NEDERLANDSE FILMFESTIVALCIRCUIT

Door de hierboven beschreven filmfestivalisering kent Nederland inmiddels een rijke filmfestival cultuur. Hoewel er geen volledig bestaand overzicht is van alle bestaande filmfestivals in

Nederland is snel te achterhalen dat er ontzettend veel filmfestivals naast elkaar bestaan in ons relatief kleine land. In het jaaroverzicht van filmfestivals die in 2014 plaatsvonden in Nederland (bijlage 2) is te zien dat er niet alleen veel, maar ook vooral verschillende soorten filmfestivals georganiseerd worden.

In het Nederlandse filmfestivalcircuit opereren twee prominente filmfestivals met internationale allure, IDFA en IFFR. De afgelopen editie van IFFR trok meer dan 300.000 bezoekers, het IDFA trekt jaarlijks ruim 200.000 bezoekers. Beide festivals zweven tussen een audience festival en een business festival in gezien het feit dat ze ook een groot aandeel aan programmaonderdelen voor mensen uit de filmindustrie organiseren. Zo organiseert IDFA de programma’s Docs for Sale, IDFA Forum en IDFAcademy en heeft IFFR gemiddeld tot zo’n 3000 journalisten en mensen uit de filmindustrie te gast. IFFR profileert zich qua programmering door te kiezen voor “jong en opkomend filmtalent, voor filmauteurs met een onafhankelijke en

vernieuwende signatuur en voor filmmakers of kunstenaars die innovatief of experimenteel grenzen

verkennen en overschrijden.”124 _{Het programma van IFFR is zeer divers en omvangrijk. Er worden}

films afkomstig uit veel verschillende landen vertoond, waarbij circa 1/3e _{van de films afkomstig is} uit de continenten Afrika, Azië en Latijns-Amerika. IDFA presenteert jaarlijks ’s werelds beste documentaires, die “stilistisch interessant of vernieuwend zijn, die maatschappelijk relevant zijn

en die erin slagen duidelijk te communiceren met het publiek.”125 _{Het festival houdt zich bewust}

bezig met het programmeren van creatieve documentaires uit ontwikkelingslanden. Zo werd in 2013 het themaprogramma Emerging Voices from Southeast Asia georganiseerd, waar

documentaires van jonge filmmakers uit die regio vertoond werden.

Naast deze twee grote internationale festivals is Nederland nog een derde ‘A-festival’ rijk, het Nederlands Film Festival in Utrecht, dat zich volledig richt op de Nederlandse film en zich daarnaast kenmerkt door typische Hollywood-characteristics zoals de aanwezigheid van ‘Bekende Nederlanders’, paparazzi en de uitgerolde rode loper. Het Nederlandse filmfestivalcircuit, met het dominante centrum dat bestaat uit de drie bovengenoemde festivals, wordt aangevuld door een

124 _{International Film Festival Rotterdam. Profiel. <https://www.iffr.com/nl/Organisatie/profiel/;>}

(geraadpleegd op 2 april 2015)

125 _{International Documentary Film Festival Amsterdam. Missie. <http://www.idfa.nl/nl/missie.aspx>}

49

grote hoeveelheid parallelle circuits. Met de aanwezigheid van filmfestivals gericht op animatie (o.a. KLIK! en Holland Animation Film Festival), fantasy en horror (Imagine Fantastic Film Festival), kinderen (Cinekid en Imagine Fantastisch Kinderfilmfestival), maar ook specifiekere genres als Food Film Festival, Dutch Mountain Film Festival en ReVersed Poetryfilm Festival is het evident dat er in Nederland veel ruimte is voor nichegerichte filmfestivals.

Zoals in het theoretisch kader al naar voren kwam is filmfestivalisering volgens De Valck een belangrijke reden geweest voor de opkomst van gespecialiseerde filmfestivals, en dus ook voor niet-Westerse filmfestivals.126 _{Het gunstige klimaat dat in de jaren ’80 ontstond voor filmfestivals in} Nederland is ook duidelijk terug te zien in een proliferatie van niet-Westerse filmfestivals. Zover mogelijk te achterhalen zijn er sinds de eind jaren ’80 minstens 22 filmfestivals opgericht die zich specifiek richten op niet-Westerse filmculturen. De proliferatie van niet-Westerse filmfestivals is het sterkst zichtbaar vanaf het begin van de 21ste _{eeuw. Van deze 22 filmfestivals richt een grote} meerderheid zich op filmculturen uit het Midden-Oosten en Arabische landen, maar liefst 40,9%. 27% van de festivals richten zich op het Aziatische continent. Twee filmfestivals (9%) focussen zich in hun programmering op Latijns-Amerika en Zuid-Amerika. Twee andere filmfestivals richten op meerdere continenten, zoals World Cinema Amsterdam, dat Afrikaanse, Aziatische, Latijns-Amerikaanse én Arabische films vertoont. Afrika en Oost-Europa hebben ieder één festival, respectievelijk Africa in the Picture en Eastern Neighbors.127

Het valt direct op dat vrijwel alle niet-Westerse festivals plaatsvinden in Nederland haar metropolen: Amsterdam, Den Haag en Rotterdam, en een enkeling in Utrecht. Geheel opvallend is dit niet, gezien de bevolkingssamenstelling in deze steden. Dit zijn de vier steden met het grootste percentage niet-Westerse allochtonen van Nederland. In Rotterdam, Amsterdam en Den Haag ligt dit percentage zelfs boven de 30%.128 _{In het theoretisch kader is duidelijk geworden dat} de meeste niet-Westerse filmfestivals zich niet enkel op een Westers publiek richten, maar ook een functie (willen) vervullen voor de diaspora gemeenschappen en zich ook sterk op deze achterban focussen. Juist in de grote steden in Nederland met een hoge concentratie niet-Westerse

allochtonen lijkt er daarom extra draagvlak te zijn voor zulke festivals.

Een ander duidelijk opvallend feit is dat circa de helft van de niet-Westerse filmfestivals inmiddels niet meer actief is. De terugloop van de festivals valt met name te constateren vanaf 2009. Sindsdien zijn minimaal tien niet-Westerse filmfestivals gestopt met het organiseren van het

126 _{Valck, M. de. Film Festivals: From European Geopolitics to Global Cinephilia. Amsterdam}

University Press, Amsterdam, 2007: 20

127 _{Bijlage 1: overzicht niet-Westerse filmfestivals in Nederland gemaakt op basis van}

internetresearch

50

festival. In het geval van enkele festivals is gecommuniceerd dat het hierbij gaat om een tijdelijke onderbreking. Filmisreal Festival, dat zich richt op hedendaagse Israëlische cinema, deelde in 2014 mee dat het festival niet door kon gaan wegens “overwegingen van enkele van onze partners

omtrent de politieke situatie in Israël de afgelopen zomer.”129 _{Momenteel is de festivalorganisatie}

bezig met het vormgeven van een nieuwe festivaleditie in 2015 en lijkt het er op dat het festival voorlopig zal blijven bestaan, ondanks de onderbreking in 2014. Ook Amsterdam Turkish Film Festival is gestopt met het organiseren van het festival wegens politieke redenen. Zo schreef festivaldirecteur Ipek Sur in de zomer van 2013, ten tijde van de hevige protesten in Turkije, het volgende:

Dear friends, considering the current – and pending – political situation in Turkey, the Board of 7 Hills Foundations (ATFF) feels we need to consider our artistic and cultural position for the future. Therefore we have withdrawn our applications from the T.C. Presidency Funds for ATFF 2013 which was planned to be in September.130

Naast politieke zijn de voornaamste redenen om het festival stop te zetten financiële redenen geweest. Dit is niet geheel verbazingwekkend, kijkende naar de bezuinigingen in de culturele sector. Zo viel het doek voor het altijd goed bezochte en langlopende Latin American Film

Festival omdat de (financiële) vooruitzichten dusdanig somber waren, aldus de organisatie.131 _Ook het Iraans Film Festival stopte in 2009 wegens ernstig verminderde financiële middelen en weinig zicht op enige verbetering van de situatie. Africa in the Picture, één van de oudste Afrikaanse filmfestivals in Europa, werd in 2012 nog opgenomen in het Kunstenplan 2013 – 2016. Desondanks is te lezen in het rapport Kunst en Cultuur in cijfers 2014, waar de stand van zaken met betrekking tot het Kunstenplan uiteen wordt gezet, dat het festival één van de Kunstenplan- instellingen is die in 2013 failliet is gegaan.132 _{Het festival is sinds 2013 niet meer georganiseerd.}

129 _{Filmisreal (2014). Filmisreal postponed. <http://us4.campaign-}

archive1.com/?u=4397e688e5f4feeafd5182a3f&id=001870178e> (geraadpleegd op 27 maart 2015)

130 _{Amsterdam Turkish Film Festival (20-06-2013). [Facebook update]}

<www.facebook.com/turkishfilm> (geraadpleegd op 27 maart 2015)

131 _{Latin American Film Festival (2013). Het LAFF stopt. <www.laff.nl> (geraadpleegd op 27 maart}

2015)

132 _{Gemeente Amsterdam. Kunst en Cultuur in Cijfers 2014: kwantitatieve gegevens}

51

Huidig cultuurbeleid en niet-Westerse filmfestivals

In het vorige hoofdstuk is geconstateerd dat, na een proliferatie van niet-Westerse filmfestivals in Nederland vanaf de jaren ’80, vanaf 2009 een terugloop van niet-Westerse filmfestivals zichtbaar is. Verschillende festivals hebben aangegeven gedwongen te zijn geweest om te stoppen wegens financiële redenen. Om de onderzoeksvraag te kunnen beantwoorden is het noodzakelijk om meer te weten te komen over het huidige cultuurbeleid met betrekking tot niet-Westerse filmfestivals in Nederland, en dit te vergelijken met andere filmfestivals. Hiervoor worden verscheidene kunstennota’s en beleidsplannen geanalyseerd. Dit blijft beperkt tot de cultuurnota van de Rijksoverheid, de beleidsplannen van het Nederlandse Filmfonds en de kunstenplannen van de gemeenten Amsterdam, Den Haag, Rotterdam en Utrecht.