NIEUWE KERK, AMSTERDAM

Jan van Galen sneuvelde in 1653 tijdens een zeegevecht tegen de Engelsen. Het grafmonument (1656) werd ontworpen door Artus Quellinus, vermoedelijk in opdracht van Jacob van Campen. Vervolgens werd het praalgraf gebouwd door Rombout Verhulst en Willem de Keyser, die op dat moment bezig was met de te bouwen, maar nooit voltooide toren van de Nieuwe Kerk (afbeelding 58).

De Keyser was in februari 1653 oneervol ontslagen als Amsterdamse stadssteenhouwer, wegens malafide praktijken: ‘infaem en inhabiel om enig ampten of ofte bedieningen te bekleeden.’26 Toch stond het ontslag niet in de weg aan zijn bijdrages aan de grafmonumenten voor Van Galen, Maarten Harpertsz. Tromp en Michiel de Ruijter.

Afbeelding 58

Artus Quellinus, Praalgraf voor Jan van Galen (Nieuwe Kerk, Amsterdam)

In de cartouche van het grafmonument voor Van Galen wordt hem in het Latijn hulde gebracht. De vlootvoogd rust op een eenvoudige stromat en is omgeven door zeevaart- en oorlogsattributen. De ‘Slag bij Livorno’, zijn plaats van sneuvelen, wordt op het reliëf afgebeeld en is gebaseerd op een penschilderij van Willem van de Velde de Oude. Het monument is in lijn met die van Piet Hein en Maerten Tromp, maar dan kleiner.

Van het grafmonument werden prenten verkocht aan het grote publiek (afbeeldingen 59 en 60).

Afbeelding 59 Afbeelding 60

Anoniem, Prent grafmonument Jan van Galen Anoniem, Prent grafmonument Jan van Galen

(Stadsarchief, Amsterdam) (Stadsarchief, Amsterdam)

Beide prenten zijn geen goede weergaves van het grafmonument. Vooral de gisant lijkt gehaast getekend. Blijkbaar was de impressie voor het publiek belangrijker dan een exacte nabootsing en zullen weinigen het grafmonument daadwerkelijk hebben gekend om de verschillen op te merken. Enige ‘artistieke vrijheid’ leek belangrijker dan realisme.27

In 1678 werkten Verhulst en Willem de Keyser aan het praalgraf voor Michiel de Ruijter (†1676) in de Nieuwe Kerk. Dat werd gebaseerd op het monument voor Maerten Tromp. De luitenant- admiraal-generaal van de vloot werd in binnen- en buitenland geroemd om zijn daden, medemenselijkheid, moed en tactisch inzicht. Hij had het land meermaals behoed. De Ruijter ligt niet op een stromat, maar op een gedrapeerd marmer laken.

Dit praalgraf werd het meest prestigieuze en grootste voor een overleden zeeheld. De vorm doet denken aan een altaarstuk (afbeelding 61). Het is lastig om die associatie bij De Ruijters praalgraf niet te maken. In de katholieke traditie brengt het altaarstuk de gelovige in contact met de afgebeelde heilige.28 _{Mogelijk heeft de beschouwer dezelfde beleving bij het zien van De Ruijters grafmonument.}

27 _{François Bellec, Philippus Bosscher [en] A. Erftemeijer, Sillages néerlandais, 77.}

Afbeelding 61

Rombout Verhulst, Praalgraf Michiel de Ruijter (Nieuwe Kerk, Amsterdam)

De Rotterdamse admiraliteit diende bij de Staten-Generaal een verzoek in om De Ruijter in Rotterdam te mogen begraven. Dit werd afgewezen, mede omdat De Ruijter had aangegeven om na zijn overlijden in Amsterdam begraven te willen worden.

Naast een eerbetuiging aan de gesneuvelde held, was een grafmonument belangrijk voor het prestige van opdrachtgevers, opdrachtnemers en andere betrokkenen.29 _{Het samenvloeien van roem} voor zowel de zeeheld als de kunstenaar blijkt uit de volgende dichttitel:

‘Eer-Tombe, kunstig uitgebeitelt door den vermaarsten Beeldhouwer deser eeu Rombout Verhulst.’30

LAURENSKERK, ROTTERDAM

Op het grafschrift van Witte de Withs praalgraf staat: ‘na het veroveren van het wachtschip, daar hij in krachten veel minder, in moed, veel meerder was, den weg geopend tot het nemen der Amerikaansche Zilvervloot.’ Postuum werd de verovering van de Zilvervloot vooral als De Withs verdienste gezien. Een goed geschreven grafschrift, juiste symbolen en weergave van de laatste zeeslag, voorzag beschouwers van de gewenste herinnering.

Niet alleen Verhulst benutte zijn eerdere creatieve uitwerkingen bij vervolgopdrachten, maar ook andere grafmonumentenbouwers, zoals Pieter Rijcx, letten op hem. Qua opzet en symboliek heeft De Withs grafmonument (afbeeldingen 62 en 63) veel weg van dat van Maerten Tromp. Het detail van de geaderde hand is prachtig en levensecht (afbeelding 64).

29 _{Zie bijvoorbeeld het portret van Petrus Francius (afbeelding 26).}

30 _{Daniël François Scheurleer, Van Varen en van Vechten (dl. II), 527: ‘De Ruiter, wiens gelijk nooit heeft de Zeen gebouwd,}

Was Engeland een schrik, deed Vrankrijk voor hem wijken, Sloegh Sweden in de vlucht; deed Turk en Rovers strijken, Was Spanjens heul en troost; jaa eenighste behoud. Lysippus, wiens gelijk in beeld-houw niet en was, Wierd eenelijck vergund te bootsen Alexander, Verhulst so desen held; want hy, en ook geen ander, Kan dryven naar waardy so grooten Eere kas.’

Afbeelding 62 Afbeelding 63

Pieter Rijcx, Grafmonument voor Witte de With Slag in de Sont’, basreliëf aan de voet van het De With-monument

(Laurenskerk, Rotterdam) (detail) (Laurenskerk, Rotterdam)

Afbeelding 64

Grafmonument Witte de With (detail)

Het grafmonument voor Egbert Bartolomeusz. Kortenaer (†1665) (afbeelding 65) is door Rombout Verhulst vermoedelijk gebaseerd op diens eerdere, maar niet-geaccepteerde, ontwerp voor het praalgraf van Jacob van Wassenaer Obdam (zie verderop). Kortenaers praalgraf is minder kostbaar uitgevoerd dan dat van Witte de With. Ronald Prud’homme van Reine spreekt van ‘zeeheldeninflatie’, omdat Kortenaer nooit het opperbevel voerde en daarom geen praalgraf had verdiend. Een epitaaf had volstaan.31

Tijdens de Eerste Engelse oorlog had Kortenaer zijn rechterhand en linkeroog verloren. De gruwelijke verminkingen zijn zichtbaar in marmer (afbeelding 66) en confronteert de beschouwer met Kortenaers moed en opoffering, beschreven door Gerard Brandt: ‘Erken uw Heldt, verminkt aen oogh aen rechterhandt.’ Dit doet denken aan Jacob van Heemskercks geschonden harnas, met missend beenstuk (afbeelding 17).

Afbeelding 65 Afbeelding 66

Rombout Verhulst, Grafmonument voor Grafmonument voor Egbert Meeusz. Kortenaer (detail) Egbert Meeusz. Kortenaer (Laurenskerk, Rotterdam)