldtocht in mei 1940, uitgezonden in 1990.101

Hier wordt er echter op de feiten vooruit gelopen. Aan het begin van de jaren 1970 was dit grote volume documentaires echter niet de bedoeling. Op de eerste vergaderingen van de Wetenschappelijke Commissie lagen er al enkele thema’s op tafel. Deze thema’s handelden over de ‘tussenoorlogse periode’ en de ‘Tweede Wereldoorlog’. Deze laatstgenoemde was op 23 juli 1970 nog niet geheel uitgewerkt, maar de sub-thema’s ‘De Achttiendaagse veldtocht’, ‘De capitulatie’ en ‘Het beheer van het bezette land’ lagen al vast.102 _{Opvallende afwezigen zijn de thema’s} ‘collaboratie’ en ‘verzet’.

100 _{Samenvattend document van de vergadering van woensdag 27 mei 1970 en donderdag 23 juli 1970,}

23.07.1970 (VRT-Archief, Brussel, Doos 251522, Map: ‘Notulen Wetenschappelijke Commissie’), 1-2.

101 _{Herman Van de Vijver, interview.} 102 _{Samenvattend document, 23.7.1970, 3.}

Reeksen van ‘Productiekern Wereldoorlog II’ (1973-1991)

Nr. Reekstitel Jaar

1 De Verloren Vrede 1973

2 De 18-daage Veldtocht 1980

3 Het Dagelijks Leven 1980

4 De Nieuwe Orde 1982

5 De verdachten 1983

6 Het Verzet (1e reeks) 1984

7 Politieke- en jeugdkollaboratie 1985

8 De Kampen 1986

9 Het Verzet (2e reeks) - Deel 1 1987

10 De tijd der vergelding 1988

11 Het Verzet (2e reeks) - Deel 2 1988- ‘89

12 In naam van het onrecht 1989

13 De Oostfronters 1989

14 Cultuur in oorlogstijd 1990

15 Politiek van het minste kwaad 1990

16 Een klein land in Wereldoorlog II 1990

17 In Ballingschap 1990

18 Kongo tijdens Wereldoorlog II 1990

19 Na September 1944 1990

20 De Repressie 1990-1991

Tabel 1: De reeksen van ‘Productiekern Wereldoorlog II’ (1973-1991). Bron: Vanden Daelen, 22 jaar oorlog op de BRT (bijlagen); 19-24; Eigen opzoekingen in het VRT-archief (zie bijlagen).

Deze worden voor het eerst vermeld in een ongedateerd schema van de geplande uitzendingen, maar vermoedelijk gemaakt tussen 21 december 1971 en 30 september 1973.103 _{Dit schema had het over negen reeksen (zie tabel 2). Opvallend is dat alle} onderwerpen die uiteindelijk behandeld werden, ook in dit schema uit de vroege jaren 1970 voor kwamen. De uiteindelijke reeks ‘Kongo tijdens Wereldoorlog II’ kan hier als voorbeeld dienen. De rol van Congo tijdens de oorlogsjaren ging volgens dit schema behandeld worden in de reeks over de regering in Londen (uitzending zes in het schema), maar werd uiteindelijk in een aparte reeks behandeld. Andere reeksen kenden eenzelfde ontstaan: deelthema’s werden thema’s.104

103 _{Schema uitzendingen W.O.II, s.d., ca. 1971-1973 (VRT-Archief, Brussel, Doos 251522, Map:}

‘Schema Uitzendingen W.O.II).

Schema van uitzendingen (ca. 1971-1973)

Nr. Titel

1 De periode tussen de twee wereldoorlogen 2 De Achttiendaagse veldtocht

3 Het bestuur van het bezette land 4 Het thema collaboratie

5 Het thema verzet 6 De regering in Londen

7 Het dagelijks leven gedurende de bezetting 8 Het thema “Bevrijding”

9 Slotprogramma: 1945-1950

Tabel 2: Schema van uitzendingen (ca. 1971-1973). Bron: Schema uitzendingen W.O. II, geen dag- datum vermeld (VRT-Archief, Brussel, Doos 251522, Map ‘Schema uitzendingen W.O.II’). Volgens Vanden Daelen werd dit volume ergens tussen 1970 en 1973 verminderd tot vijf reeksen. Voor elk van deze reeksen werd een werkgroep aangesteld die zowel uit onderzoekers als uit productiepersoneel bestond. Deze werkgroepen, onder leiding van de Wetenschappelijke Commissie, waren de basis voor elke reeks (zie ‘3.4. Werkwijze’ infra). De vijf werkgroepen ontwikkelden reeksen over onderwerpen zoals het interbellum, het dagelijks leven tijdens de bezetting, de 18-daagse veldtocht, verzet en collaboratie. De eerste reeks werd zoals gepland uitgezonden in 1973. De reeks over de Achttiendaagse veldtocht raakte echter niet afgewerkt, waardoor de daaropvolgende reeksen eveneens opgehouden werden. Deze konden uiteindelijk zeven jaar later in 1980 uitgezonden worden.105

Aan het begin van de jaren 1980 bleven er dus nog twee werkgroepen over: de Werkgroep Collaboratie en de Werkgroep Verzet. De eerstgenoemde werkgroep werd al sinds 1974 geleid door Maurice De Wilde. Acht jaar opzoekingswerk resulteerde uiteindelijk in ‘De Nieuwe Orde’ (1982), waarvan de impact gekend is. De ontwikkeling van deze werkgroep wordt in het thesisonderzoek van Veerle Vanden Daelen gedetailleerd behandeld. Aan de evolutie van Werkgroep Verzet is hoofdstuk twee gewijd (zie infra).106

105 _{Vanden Daelen, “22 jaar oorlog op de BRT,” 52} 106 _{Vanden Daelen, “22 jaar oorlog op de BRT,” 53-55.}