Ontoerekeningsvatbaarheid in Engeland

Als er sprake is van een schulduitsluitingsgrond, kan niet aan de mens rea worden voldaan.

Ontoerekeningsvatbaarheid is hier een voorbeeld van, want bij een ernstige psychische stoornis zou de verdachte theoretisch gezien niet in staat kunnen zijn om een intention te hebben en dus zou aan deze voorwaarde voor strafbaarheid niet kunnen worden voldaan. In Engeland spreekt men van insanity defence en wordt onderscheid gemaakt tussen ‘insane at the time of the crime’ en ‘insane at the time of trial’. De eerste vorm is overeenkomstig met het Nederlandse begrip

ontoerekeningsvatbaarheid, zoals dit ook is benoemd in artikel 39 Sr. Het gaat erom of verdachte ten tijde van het plegen van het strafbare feit ‘insane’ was, dus ontoerekeningsvatbaar. De tweede vorm, waarbij verdachte tijdens het strafproces ontoerekeningsvatbaar is of wordt, kennen wij niet in die hoedanigheid in Nederland. Wel hebben wij artikel 16 Sv waarbij een vervolging kan worden geschorst als de verdachte door zijn psychische stoornis niet in staat is de strekking van de

vervolging te begrijpen. Twee andere belangrijke termen binnen het Engelse rechtssysteem zijn het onderscheid tussen ‘intentionality’ (intentie) en ‘voluntariness’ (wilsvrijheid). ‘Intentionality’ gaat over de bedoeling die verdachte had met betrekking tot het gevolg dat is ingetreden en voluntariness gaat over de mogelijkheid van een verdachte om zijn eigen gedrag in de hand te hebben en de gevolgen ervan te kunnen overzien. Een onvrijwillige gedraging is ook altijd zonder intentie, maar een gedraging zonder bepaalde intentie hoeft niet per se onvrijwillig te zijn.78

In Engeland is net zoals in Nederland het doel van het strafrecht om strafbare gedragingen te bestraffen, waarbij aandacht moet zijn voor de mate van toerekening van de gedragingen op de verdachte. Bij een ontoerekeningsvatbare verdachte moet hiermee rekening worden gehouden bij de totstandkoming van de strafeis. In Engeland gebruikt men de M’Naghten rule voor de vaststelling van ontoerekeningsvatbaarheid.79 _{Dit is gebaseerd op de zogenaamde M’Naghten case uit 1843,} waarbij Daniel M’Naghten werd beschuldigd van doodslag op de Britse premier Robert Peel, waarbij M’Naghten per ongeluk een op hem gelijkend persoon heeft neergeschoten. Uiteindelijk achtte de jury M’Naghten niet schuldig op basis van het vaststellen van ‘insanity’.80

De M’Naghten rule luidt: ‘’At time of committing the act, the party accused was laboring under

such a defect of reason, from the disease of the mind, as not to know the nature and quality of act he was doing; or if he did know it, that he did not know what he was doing was wrong’’81

78 _{White, S. 1985, p. 49} 79 _{Gross, H. 1985, p. 100} 80 _{Moran, R., 1985, p. 38}

Uit deze regel vloeit voort dat er allereerst sprake moet zijn van ‘a defect of reason’, vervolgens moet dit ‘defect’ door een psychische stoornis zijn veroorzaakt en tot slot moet de stoornis van dermate ernst zijn dat de verdacht niet wist wat hij deed, dan wel dat wat hij deed verkeerd was. Het gaat hier dus om een bepaalde ernst van een psychische stoornis die aanwezig moet worden geacht om op basis van de M’Naghten rule volledig ontoerekeningsvatbaar te kunnen worden verklaard. Als wordt bewezen dat een verdachte wél wist wat hij deed, zich bewust was van de situatie, kan de M’Naghten rule niet meer worden toegepast en zal volledige ontoerekeningsvatbaarheid niet

worden aangenomen.

In Nederland maken wij onderscheid tussen een volledig ontoerekeningsvatbare verdachte en een verminderd toerekeningsvatbare verdachte, waarbij alleen artikel 39 Sr tot ontslag van alle rechtsvervolging kan leiden. Vanuit de M’Naghten rule bekeken geldt dat als deze niet wordt aangenomen iemand wel strafrechtelijk aansprakelijk kan worden gesteld en er een gevangenisstraf kan worden opgelegd. Echter, als de M’Naghten rule wél wordt aangenomen, worden verdachten tegenwoordig niet zomaar vrijgesproken. Dit is het gevolg van de Hadfield case in 1800, waarna werd ingezien dat verdachten met een ernstige psychische stoornis een gevaar konden vormen voor de samenleving en daarom niet zomaar op vrije voeten moesten komen. In 1883 werd de Criminal Lunatics Act of 1883 aangenomen, die een wettelijk kader bood voor de optie om een verdachte voor een onbepaalde tijd in detentie te nemen als bescherming van de samenleving. Er werd vanaf die tijd gesproken van een ‘special verdict’, oftewel gekwalificeerde vrijspraak, wat alleen vanuit de ‘Crown Court’ (hoger niveau strafprocedure) kan worden toegewezen.82 _{Een verdachte die wordt} vrijgesproken op grond van ontoerekeningsvatbaarheid kan dan langer in hechtenis worden

genomen en in de huidige tijd betekent dit vaak opname in een psychiatrisch ziekenhuis. Op grond van de Mental Health Act 1983 kan ex artikel 37 een hospital order worden opgelegd. Verdachte wordt dan opgenomen in een psychiatrisch ziekenhuis, in principe voor zes maanden, maar dit kan telkens worden verlengd. Deze hospital order kan ook worden opgelegd in combinatie met een gevangenisstraf. De verdachte is dan niet volledig ontoerekeningsvatbaar verklaard en zal eerst worden behandeld in het psychiatrisch ziekenhuis en aansluitend zijn gevangenisstraf uitzitten. Voor verdachten met een zeer ernstige psychiatrische stoornis, die wel volledig

ontoerekeningsvatbaar worden verklaard en dus worden vrijgesproken van het strafbare feit, kunnen aanvullende beperkingen ex artikel 41 van de Mental Health Act 1983 worden opgelegd, omdat deze personen als een gevaar voor de maatschappij worden gezien en dus niet letterlijk op vrije voeten mogen komen.83

82 _{Criminal Procedure (Insanity) Act 1964, section 1. En Criminal Lunatic Act 1883, section 2}

Deze maatregel in Engeland lijkt deels op de tbs-maatregel die wij in Nederland kennen. Ook in Nederland kan de tbs-maatregel aanvullend worden opgelegd, echter dan volgt eerst gevangenisstraf en daarna pas behandeling en niet andersom. Verder kent Nederland tbs met dwangverpleging of onder voorwaarden. In Engeland is dat niet zo specifiek vastgelegd, maar kan men met de

verschillende artikelen van de Act 1983 wel meer of minder beperkingen opleggen aan de opname in het psychiatrisch ziekenhuis. Een verschil is dat in Nederland verdachten in een speciale kliniek worden behandeld en niet standaard in een psychiatrisch ziekenhuis. Daarnaast kan in Nederland geen tbs worden opgelegd als iemand wordt vrijgesproken. De vaststelling van opzet bij een verdachte met een psychische stoornis is verschillend in Engeland en Nederland. De volgende paragraaf gaat hier dieper op in.