Het filmfestivalcircuit
HET FILMFESTIVAL ALS ONTMOETINGSPLEK EN COLLECTIEVE ERVARING
Het publiek dat op het filmfestival afkomt is, vanzelfsprekend, een belangrijke succesfactor voor het filmfestival; niet enkel op financieel gebied maar ook wegens de sfeer die zij mede creëren.94 De setting en de sfeer tijdens een festival en de daaruit voortvloeiende festivalervaring is een frequent genoemde succesfactor van festivals. Volgens het model voor festivalbeleving van John Falk en Lynn Dierking wordt deze beleving gevormd door het samenkomen van een persoonlijke context, een sociale context en een fysieke context.95 Deze drie aspecten van festivalbeleving zijn ook van belang bij filmfestivals. Filmfestivals situeren zich als cinefiele ontmoetingsplekken waar verschillende groepen mensen samenkomen die bepaalde interesses, motivaties, ervaringen of kennis met elkaar delen en die zich op deze wijze tijdelijk een onderdeel van een gemeenschap kunnen voelen. 96 Het creëren van zo’n tijdelijke community wordt bewerkstelligd door het festival, dat sociale momenten, interactiviteit en communicatie stimuleert. Zo stelt de Valck:
Filmfestivals doen […] meer dan het simpelweg aanbieden van films, ze creëren een discursieve context (met catalogusteksten, recensies, Q&A’s, talkshows et cetera) waardoor het uitwisselen van informatie, kennis en inzicht wordt gefaciliteerd.97
Filmfestivals bieden door bijvoorbeeld Q&A’s met de filmmakers en andere experts de
mogelijkheden voor het publiek om op een kritischer niveau bezig te zijn met film.98 Wong gaat hierin zelfs dusdanig ver door te stellen dat het filmfestival alleen succesvol kan zijn wanneer deze communiceert met het publiek, discussies ontstaan en de boodschap van de film overgebracht wordt.99 Ook dit is een goed voorbeeld van relational interdependence in het filmfestivalcircuit,
94 Wong, C. H. Film Festivals: Culture, People, and Power on the Global Screen. Rutgers University
Press, 2011: 54
95 van Vliet, H. (2012) Beleving en Festivals. In: van Vliet, H. (red) Cahier Festivalbeleving.
Hogeschool Utrecht 2012: 134
96 Valck, M. de (2010) De rol van filmfestivals in het YouTube-tijdperk. In: Boekman 83: Festivals.
Boekmanstichting, Amsterdam, 2010: 59
97 Ibidem: 58
98 Hemert, T. van. Searching for a Feminist Voice: Film Festivals and negotiating the tension between
expectation and intent. eJournalist, 2011: 64
99 Wong, C. H. Film Festivals: Culture, People, and Power on the Global Screen. Rutgers University
41
waar menselijke actoren als het publiek en niet-menselijke actoren zoals de film en de festivallocatie mede het succes van het festival bepalen.
De omgeving van festiviteit waarin de films worden vertoond is een belangrijk facet waarmee filmfestivals zich onderscheiden van reguliere vertoningen in de bioscopen en filmtheaters, waar je over het algemeen een relatief anonieme ervaring beleeft. Het gevoel dat filmfestivals aan het publiek geven dat ze bij iets unieks aanwezig zijn wordt hierbij extra bevorderd door de aanwezigheid van filmmakers. Daarnaast verschillen de films die op
filmfestivals vertoond worden over het algemeen van de films die je regulier in de bioscoop ziet en wordt er veel waarde gehecht aan het idee dat je films als premières kunt zien.Al het
bovenstaande draagt bij aan het gevoel van een unieke ervaring, wat een belangrijke drijfveer is voor festivalbezoekers.
Het samenkomen en het gevoel van ‘erbij horen’ is ook een grote drijfveer voor het publiek van gespecialiseerde filmfestivals. Aan het vormen van een tijdelijke cinefiele gemeenschap met medeliefhebbers van bijvoorbeeld horror- of animatiefilms, waarbij een
gemeenschappelijke interesse wordt gedeeld die verder gaat dan film in het algemeen, wordt door hen veel waarde gehecht.100 Deelnemen aan deze tijdelijke gemeenschap kan de eigenwaarde en de sociale culturele identiteit versterken; een aspect dat een zeer belangrijke rol speelt bij niet- Westerse filmfestivals. Een aanzienlijk deel van deze festivals richt zich specifiek op leden van de betreffende diaspora’s, voor wie zij een platform bieden om met elkaar te communiceren en hun eigen identiteit te (her)bevestigen. Door middel van het uitnodigen van regisseurs en het
organiseren van Q&A’s voorziet het festival zowel voor filmmakers in de diaspora als het diasporische publiek de kans om deel te nemen aan het discours rondom hun (dubbele)
identiteit. Hiermee vervult het festival, als laagdrempelige plek waar film getoond wordt en waar mensen samen kunnen komen, een belangrijke functie voor de diaspora gemeenschap. In de context van een sterk geglobaliseerde wereld zijn filmfestivals voor de groeiende diaspora gemeenschappen op deze wijze “important moments of visibility and occasions of concentrated
celebrations of identity beyond the confines of their host communities.”101 Op deze festivals kunnen
niet-Westerse filmmakers, waaronder makers van accented films en transnationale films, de dialoog aangaan met het publiek. Dit is tevens belangrijk in de vorming van deze films, aldus Naficy:
100 The Film Festival Research Network (2014) Reception: Audiences, Communities and Cinephiles.
<http://www.filmfestivalresearch.org/index.php/ffrn-bibliography/8-reception-audiences- communities-and-cinephiles> (geraadpleegd op 10 april 2015)
101 Picard, D., Robinson., M. (2006) Introduction. In: Picard, D., Robinson, M. (red) Festivals, Tourism
42
accented cinemas are in dialogue with the home and host societies and their
respective national cinemas, as well as with audiences, many of whom are similarly transnational, whose desires, aspirations and fears they express.102
Het diasporische publiek is een belangrijke doelgroep voor niet-Westerse filmfestivals, maar een Westers publiek, grotendeels bestaande uit cinefielen (filmliefhebbers), maakt tevens een
aanzienlijk deel uit van het aanwezige publiek. De Valck onderscheidt zes types cinefielen die filmfestivals bezoeken. Voor drie van deze types is de voornaamste reden om het festival te bezoeken gerelateerd aan de films. Dit is the lone list-maker, die zijn bezoek aan het festival zorgvuldig plant en zijn eigen smaak volgt bij het kiezen van de films, the highlight seeker, die voornamelijk afgaat op de tips van anderen om zo geen hoogtepunten te missen, en the specialist, die een festival bezoekt vanwege een uniek programma. De drie andere archetypes die De Valck benoemt zijn meer gekoppeld aan de festival setting in plaats van aan de vertoonde films. Het gaat hierbij om the leisure visitor, een gelegenheidsbezoeker die zich niet verdiept heeft in het
filmprogramma, the social tourist, die het festival hoofdzakelijk bezoekt vanwege het sociale aspect en het samenkomen met anderen, en the volunteer, die het bezoeken van de festivalfilms als ‘beloning’ terugkrijgt voor het gedane vrijwilligerswerk.103 De meerderheid van het ‘Westerse filmpubliek’ is op zoek naar films die niet aanwezig zijn in het traditionele circuit. Volgens de Amerikaanse filmtheoreticus Bill Nichols ligt de aantrekkingskracht voor het Westerse
filmpubliek van deze filmfestivals grotendeels in de mogelijkheden die de festivals bieden om nieuwe cinema te ontdekken en het onverwachte te ervaren.104 De confrontatie met het ongewone, het ervaren van iets vreemds en de ontdekking van nieuwe geluiden en visies zijn aspecten die grotendeels de aantrekkingskracht van filmfestivals voor de bezoekers vergroten, aldus Nichols.105 Waar de meeste filmfestivalgangers naar op zoek zijn is ‘back region’, volgens Ebru Batik. Zij past dit begrip van professor en cultuurcriticus Dean MacCannell, dat hij gebruikt om de zoektocht naar authenticiteit van toeristen te verklaren, toe op filmfestivals. Filmfestivals verzorgen een vluchtige blik in een andere, vreemde, cultuur door de ogen van de filmmakers. Ze meent daarbij dat de kijker verlangt naar een intiemere en authentiekere vorm van ervaring, waar
102 Naficy, H. An Accented Cinema: Exilic and Diasporic Filmmaking. Princeton University Press, New
Jersey, 2001: 6
103 Valck, M. de. Film Festivals: From European Geopolitics to Global Cinephilia. Amsterdam
University Press, Amsterdam, 2007: 189
104 Nichols, B. (1994) Discovering Form, Inferring Meaning: New Cinemas and the Film Festival
Circuit. Film Quarterly, vol. 47:3, 1994: 17
43
zulke festivals goed op inspelen.106 Daarnaast is het filmfestival op deze wijze een plek waar gestreden wordt tegen diepgewortelde vooroordelen, misvattingen en stereotyperingen over bepaalde culturen die bij een Westers filmpubliek aanwezig kunnen zijn.107
106 Batik, E. International Film Festivals and Local Forms of Colonialism. Middle East Technical
University, 2008: 11
107 Iordanova, D., Cheung, R. (2010) Introduction. In: Iordanova, D., Cheung, R. (red) Film Festival
44