4 Analyse burgerhulp
4.1 Handelingen per proces
In deze paragraaf worden de handelingen die burgers hebben verricht bij de rampenbestrijding onderverdeeld naar de verschillende
rampenbestrijdingsprocessen conform het Handboek Voorbereiding
Rampenbestrijding. Een volledig overzicht van alle rampenbestrijdingsprocessen is opgenomen in bijlage 5.
4.1.1 Brandweerprocessen
Opvallend is dat er, in verhouding tot de andere processen, bij relatief weinig incidenten werkzaamheden door burgers zijn uitgevoerd die geschaard kunnen worden onder de brandweerprocessen. Een overzicht is opgenomen in tabel 7.
Mogelijke redenen hiervoor zijn de risico‟s van de werkzaamheden en de
gespecialiseerde kennis en materialen die men nodig heeft om brandweertaken te kunnen verrichten.
Tabel 7. Burgerhulp bij brandweerprocessen
Proces Incident/ramp
Bestrijden van brand en emissie gevaarlijke stoffen
Duinbranden Schoorl / Bergen Redding en technische
hulpverlening
Bijlmer, Hoogwater, Vuurwerkramp, Volendam, Wilnis, Stroomstoringsincidenten, Duinbranden Schoorl/Bergen
Ontsmetten van mens en dier Geen Ontsmetten van voertuigen en
infrastructuur Geen
Waarnemen en meten Hoogwater, Duinbranden Schoorl/Bergen
Incidenten waar wel veel burgerhulp bij brandweerprocessen heeft plaatsgevonden, zijn de duinbranden in Schoorl en Bergen. Bij deze incidenten hebben burgers daadwerkelijk geholpen de brand te bestrijden.
Redding en technische hulpverlening is een proces waar meer burgerhulp bij heeft plaatsgevonden. Dit varieerde van het redden van mensen uit brandende panden, bijvoorbeeld bij de Bijlmerramp, de Vuurwerkramp en de Nieuwjaarsbrand in Volendam, tot het helpen bij het construeren van nooddijken (hoogwater) of stoplijnen (natuurbrand).
Waarnemen en meten heeft alleen plaatsgevonden bij hoogwater en de duinbranden. Het ging dan voornamelijk om het controleren van de dijk en de waterstand bij het hoogwater, en het waarnemen van de voortgang van de branden bij de duinbranden.
Er zijn geen activiteiten gevonden waarbij burgers hebben geholpen bij het ontsmetten van mensen, dieren, goederen of infrastructuur.
4.1.2 GHOR-processen
Op het gebied van de GHOR-processen heeft er bij veel incidenten burgerhulp plaatsgevonden, met name op het gebied van geneeskundige hulpverlening, zowel somatisch als psychosociaal. Een overzicht is opgenomen in tabel 8.
Tabel 8. Burgerhulp bij GHOR-processen
Proces Incident/ramp
Geneeskundige hulpverlening – somatisch
Bijlmer, Vuurwerkramp, Volendam, Vierdaagse, Koninginnedag 28
Preventieve gezondheidszorg Vierdaagse Geneeskundige hulpverlening –
psychosociaal Bijlmer, Hoogwater, Vuurwerkramp, Volendam, Vierdaagse, Stroomstoringsincidenten,
Koninginnedag
Het ging dan bijvoorbeeld om het verlenen van eerste hulp en het bieden van geestelijke ondersteuning. Bij één incident is bekend dat er preventieve
gezondheidszorg heeft plaatsgevonden: bij de Vierdaagse gaven burgers water en verkoeling aan deelnemers om oververhitting te voorkomen.
4.1.3 Politieprocessen
Bij een aantal specifieke politieprocessen, zoals strafrechtelijk onderzoek en het identificeren van slachtoffers vond slechts bij enkele incidenten burgerhulp plaats.
Net als bij de brandweerprocessen geldt, dat hiervoor specifieke kennis en/of middelen noodzakelijk zijn.
Werkzaamheden die vallen onder de meer algemene politieprocessen, zoals het verkeer regelen en afzetten worden bij meerdere incidenten uitgevoerd of ondersteund door burgers. Een overzicht is opgenomen in tabel 9.
Tabel 9. Burgerhulp bij politieprocessen
Proces Incident/ramp
Afzetten en afschermen Bijlmer, Hoogwater, Vuurwerkramp, Volendam, Wilnis, Stroomstoringsincidenten, Vierdaagse, Koninginnedag
Verkeer regelen Hoogwater , Vuurwerkramp, Volendam, Stroomstoringsincidenten
Handhaven van de rechtsorde Bijlmer, Vierdaagse, Vuurwerkramp, Wilnis
28 Bij de duinbranden is door een burger ook geneeskundige hulp aangeboden. Deze was echter niet noodzakelijk, waardoor er uiteindelijk geen gebruik gemaakt is van deze hulp.
Proces Incident/ramp
Identificeren van slachtoffers Volendam, Koninginnedag
Begidsen Bijlmer, Hoogwater
Strafrechtelijk onderzoek Koninginnedag
Opvallend is dat „afzetten en afschermen‟ bij vrijwel alle onderzochte incidenten heeft plaatsgevonden met hulp van burgers. Samen met „opvang en verzorging‟ is dit het meest genoemde proces waarbij burgers hulp hebben verleend .
4.1.4 Gemeentelijke processen
De drie gemeentelijke processen uitvaartverzorging en registratie van schade zijn niet genoemd als processen waar burgers in hebben geparticipeerd, in de
interviews. Het registreren van slachtoffers is genoemd, namelijk bij de
Bijlmerramp, de Vuurwerkramp en de brand in Volendam. Van de andere twee processen zijn bij de onderzochte incidenten geen voorbeelden bekend.
4.1.5 Multidisciplinaire processen
Bij de meeste incidenten blijkt dat burgers de meeste werkzaamheden hebben uitgevoerd binnen de multidisciplinaire processen. Een mogelijke oorzaak is dat deze processen vrij algemeen zijn, waardoor ook burgers zonder een specifieke opleiding of achtergrond werkzaamheden kunnen uitvoeren die vallen onder deze processen. Daarnaast zijn dit processen die bij vrijwel elk incidenttype van
toepassing waren. In tabel 10 is een overzicht weergegeven van de
multidisciplinaire processen waarbij burgers werkzaamheden hebben uitgevoerd bij de verschillende incidenten.
Tabel 10. Burgerhulp bij multidisciplinaire processen
Proces Incident/ramp
Waarschuwen bevolking Bijlmer Toegankelijk maken en
opruimen Hoogwater, Volendam, Wilnis, Koninginnedag Ontruimen en evacueren Bijlmer, Hoogwater, Vuurwerkramp, Volendam,
Wilnis, Koninginnedag, Duinbranden Voorlichten Bijlmer, Hoogwater, Volendam, Wilnis,
Stroomstoringsincidenten
Opvang en verzorging Bijlmer, Hoogwater, Vuurwerkramp, Volendam, Wilnis, Stroomstoringsincidenten, Vierdaagse, Duinbranden
Voorzien in primaire levensbehoeften
Bijlmer, Stroomstoringsincidenten, Vierdaagse, Duinbranden, Vuurwerkramp
Het proces „opvang en verzorging‟ is bij ieder onderzocht incident mede door burgers uitgevoerd. Uitzondering hierbij is het Koninginnedagdrama, aangezien het beperkt aantal slachtoffers daar gelijk naar ziekenhuizen kon worden vervoerd en er geen opvang van slachtoffers (anders dan psychosociale nazorg) nodig was. Ook de processen „voorlichting‟ en „ontruimen en evacueren‟ en „voorzien in primaire levensbehoeften‟ zijn bij veel incidenten ondersteund door burgers.
4.1.6 Samenvatting burgerhulp per proces
Geconcludeerd kan worden dat burgers betrokken waren bij bijna alle
rampenbestrijdingsprocessen. Werkzaamheden binnen heel specifieke processen, zoals brandbestrijding en strafrechtelijk onderzoek, werden minder vaak door burgers uitgevoerd. Er zijn geen voorbeelden gevonden van burgerhulp bij de brandweerprocessen: ontsmetten van mensen, dieren, voertuigen en infrastructuur of bij de gemeentelijke processen uitvaartverzorging en het registreren van schade.
Algemenere processen, zoals opvang en verzorging, afzetten en afschermen, zorgen voor primaire levensbehoeften en ontruimen en evacueren werden vaker door burgers uitgevoerd.
Als gekeken wordt naar de clusters van rampenbestrijdingsprocessen, voerden burgers vooral werkzaamheden uit die passen binnen de multidisciplinaire processen. Ook werkzaamheden binnen geneeskundige processen werden regelmatig door burgers uitgevoerd, evenals werkzaamheden binnen
politieprocessen zoals verkeer regelen en afzetten en afschermen. Brandweer- en gemeenteprocessen werden minder vaak door burgers uitgevoerd, vermoedelijk door specifieke kennis en materialen die hiervoor nodig zijn, en, in het geval van de brandweerprocessen, de risico‟s die men hierbij loopt.