Dit onderzoek betreft een evaluatie van de zes pilootprojecten “aanklampende zorg naar zorgmijdende mensen met psychische problemen die sociaal huren” die momenteel worden uitgetest. Tabel 1 geeft een overzicht van de netwerken waarbinnen de pilootprojecten actief zijn, de IBW die penhouder zijn en de benaming van het begeleidingsteam.
Tabel 1 Overzicht van de zes pilootprojecten.
Naam team Netwerk Penhouder
Aanklampende zorg aan huis (ANZOH) Zuid-West-Vlaanderen BW De Bolster Begeleiding Aanklampende Zorg (BAZ) SaHVA BW De Raster
Buiten-ge-WOON Kempen BW Kempen
Eigen Kracht Wonen (EKWo) Reling BW West-Limburg
Samenwerking sociale
huisvestingsmaatschappijen en GGZ Antwerpen (SSeGA)
SaRA BW De Vliering
Team Aanklampende & Netwerk Gerichte Ondersteuning (TANGO)
PAKT BW Domos
De onderzoeksresultaten zijn belangrijk om de werking van de zes pilootprojecten en alle toekomstige initiatieven die aanklampende zorg wensen aan te bieden zo goed mogelijk af te stemmen op de noden van de zorggebruikers. De resultaten hebben dus een rechtstreekse weerslag op de klinische praktijk en dragen op die manier bij tot het welzijn van de onderzochte doelgroep.
Volgende rubrieken gaan dieper in op de onderzoeksdoelstellingen, de onderzoeksvragen, de onderzoeks-methode en de zes pilootprojecten.
1 De onderzoeksdoelstellingen
Het doel van het onderzoek is tweeledig.
In de eerste plaats is het onderzoek bedoeld om te evalueren:
• In welke mate de pilootprojecten conform de projectoproep worden uitgevoerd.
• In welke mate de pilootprojecten onderling van elkaar verschillen.
• Of het nodig is om het concept van de pilootprojecten bij te stellen.
• Wat de ervaringen van de zorggebruikers zijn binnen de pilootprojecten.
Een tweede doel is een draaiboek met bijbehorende checklist voor zelfevaluatie ontwikkelen om beginnende projecten op weg te helpen.
2 De onderzoeksvragen
De evaluatiestudie biedt een antwoord op volgende onderzoeksvragen:
1. Wat is het bereik van de projecten?
2. Wat is de wachttijd voor opstart?
3. Wat is de doelgroep van de projecten?
4. Wat zijn positieve ervaringen van de sociale huurders m.b.t. de aanklampende zorg?
5. Wat zijn negatieve ervaringen van de sociale huurders m.b.t. de aanklampende zorg?
6. Hoe verloopt de intersectorale samenwerking?
7. Hoe positioneren de pilootprojecten zich tegenover de regionale context?
8. Hoe zijn de aanklampende teams samengesteld?
9. Hoe verloopt de samenwerking in de teams?
10. Op welke theoretische benaderingen baseren de aanklampende teams zich?
11. Worden de projecten uitgevoerd volgens de voorgeschreven kenmerken in de projectoproep?
12. Wat is de duur en het verloop van het begeleidingstraject?
13. Wat zijn de sterktes en de succesfactoren van de projecten?
14. Hoeveel aanklampende teams heeft Vlaanderen nodig?
3 De onderzoeksmethode
Het volledige onderzoek bestaat uit vijf onderdelen om de twee onderzoeksdoelstellingen te realiseren en de onderzoeksvragen te beantwoorden:
• Een documentanalyse
• De ontwikkeling en de afname van een audit
• Interviews met zorggebruikers
• De analyse van registratiegegevens
• Een focusgroep met relevante actoren
Onderstaande rubrieken geven een gedetailleerde beschrijving van deze onderdelen.
3.1 Deel 1: een documentanalyse
Om zicht te krijgen op de unieke manier van werken van de zes pilootprojecten worden volgende documenten geanalyseerd:
• Het aanvraagdossier dat de pilootprojecten indienden in navolging van de oproep.
• De tussentijdse verslagen die de pilootprojecten indienen bij het Vlaams Agentschap Zorg en Gezondheid (VAZG).
• De verslagen van de stuurgroep die het VAZG twee keer per jaar met de pilootprojecten organi-seert om hun voortgang te bespreken, eventuele problemen te detecteren en oplossingen aan te reiken.
3.2 Deel 2: de ontwikkeling en afname van de audit
3.2.1 Doel
Tijdens de eerste bijeenkomst met de leden van de Vlaamse stuurgroep werd beslist om in het kader van de evaluatiestudie een audit af te nemen in plaats van de groepsinterviews die in het oorspronkelijke onderzoeksvoorstel beschreven stonden. Een audit heeft als meerwaarde dat het zowel kwantitatieve als kwalitatieve gegevens oplevert. De kwantitatieve resultaten maken het mogelijk om op een eenduidige manier na te gaan in hoeverre de pilootprojecten werken volgens het ideaaltypisch concept zoals uitgeschreven door de Vlaamse overheid (zie punt 1.3 van hoofdstuk 1). De scoring laat ook benchmarking toe: de pilootprojecten kunnen zichzelf plaatsen ten opzichte van de andere pilootprojecten en de scores tonen waar de sterktes en de werkpunten van elk pilootproject liggen. De resultaten zijn aldus helpend om de kwaliteit van de zorg te verbeteren: de scores vormen namelijk een aanknopingspunt om verbeterdoelen te formuleren en verbeterplannen op te stellen. De kwalitatieve resultaten werpen dan weer een gede-tailleerder licht op de manier van werken van de pilootprojecten en leveren waardevolle input voor de uitwerking van de draaiboeken.
3.2.2 Methode
De pilootprojecten “aanklampende zorg naar zorgmijdende mensen met psychische problemen die sociaal huren” zijn zodanig uniek dat de ontwikkeling van een auditinstrument op maat van de projecten nood-zakelijk was. De onderzoekers werkten een eerste versie van beide auditinstrumenten uit vertrekkend van:
• Belangrijke onderliggende principes zoals vastgelegd in de projectoproep van de piloot-projecten
• De projecttekst en de tussentijdse verslagen van de pilootprojecten
• Relevante bestaande modelgetrouwheidsschalen Relevante modelgetrouwheidsschalen die inspiratie boden waren:
• The Strengths Model Fidelity Scale (Rapp & Goscha, 2011).
• The Illness Management and Recovery program Fidelity Scale (Egeland et al., 2019).
• The Recovery Oriented Practices Index (Hendriksen-Favier, van Rooijen, Rijkaart, 2010).
• The Darthmouth Assertive Community Scale (Stichting CCAF, 2010a).
• The Flexible Assertive Community Scale (Stichting CCAF, 2010b).
• De Bemoeizorg Ankerpunten en Scores (GGZ Nederland, 2008)
Een eerste versie van het auditinstrument werd per mail aan de leden van de stuurgroep voorgelegd. Op basis van hun feedback werden de items van de instrumenten inhoudelijk bijgesteld.
Het auditinstrument dat uiteindelijk in het kader van de evaluatiestudie werd afgenomen bestaat uit een 30-tal items die peilen naar zeven dimensies (zie bijlage):
• Visie en werkwijze
• Capaciteit en samenstelling
• Deskundigheid
• Samenwerking
• Aanmelding en verwijzing
• Begeleiding
• Resultaten
Aan elk item zijn enkele criteria toegewezen en afhankelijk van het aantal criteria waaraan een team voldoet wordt een score van één tot vijf toegekend. Een score van één staat voor weinig of niet geïmplementeerd en een score van vijf voor volledig geïmplementeerd. De informatie die nodig is om de items te kunnen scoren wordt verzameld via een groepsinterview met de teamleden werkzaam binnen de pilootprojecten en inzage in de vergaderverslagen en enkele cliëntdossiers.
3.2.3 Dataverzameling
In het kader van de dataverzameling brachten twee onderzoekers in de periode van juni 2019 tot september 2019 een werkbezoek aan elk van de zes pilootprojecten. Tijdens dit bezoek stond in de eerste plaats een groepsinterview met de teamleden van de pilootprojecten op het programma. Niet alle teamleden dienden tijdens dit groepsinterview aanwezig te zijn – wel de teamleden die goed op de hoogte zijn van de werking van het pilootproject. Het aantal deelnemers varieerde van vijf tot soms wel veertien teamleden en het groepsinterview duurde ongeveer drie uur. Het interview zoomde in op de visie, de werkwijze, de capaciteit, de samenstelling en de deskundigheid van het team, de interne en de externe samenwerking, de wijze van aanmelding, de begeleiding van cliënten en enkele resultaatsgebieden. De vragen die gesteld werden, zijn terug te vinden in het auditinstrument (zie bijlage). Tijdens het afnemen van het groepsinterview was één onderzoeker verantwoordelijk voor het modereren van het gesprek en nam één onderzoeker verslag. Het interview werd integraal opgenomen en opnieuw beluisterd om het verslag waar nodig aan te vullen. Beide onderzoekers kenden op basis van het groepsinterview elk onafhankelijk van elkaar een score van één tot vijf toe aan de diverse items van de audits. De onderzoekers hielden voor het toekennen van de scores rekening met het feitelijk gedrag en de huidige activiteiten van de teams. Gepland gedrag en geplande activiteiten werden niet in rekening gebracht.
In de tweede plaats vroegen de onderzoekers inzage in enkele verslagen van teamvergaderingen, een drietal geanonimiseerde cliëntdossiers en verslagen van intervisiemomenten indien voorhanden.
3.3 Deel 3: interviews met zorggebruikers
3.3.1 Doel
Tijdens de werkbezoeken die in het kader van de auditafname plaatsvonden, interviewden de onderzoekers 13 cliënten die begeleiding kregen binnen de pilootprojecten (twee à drie cliënten per pilootproject). De interviews hadden tot doel om meer zicht te krijgen op de ervaringen en de tevredenheid van de cliënten met de verkregen ondersteuning.
3.3.2 Methode
De onderzoekers dienden voor dit onderdeel van het onderzoek vooraf een dossier in bij het Social and Societal Ethics Committee (SMEC) van de KU Leuven dat beoordeelde of het onderzoeksvoorstel voldeed aan de gestelde ethische normen m.b.t. wetenschappelijk onderzoek met menselijke deelnemers. Het voorstel kreeg een gunstig advies.
Het rekruteren van de cliënten gebeurde door de hulpverleners werkzaam binnen de pilootprojecten.
Deze keuze werd gemaakt om te voorkomen dat de onderzoekers cliënten zouden benaderen voor wie een interview te gevoelig zou liggen. De cliënten van de pilootprojecten zijn immers kwetsbaar en niet allemaal bereid en/of in staat zijn om deel te nemen aan een interview. Aan de hulpverleners werd gevraagd om een selectie van twee à drie cliënten te maken voor deelname aan het interview, hen vooraf kort te briefen over het interview en alvast hun mondelinge toestemming te vragen.
De interviews duurden circa 30 minuten en vonden meestal plaats in de leefomgeving van de cliënt zelf.
Eén cliënt gaf de voorkeur aan een interview in de zorginstelling – die voorkeur werd door de onderzoekers gerespecteerd.
Bij de start van elk interview kregen de cliënten een informatiebrief en de informed consent overhandigd die de onderzoekers ook nog eens mondeling toelichtten. De informatiebrief informeerde de cliënten in heldere taal over: het doel en de verantwoordelijken van het onderzoek, het vrijwillige karakter van deelname aan het onderzoek, de audio-opname van het gesprek dat gemaakt zou worden en de anonieme verwerking van de gegevens. De informatiebrief vermeldde uitdrukkelijk dat al dan niet deelnemen aan het interview geen effect zou hebben op de verdere zorg en benadrukte dat de cliënten ten alle tijden het recht hadden om het interview stop te zetten zonder daarvoor een reden te hoeven geven en zonder daarvan enig nadeel te ondervinden. Aan de cliënten werd vervolgens gevraagd om de informed consent te ondertekenen. Daarmee gaven zijn hun toestemming om de verkregen data te gebruiken in het kader van het onderzoek en bepaalde frasen anoniem te citeren in het onderzoeksrapport en de draaiboeken.
Deelnemende cliënten kregen ook de mogelijkheid om indien gewenst het onderzoeksrapport en het bijbehorende draaiboek in te kijken.
Tijdens het interview werden volgende vragen voorgelegd:
• Hoe ervaart u de begeleiding die u ontvangt? In welke mate bent u hierover tevreden?
• Wat zijn pluspunten of minpunten van de begeleiding?
• Indien u de mogelijkheid had om iets te veranderen aan de begeleiding, wat zou u dan veranderen?
• Heeft u zelf de keuze gemaakt om in het begeleidingstraject te stappen?
• In welke mate is de begeleiding helpend voor uw herstel?
3.3.3 Dataverzameling en -verwerking.
Het afnemen van de interviews gebeurde door twee onderzoekers. Eén onderzoeker nam het interview af en een andere onderzoeker maakte gelijktijdig verslag. Ontbrekende stukken werden nadien aangevuld op basis van de geluidsopname. Elk interview werd vervolgens verwerkt tot een korte getuigenis gebruik makend van fictieve namen en met weglating van persoonlijke details die zouden kunnen leiden tot de identificatie van de cliënt.
3.4 Deel 4: de analyse van registratiegegevens
3.4.1 Doel
Om zicht te krijgen op de doelgroep, de instroom, het begeleidingstraject, de uitstroom, de drop out, etc.
van de pilootprojecten analyseerden de onderzoekers registratiegegevens op het niveau van de cliënt verzameld door de projecten.
3.4.2 Methode
De pilootprojecten verzamelden in opdracht van de Vlaamse overheid registratiegegevens op het niveau van de zorggebruiker. In het begin registreerden de pilootprojecten elk op hun eigen manier gegevens m.b.t. hun cliënten. Dit maakte het evenwel onmogelijk om de gegevens van de pilootprojecten samen te voegen en algemene uitspraken over de doelgroep te doen. De onderzoekers werkten daarom een Excel template uit om de registratie van de cliëntgegevens op uniforme wijze te laten geschieden (tabel 2). De templates bevatten een 25-tal variabelen met een beperkt aantal waarden om de registratielast voor de pilootprojecten binnen de perken te houden. De fiche werd meerdere malen afgetoetst met de leden van de stuurgroep. Onderstaande tabel geeft een overzicht van de variabelen en hun mogelijke waarden.
Tabel 2 Variabelen en waarden van de registratietemplate voor de pilootprojecten aanklampende zorg.
Variabelen Mogelijke waarden
Netwerk Kempen; PAKT; Reling; SaRA; SaVHA; ZW-Vlaanderen Cliëntnummer 1, 2, 3, 4, etc.
Nationaliteit Belg; niet Belg
Geslacht Man, vrouw
Leeftijd Geboortejaar
Leefvorm Alleenstaand; alleenstaand met kinderen; samenwonend met partner;
samenwonend met partner en kinderen; samenwonend in een gezin;
andere; onbekend
Inkomen Eigen beroepsactiviteiten; uitkering; leefloon; leeft op kosten van naasten; kinderbijslag; onbekend
Hoogst behaalde diploma
Lager onderwijs; middelbaar onderwijs; hoger of universitair onderwijs;
onbekend
Aanmelder Sociale huisvestingsmaatschappij; sociaal verhuurkantoor; andere Kreeg eerder
begeleiding in de GGZ
Ja; nee; onbekend
Variabelen Mogelijke waarden depressie of andere stemmingsstoornis; trauma of stress gerelateerde problemen; schizofrenie, psychose of bipolaire stoornis;
Ambulante GGZ (CGG, mobiel team, psychiater); residentiële GGZ (BW, PZ, PAAZ, PVT); verslavingszorg; zorginstelling van het VAPH;
woonzorgcentrum; geen van deze
Andere toegeleide zorg Open veld om waarde "andere" te specifiëren Is de context betrokken Ja; nee
Welke context is betrokken
Familie of andere belangrijke derden; vrijetijdsomgeving; werkomgeving;
enkel formele context Uithuiszetting Ja; nee
Gedwongen opname Ja; nee
3.4.3 Dataverzameling
Aan de coördinatoren van de pilootprojecten werd gevraagd om de gegevens door te geven van alle cliënten die sedert de start van de pilootprojecten in december 2017 tot en met augustus 2019 begeleiding kregen.
3.5 Deel 5: een focusgroep met relevante actoren
3.5.1 Doel
Aan het einde van het onderzoek organiseerden de onderzoekers een focusgroep met de coördinatoren en enkele teamleden van de pilootprojecten. De focusgroep had tot doel om extra input te verzamelen voor de verdere uitwerking van het draaiboek. Het draaiboek had op zijn beurt als doel om de opgedane kennis en expertise van de pilootprojecten op een generieke wijze op een rij te zetten zodat voorzieningen die een gelijkaardig initiatief wensen uit te bouwen dit als houvast kunnen gebruiken.
3.5.2 Methode en dataverzameling
In aanloop naar de uitwerking van het draaiboek organiseerden de onderzoekers een focusgroep met relevante actoren om de structuur, de inhoud en de format van het draaiboek te bespreken. De focusgroep ging omwille van de Coronamaatregelen via Zoom door. Per pilootproject namen telkens twee actoren deel:
de coördinator van het project, een teambegeleider en/of de penhouder van project. De focusgroep werd opgenomen en volledig getranscribeerd waarna een puntsgewijs verslag werd opgesteld.