3 Burgerhulp bij de verschillende incidenten
3.9 Nijmeegse Vierdaagse 2006
De Vierdaagse van Nijmegen is een jaarlijks terugkerend evenement met wereldwijde bekendheid. De Nijmeegse Vierdaagse wordt georganiseerd door Stichting De 4DAAGSE (St4D). Aan de Vierdaagse doen ieder jaar deelnemers uit vele landen en duizenden militairen mee. Iedere wandeldag wordt er een andere route afgelegd die afhankelijk van de leeftijd en het geslacht van de deelnemer 30, 40 of 50 km lang is. In het jaar 2006 zijn door de weersomstandigheden tijdens de Vierdaagse circa 300 mensen onwel geworden. Er vielen twee dodelijke
slachtoffers.
3.9.1 Incidentbeschrijving
De Nijmeegse Vierdaagse van 2006 is de 90ste editie van het evenement. De Vierdaagse vindt plaats in de week van maandag 17 juli tot en met vrijdag 21 juli 2006. Op maandag de 17e wordt het evenement officieel geopend en vindt de inschrijving plaats. Er hebben zich 48.630 deelnemers ingeschreven. Op dinsdag starten er vervolgens 44.015 mensen ook daadwerkelijk aan de tocht.
De eerste dag van de Vierdaagse voert na vertrek uit Nijmegen door Lent, Bemmel, Huissen, Arnhem, Elst, Valburg en Oosterhout voordat de deelnemers weer door Lent komen om via de Waalbrug richting de finish op de Wedren in het centrum van Nijmegen te lopen.
Op zondag 16 juli 2006 vindt een Veiligheidsoverleg plaats op het hoofdbureau van de politie in Nijmegen, ook de weersverwachting is een agendapunt van dit overleg.
Uit het Evaluatierapport blijkt dat de conclusie van dit overleg als volgt luidde:
“Er zijn voldoende rustlocaties, gemiddeld 1 à 2 per 5 kilometer: niet alleen de (3) grote militaire rusten, maar ook tal van rustpunten van bedrijven, van verenigingen en bij horeca-instellingen. Daarnaast leert de ervaring dat ook publiek /
aanwonenden hun steentje bijdragen.”
(Eringa, 2006)
Het verwachte weer voor de eerste wandeldag is niet van dusdanige aard dat er extra maatregelen getroffen moeten worden, adviseert het Hoofd medische Zaken van de St4D aan de marsleider. De maximumtemperatuur zal rond 15.00 uur op 31°C liggen. Er zal een zwakke tot matige wind staan en er zal een
luchtvochtigheidsgraad van 36% bereikt kunnen worden. Uiteindelijk is er die dag door het KNMI een maximale temperatuur van 34°C gemeten en is het vanaf het middaguur vrijwel windstil op de Oosterhoutsedijk. De Oosterhoutsedijk te Lent is een lang onbeschut stuk in de wandelroute waar alle wandelaars overheen komen.
De routes zijn voor de verschillende afstanden van de eerste dag niet allemaal gelijk maar komen voor de Oosterhoutsedijk samen voor het laatste stuk naar de finishplaats op de Wedren in Nijmegen. Kort voor de dijk is de laatste grote
rustpost van de St4D en volgens hen was het langste stuk zonder watervoorziening op de dijk 1,6 km. Op deze dijk zijn de problemen van de wandelaars met de weersomstandigheden het zwaarst tot uiting gekomen.
Om 4.00 uur vertrekken de eerste deelnemers die dag. Om 10.17 uur is er contact tussen de meldkamer en de OvD-G, waarbij de situatie stabiel is en vergelijkbaar met eerdere jaren. Drie kwartier later is er weer contact. Het is redelijk druk op de medische posten, maar het is goed af te handelen.
Om 11.45 uur wordt besloten het hittedraaiboek in werking te stellen voor de tweede dag. Om 12.00 uur is er opnieuw contact tussen de OvD-G en de
meldkamer. De meldkamer geeft aan dat het druk wordt ter hoogte van Slijk-Ewijk.
Mensen krijgen last van de hitte.
Centralisten van de meldkamer geven aan dat er meer meldingen dan normaal binnenkomen van deelnemers aan de Vierdaagse, en dat de meeste klachten hitte-gerelateerd zijn. Er wordt extra ambulancecapaciteit gevraagd door de meldkamer ambulance. Er worden extra motorambulances ingezet. Het blijft ondertussen druk op de posten.
Tussen 14.45 en 15.30 uur verandert het beeld in de meldkamer. Het aantal meldingen neemt toe. Het KLPD en de centrale in Driebergen kunnen de 112-meldingen niet meer kwijt. Een motoragent meldt dat „mensen bij bosjes
neervallen‟. De directeur van de Regionale Ambulance Voorziening (RAV) meldt dat de situatie op de meldkamer uit de hand loopt. Het SIGMA-team en een
geneeskundige combinatie worden opgeroepen.
Even na 15.00 uur wordt GRIP-1 afgekondigd door de OvD-G. Om 15.20 uur neemt de brandweer zelf het initiatief voor een nevelgordijn.
Er wordt een COPI en meerdere gewondennesten ingericht. Op het wandelparcours zijn twee ambulances en drie ambulancemotoren actief. Met piketauto‟s worden hulpverleners en infuusvloeistof vervoerd. Om 15.45 uur wordt een aanvraag gedaan voor militaire ambulances.
Even na 16.00 uur rijden ambulances af en aan. Het Rode Kruis meldt dat men
„met bossen omvalt‟ op de Waalbrug.
Om 16.18 uur wordt GRIP-2 afgekondigd door de HOvD-B. Dit vanwege het gebrek aan overzicht, de impact van de gebeurtenissen en de media-aandacht. Rond 16.35 uur wordt een tweede nevelgordijn aangelegd, ditmaal op de Oosterhoutsedijk.
Vanwege gebrek aan capaciteit wachten 15 slachtoffers op vervoer. Hun situatie is stabiel.
Rond 16.45 uur neemt het aantal wandelaars af. Motorrijders van de politie rijden de route af op zoek naar achtergebleven slachtoffers. Achtergebleven slachtoffers worden onder andere door de politie en het Rode Kruis naar de gewondennesten en ziekenhuizen gebracht. De twee Nijmeegse ziekenhuizen raken vol. Rond 17.00 uur wordt een derde nevelscherm opgezet door de brandweer.
Om 17.10 uur komt het Regionaal Operationeel Team (ROT) voor het eerst in kernbezetting bijeen. Ook het managementteam van de St4D komt in crisisoverleg bijeen. Er komt een melding van een dodelijk slachtoffer onder de wandelaars.
Rond 17.30 uur zijn er geen wandelaars meer op de route, en wordt het eerste gewondennest opgeheven. Ook het COPI en het tweede gewondennest worden kort daarna opgeheven.
Rond 19.30 uur wordt de stand van zaken besproken in het GBT. Er blijken
ongeveer 250 mensen onwel geworden te zijn en twee mensen te zijn overleden. Er zijn 54 mensen opgenomen in ziekenhuizen, waarvan 30 „heatstrokes‟.
Dan wordt, gezien de omstandigheden en de voorspellingen voor de volgende dag, door de St4D besloten de Vierdaagse af te gelasten. Deze beslissing wordt
ondersteund door het GBT.
3.9.2 Praktijkvoorbeelden van burgerhulp
De Nijmeegse Vierdaagse is een jaarlijks terugkerend evenement, waarbij burgers van oudsher betrokken zijn als supporter van de vele wandelaars. Ook is bekend dat omwonenden van de route vaak voor watervoorziening voor de wandelaars
zorgen. Sommige stukken van de route lenen zich niet voor het opstellen van posten van de organisatie en de Oosterhoutsedijk is één van die stukken. Volgens Wim Janssen van de ST4D vangen de EHBO-ers op dergelijke stukken deelnemers op die niet meer verder kunnen en zorgen omwonenden traditiegetrouw voor water (De Hoog, 2006). Dit is ook in de planvorming opgenomen. Zo wordt in het
evaluatierapport genoemd dat men de ervaring heeft dat burgers ook zorgen voor water en eventueel voor rustpunten voor de wandelaars.
“Volgens de St4D is er dankzij de omvang van de burgerhulp in de lange geschiedenis van de Vierdaagse nooit een te kort aan drinkwater geweest.”
(Eringa, 2006)
Hieronder is een aantal voorbeelden van burgerhulp benoemd die gevonden zijn in de literatuur of volgen uit de interviews. De voorbeelden zijn geordend naar
rampenbestrijdingsproces.
Geneeskundige hulpverlening - somatisch
Burgers hielpen bij de geneeskundige hulpverlening. Dit gebeurde onder andere op het gebied van reanimatie. Zo was bij de rustpost tussen Oosterhout en Lent het een geïnterviewde getuige van het onwel worden van twee mensen.
“Meteen waren hier tientallen mensen omheen. Ze werden dan ook zo snel mogelijk geholpen. Na een paar minuten kwamen ze weer bij.”
(Geïnterviewde Oosterhoutsedijk)
Bij één van de twee slachtoffers die later zijn overleden is door omstanders een reanimatie uitgevoerd voordat ambulancepersoneel aanwezig was. Toen er medische assistentie was, heeft het ambulancepersoneel de reanimatie overgenomen (Saanen et al., 2007).
Ook ondersteunden burgers de hulpverlening. Zo heeft een
ambulanceverpleegkundige aan burgers op de Wedren, en later op een camping, gevraagd of ze infusen omhoog wilden houden. Dat verzoek werd opgevolgd.
Burgers hielpen ook bij het slachtoffervervoer. Een burger heeft met zijn auto slachtoffers naar het noodhospitaal aan de kruising tussen de Oosterhoutsedijk en Zaligestraat vervoerd. Een motoragent heeft burgers gezien bij de spoorbrug die auto‟s regelden om slachtoffers naar het noodhospitaal te vervoeren. Op de
Waalbrug is door het KLPD een bus tegengehouden. De agenten hebben vervolgens de passagiers gevraagd uit te stappen en mensen de bus in te helpen die op de brug onwel waren geworden. Deze bus is vervolgens met de slachtoffers naar het ziekenhuis gereden.
Preventieve openbare gezondheidszorg
De hulp van burgers op het gebied van preventieve gezondheidszorg richtte zich voornamelijk op het preventief koelen van deelnemers. In een artikel van de bewuste 18 juli worden burgers opgeroepen om water te geven aan de wandelaars.
In een recensie van een wandelaar werd dit nog eens benadrukt, volgens hem waren omwonenden door de organisatie opgeroepen om deelnemers met
tuinslangen van water te voorzien. Dat verzoek werd goed opgevolgd volgens deze deelnemer en er waren ook mensen die nevelschermen gemaakt hadden waar deelnemers eventueel doorheen konden lopen.
Een van de geïnterviewde burgers heeft doeken natgemaakt met koud water en aan wandelaars meegegeven om hen tijdens het laatste stuk van de tocht nog van wat koeling te kunnen voorzien.
Een motoragent heeft tijdens zijn inzet vele burgers gezien die slachtoffers water gaven.
Een burger heeft met zijn gezin en bezoek een tafel aan de dijk neergezet waar met een tuinslang en een teil de flesjes van de deelnemers met water gevuld werden.
Een andere burger heeft zijn tuinslang tot voor in de tuin uitgerold toen hij merkte dat zijn tuin vol uitgeputte mensen lag. Weer een andere burger heeft haar
tuinslang ook over de oprit naar de dijk afgerold om mensen op die manier van water te kunnen voorzien.
De tuinderij langs de Oosterhoutsedijk heeft water verstrekt en er waren minimaal twee door burgers opgezette locaties waar deelnemers water konden krijgen (Eringa, 2006).
Geneeskundige hulpverlening - psychosociaal
Burgers zorgen voor mentale ondersteuning. Een van de geïnterviewde burgers hield de mensen die op zijn erf zaten en lagen in de gaten en vroeg regelmatig hoe het met ze ging en hoe ze zich voelden.
Een motoragent heeft burgers op de dijk gezien die bij mensen bleven en tegen hen praatten.
Afzetten en afschermen
Burgers zorgden ervoor dat slachtoffers die hulp nodig hadden een beetje de ruimte kregen. Een burger heeft de deelnemers om een onwel geworden man heen geleid en nieuwsgierigen op afstand gehouden om de man een beetje de ruimte geven tot er hulpverleners bij waren. Een ambulanceverpleegkundige heeft burgers gevraagd wat vrije ruimte om slachtoffers te creëren zodat er ruimte voor de hulpverleners was. Dit hebben de burgers vervolgens ook goed uitgevoerd.
Verder zorgden burgers ervoor dat de doorstroming goed verliep. Een van de geïnterviewde burgers zag in dat de mensen die zich om de onwel geworden man verzamelden de doorstroom van de deelnemers belemmerden. Hij heeft de mensen gesommeerd het slachtoffer de ruimte te geven, de deelnemers er langs te laten en om rustig te blijven.
Opvang en verzorging
Deelnemers kregen een rustplaats en schaduw aangeboden door burgers.
Verschillende burgers hebben mensen in hun tuin opgevangen. Een burger heeft veel mensen opgevangen op zijn erf. Het erf was de eerste begaanbare plaats met schaduw sinds Oosterhout en kort na het middaguur zat zijn hele tuin vol met mensen. Ook zochten mensen verkoeling in zijn huis.
De burgers bij de feesttent hebben verschillende mensen even laten uitrusten op stoelen die daar in de schaduw stonden.
Ook werden sanitaire voorzieningen ter beschikking gesteld. Verschillende burgers hebben meerdere malen hun toilet ter beschikking gesteld aan deelnemers en aan de mensen die in de tuin de schaduw opzochten.
Voorzien in primaire levensbehoeften
Een ambulanceverpleegkundige heeft op de Wedren burgers water laten halen voor de slachtoffers waar hij mee bezig was.
Overig
Burgers ondersteunden hulpverleners op facilitair gebied. De OVD-B geeft aan dat burgers bij zijn aankomst op de dijk direct koffie en water verzorgden voor de hulpverleners.